"रामायणम्/अयोध्याकाण्डम्/सर्गः १४" इत्यस्य संस्करणे भेदः
< रामायणम् | अयोध्याकाण्डम्
Content deleted Content added
(लघु) अयोध्याकाण्डे चतुर्दशः सर्गः ॥२-१४॥ इत्येतद् रामायणम्/अयोध्याकाण्डम्/सर्गः १४ इत्येतद् प... |
No edit summary |
||
पङ्क्तिः १: | पङ्क्तिः १: | ||
{{header |
|||
{{Ramayana|अयोध्याकाण्ड}} |
|||
| title = [[../]] |
|||
| author = वाल्मीकिः |
|||
| translator = |
|||
| section = अयोध्याकाण्डम् |
|||
| previous = [[रामायणम्/अयोध्याकाण्डम्/सर्गः १३|सर्गः १३]] |
|||
| next = [[रामायणम्/अयोध्याकाण्डम्/सर्गः १५|सर्गः १५]] |
|||
| notes = |
|||
}} |
|||
{{रामायणम्/अयोध्याकाण्डम्}} |
|||
<div class="verse"> |
|||
<pre> |
|||
पुत्र शोक अर्दितम् पापा विसम्ज्ञम् पतितम् भुवि । |
|||
'''श्रीमद्वाल्मीकियरामायणे अयोध्याकाण्डे चतुर्दशः सर्गः ॥२-१४॥'''<BR><BR> |
|||
विवेष्टमानम् उदीक्ष्य सा ऐक्ष्वाकम् इदम् अब्रवीत् ॥२-१४-१॥ |
|||
पापम् क्Rत्वा इव किम् इदम् मम सम्श्रुत्य सम्श्रवम् । |
|||
पुत्र शोक अर्दितम् पापा विसम्ज्ञम् पतितम् भुवि ।<BR> |
|||
शेषे क्षिति तले सन्नः स्थित्याम् स्थातुम् त्वम् अर्हसि ॥२-१४-२॥ |
|||
विवेष्टमानम् उदीक्ष्य सा ऐक्ष्वाकम् इदम् अब्रवीत् ॥२-१४-१॥<BR><BR> |
|||
आहुः सत्यम् हि परमम् धर्मम् धर्मविदो जनाः । |
|||
पापम् क्Rत्वा इव किम् इदम् मम सम्श्रुत्य सम्श्रवम् ।<BR> |
|||
सत्यम् आश्रित्य हि मया त्वम् च धर्मम् प्रचोदितः ॥२-१४-३॥ |
|||
शेषे क्षिति तले सन्नः स्थित्याम् स्थातुम् त्वम् अर्हसि ॥२-१४-२॥<BR><BR> |
|||
सम्श्रुत्य शैब्यः श्येनाय स्वाम् तनुम् जगती पतिः । |
|||
आहुः सत्यम् हि परमम् धर्मम् धर्मविदो जनाः ।<BR> |
|||
प्रदाय पक्षिणो राजन् जगाम गतिम् उत्तमाम् ॥२-१४-४॥ |
|||
सत्यम् आश्रित्य हि मया त्वम् च धर्मम् प्रचोदितः ॥२-१४-३॥<BR><BR> |
|||
तथ हि अलर्कः तेजस्वी ब्राह्मणे वेद पारगे । |
|||
सम्श्रुत्य शैब्यः श्येनाय स्वाम् तनुम् जगती पतिः ।<BR> |
|||
याचमाने स्वके नेत्रेउद्ध्Rत्य अविमना ददौ ॥२-१४-५॥ |
|||
प्रदाय पक्षिणो राजन् जगाम गतिम् उत्तमाम् ॥२-१४-४॥<BR><BR> |
|||
सरिताम् तु पतिः स्वल्पाम् मर्यादाम् सत्यम् अन्वितः । |
|||
तथ हि अलर्कः तेजस्वी ब्राह्मणे वेद पारगे ।<BR> |
|||
सत्य अनुरोधात् समये वेलाम् खाम् न अतिवर्तते ॥२-१४-६॥ |
|||
याचमाने स्वके नेत्रेउद्ध्Rत्य अविमना ददौ ॥२-१४-५॥<BR><BR> |
|||
स्त्यमेकपदं ब्रह्मे सत्ये धर्मः प्रतिष्ठतः। |
|||
सरिताम् तु पतिः स्वल्पाम् मर्यादाम् सत्यम् अन्वितः ।<BR> |
|||
सत्यमेवाक्षया वेदाः सत्येनै वाप्यते परम् ॥२-१४-७॥ |
|||
सत्य अनुरोधात् समये वेलाम् खाम् न अतिवर्तते ॥२-१४-६॥<BR><BR> |
|||
सत्यं समनुवर्त्स्व यदि धर्मे धृता मतिः । |
|||
स्त्यमेकपदं ब्रह्मे सत्ये धर्मः प्रतिष्ठतः।<BR> |
|||
सफलः स वरो मेऽस्तु वरदो ह्यसि सत्तम ॥२-१४-८॥ |
|||
सत्यमेवाक्षया वेदाः सत्येनै वाप्यते परम् ॥२-१४-७॥<BR><BR> |
|||
धर्मस्येहाभिकामार्थं मम चैवाचिचोदनात् । |
|||
सत्यं समनुवर्त्स्व यदि धर्मे धृता मतिः ।<BR> |
|||
प्रव्राजय सुतं रामम् त्रिः खलु त्वां ब्रवीम्यहम् ॥२-१४-९॥ |
|||
सफलः स वरो मेऽस्तु वरदो ह्यसि सत्तम ॥२-१४-८॥<BR><BR> |
|||
समयम् च मम आर्य इमम् यदि त्वम् न करिष्यसि । |
|||
धर्मस्येहाभिकामार्थं मम चैवाचिचोदनात् ।<BR> |
|||
अग्रतः ते परित्यक्ता परित्यक्ष्यामि जीवितम् ॥२-१४-१०॥ |
|||
प्रव्राजय सुतं रामम् त्रिः खलु त्वां ब्रवीम्यहम् ॥२-१४-९॥<BR><BR> |
