"बृहदारण्यक उपनिषद् 5p" इत्यस्य संस्करणे भेदः
w/link |
No edit summary |
||
पङ्क्तिः २: | पङ्क्तिः २: | ||
'''प्रथमं ब्राह्मणम् ।''' |
'''प्रथमं ब्राह्मणम् ।''' |
||
<poem><span style="font-size: 14pt; line-height: 200%"> |
|||
पूर्णमदः पूर्णमिदं पूर्णात्पूर्णमुदच्यते । |
|||
पूर्णस्य पूर्णमादाय पूर्णमेवावशिष्यते । |
|||
खं ब्रह्म । |
|||
खं पुराणम् । |
|||
वायुरं खम् । |
|||
इति ह स्माह कौरव्यायणीपुत्रः । |
|||
वेदोऽयं ब्राह्मणा विदुः । |
|||
वेदैनेन यद्वेदितव्यम् ॥ ५,१.१ ॥ |
|||
[V.i.1] |
|||
ॐ पूर्णमदः |
|||
पूर्णमिदं |
|||
पूर्णात्पूर्णमुदच्यते । |
|||
पूर्णस्य पूर्णमादाय |
|||
पूर्णमेवावशिष्यते । |
|||
ॐ३ खं ब्रह्म |
|||
खं पुराणं |
|||
वायुरं खम् |
|||
इति ह स्माऽऽह कौरव्यायणीपुत्रो । |
|||
वेदोऽयम् |
|||
ब्राह्मणा विदुर् |
|||
वेदैनेन यद्वेदितव्यम् ॥ १ ॥ |
|||
त्रयाः प्राजापत्याः प्रजापतौ पितरि ब्रह्मचर्यमूषुः । |
|||
इति प्रथमं ब्राह्मणम् ॥ |
|||
देवा मनुष्या असुराः । |
|||
उषित्वा ब्रह्मचर्यं देवा ऊचुर्ब्रवीतु नो भवानिति । |
|||
तेभ्यो हैतदक्षरमुवाच द इति । |
|||
व्यज्ञासिष्टा३ इति । |
|||
व्यज्ञासिष्मेति होचुः । |
|||
दाम्यतेति न आत्थेति । |
|||
ओमिति होवाच व्यज्ञासिष्टेति ॥ बृह. ५,२.१ ॥ |
|||
'''द्वितीयं ब्राह्मणम् ।''' |
|||
अथ हैनं मनुष्या ऊचुर्ब्रवीतु नो भवानिति । |
|||
मन्त्र १[V.2.1] |
|||
तेभ्यो हैतदेवाक्षरमुवाच द इति । |
|||
त्रयाः प्राजापत्याः प्रजापतौ पितरि ब्रह्मचर्यमूषुर् |
|||
देवा मनुष्या असुरा |
|||
उषित्वा ब्रह्मचर्यं देवा ऊचुर् |
|||
ब्रवीतु नो भवानिति । |
|||
तेभ्यो हैतदक्षरमुवाच |
|||
द इति |
|||
व्यज्ञासिष्टा३ इति । |
व्यज्ञासिष्टा३ इति । |
||
व्यज्ञासिष्मेति |
व्यज्ञासिष्मेति होचुः । |
||
दत्तेति न आत्थेति । |
|||
दाम्यतेति न आत्थेत्य् |
|||
ओमिति होवाच |
ओमिति होवाच व्यज्ञासिष्टेति ॥ ५,२.२ ॥ |
||
व्यज्ञासिष्टेति ॥ १ ॥ |
|||
अथ हैनमसुरा ऊचुर्ब्रवीतु नो भवानिति । |
|||
मन्त्र २[V.2.2] |
|||
तेभ्यो हैतदेवाक्षरमुवाच द इति । |
|||
अथ हैनं मनुष्या ऊचुर् |
|||
ब्रवीतु नो भवानिति । |
|||
तेभ्यो हैतदेवाक्षरमुवाच |
|||
द इति |
|||
व्यज्ञासिष्टा३ इति । |
व्यज्ञासिष्टा३ इति । |
||
व्यज्ञासिष्मेति |
व्यज्ञासिष्मेति होचुः । |
||
दयध्वमिति न आत्थेति । |
|||
दत्तेति न आत्थेत्य् |
|||
ओमिति होवाच |
ओमिति होवाच व्यज्ञासिष्टेति । |
||
तदेतदेवैषा दैवी वागनुवदति स्तनयित्नुर्द द द इति । |
|||
व्यज्ञासिष्टेति ॥ २ ॥ |
|||
दम्यत दत्त दयध्वमिति । |
|||
तदेतत्त्रयं शिक्षेद्दमं दानं दयामिति ॥ बृह. ५,२.३ ॥ |
|||
मन्त्र ३[V.2.3] |
|||
अथ हैनमसुरा ऊचुर् |
|||
ब्रवीतु नो भवानिति । |
|||
तेभ्यो हैतदेवाक्षरमुवाच |
|||
द इति |
|||
व्यज्ञासिष्टा३ इति । |
|||
व्यज्ञासिष्मेति होचुर् |
|||
दयध्वमिति न आत्थेत्य् |
|||
ओमिति होवाच |
|||
व्यज्ञासिष्टेति । |
|||
तदेतदेवैषा दैवी वागनुवदति स्तनयित्नुर् |
|||
द द द इति |
