"प्रबोधसुधाकरः/मनोनिग्रहप्रकरणम्" इत्यस्य संस्करणे भेदः
{{प्रबोधसुधाकरः}} <poem> परगृहगृहिणीपुत्रद्रविणान... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती |
No edit summary |
||
पङ्क्तिः १: | पङ्क्तिः १: | ||
{{प्रबोधसुधाकरः}} |
{{प्रबोधसुधाकरः}} |
||
<poem> |
<poem> |
||
स्वीयोद्गमतोयवहा सागरमुपयाति नीचमार्गेण । |
|||
परगृहगृहिणीपुत्रद्रविणानामागमे विनाशे वा । |
|||
सा चेदुद्गम एव स्थिरा सती किं न याति वार्धित्वम् ॥ ६५॥ |
|||
कथितौ हर्षविषादौ किं वा स्यातां क्षणं स्थातुः ॥ ७८॥ |
|||
एवं मनः स्वहेतुं विचारयत्सुस्थिरं भवेदन्तः । |
|||
दैवात्स्थितं गतं वा यं कञ्चिद्विषयमीड्यमल्पं वा । |
|||
न बहिर्वोदेति तदा किं नात्मत्वं स्वयं याति ॥ ६६॥ |
|||
नो तुष्यन्न च सीदन्वीक्ष्य गृहेष्वतिथिवन्निवसेत् ॥ ७९॥ |
|||
वर्षास्वम्भःप्रचयात्कूपे गुरुनिर्झरे पयः क्षारम् । |
|||
ममताभिमानशून्यो विषयेषु पराङ्मुखः पुरुषः । |
|||
ग्रीष्मेणैव तु शुष्के माधुर्यं भजति तत्राम्भः ॥ ६७॥ |
|||
तिष्ठन्नपि निजसदने न बाध्यते कर्मभिः क्वापि ॥ ८०॥ |
|||
तद्वद्विषयोद्रिक्तं तमःप्रधानं मनः कलुषम् । |
|||
कुत्राप्यरण्यदेशे सुनीलतृणवालिकोपचिते । |
|||
तस्मिन्विरागशुष्के शनकैराविर्भवेत्सत्त्वम् ॥ ६८॥ |
|||
शीतलतरुतलभूमौ सुखं शयानस्य पुरुषस्य ॥ ८१॥ |
|||
यं विषयमपि लषित्वा धावति बाह्येन्द्रियद्वारा । |
|||
तरवः पत्रफलाढ्याः सुगन्धशीतानिलाः परितः । |
|||
तस्याप्राप्तौ खिद्यति तथा यथा स्वं गतं किञ्चित् ॥ ६९॥ |
|||
कलकूजितवरविहगाः सरितो मित्राणि किं न स्युः ॥ ८२॥ |
|||
नगनगरदुर्गदुर्गमसरितः परितः परिभ्रमच्चेतः । |
|||
वैराग्यभाग्यभाजः प्रसन्नमनसो निराशस्य । |
|||
यदि नो लभते विषयं विषयन्त्रितमिव खिन्नमायाति ॥ ७०॥ |
|||
अप्रार्थितफलभोक्तुः पुंसो जन्मनि कृतार्थतेह स्यात् ॥ ८३॥ |
|||
तुम्बीफ्लं जलान्तर्बलादधः क्षिप्तमप्युपैत्यूर्ध्वम् । |
|||
द्रव्यं पल्लवतश्च्युतं यदि भवेत्क्वापि प्रमादात्तदा |
|||
तद्वन्मनः स्वरूपे निहितं यत्नाद्बहिर्याति ॥ ७१॥ |
|||
शोकायाथ तदर्पितं श्रुतवते तोषाय च श्रेयसे । |
|||
स्वातन्त्र्याद्विषयाः प्रयान्ति यदमी शोकाय ते स्युश्चिरं |
|||
सन्त्यक्ताः स्वयमेव चेत्सुखमयं निःश्रेयसं तन्वते ॥ ८४॥ |
|||
इह वा पूर्वभवे वा स्वकर्मणैवार्जितं फलं यद्यत् । |
|||
विस्मृत्यात्मनिवासमुत्कटभवाटव्यां चिरं पर्यट- |
|||