|||
एवम् प्रचोदितः राजा कैकेय्या निर्विशन्कया । |
|||
समयम् च मम आर्य इमम् यदि त्वम् न करिष्यसि ।<BR> |
|||
न अशकत् पाशम् उन्मोक्तुम् बलिर् इन्द्र क्Rतम् यथा ॥२-१४-११॥ |
|||
अग्रतः ते परित्यक्ता परित्यक्ष्यामि जीवितम् ॥२-१४-१०॥<BR><BR> |
|||
उद्भ्रान्त ह्Rदयः च अपि विवर्ण वनदो अभवत् । |
|||
एवम् प्रचोदितः राजा कैकेय्या निर्विशन्कया ।<BR> |
|||
स धुर्यो वै परिस्पन्दन् युग चक्र अन्तरम् यथा॥२-१४-१२॥ |
|||
न अशकत् पाशम् उन्मोक्तुम् बलिर् इन्द्र क्Rतम् यथा ॥२-१४-११॥<BR><BR> |
|||
विह्वलाभ्याम् च नेत्राभ्याम् अपश्यन्न् इव भूमिपः । |
|||
उद्भ्रान्त ह्Rदयः च अपि विवर्ण वनदो अभवत् ।<BR> |
|||
क्Rच्च्रात् धैर्येण सम्स्तभ्य कैकेयीम् इदम् अब्रवीत् ॥२-१४-१३॥ |
|||
स धुर्यो वै परिस्पन्दन् युग चक्र अन्तरम् यथा॥२-१४-१२॥<BR><BR> |
|||
यः ते मन्त्र क्Rतः पाणिर् अग्नौ पापे मया ध्Rतः । |
|||
विह्वलाभ्याम् च नेत्राभ्याम् अपश्यन्न् इव भूमिपः ।<BR> |
|||
तम् त्यजामि स्वजम् चैव तव पुत्रम् सह त्वया ॥२-१४-१४॥ |
|||
क्Rच्च्रात् धैर्येण सम्स्तभ्य कैकेयीम् इदम् अब्रवीत् ॥२-१४-१३॥<BR><BR> |
|||
प्रयाता रजनी देवि सूर्यस्योदयनं प्रति । |
|||
यः ते मन्त्र क्Rतः पाणिर् अग्नौ पापे मया ध्Rतः ।<BR> |
|||
अभिषेकं गुरुजन्स्त्वरयीष्यति मां ध्रुवम् ॥२-१४-१५॥ |
|||
तम् त्यजामि स्वजम् चैव तव पुत्रम् सह त्वया ॥२-१४-१४॥<BR><BR> |
|||
रामाभिषेकसम्भारैस्तदर्थमुपकल्पितैः । |
|||
रामः कारयितव्यो मे मृतस्य सलिलक्रियाम् ॥२-१४-१६॥ |
|||
प्रयाता रजनी देवि सूर्यस्योदयनं प्रति ।<BR> |
|||
त्वया सपुत्त्रया नैव कर्तव्या सलिलक्रिया । |
|||
अभिषेकं गुरुजन्स्त्वरयीष्यति मां ध्रुवम् ॥२-१४-१५॥<BR> |
|||
व्याहन्तास्यशुभाचारे यदि रामाभिषेचन्म् ॥२-१४-१७॥ |
|||
रामाभिषेकसम्भारैस्तदर्थमुपकल्पितैः ।<BR><BR> |
|||
न च शक्नोम्यहं द्रषुं पूर्वं तथा सुखम् । |
|||
रामः कारयितव्यो मे मृतस्य सलिलक्रियाम् ॥२-१४-१६॥<BR> |
|||
हतहर्षं निरानन्दं पुनर्जनमवाङ्मुखम् ॥२-१४-१८॥ |
|||
त्वया सपुत्त्रया नैव कर्तव्या सलिलक्रिया ।<BR> |
|||
व्याहन्तास्यशुभाचारे यदि रामाभिषेचन्म् ॥२-१४-१७॥<BR><BR> |
|||
तां तथा ब्रुवत्स्तस्य भूमिपन्य महात्मनः । |
|||
न च शक्नोम्यहं द्रषुं पूर्वं तथा सुखम् ।<BR> |
|||
प्रभाता शर्वरी पुण्या चन्द्रनक्षत्रश्रालिनी ॥२-१४-१९॥ |
|||
हतहर्षं निरानन्दं पुनर्जनमवाङ्मुखम् ॥२-१४-१८॥<BR><BR> |
|||
ततः पाप समाचारा कैकेयी पार्थिवम् पुनः । |
|||
तां तथा ब्रुवत्स्तस्य भूमिपन्य महात्मनः ।<BR> |
|||
उवाच परुषम् वाक्यम् वाक्यज्ञा रोष मूर्चिता ॥२-१४-२०॥ |
|||
प्रभाता शर्वरी पुण्या चन्द्रनक्षत्रश्रालिनी ॥२-१४-१९॥<BR><BR> |
|||
किम् इदम् भाषसे राजन् वाक्यम् गर रुज उपमम् । |
|||
ततः पाप समाचारा कैकेयी पार्थिवम् पुनः ।<BR> |
|||
आनाययितुम् अक्लिष्टम् पुत्रम् रामम् इह अर्हसि ॥२-१४-२१॥ |
|||
उवाच परुषम् वाक्यम् वाक्यज्ञा रोष मूर्चिता ॥२-१४-२०॥<BR><BR> |
|||
स्थाप्य राज्ये मम सुतम् क्Rत्वा रामम् वने चरम् । |
|||
किम् इदम् भाषसे राजन् वाक्यम् गर रुज उपमम् ।<BR> |
|||
निह्सपत्नाम् च माम् क्Rत्वा क्Rत क्Rत्यो भविष्यसि ॥२-१४-२२॥ |
|||
आनाययितुम् अक्लिष्टम् पुत्रम् रामम् इह अर्हसि ॥२-१४-२१॥<BR><BR> |
|||
स नुन्नैव तीक्षेन प्रतोदेन हय उत्तमः । |
|||
स्थाप्य राज्ये मम सुतम् क्Rत्वा रामम् वने चरम् ।<BR> |
|||
राजा प्रदोचितः अभीक्ष्णम् कैकेयीम् इदम् अब्रवीत् ॥२-१४-२३॥ |