|||
दाम्यत दत्त दयध्वमिति । |
|||
तदेतत्त्रय शिक्षेद् |
|||
दमं |
|||
दानं |
|||
दयामिति ॥ ३ ॥ |
|||
एष प्रजापतिर्यद्धृदयम् । |
|||
इति द्वितीयं ब्राह्मणम् ॥ |
|||
एतद्ब्रह्म । |
|||
एतत्सर्वम् । |
|||
तदेतत्त्र्यक्षरं हृदयमिति । |
|||
हृ इत्येकमक्षरम् । |
|||
अभिहरन्त्यस्मै स्वाश्चान्ये च य एवं वेद । |
|||
द इत्येकमक्षरम् । |
|||
ददत्यस्मै स्वाश्चान्ये च य एवं वेद । |
|||
यमित्येकमक्षरम् । |
|||
एति स्वर्गं लोकं य एवं वेद ॥ ५,३.१ ॥ |
|||
'''तृतीयं ब्राह्मणम् ।''' |
|||
तद्वै तदेतदेव तदास । |
|||
[V.3.1] |
|||
एष प्रजापतिर्यद्धृदयम् |
|||
एतद्ब्रह्मैतत्सर्वम् । |
|||
तदेतत्त्र्यक्षर |
|||
हृदयमिति । |
|||
हृ इत्येकमक्षरम् |
|||
अभिहरन्त्यस्मै स्वाश्चान्ये च |
|||
य एवं वेद । |
|||
द इत्येकमक्षरम् |
|||
ददत्यस्मै स्वाश्चान्ये च |
|||
य एवं वेद । |
|||
यमित्येकमक्षरम् |
|||
एति स्वर्गं लोकं |
|||
य एवं वेद ॥ १ ॥ |
|||
इति तृतीयं ब्राह्मणम् ॥ |
|||
'''चतुर्थं ब्राह्मणम् ।''' |
|||
[V.iv.1] |
|||
तद्वै तद् |
|||
एतदेव तदास |
|||
सत्यमेव । |
सत्यमेव । |
||
स यो हैतं महद्यक्षं प्रथमजं वेद |
स यो हैतं महद्यक्षं प्रथमजं वेद सत्यं ब्रह्मेति जयतीमांल्लोकान् जित इन्न्वसावसत् य एवमेतन्महद्यक्षं प्रथमजं वेद सत्यं ब्रह्मेति । |
||
सत्यं ह्येव ब्रह्म ॥ बृह. ५,४.१ ॥ |
|||
सत्यं ब्रह्मेति |
|||
जयतीमाल्लोकाञ् |
|||
जित इन्न्वसावसद् |
|||
य एवमेतन्महद्यक्षं प्रथमजं वेद |
|||
सत्यं ब्रह्मेति |
|||
सत्य ह्येव ब्रह्म ॥ १ ॥ |
|||
इति चतुर्थं ब्राह्मणम् ॥ |
|||
'''पञ्चमं ब्राह्मणम् ।''' |
|||
आप एवेदमग्र आसुः । |
|||
मन्त्र १[v.V.1] |
|||
ता आपः सत्यमसृजन्त । |
|||
अप एवेदमग्र आसुस् |
|||
सत्यं ब्रह्म । |
|||
ता आपः सत्यमसृजन्त |
|||
ब्रह्म प्रजापतिम् । |
|||
प्रजापतिर्देवान् । |
|||
ब्रह्म प्रजापतिम् |
|||
ते देवाः सत्यमेवोपासते । |
|||
प्रजापतिर्देवास् |
|||
तदेतत्त्र्यक्षरं सतियमिति स इत्येकमक्षरम् । |
|||
ते देवाः सत्यमेवोपासते |
|||
तीत्येकमक्षरम् । |
|||
तदेतत्त्र्यक्षर |
|||
सत्यमिति । |
|||
स इत्येकमक्षरम् |
|||
तीत्येकमक्षरम् |
|||
यमित्येकमक्षरम् । |
यमित्येकमक्षरम् । |
||
प्रथमोत्तमे अक्षरे |
प्रथमोत्तमे अक्षरे सत्यं मध्यतोऽनृतम् । |
||
तदेतदनृतमुभयतः सत्येन परिगृहीतम् । |
|||
सत्येन परिगृहीत |
|||
सत्यभूयमेव भवति । |
सत्यभूयमेव भवति । |
||
नैवंविद्वांसमनृतं हिनस्ति ॥ बृह. ५,५.१ ॥ |
|||
मन्त्र २[V.v.2] |
|||
तद्यत्तत्सत्यमसौ स आदित्यो । |
|||
य एष एतस्मिन्मण्डले पुरुषो यश्चायं दक्षिणेऽक्षन् |
|||
पुरुषस् |
|||
तावेतावन्योऽन्यस्मिन्प्रतिष्ठितौ |
|||
रश्मिभिरेषोऽस्मिन्प्रतिष्ठितः |
|||
प्राणैरयममुष्मिन् |
|||
स यदोत्क्रमिष्यन्भवति |
|||
शुद्धमेवैतन्मण्डलं पश्यति |
|||
नैनमेते रश्मयः प्रत्यायन्ति ॥ २ ॥ |
|||
तद्यत्तत्सत्यमसौ स आदित्यः । |
|||
मन्त्र ३[V.v.3] |
|||
य एष एतस्मिन्मण्डले |