शुभमशुभं वा तत्तद्भोगोऽप्यप्रार्थितो भवति ॥ ७२॥ |
|||
न्सन्तापत्रयदीर्घदावदहनज्वालावलीव्याकुलः । |
|||
वल्गन्फल्गुषु सुप्रदीप्तनयनश्चेतःकुरङ्गो बला- |
|||
चेतःपशुमशुभपथं प्रधावमानं निराकर्तुम् । |
|||
दाशापाशवशीकृतोऽपि विषयव्याघ्रैर्मृषा हन्यते ॥ ८५॥ |
|||
वैराग्यमेकमुचितं गलकाष्ठं निर्मितं धात्रा ॥ ७३॥ |
|||
निद्रावसरे यत्सुखमेतत्किं विषयजं यस्मात् । |
|||
न हि चेन्द्रियप्रदेशावस्थानं चेतसो निद्रा ॥ ७४॥ |
|||
अद्वारतुङ्गकुड्ये गृहेऽवरुद्धो यथा व्याघ्रः । |
|||
बहुनिर्गमप्रयत्नैः श्रान्तस्तिष्ठति पतञ्श्वसंश्च तथा ॥ ७५॥ |
|||
सर्वेन्द्रियावरोधादुद्योगशतैरनिर्गमं वीक्ष्य । |
|||
शान्तं तिष्ठति चेतो निरुद्यमत्वं तदा याति ॥ ७६॥ |
|||
प्राणस्पन्दनिरोधात्सत्सङ्गाद्वासनात्यागात् । |
|||
हरिचरणभक्तियोगान्मनः स्ववेगं जहाति शनैः ॥ ७७॥ |
|||
</poem> |
</poem> |
१२:१०, २२ जनवरी २०१६ इत्यस्य संस्करणं
स्वीयोद्गमतोयवहा सागरमुपयाति नीचमार्गेण ।
सा चेदुद्गम एव स्थिरा सती किं न याति वार्धित्वम् ॥ ६५॥
एवं मनः स्वहेतुं विचारयत्सुस्थिरं भवेदन्तः ।
न बहिर्वोदेति तदा किं नात्मत्वं स्वयं याति ॥ ६६॥
वर्षास्वम्भःप्रचयात्कूपे गुरुनिर्झरे पयः क्षारम् ।
ग्रीष्मेणैव तु शुष्के माधुर्यं भजति तत्राम्भः ॥ ६७॥
तद्वद्विषयोद्रिक्तं तमःप्रधानं मनः कलुषम् ।
तस्मिन्विरागशुष्के शनकैराविर्भवेत्सत्त्वम् ॥ ६८॥
यं विषयमपि लषित्वा धावति बाह्येन्द्रियद्वारा ।
तस्याप्राप्तौ खिद्यति तथा यथा स्वं गतं किञ्चित् ॥ ६९॥
नगनगरदुर्गदुर्गमसरितः परितः परिभ्रमच्चेतः ।
यदि नो लभते विषयं विषयन्त्रितमिव खिन्नमायाति ॥ ७०॥
तुम्बीफ्लं जलान्तर्बलादधः क्षिप्तमप्युपैत्यूर्ध्वम् ।
तद्वन्मनः स्वरूपे निहितं यत्नाद्बहिर्याति ॥ ७१॥
इह वा पूर्वभवे वा स्वकर्मणैवार्जितं फलं यद्यत् ।
शुभमशुभं वा तत्तद्भोगोऽप्यप्रार्थितो भवति ॥ ७२॥
चेतःपशुमशुभपथं प्रधावमानं निराकर्तुम् ।
वैराग्यमेकमुचितं गलकाष्ठं निर्मितं धात्रा ॥ ७३॥
निद्रावसरे यत्सुखमेतत्किं विषयजं यस्मात् ।
न हि चेन्द्रियप्रदेशावस्थानं चेतसो निद्रा ॥ ७४॥
अद्वारतुङ्गकुड्ये गृहेऽवरुद्धो यथा व्याघ्रः ।
बहुनिर्गमप्रयत्नैः श्रान्तस्तिष्ठति पतञ्श्वसंश्च तथा ॥ ७५॥
सर्वेन्द्रियावरोधादुद्योगशतैरनिर्गमं वीक्ष्य ।
शान्तं तिष्ठति चेतो निरुद्यमत्वं तदा याति ॥ ७६॥
प्राणस्पन्दनिरोधात्सत्सङ्गाद्वासनात्यागात् ।
हरिचरणभक्तियोगान्मनः स्ववेगं जहाति शनैः ॥ ७७॥