|||
निह्सपत्नाम् च माम् क्Rत्वा क्Rत क्Rत्यो भविष्यसि ॥२-१४-२२॥<BR><BR> |
|||
धर्म बन्धेन बद्धो अस्मि नष्टा च मम चेतना । |
|||
स नुन्नैव तीक्षेन प्रतोदेन हय उत्तमः ।<BR> |
|||
ज्येष्ठम् पुत्रम् प्रियम् रामम् द्रष्टुम् इच्चामि धार्मिकम् ॥२-१४-२४॥ |
|||
राजा प्रदोचितः अभीक्ष्णम् कैकेयीम् इदम् अब्रवीत् ॥२-१४-२३॥<BR><BR> |
|||
ततः प्रभातां र्जनीमुदिते च दिवाकरे । |
|||
धर्म बन्धेन बद्धो अस्मि नष्टा च मम चेतना ।<BR> |
|||
पुण्ये नक्षत्रयोगे चे मुहूर्ते च समाहिते ॥२-१४-२५॥ |
|||
ज्येष्ठम् पुत्रम् प्रियम् रामम् द्रष्टुम् इच्चामि धार्मिकम् ॥२-१४-२४॥<BR><BR> |
|||
वसिष्ठो गुणसंपन्नः शिष्येः परिवृतस्तदा । |
|||
उपगृह्याशु संभारान् [रविवेश पुरोत्तमम् ॥२-१४-२६॥ |
|||
सिक्तसंमार्जितपथां पताकोत्तमभूषिताम् । |
|||
ततः प्रभातां र्जनीमुदिते च दिवाकरे ।<BR> |
|||
विचित्रकुसुमाकीर्णां नानास्रग्भिर्विराजिताम् ॥२-१४-२७॥ |
|||
पुण्ये नक्षत्रयोगे चे मुहूर्ते च समाहिते ॥२-१४-२५॥<BR> |
|||
संहृष्टमनुजोपेतां समृद्धविपणापणाम् । |
|||
वसिष्ठो गुणसंपन्नः शिष्येः परिवृतस्तदा ।<BR> |
|||
महोत्सवसमाकीर्णां राघवार्थे समुस्त्सुकाम् ॥२-१४-२८॥ |
|||
उपगृह्याशु संभारान् [रविवेश पुरोत्तमम् ॥२-१४-२६॥<BR><BR> |
|||
चन्दनागुरुधूपैश्च सर्वतः प्रतिधूपिताम् । |
|||
तां पुरीम् समतिक्रम्य पुरन्दरपुरोपमाम् ॥२-१४-२९॥ |
|||
ददर्शान्तः पुरश्रेष्ठं नानाद्विजगणायुतम् । |
|||
पौरजानपदाकिर्र्र्णं ब्राह्मणैरुपशोभितम् ॥२-१४-३०॥ |
|||
तदन्तः पुरमासाद्य व्यतिचक्राम तम् जनम् ॥२-१४-३१॥ |
|||
सिक्तसंमार्जितपथां पताकोत्तमभूषिताम् ।<BR> |
|||
वसिष्ठः परमप्रीतः परमर्षिर्विवेश च । |
|||
विचित्रकुसुमाकीर्णां नानास्रग्भिर्विराजिताम् ॥२-१४-२७॥<BR> |
|||
संहृष्टमनुजोपेतां समृद्धविपणापणाम् ।<BR> |
|||
महोत्सवसमाकीर्णां राघवार्थे समुस्त्सुकाम् ॥२-१४-२८॥<BR> |
|||
चन्दनागुरुधूपैश्च सर्वतः प्रतिधूपिताम् ।<BR> |
|||
तां पुरीम् समतिक्रम्य पुरन्दरपुरोपमाम् ॥२-१४-२९॥<BR> |
|||
ददर्शान्तः पुरश्रेष्ठं नानाद्विजगणायुतम् ।<BR> |
|||
पौरजानपदाकिर्र्र्णं ब्राह्मणैरुपशोभितम् ॥२-१४-३०॥<BR><BR> |
|||
स त्वपश्यद्विनिष्क्रान्तं सुमन्त्रं नाम सारथिम् । |
|||
तदन्तः पुरमासाद्य व्यतिचक्राम तम् जनम् ॥२-१४-३१॥<BR> |
|||
द्वारे मनुजसिंहस्य सचिवं प्रियदर्शन्म् ॥२-१४-३२॥ |
|||
वसिष्ठः परमप्रीतः परमर्षिर्विवेश च ।<BR><BR> |
|||
तमुवाच महातेजाः सूतपुत्रं विशारदम् ॥२-१४-३३॥ |
|||
स त्वपश्यद्विनिष्क्रान्तं सुमन्त्रं नाम सारथिम् ।<BR> |
|||
वसिष्ठः क्षिप्रमाचक्ष्व नृपते र्मामिहागतम् । |
|||
द्वारे मनुजसिंहस्य सचिवं प्रियदर्शन्म् ॥२-१४-३२॥<BR><BR> |
|||
इमे गङ्गोदकघटाः सागरेभ्यश्च काञ्चनाः ॥२-१४-३४॥ |
|||
तमुवाच महातेजाः सूतपुत्रं विशारदम् ॥२-१४-३३॥<BR> |
|||
औदुम्बरं भद्रपीठमभिषेकार्थमागतम् । |
|||
वसिष्ठः क्षिप्रमाचक्ष्व नृपते र्मामिहागतम् ।<BR><BR> |
|||
सर्वबीजानि गन्धाश्च रत्नानि विविधानि च ॥२-१४-३५॥ |
|||
क्षौद्रम् दधि घृतं लाजा दर्भाः सुमनसः पयः । |
|||
अष्टौ च कन्या रुचिरा मत्तश्छ वरवारणः ॥२-१४-३६॥ |
|||
चतुरश्वो रथः श्रीमान् निस्त्रिंशो धनुरुत्तमम् । |
|||
वाहनं नरसंयुक्तं चत्रं च शशिपन्निभम् ॥२-१४-३७॥ |
|||
श्वेते च वालव्यजने भृङ्गारुश्छ हिरण्मयः । |
|||
हेमदामपिनद्धश्च किकुद्मान् पाण्डुरो वृषः ॥२-१४-३८॥ |
|||
केसरी च चतुर्दंष्ट्रो हि श्रेष्ठो महाबलः । |
|||