य एष एतस्मिन्मण्डले पुरुषो यश्चायं दक्षिणेऽक्षन् पुरुषस्तावेतावन्योऽन्यस्मिन् प्रतिष्ठितौ । |
||
रश्मिभिरेषोऽस्मिन् प्रतिष्ठितः प्राणैरयममुष्मिन् । |
|||
तस्य भूरिति शिर |
|||
स यदोत्क्रमिष्यन् भवति शुद्धमेवैतन्मण्डलं पश्यति । |
|||
एक शिर |
|||
नैनमेते रश्मयः प्रत्यायन्ति ॥ ५,५.२ ॥ |
|||
एकमेतदक्षरं |
|||
भुव इति बाहू |
|||
द्वौ बाहू |
|||
य एष एतस्मिन्मण्डले पुरुषस्तस्य भूरिति शिरः । |
|||
द्वे एते अक्षरे |
|||
एकं शिर एकमेतदक्षरम् । |
|||
स्वरिति प्रतिष्ठा |
|||
भुव इति बाहू । |
|||
द्वौ बाहू द्वे एते अक्षरे । |
|||
स्वरिति प्रतिष्ठा । |
|||
द्वे प्रतिष्ठे द्वे एते अक्षरे । |
द्वे प्रतिष्ठे द्वे एते अक्षरे । |
||
तस्योपनिषदहरिति । |
तस्योपनिषदहरिति । |
||
हन्ति पाप्मानं जहाति च |
हन्ति पाप्मानं जहाति च य एवं वेद ॥ बृह. ५,५.३ ॥ |
||
य एवं वेद ॥ ३ ॥ |
|||
मन्त्र ४[V.v.4] |
|||
योऽयं दक्षिणेऽक्षन् पुरुषस्तस्य भूरिति शिरः । |
|||
योऽयं दक्षिणेऽक्षन्पुरुषस् |
|||
एकं शिर एकमेतदक्षरम् । |
|||
तस्य भूरिति शिरः |
|||
भुव इति बाहू । |
|||
एक शिर |
|||
द्वौ बाहू द्वे एते अक्षरे । |
|||
एकमेतदक्षरम् |
|||
स्वरिति प्रतिष्ठा । |
|||
भुव इति बाहू |
|||
द्वे प्रतिष्ठे द्वे एते अक्षरे । |
|||
द्वौ बाहू |
|||
द्वे एते अक्षरे |
|||
स्वरिति प्रतिष्ठा |
|||
द्वे प्रतिष्ठे |
|||
द्वे एते अक्षरे । |
|||
तस्योपनिषदहमिति । |
तस्योपनिषदहमिति । |
||
हन्ति पाप्मानं जहाति च |
हन्ति पाप्मानं जहाति च य एवं वेद ॥ ५,५.४ ॥ |
||
य एवं वेद ॥ ४ ॥ |
|||
इति पज्ञ्चमं ब्राह्मणम् ॥ |
|||
मनोमयोऽयं पुरुषो भाःसत्यः । |
|||
'''षष्ठं ब्राह्मणम्''' |
|||
तस्मिन्नन्तर्हृदये यथा व्रीहिर्वा यवो वा । |
|||
स एष सर्वस्येशानः सर्वस्याधिपतिः सर्वमिदं प्रशास्ति यदिदं किञ्च ॥ ५,६.१ ॥ |
|||
विद्युद्ब्रह्मेत्याहुः । |
|||
[V.vi.1] |
|||
विदानाद्विद्युत् । |
|||
मनोमयोऽयं पुरुषो |
|||
विद्यत्येनं पाप्मनो य एवं वेद विद्युद्ब्रह्मेति । |
|||
भाःसत्यस् |
|||
विद्युद्ध्येव ब्रह्म ॥ बृह. ५,७.१ ॥ |
|||
तस्मिन्नन्तर्हृदये यथा व्रीहिर्वा यवो वा |
|||
स एष सर्वस्य सर्वस्येशानः |
|||
सर्वस्याधिपतिः |
|||
सर्वमिदं प्रशास्ति यदिदं किञ्च ॥ १ ॥ |
|||
इति षष्ठं ब्राह्मणम् ॥ |
|||
'''सप्तमं ब्राह्मणम् ।''' |
|||
[V.7.1] |
|||
विद्युद् ब्रह्मेत्याहुर् |
|||
विदानाद्विद्युद् |
|||
विद्यत्येनं पाप्मनो |
|||
य एवं वेद |
|||
विद्युद्ब्रह्मेति । |
|||
विद्युद्ध्येव ब्रह्म ॥ १ ॥ |
|||
इति सप्तमं ब्राह्मणम् ॥ |
|||
'''अष्टमं ब्राह्मणम् ।''' |
|||
[V.8.1] |
|||
वाचं धेनुमुपासीत । |
वाचं धेनुमुपासीत । |
||
तस्याश्चत्वारः स्तनाः |
तस्याश्चत्वारः स्तनाः । |
||
स्वाहाकारो वषट्कारो हन्तकारः |
स्वाहाकारो वषट्कारो हन्तकारः स्वधाकारः । |
||
तस्यै द्वौ स्तनौ देवा उपजीवन्ति |
तस्यै द्वौ स्तनौ देवा उपजीवन्ति । |
||
स्वाहाकारं च वषट्कारं च |
स्वाहाकारं च वषट्कारं च । |
||
हन्तकारं मनुष्याः |
हन्तकारं मनुष्याः । |
||
स्वधाकारं पितरः । |
स्वधाकारं पितरः । |
||
तस्याः प्राण ऋषभो |
तस्याः प्राण ऋषभो मनो वत्सः ॥ ५,८.१ ॥ |
||
मनो वत्सः ॥ १ ॥ |
|||
इत्यष्टमं ब्राह्मणम् ॥ |
|||
अयमग्निर्वैश्वानरो योऽयमन्तः पुरुषे । |
|||
'''नवमं ब्राह्मणम् ।''' |
|||
येनेदमन्नं पच्यते । |
|||
यदिदमद्यते । |
|||
[V.ix.1] |
|||
तस्यैष घोषो भवति । |
|||
अयमाग्निर्वैश्वानरो योऽयमन्तः पुरुषे |
|||
येनेदमन्नं पच्यते यदिदमद्यते । |
|||
तस्यैष घोषो भवति |
|||
यमेतत्कर्णावपिधाय शृणोति । |
यमेतत्कर्णावपिधाय शृणोति । |
||
स यदोत्क्रमिष्यन् भवति नैनं घोषं शृणोति ॥ बृह. ५,९.१ ॥ |
|||
स यदोत्क्रमिष्यन्भवति |
|||
नैनं घोष शृणोति ॥ १ ॥ |
|||
इति नवमं ब्राह्मणम् ॥ |
|||
'''दशमं ब्राह्मणम् ।''' |
|||
यदा वै पुरुषोऽस्माल्लोकात्प्रैति स वायुमागच्छति । |
|||
[V.x.1] |
|||
तस्मै स तत्र विजिहीते यथा रथचक्रस्य खम् । |
|||
यदा वै पुरुषोऽस्माल्लोकात्प्रैति |
|||
स वायुमागच्छति |
|||
तस्मै स तत्र विजिहीते यथा रथचक्रस्य खं |
|||
तेन स ऊर्ध्व आक्रमते । |
तेन स ऊर्ध्व आक्रमते । |
||
स आदित्यमागच्छति |
स आदित्यमागच्छति । |
||
तस्मै स तत्र विजिहीते |
तस्मै स तत्र विजिहीते । |
||
यथा लम्बरस्य खम् । |
|||
तेन स ऊर्ध्व आक्रमते । |
तेन स ऊर्ध्व आक्रमते । |
||
स चन्द्रमसमागच्छति |
स चन्द्रमसमागच्छति । |
||
तस्मै स तत्र विजिहीते यथा दुन्दुभेः खम् |
तस्मै स तत्र विजिहीते । |
||
यथा दुन्दुभेः खम् । |
|||
तेन स ऊर्ध्व आक्रमते । |
तेन स ऊर्ध्व आक्रमते । |
||
स लोकमागच्छत्यशोकमहिमम् |
स लोकमागच्छत्यशोकमहिमम् । |
||
तस्मिन् वसति शाश्वतीः समाः ॥ बृह. ५,१०.१ ॥ |
|||
एतद्वै परमं तपो यद्व्याहितस्तप्यते । |
|||
इति दशमं ब्राह्मणम् ॥ |
|||
परमं हैव लोकं जयति य एवं वेद । |
|||
एतद्वै परमं तपो यं प्रेतमरण्यं हरन्ति । |
|||
परमं हैव लोकं जयति य एवं वेद । |
|||
एतद्वै परमं तपो यं प्रेतमग्नावभ्यादधति । |
|||
परमं हैव लोकं जयति य एवं वेद ॥ ५,११.१ ॥ |
|||
'''एकादशं ब्राह्मणम् ।''' |
|||
अन्नं ब्रह्मेत्येक आहुः । |
|||
[V.xi.1] |
|||
तन्न तथा । |
|||
एतद्वै परमं तपो यद्व्याहितस्तप्यते |
|||
पूयति वा अन्नमृते प्राणात् । |
|||
परम हैव लोकं जयति |
|||
प्राणो ब्रह्मेत्येक आहुः । |
|||
य एवं वेदैतद्वै परमं तपो यं प्रेतमरण्य हरन्ति |
|||
तन्न तथा । |
|||
परम हैव लोकं जयति |
|||
शुष्यति वै प्रण ऋतेऽन्नात् । |
|||
य एवं वेदैतद्वै परमं तपो यं प्रेतमग्नावभ्यादधति |
|||
एते ह त्वेव देवते एकधाभूयं भूत्वा परमतां गच्छतः । |
|||
परम हैव लोकं जयति |
|||
तद्ध स्माह प्रातृदः पितरम् । |
|||
य एवं वेद ॥ ११ ॥ |
|||
किं स्विदेवैवं विदुषे साधु कुर्यां किमेवास्मा असाधु कुर्यामिति । |
|||
स ह स्माह पाणिना मा प्रातृद । |
|||
इति एकादशं ब्राह्मणम् ॥ |
|||
'''द्वादशं ब्राह्मणम् ।''' |
|||
[V.12.1] |
|||
अन्नं ब्रह्मेत्येक आहुस् |
|||
तन्न तथा |
|||
पूयति वा अन्नमृते प्राणात् |
|||
प्राणो ब्रह्मेत्येक आहुस् |
|||
तन्न तथा |
|||
शुष्यति वै प्राण ऋतेऽन्नाद् |