सिंहानस्नं व्याघ्रतनुः समिद्धश्छ हुताशनः ॥२-१४-३९॥ |
|||
सर्ववादित्रसंघाश्च वेश्याश्छालंकृताः स्त्रियः । |
|||
आचार्या ब्राह्मणा गावः पुण्यश्च मृगपक्षिणः ॥२-१४-४०॥ |
|||
पौरजानपदश्रेष्ठा नैगमाश्च गणैः सह । |
|||
एते चान्ये च बहवो नीयमानाः प्रियम्वदाः ॥२-१४-४१॥ |
|||
अभिषेकाय रामस्य सह तिष्ठन्ति पार्थिवैः । |
|||
त्वरयस्व महाराजं यथा समुदितेऽहनि ॥२-१४-४२॥ |
|||
इमे गङ्गोदकघटाः सागरेभ्यश्च काञ्चनाः ॥२-१४-३४॥<BR> |
|||
पुण्ये नक्षत्रयोगे च रामो राज्यमवाप्नुयात् । |
|||
औदुम्बरं भद्रपीठमभिषेकार्थमागतम् ।<BR> |
|||
सर्वबीजानि गन्धाश्च रत्नानि विविधानि च ॥२-१४-३५॥<BR> |
|||
क्षौद्रम् दधि घृतं लाजा दर्भाः सुमनसः पयः ।<BR> |
|||
अष्टौ च कन्या रुचिरा मत्तश्छ वरवारणः ॥२-१४-३६॥<BR> |
|||
चतुरश्वो रथः श्रीमान् निस्त्रिंशो धनुरुत्तमम् ।<BR> |
|||
वाहनं नरसंयुक्तं चत्रं च शशिपन्निभम् ॥२-१४-३७॥<BR> |
|||
श्वेते च वालव्यजने भृङ्गारुश्छ हिरण्मयः ।<BR> |
|||
हेमदामपिनद्धश्च किकुद्मान् पाण्डुरो वृषः ॥२-१४-३८॥<BR> |
|||
केसरी च चतुर्दंष्ट्रो हि श्रेष्ठो महाबलः ।<BR> |
|||
सिंहानस्नं व्याघ्रतनुः समिद्धश्छ हुताशनः ॥२-१४-३९॥<BR> |
|||
सर्ववादित्रसंघाश्च वेश्याश्छालंकृताः स्त्रियः ।<BR> |
|||
आचार्या ब्राह्मणा गावः पुण्यश्च मृगपक्षिणः ॥२-१४-४०॥<BR> |
|||
पौरजानपदश्रेष्ठा नैगमाश्च गणैः सह ।<BR> |
|||
एते चान्ये च बहवो नीयमानाः प्रियम्वदाः ॥२-१४-४१॥<BR> |
|||
अभिषेकाय रामस्य सह तिष्ठन्ति पार्थिवैः ।<BR><BR> |
|||
इति तस्य वचः श्रुत्वा सूतपुत्रो महात्मनः ॥२-१४-४३॥ |
|||
त्वरयस्व महाराजं यथा समुदितेऽहनि ॥२-१४-४२॥<BR> |
|||
स्तुवन्नृपतिशार्धूलं प्रविवेश निवेशनम् । |
|||
पुण्ये नक्षत्रयोगे च रामो राज्यमवाप्नुयात् ।<BR><BR> |
|||
तं तु पूर्वोदितं वृद्धं द्वारस्था राजसम्मतम् ॥२-१४-४४॥ |
|||
इति तस्य वचः श्रुत्वा सूतपुत्रो महात्मनः ॥२-१४-४३॥<BR> |
|||
न शेकुरभिसंरोद्धुं राज्ञः प्रयचिकीर्ष्वः । |
|||
स्तुवन्नृपतिशार्धूलं प्रविवेश निवेशनम् ।<BR><BR> |
|||
स सवीपस्थितो राज्ञ्स्तामवस्थामजज्ञीवान् ॥२-१४-४५॥ |
|||
तं तु पूर्वोदितं वृद्धं द्वारस्था राजसम्मतम् ॥२-१४-४४॥<BR> |
|||
वाग्भिः परमतुष्टाभिरभिष्टोतुं प्रचक्रमे । |
|||
न शेकुरभिसंरोद्धुं राज्ञः प्रयचिकीर्ष्वः ।<BR><BR> |
|||
ततः सूतो यथाकालं पार्थिवस्य निवेशने ॥२-१४-४६॥ |
|||
स सवीपस्थितो राज्ञ्स्तामवस्थामजज्ञीवान् ॥२-१४-४५॥<BR> |
|||
सुमन्त्रः प्राञ्जलिर्भूत्वा तुष्टाव जगतीपतिम् । |
|||
वाग्भिः परमतुष्टाभिरभिष्टोतुं प्रचक्रमे ।<BR><BR> |
|||
यथा नन्दति तेजस्वी सागरो भास्करोदये । |
|||
ततः सूतो यथाकालं पार्थिवस्य निवेशने ॥२-१४-४६॥<BR> |
|||
प्रीतह् प्रीतेन मनसा तथानन्दघनः स्वतः ॥२-१४-४७॥ |
|||
सुमन्त्रः प्राञ्जलिर्भूत्वा तुष्टाव जगतीपतिम् ।<BR><BR> |
|||
इन्द्रमस्यां तु वेLआयामभितुष्टाव मातलिः ॥२-१४-४८॥ |
|||
यथा नन्दति तेजस्वी सागरो भास्करोदये ।<BR> |
|||
सोऽजयद्धानवान्सर्वांस्तथा त्वां बोधयाम्यहम् । |
|||
प्रीतह् प्रीतेन मनसा तथानन्दघनः स्वतः ॥२-१४-४७॥<BR><BR> |
|||
वेदाः सहाङ्गविद्याश्छ यथाह्यात्मभुवम् विभुम् ॥२-१४-४९॥ |
|||
इन्द्रमस्यां तु वेLआयामभितुष्टाव मातलिः ॥२-१४-४८॥<BR> |
|||
ब्रह्माणम् बोधयन्त्यद्य तथा त्वां बोधयाम्यहम् । |
|||
आदित्यः सह चन्द्रेण यथा भूतधरां शुभाम् ॥२-१४-५०॥ |
|||
वेदाः सहाङ्गविद्याश्छ यथाह्यात्मभुवम् विभुम् ॥२-१४-४९॥<BR> |
|||