|||
एते ह त्वेव देवते |
|||
एकधाभूयं भूत्वा |
|||
परमतां गच्छतस् |
|||
तद्ध स्माऽऽह प्रातृदः पितरम् |
|||
कि स्विदेवैवं विदुषे साधु कुर्याम् |
|||
किमेवास्मा असाधु कुर्यामिति । |
|||
स ह स्माह पाणिना |
|||
मा |
|||
प्रातृद |
|||
कस्त्वेनयोरेकधाभूयं भूत्वा परमतां गच्छतीति । |
कस्त्वेनयोरेकधाभूयं भूत्वा परमतां गच्छतीति । |
||
तस्मा उ हैतदुवाच |
तस्मा उ हैतदुवाच वीति । |
||
अन्नं वै वि । |
|||
वीत्य् |
|||
अन्नं वै वि |
|||
अन्ने हीमानि सर्वाणि भूतानि विष्टानि । |
अन्ने हीमानि सर्वाणि भूतानि विष्टानि । |
||
रमिति |
रमिति । |
||
प्राणो वै |
प्राणो वै रम् । |
||
प्राणे हीमानि सर्वाणि भूतानि रमन्ते । |
प्राणे हीमानि सर्वाणि भूतानि रमन्ते । |
||
सर्वाणि ह वा अस्मिन् भूतानि विशन्ति |
सर्वाणि ह वा अस्मिन् भूतानि विशन्ति । |
||
सर्वाणि भूतानि रमन्ते |
सर्वाणि भूतानि रमन्ते य एवं वेद ॥ ५,१२.१ ॥ |
||
य एवं वेद ॥ १२ ॥ |
|||
इति द्वादशं ब्राह्मणम् ॥ |
|||
उक्थम् । |
|||
'''त्रयोदशं ब्राह्मणम्''' |
|||
प्राणो वा उक्थम् । |
|||
प्राणो हीदं सर्वमुत्थापयति । |
|||
उद्धस्मादुक्थविद्वीरस्तिष्ठति । |
|||
उक्थस्य सायुज्यं सलोकतां जयति य एवं वेद ॥ बृह. ५,१३.१ ॥ |
|||
मन्त्र १[V.13.1] |
|||
उक्थम् |
|||
प्राणो वा उक्थम् |
|||
प्राणो हीद सर्वमुत्थापयत्य् |
|||
उद्धास्मा धस्मादुक्थविद्वीरस्तिष्ठत्य् |
|||
उक्थस्य सायुज्य सलोकतां जयति |
|||
य एवं वेद ॥ १ ॥ |
|||
यजुः । |
|||
मन्त्र २[V.13.2] |
|||
यजुः |
प्राणो वै यजुः । |
||
प्राणो वै यजुः |
|||
प्राणे हीमानि सर्वाणि भूतानि युज्यन्ते । |
प्राणे हीमानि सर्वाणि भूतानि युज्यन्ते । |
||
युज्यन्ते हास्मै सर्वाणि भूतानि श्रैष्ठ्याय |
युज्यन्ते हास्मै सर्वाणि भूतानि श्रैष्ठ्याय । |
||
यजुषः |
यजुषः सायुज्यं सलोकतां जयति य एवं वेद ॥ ५,१३.२ ॥ |
||
य एवं वेद ॥ २ ॥ |
|||
मन्त्र ३[V.13.3] |
|||
साम |
साम । |
||
प्राणो वै साम |
प्राणो वै साम । |
||
प्राणे हीमानि सर्वाणि भूतानि सम्यञ्चि । |
प्राणे हीमानि सर्वाणि भूतानि सम्यञ्चि । |
||
सम्यञ्चि हास्मै सर्वाणि भूतानि श्रैष्ठ्याय कल्पन्ते |
सम्यञ्चि हास्मै सर्वाणि भूतानि श्रैष्ठ्याय कल्पन्ते । |
||
साम्नः |
साम्नः सायुज्यं सलोकतां जयति य एवं वेद ॥ ५,१३.३ ॥ |
||
य एवं वेद ॥ ३ ॥ |
|||
क्षत्रम् । |
|||
प्राणो वै क्षत्रम् । |
|||
प्राणो हि वै क्षत्रम् । |
|||
मन्त्र ४[V.13.4] |
|||
क्षत्रम् |
|||
प्राणो वै क्षत्रम् |
|||
प्राणो हि वै क्षत्रम् |
|||
त्रायते हैनं प्राणः क्षणितोः । |
त्रायते हैनं प्राणः क्षणितोः । |
||
प्र क्षत्रमत्रमाप्नोति । |
|||
प्र क्षत्रमत्रमप्नोति |
|||
क्षत्रस्य |
क्षत्रस्य सायुज्यं सलोकतां जयति य एवं वेद ॥ बृह. ५,१३.४ ॥ |
||
य एवं वेद ॥ ४ ॥ |
|||
इति त्रयोदशं ब्राह्मणम् ॥ |
|||
भूमिरन्तरिक्षं द्यौरित्यष्टावक्षराणि । |
|||
'''चतुर्दशं ब्राह्मणम् ।''' |
|||
अष्टाक्षरं ह वा एकं गायत्र्यै पदम् । |
|||
एतदु हैवास्या एतत् । |
|||
स यावदेषु त्रिषु लोकेषु तावद्ध जयति योऽस्या एतदेवं पदं वेद ॥ ५,१४.१ ॥ |
|||
मन्त्र १[V.xiv.1] |
|||
भूमिरन्तरिक्षं द्यौरित्यष्टावक्षराण्य् |
|||
अष्टाक्षर ह वा एकं गायत्र्यै पदम् |
|||
एतदु हैवास्या एतत् |
|||
स यावदेषु त्रिषु लोकेषु |
|||
तावद्ध जयति योऽस्या एतदेवं पदं वेद ॥ १ ॥ |
|||
ऋचो यजूषि सामानीत्यष्टावक्षराणि । |
|||
मन्त्र २[V.xiv.2] |
|||
अष्टाक्षरं ह वा एकं गायत्र्यै पदम् । |
|||
ऋचो यजूषि सामानीत्यष्टावक्षराण्य् |
|||
एतदु हैवास्या एतत् । |
|||
अष्टाक्षर ह वा एकं गायत्र्यै पदम्। |
|||
स यावतीयं त्रयी विद्या तावद्ध जयति योऽस्या एतदेवं पदं वेद ॥ ५,१४.२ ॥ |
|||
एतदु हैवास्या एतत् |
|||
स यावतीयं त्रयी विद्या |
|||
तावद्ध जयति |
|||
योऽस्या एतदेवं पदं वेद ॥ २ ॥ |
|||
मन्त्र ३[V.xiv.3] |
|||
प्राणोऽपानो व्यान इत्यष्टावक्षराणि |
|||
अष्टाक्षर ह वा एकं गायत्र्यै पदम् |
|||
एतदु हैवास्या एतत् |
|||
स यावदिदं प्राणि |
|||
तावद्ध जयति |
|||
योऽस्या एतदेवं पदं वेद |
|||
अथास्या एतदेव तुरीयं दर्शतं पदं परोरजा य एष तपति |
|||
यद्वै चतुर्थं तत्तुरीयम् |
|||
दर्शतं पदमिति |
|||
ददृश इव ह्येष |
|||
परोरजा इति |
|||
सर्वमु ह्येवैष रज उपर्युपरि तपत्य् |
|||
एव हैव श्रिया यशसा तपति |
|||
योऽस्या एतदेवं पदं वेद ॥ ३ ॥ |
|||
प्राणोऽपानो व्यान इत्यष्टावक्षराणि । |
|||
मन्त्र ४[V.xiv.4] |
|||
अष्टाक्षरं ह वा एकं गायत्र्यै पदम् । |
|||
सैषा गायत्र्येतस्मिस्तुरीये दर्शते पदे परोरजसि |
|||
एतदु हैवास्या एतत् । |
|||
प्रतिष्ठिता |
|||
स यावदिदं प्राणि तावद्ध जयति योऽस्या एतदेवं पदं वेद । |
|||
तद्वै तत्सत्ये प्रतिष्ठितं |
|||
अथास्या एतदेव तुरीयं दर्शतं पदं परोरजा य एष तपति । |
|||
चक्षुर्वै सत्यम् |
|||
यद्वै चतुर्थं तत्तुरीयम् । |
|||
चक्षुर्हि वै सत्यम् |
|||
दर्शतं पदमिति ददृश इव ह्येषः । |
|||
तस्माद्यदिदानीं द्वौ विवदमानावेयाताम् |
|||
परोरजा इति सर्वमु ह्येवैष रज उपर्युपरि तपति । |
|||
अहम् अदर्शम् |
|||
एवं हैव श्रिया यशसा तपति योऽस्या एतदेवं पदं वेद ॥ बृह. ५,१४.३ ॥ |
|||
अहमश्रौषमिति |
|||
य एव एवं ब्रूयाद् |
|||
अहम् अदर्शमिति |
|||
सैषा गायत्र्येतस्मिंस्तुरीये दर्शते पदे परोरजसि प्रतिष्ठिता । |
|||
तद्वै तत्सत्ये प्रतिष्ठितम् । |
|||
चक्षुर्वै सत्यम् । |
|||
चक्षुर्हि वै सत्यम् । |
|||
तस्माद्यदिदानीं द्वौ विवदमानावेयातमहमदर्शमहमश्रौषमिति । |
|||
य एवं ब्रूयादहमदर्शमिति । |
|||
तस्मा एव श्रद्दध्याम । |
तस्मा एव श्रद्दध्याम । |
||
तद्वै तत्सत्यं बले प्रतिष्ठितम् |
तद्वै तत्सत्यं बले प्रतिष्ठितम् । |
||
प्राणो वै बलम् |
प्राणो वै बलम् । |
||
तत्प्राणे प्रतिष्ठितम् |
तत्प्राणे प्रतिष्ठितम् । |
||
तस्मादाहुर्बलं सत्यादोगीय इति । |
|||
तस्मादाहुर् |
|||
बल सत्यादोगीय इत्य् |
|||
एवं वेषा गायत्र्यध्यात्मं प्रतिष्ठिता । |
एवं वेषा गायत्र्यध्यात्मं प्रतिष्ठिता । |
||
सा हैषा |
सा हैषा गयांस्तत्रे । |
||
प्राणा वै |
प्राणा वै गयाः । |