बोधयत्यद्य पृथिवीं तथा त्वाम् बोधयाम्यहम् । |
|||
उत्तिष्ठाशु महाराज कृतकौतुकमङ्गLअः ॥२-१४-५१॥ |
|||
आदित्यः सह चन्द्रेण यथा भूतधरां शुभाम् ॥२-१४-५०॥<BR> |
|||
विराजमानो वपुषा मेरोरिव दिवाकरः । |
|||
बोधयत्यद्य पृथिवीं तथा त्वाम् बोधयाम्यहम् ।<BR><BR> |
|||
सोमसूर्यौ च काकुत्थ्स शिववैश्रवणावपि ॥२-१४-५२॥ |
|||
उत्तिष्ठाशु महाराज कृतकौतुकमङ्गLअः ॥२-१४-५१॥<BR> |
|||
वरुणाश्छग्निरिन्द्रश्च विजयं प्रदिश्न्तु ते । |
|||
विराजमानो वपुषा मेरोरिव दिवाकरः ।<BR><BR> |
|||
गता भगवती रात्रिः कृतकृत्य मिदं तव ॥२-१४-५३॥ |
|||
सोमसूर्यौ च काकुत्थ्स शिववैश्रवणावपि ॥२-१४-५२॥<BR> |
|||
बुद्ध्यस्व सृपशार्दूल कुरु कार्यमनन्तरम् । |
|||
वरुणाश्छग्निरिन्द्रश्च विजयं प्रदिश्न्तु ते ।<BR><BR> |
|||
उदतिष्ठत रामस्य समग्रमभिषेचन्म् ॥२-१४-५४॥ |
|||
पौरजानपदैश्चापि नैगमैश्च कृताञ्जलिः । |
|||
गता भगवती रात्रिः कृतकृत्य मिदं तव ॥२-१४-५३॥<BR> |
|||
स्वयं वसिष्ठो भगवान् ब्राह्मणैः सह तिष्ठति ॥२-१४-५५॥ |
|||
बुद्ध्यस्व सृपशार्दूल कुरु कार्यमनन्तरम् ।<BR> |
|||
उदतिष्ठत रामस्य समग्रमभिषेचन्म् ॥२-१४-५४॥<BR><BR> |
|||
क्षिप्रमाज्ञ्प्यतां राजन् राघवस्याभिषेचन्म् । |
|||
पौरजानपदैश्चापि नैगमैश्च कृताञ्जलिः ।<BR> |
|||
यथा ह्यपालाः पशवो यथा सेना ह्यानायका ॥२-१४-५६॥ |
|||
स्वयं वसिष्ठो भगवान् ब्राह्मणैः सह तिष्ठति ॥२-१४-५५॥<BR><BR> |
|||
यथा च्न्द्रं विना रात्रिर्यथा गावो विना वृषम् । |
|||
एवं हि भविता राष्ट्रं यत्र राजा न दृश्यते ॥२-१४-५७॥ |
|||
इति तस्य वचः श्रुत्वा सान्त्वपूर्वमिवार्थवत् । |
|||
क्षिप्रमाज्ञ्प्यतां राजन् राघवस्याभिषेचन्म् ।<BR> |
|||
अभ्यकीर्यत शोकेन भूय एव महीपतिः ॥२-१४-५८॥ |
|||
यथा ह्यपालाः पशवो यथा सेना ह्यानायका ॥२-१४-५६॥<BR> |
|||
यथा च्न्द्रं विना रात्रिर्यथा गावो विना वृषम् ।<BR> |
|||
एवं हि भविता राष्ट्रं यत्र राजा न दृश्यते ॥२-१४-५७॥<BR><BR> |
|||
ततः स राजा तम् सूतम् सन्न हर्षः सुतम् प्रति । |
|||
इति तस्य वचः श्रुत्वा सान्त्वपूर्वमिवार्थवत् ।<BR> |
|||
शोक आरक्त ईक्षणः श्रीमान् उद्वीक्ष्य उवाच धार्मिकः ॥२-१४-५९॥ |
|||
अभ्यकीर्यत शोकेन भूय एव महीपतिः ॥२-१४-५८॥<BR><BR> |
|||
वाक्यैस्तु खलु मर्माणि मम भूयो निकृन्तसि । |
|||
सुमन्त्रः करुणम् श्रुत्वा द्Rष्ट्वा दीनम् च पार्थिवम् ॥२-१४-६०॥ |
|||
ततः स राजा तम् सूतम् सन्न हर्षः सुतम् प्रति ।<BR> |
|||
प्रग्Rहीत अन्जलिः किम्चित् तस्मात् देशात् अपाक्रमन् । |
|||
शोक आरक्त ईक्षणः श्रीमान् उद्वीक्ष्य उवाच धार्मिकः ॥२-१४-५९॥<BR> |
|||
वाक्यैस्तु खलु मर्माणि मम भूयो निकृन्तसि ।<BR><BR> |
|||
यदा वक्तुम् स्वयम् दैन्यान् न शशाक मही पतिः ॥२-१४-६१॥ |
|||
सुमन्त्रः करुणम् श्रुत्वा द्Rष्ट्वा दीनम् च पार्थिवम् ॥२-१४-६०॥<BR> |
|||
तदा सुमन्त्रम् मन्त्रज्ञा कैकेयी प्रत्युवाच ह । |
|||
प्रग्Rहीत अन्जलिः किम्चित् तस्मात् देशात् अपाक्रमन् ।<BR><BR> |
|||
सुमन्त्र राजा रजनीं रामहर्षसमुत्सुकः ॥२-१४-६२॥ |
|||
यदा वक्तुम् स्वयम् दैन्यान् न शशाक मही पतिः ॥२-१४-६१॥<BR> |
|||
प्रजागरपरिश्रान्तो निद्रावशमुपेयुवान् । |
|||
तदा सुमन्त्रम् मन्त्रज्ञा कैकेयी प्रत्युवाच ह ।<BR><BR> |
|||
तद्गच्छ त्वरितं सूत राजपुत्रं यशस्विनम् ॥२-१४-६३॥ |
|||
सुमन्त्र राजा रजनीं रामहर्षसमुत्सुकः ॥२-१४-६२॥<BR> |
|||
राममानय भद्रं ते नात्र कार्या विचारणा । |
|||
प्रजागरपरिश्रान्तो निद्रावशमुपेयुवान् ।<BR><BR> |
|||