||
तत्प्राणास्तत्रे |
तत्प्राणास्तत्रे । |
||
तद्यद्गयांस्तत्रे तस्माद्गायत्री नाम । |
|||
तद्यद्गयास्तत्रे |
|||
स यामेवामूं सावित्रीमन्वाहैषैव सा । |
|||
तस्माद् गायत्री नाम । |
|||
स यस्मा अन्वाह तस्य प्राणांस्त्रायते ॥ ५,१४.४ ॥ |
|||
स यामेवामू सावित्रीमन्वाहैषैव सा । |
|||
स यस्मा अन्वाह |
|||
तस्य प्राणास्त्रायते ॥ ४ ॥ |
|||
मन्त्र ५[V.xiv.5] |
|||
तां हैतामेके सावित्रीमनुष्टुभमन्वाहुः । |
|||
वागनुष्टुप् । |
|||
वागनुष्टुब् |
|||
एतद्वाचमनुब्रूम इति । |
एतद्वाचमनुब्रूम इति । |
||
न तथा |
न तथा कुर्यात् । |
||
गायत्रीमेव सावित्रीमानुब्रूयात् । |
|||
गायत्रीमेवानुब्रूयाद् । |
|||
यदि ह वा अप्येवंविद्बह्विव प्रतिगृह्णाति |
यदि ह वा अप्येवंविद्बह्विव प्रतिगृह्णाति न हैव तद्गायत्र्या एकं चन पदं प्रति ॥ बृह. ५,१४.५ ॥ |
||
न हैव तद्गायत्र्या एकं चन पदं प्रति ॥ ५ ॥ |
|||
स य इमांस्त्रींल्लोकान् पूर्णान् प्रतिगृह्णीयात्सोऽस्या एतत्प्रथमं पदमाप्नुयात् । |
|||
अथ यावतीयं त्रयी विद्या यस्तावत्प्रतिगृह्णीयात्सोऽस्या एतद्द्वितीयं पदमाप्नुयात् । |
|||
अथ यावदिदं प्राणि यस्तावत्प्रतिगृह्णीयात्सोऽस्या एतत्तृतीयं पदमाप्नुयात् । |
|||
अथास्या एतदेव तुरीयं दर्शतं पदं परोरजा य एष तपति । |
|||
नैव केन चनाप्यम् । |
|||
कुत उ एतावत्प्रतिगृह्णीयात् ॥ ५,१४.६ ॥ |
|||
मन्त्र ६[V.xiv.6] |
|||
स य इमास्त्रींल्लोकान्पूर्णान्प्रतिगृह्णीयात् |
|||
सोऽस्या एतत्प्रथमं पदमाप्नुयाद्। |
|||
अथ यावतीयं त्रयी विद्या |
|||
यस्तावत्प्रतिगृह्णीयात् |
|||
सोऽऽस्या एतद्द्वितीयं पदमाप्नुयाद् |
|||
अथ यावदिदं प्राणि |
|||
यस्तावत्प्रतिगृह्णीयात् |
|||
सोऽस्या एतत्तृतीयं पदमाप्नुयाद् |
|||
अथास्या एतदेव तुरीयं दर्शतं पदम् |
|||
परोरजा य एष तपति |
|||
नैव केन चनाप्यम् |
|||
कुत उ एतावत्प्रतिगृह्णीयात् ॥ ६ ॥ |
|||
तस्या उपस्थानम् । |
|||
मन्त्र ७[V.xiv.7] |
|||
गायत्र्यस्येकपदी द्विपदी त्रिपदी चतुष्पदि । |
|||
तस्या उपस्थानम् |
|||
अपदसि । |
|||
गायत्र्य् |
|||
अस्येकपदी द्विपदी त्रिपदी चतुष्पद्य् |
|||
अपदसि |
|||
न हि पद्यसे । |
न हि पद्यसे । |
||
नमस्ते तुरीयाय दर्शताय पदाय परोरजसे |
नमस्ते तुरीयाय दर्शताय पदाय परोरजसे । |
||
असावदो मा प्रापदिति । |
|||
यं द्विष्यादसावस्मै कामो मा समर्धीति वा । |
|||
यं द्विष्याद् |
|||
न हैवास्मै स कामः समृध्यते यस्मा एवमुपतिष्ठते । |
|||
असावस्मै कामो मा समृद्धीति वा |
|||
अहमदः प्रापमिति वा ॥ बृह. ५,१४.७ ॥ |
|||
न हैवास्मै स कामः समृद्ध्यते यस्मा एवमुपतिष्ठते |
|||
ऽहमदः प्रापमिति वा ॥ ७ ॥ |
|||
मन्त्र ८[V.xiv.8] |
|||
एतद्ध वै तज्जनको वैदेहो बुडिलमाश्वतराश्विमुवाच |
|||
यन्नु हो तद्गायत्रीविदब्रूथा |
|||
अथ कथ हस्ती भूतो वहसीति । |
|||
मुख ह्यस्याः |
|||
सम्राण् |
|||
न विदां चकारेति होवाच । |
|||
तस्या अग्निरेव मुखम् |
|||
यदि ह वा अपि बह्विवाग्नावभ्यादधति |
|||
सर्वमेव तत्सन्दहत्य् |
|||
एव हैवैवंविद् |