स मन्यमानः कल्याणम् हृदयेन नन्नन्ध च ॥२-१४-६४॥ |
|||
तद्गच्छ त्वरितं सूत राजपुत्रं यशस्विनम् ॥२-१४-६३॥<BR> |
|||
निर्जगाम च संप्रीत्या त्वरितो राजशासनात् । |
|||
राममानय भद्रं ते नात्र कार्या विचारणा ।<BR><BR> |
|||
सुमन्त्रश्चिन्तयामास त्वरितं चोदितस्तया ॥२-१४-६५॥ |
|||
स मन्यमानः कल्याणम् हृदयेन नन्नन्ध च ॥२-१४-६४॥<BR> |
|||
व्यक्तं रामोऽभिषेकार्थमिहायास्यति धर्मवित् । |
|||
निर्जगाम च संप्रीत्या त्वरितो राजशासनात् ।<BR><BR> |
|||
इति सूतो मतिं कृत्वा हर्षेण महता वृतः ॥२-१४-६६॥ |
|||
सुमन्त्रश्चिन्तयामास त्वरितं चोदितस्तया ॥२-१४-६५॥<BR> |
|||
निर्जगाम महाबाहो राघवस्य दिदृक्षया । |
|||
व्यक्तं रामोऽभिषेकार्थमिहायास्यति धर्मवित् ।<BR><BR> |
|||
सागरह्रदसंकाशात्सुमन्त्रोऽन्तःपुराच्छुभात् ॥२-१४-६७॥ |
|||
इति सूतो मतिं कृत्वा हर्षेण महता वृतः ॥२-१४-६६॥<BR> |
|||
निष्क्रम्य जनसंबाधं ददर्श द्वारमग्रतः । |
|||
निर्जगाम महाबाहो राघवस्य दिदृक्षया ।<BR><BR> |
|||
ततः पुरस्तत्सासा विनिर्गतो । |
|||
सागरह्रदसंकाशात्सुमन्त्रोऽन्तःपुराच्छुभात् ॥२-१४-६७॥<BR> |
|||
महीपतीन् द्वारगतो विलोकयन् । |
|||
निष्क्रम्य जनसंबाधं ददर्श द्वारमग्रतः ।<BR><BR> |
|||
ददर्श पौरान् विविधान्महाधना । |
|||
नुपस्थितान् द्वारमुपेत्य विष्ठतान् ॥२-१४-६८॥ |
|||
॥ |
|||
ततः पुरस्तत्सासा विनिर्गतो ।<BR> |
|||
इत्यार्शे स्रीमद्रामायने आदिकाव्ये अयोध्यकान्दे चतुर्दशः सर्गः ॥ |
|||
महीपतीन् द्वारगतो विलोकयन् ।<BR> |
|||
ददर्श पौरान् विविधान्महाधना ।<BR> |
|||
नुपस्थितान् द्वारमुपेत्य विष्ठतान् ॥२-१४-६८॥<BR><BR> |
|||
॥<BR> |
|||
इत्यार्शे स्रीमद्रामायने आदिकाव्ये अयोध्यकान्दे चतुर्दशः सर्गः ॥<BR><BR> |
|||
'''इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अयोध्याकाण्डे चतुर्दशः सर्गः ॥२-१४॥''' |
|||
'''इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अयोध्याकाण्डे चतुर्दशः सर्गः ॥२-१४॥'''<BR><BR> |
|||
==संबंधित कड़ियाँ== |
|||
*[[रामायण]] |
|||
**[[रामायण बालकाण्ड]] |
|||
**[[रामायण अयोध्याकाण्ड]] |
|||
**[[रामायण अरण्यकाण्ड]] |
|||
**[[रामायण किष्किन्धाकाण्ड]] |
|||
**[[रामायण सुन्दरकाण्ड]] |
|||
**[[रामायण युद्धकाण्ड]] |
|||
**[[रामायण उत्तरकाण्ड]] |
|||
==बाहरी कडियाँ== |
|||
[[वर्गः:काव्य]] |
|||
[[वर्गः:Hinduism]] |
०८:४२, ८ डिसेम्बर् २०१५ इत्यस्य संस्करणं
← सर्गः १३ | रामायणम्/अयोध्याकाण्डम् अयोध्याकाण्डम् वाल्मीकिः |
सर्गः १५ → |
रामायणम्/अयोध्याकाण्डम् |
---|
पुत्र शोक अर्दितम् पापा विसम्ज्ञम् पतितम् भुवि । विवेष्टमानम् उदीक्ष्य सा ऐक्ष्वाकम् इदम् अब्रवीत् ॥२-१४-१॥ पापम् क्Rत्वा इव किम् इदम् मम सम्श्रुत्य सम्श्रवम् । शेषे क्षिति तले सन्नः स्थित्याम् स्थातुम् त्वम् अर्हसि ॥२-१४-२॥ आहुः सत्यम् हि परमम् धर्मम् धर्मविदो जनाः । सत्यम् आश्रित्य हि मया त्वम् च धर्मम् प्रचोदितः ॥२-१४-३॥ सम्श्रुत्य शैब्यः श्येनाय स्वाम् तनुम् जगती पतिः । प्रदाय पक्षिणो राजन् जगाम गतिम् उत्तमाम् ॥२-१४-४॥ तथ हि अलर्कः तेजस्वी ब्राह्मणे वेद पारगे । याचमाने स्वके नेत्रेउद्ध्Rत्य अविमना ददौ ॥२-१४-५॥ सरिताम् तु पतिः स्वल्पाम् मर्यादाम् सत्यम् अन्वितः । सत्य अनुरोधात् समये वेलाम् खाम् न अतिवर्तते ॥२-१४-६॥ स्त्यमेकपदं ब्रह्मे सत्ये धर्मः प्रतिष्ठतः। सत्यमेवाक्षया वेदाः सत्येनै वाप्यते परम् ॥२-१४-७॥ सत्यं समनुवर्त्स्व यदि धर्मे धृता मतिः । सफलः स वरो मेऽस्तु वरदो ह्यसि सत्तम ॥२-१४-८॥ धर्मस्येहाभिकामार्थं मम चैवाचिचोदनात् । प्रव्राजय सुतं रामम् त्रिः खलु त्वां ब्रवीम्यहम् ॥२-१४-९॥ समयम् च मम आर्य इमम् यदि त्वम् न करिष्यसि । अग्रतः ते परित्यक्ता परित्यक्ष्यामि जीवितम् ॥२-१४-१०॥ एवम् प्रचोदितः राजा कैकेय्या निर्विशन्कया । न अशकत् पाशम् उन्मोक्तुम् बलिर् इन्द्र क्Rतम् यथा ॥२-१४-११॥ उद्भ्रान्त ह्Rदयः च अपि विवर्ण वनदो अभवत् । स धुर्यो वै परिस्पन्दन् युग चक्र अन्तरम् यथा॥२-१४-१२॥ विह्वलाभ्याम् च नेत्राभ्याम् अपश्यन्न् इव भूमिपः । क्Rच्च्रात् धैर्येण सम्स्तभ्य कैकेयीम् इदम् अब्रवीत् ॥२-१४-१३॥ यः ते मन्त्र क्Rतः पाणिर् अग्नौ पापे मया ध्Rतः । तम् त्यजामि स्वजम् चैव तव पुत्रम् सह त्वया ॥२-१४-१४॥ प्रयाता रजनी देवि सूर्यस्योदयनं प्रति । अभिषेकं गुरुजन्स्त्वरयीष्यति मां ध्रुवम् ॥२-१४-१५॥ रामाभिषेकसम्भारैस्तदर्थमुपकल्पितैः । रामः कारयितव्यो मे मृतस्य सलिलक्रियाम् ॥२-१४-१६॥ त्वया सपुत्त्रया नैव कर्तव्या सलिलक्रिया । व्याहन्तास्यशुभाचारे यदि रामाभिषेचन्म् ॥२-१४-१७॥ न च शक्नोम्यहं द्रषुं पूर्वं तथा सुखम् । हतहर्षं निरानन्दं पुनर्जनमवाङ्मुखम् ॥२-१४-१८॥ तां तथा ब्रुवत्स्तस्य भूमिपन्य महात्मनः । प्रभाता शर्वरी पुण्या चन्द्रनक्षत्रश्रालिनी ॥२-१४-१९॥ ततः पाप समाचारा कैकेयी पार्थिवम् पुनः । उवाच परुषम् वाक्यम् वाक्यज्ञा रोष मूर्चिता ॥२-१४-२०॥ किम् इदम् भाषसे राजन् वाक्यम् गर रुज उपमम् । आनाययितुम् अक्लिष्टम् पुत्रम् रामम् इह अर्हसि ॥२-१४-२१॥ स्थाप्य राज्ये मम सुतम् क्Rत्वा रामम् वने चरम् । निह्सपत्नाम् च माम् क्Rत्वा क्Rत क्Rत्यो भविष्यसि ॥२-१४-२२॥ स नुन्नैव तीक्षेन प्रतोदेन हय उत्तमः । राजा प्रदोचितः अभीक्ष्णम् कैकेयीम् इदम् अब्रवीत् ॥२-१४-२३॥ धर्म बन्धेन बद्धो अस्मि नष्टा च मम चेतना । ज्येष्ठम् पुत्रम् प्रियम् रामम् द्रष्टुम् इच्चामि धार्मिकम् ॥२-१४-२४॥ ततः प्रभातां र्जनीमुदिते च दिवाकरे । पुण्ये नक्षत्रयोगे चे मुहूर्ते च समाहिते ॥२-१४-२५॥ वसिष्ठो गुणसंपन्नः शिष्येः परिवृतस्तदा । उपगृह्याशु संभारान् [रविवेश पुरोत्तमम् ॥२-१४-२६॥ सिक्तसंमार्जितपथां पताकोत्तमभूषिताम् । विचित्रकुसुमाकीर्णां नानास्रग्भिर्विराजिताम् ॥२-१४-२७॥ संहृष्टमनुजोपेतां समृद्धविपणापणाम् । महोत्सवसमाकीर्णां राघवार्थे समुस्त्सुकाम् ॥२-१४-२८॥ चन्दनागुरुधूपैश्च सर्वतः प्रतिधूपिताम् । तां पुरीम् समतिक्रम्य पुरन्दरपुरोपमाम् ॥२-१४-२९॥ ददर्शान्तः पुरश्रेष्ठं नानाद्विजगणायुतम् । पौरजानपदाकिर्र्र्णं ब्राह्मणैरुपशोभितम् ॥२-१४-३०॥ तदन्तः पुरमासाद्य व्यतिचक्राम तम् जनम् ॥२-१४-३१॥ वसिष्ठः परमप्रीतः परमर्षिर्विवेश च । स त्वपश्यद्विनिष्क्रान्तं सुमन्त्रं नाम सारथिम् । द्वारे मनुजसिंहस्य सचिवं प्रियदर्शन्म् ॥२-१४-३२॥ तमुवाच महातेजाः सूतपुत्रं विशारदम् ॥२-१४-३३॥ वसिष्ठः क्षिप्रमाचक्ष्व नृपते र्मामिहागतम् । इमे गङ्गोदकघटाः सागरेभ्यश्च काञ्चनाः ॥२-१४-३४॥ औदुम्बरं भद्रपीठमभिषेकार्थमागतम् । सर्वबीजानि गन्धाश्च रत्नानि विविधानि च ॥२-१४-३५॥ क्षौद्रम् दधि घृतं लाजा दर्भाः सुमनसः पयः । अष्टौ च कन्या रुचिरा मत्तश्छ वरवारणः ॥२-१४-३६॥ चतुरश्वो रथः श्रीमान् निस्त्रिंशो धनुरुत्तमम् । वाहनं नरसंयुक्तं चत्रं च शशिपन्निभम् ॥२-१४-३७॥ श्वेते च वालव्यजने भृङ्गारुश्छ हिरण्मयः । हेमदामपिनद्धश्च किकुद्मान् पाण्डुरो वृषः ॥२-१४-३८॥ केसरी च चतुर्दंष्ट्रो हि श्रेष्ठो महाबलः । सिंहानस्नं व्याघ्रतनुः समिद्धश्छ हुताशनः ॥२-१४-३९॥ सर्ववादित्रसंघाश्च वेश्याश्छालंकृताः स्त्रियः । आचार्या ब्राह्मणा गावः पुण्यश्च मृगपक्षिणः ॥२-१४-४०॥ पौरजानपदश्रेष्ठा नैगमाश्च गणैः सह । एते चान्ये च बहवो नीयमानाः प्रियम्वदाः ॥२-१४-४१॥ अभिषेकाय रामस्य सह तिष्ठन्ति पार्थिवैः । त्वरयस्व महाराजं यथा समुदितेऽहनि ॥२-१४-४२॥ पुण्ये नक्षत्रयोगे च रामो राज्यमवाप्नुयात् । इति तस्य वचः श्रुत्वा सूतपुत्रो महात्मनः ॥२-१४-४३॥ स्तुवन्नृपतिशार्धूलं प्रविवेश निवेशनम् । तं तु पूर्वोदितं वृद्धं द्वारस्था राजसम्मतम् ॥२-१४-४४॥ न शेकुरभिसंरोद्धुं राज्ञः प्रयचिकीर्ष्वः । स सवीपस्थितो राज्ञ्स्तामवस्थामजज्ञीवान् ॥२-१४-४५॥ वाग्भिः परमतुष्टाभिरभिष्टोतुं प्रचक्रमे । ततः सूतो यथाकालं पार्थिवस्य निवेशने ॥२-१४-४६॥ सुमन्त्रः प्राञ्जलिर्भूत्वा तुष्टाव जगतीपतिम् । यथा नन्दति तेजस्वी सागरो भास्करोदये । प्रीतह् प्रीतेन मनसा तथानन्दघनः स्वतः ॥२-१४-४७॥ इन्द्रमस्यां तु वेLआयामभितुष्टाव मातलिः ॥२-१४-४८॥ सोऽजयद्धानवान्सर्वांस्तथा त्वां बोधयाम्यहम् । वेदाः सहाङ्गविद्याश्छ यथाह्यात्मभुवम् विभुम् ॥२-१४-४९॥ ब्रह्माणम् बोधयन्त्यद्य तथा त्वां बोधयाम्यहम् । आदित्यः सह चन्द्रेण यथा भूतधरां शुभाम् ॥२-१४-५०॥ बोधयत्यद्य पृथिवीं तथा त्वाम् बोधयाम्यहम् । उत्तिष्ठाशु महाराज कृतकौतुकमङ्गLअः ॥२-१४-५१॥ विराजमानो वपुषा मेरोरिव दिवाकरः । सोमसूर्यौ च काकुत्थ्स शिववैश्रवणावपि ॥२-१४-५२॥ वरुणाश्छग्निरिन्द्रश्च विजयं प्रदिश्न्तु ते । गता भगवती रात्रिः कृतकृत्य मिदं तव ॥२-१४-५३॥ बुद्ध्यस्व सृपशार्दूल कुरु कार्यमनन्तरम् । उदतिष्ठत रामस्य समग्रमभिषेचन्म् ॥२-१४-५४॥ पौरजानपदैश्चापि नैगमैश्च कृताञ्जलिः । स्वयं वसिष्ठो भगवान् ब्राह्मणैः सह तिष्ठति ॥२-१४-५५॥ क्षिप्रमाज्ञ्प्यतां राजन् राघवस्याभिषेचन्म् । यथा ह्यपालाः पशवो यथा सेना ह्यानायका ॥२-१४-५६॥ यथा च्न्द्रं विना रात्रिर्यथा गावो विना वृषम् । एवं हि भविता राष्ट्रं यत्र राजा न दृश्यते ॥२-१४-५७॥ इति तस्य वचः श्रुत्वा सान्त्वपूर्वमिवार्थवत् । अभ्यकीर्यत शोकेन भूय एव महीपतिः ॥२-१४-५८॥ ततः स राजा तम् सूतम् सन्न हर्षः सुतम् प्रति । शोक आरक्त ईक्षणः श्रीमान् उद्वीक्ष्य उवाच धार्मिकः ॥२-१४-५९॥ वाक्यैस्तु खलु मर्माणि मम भूयो निकृन्तसि । सुमन्त्रः करुणम् श्रुत्वा द्Rष्ट्वा दीनम् च पार्थिवम् ॥२-१४-६०॥ प्रग्Rहीत अन्जलिः किम्चित् तस्मात् देशात् अपाक्रमन् । यदा वक्तुम् स्वयम् दैन्यान् न शशाक मही पतिः ॥२-१४-६१॥ तदा सुमन्त्रम् मन्त्रज्ञा कैकेयी प्रत्युवाच ह । सुमन्त्र राजा रजनीं रामहर्षसमुत्सुकः ॥२-१४-६२॥ प्रजागरपरिश्रान्तो निद्रावशमुपेयुवान् । तद्गच्छ त्वरितं सूत राजपुत्रं यशस्विनम् ॥२-१४-६३॥ राममानय भद्रं ते नात्र कार्या विचारणा । स मन्यमानः कल्याणम् हृदयेन नन्नन्ध च ॥२-१४-६४॥ निर्जगाम च संप्रीत्या त्वरितो राजशासनात् । सुमन्त्रश्चिन्तयामास त्वरितं चोदितस्तया ॥२-१४-६५॥ व्यक्तं रामोऽभिषेकार्थमिहायास्यति धर्मवित् । इति सूतो मतिं कृत्वा हर्षेण महता वृतः ॥२-१४-६६॥ निर्जगाम महाबाहो राघवस्य दिदृक्षया । सागरह्रदसंकाशात्सुमन्त्रोऽन्तःपुराच्छुभात् ॥२-१४-६७॥ निष्क्रम्य जनसंबाधं ददर्श द्वारमग्रतः । ततः पुरस्तत्सासा विनिर्गतो । महीपतीन् द्वारगतो विलोकयन् । ददर्श पौरान् विविधान्महाधना । नुपस्थितान् द्वारमुपेत्य विष्ठतान् ॥२-१४-६८॥ ॥ इत्यार्शे स्रीमद्रामायने आदिकाव्ये अयोध्यकान्दे चतुर्दशः सर्गः ॥ इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अयोध्याकाण्डे चतुर्दशः सर्गः ॥२-१४॥