|||
यद्यपि बह्विव पापं कुरुते |
|||
सर्वमेव तत्सम्प्साय शुद्धः पूतोऽजरोऽमृतः |
|||
सम्भवति ॥ ८ ॥ |
|||
एतद्ध वै तज्जनको वैदेहो बुडिलमाश्वतराश्विमुवाच यन्नु हो तद्गायत्रीविदब्रूथाः । |
|||
इति चतुर्दशं ब्राह्मणम् ॥ |
|||
अथ कथं हस्तीभूतो वहसीति । |
|||
मुखं ह्यस्याः सम्राण्न विदां चकरेति होवाच । |
|||
तस्या अग्निरेव मुखम् । |
|||
यदि ह वा अपि बह्विवाग्नावभ्यादधति सर्वमेव तत्संदहति । |
|||
एवं हैवैवंविद्यद्यपि बह्विव पापं कुरुते सर्वमेव तत्संप्साय शुद्धः पूतोऽजरोऽमृतः संभवति ॥ ५,१४.८ ॥ |
|||
'''पञ्चदशं ब्राह्मणम् ।''' |
|||
हिरण्मयेन पात्रेण सत्यस्यापिहितं मुखम् । |
|||
[V.xv.1] |
|||
तत्त्वं पूषन्नपावृणु सत्यधर्माय दृष्टये । |
|||
हिरण्मयेन पात्रेण |
|||
पूषन्नेकर्षे यम सूर्य प्राजापत्य व्यूह रश्मीन् समूह तेजः । |
|||
सत्यस्यापिहितं मुखम् । |
|||
यत्ते रूपं कल्याणतमं तत्ते पश्यामि योऽसावसौ पुरुषः सोऽहमस्मि । |
|||
तत्त्वम् |
|||
वायुरनिलममृतमथेदं भस्मान्तं शरीरम् । |
|||
पूषन्न् |
|||
ओं क्रतो स्मर कृतं स्मर क्रतो स्मर कृतं स्मर । |
|||
अपावृणु |
|||
अग्ने नय सुपथा रायेऽस्मान् विश्वानि देव वयुनानि विद्वान् । |
|||
सत्यधर्माय दृष्टये । |
|||
युयोध्यस्मज्जुहुराणमेनो भूयिष्ठां ते नमौक्तिं विधेम ॥ बृह. ५,१५.१ ॥ |
|||
पूषन्न् |
|||
एकर्षे |
|||
यम |
|||
सूर्य |
|||
प्राजापत्य |
|||
व्यूह रश्मीन् । |
|||
समूह तेजो |
|||
यत्ते रूपं |
|||
कल्याणतमं |
|||
तत्ते पश्यामि । |
|||
योऽसावसौ पुरुषः |
|||
सोऽहमस्मि । |
|||
वायुरनिलममृतम् |
|||
अथेदं भस्मान्त शरीरम् । |
|||
ॐ३ क्रतो |
|||
स्मर |
|||
कृत स्मर |
|||
क्रतो |
|||
स्मर |
|||
कृत स्मर । |
|||
अग्ने |
|||
नय सुपथा रायेऽस्मान् |
|||
विश्वानि |
|||
देव |
|||
वयुनानि विद्वान्। |
|||
युयोध्यस्मज्जुहुराणमेनो |
|||
भूयिष्ठां ते नम उक्तिं विधेम ॥ १ ॥ |
|||
इति पञ्चदशं ब्राह्मणम् ॥ |
इति पञ्चदशं ब्राह्मणम् ॥ |
||
॥ इति बृहदारण्यकोपनिषदि पञ्चमोऽध्यायः ॥ |
॥ इति बृहदारण्यकोपनिषदि पञ्चमोऽध्यायः ॥ |
||
</span></poem> |
|||
[https://sa.wikisource.org/wiki/बृहदारण्यक_उपनिषद्_4p चतुर्तोऽध्यायः (previous chapter)] |
[https://sa.wikisource.org/wiki/बृहदारण्यक_उपनिषद्_4p चतुर्तोऽध्यायः (previous chapter)] |
२३:००, २४ मे २०१९ इत्यस्य संस्करणं
अथ पञ्चमोऽध्यायः ।
प्रथमं ब्राह्मणम् ।
पूर्णमदः पूर्णमिदं पूर्णात्पूर्णमुदच्यते ।
पूर्णस्य पूर्णमादाय पूर्णमेवावशिष्यते ।
खं ब्रह्म ।
खं पुराणम् ।
वायुरं खम् ।
इति ह स्माह कौरव्यायणीपुत्रः ।
वेदोऽयं ब्राह्मणा विदुः ।
वेदैनेन यद्वेदितव्यम् ॥ ५,१.१ ॥
त्रयाः प्राजापत्याः प्रजापतौ पितरि ब्रह्मचर्यमूषुः ।
देवा मनुष्या असुराः ।
उषित्वा ब्रह्मचर्यं देवा ऊचुर्ब्रवीतु नो भवानिति ।
तेभ्यो हैतदक्षरमुवाच द इति ।
व्यज्ञासिष्टा३ इति ।
व्यज्ञासिष्मेति होचुः ।
दाम्यतेति न आत्थेति ।
ओमिति होवाच व्यज्ञासिष्टेति ॥ बृह. ५,२.१ ॥
अथ हैनं मनुष्या ऊचुर्ब्रवीतु नो भवानिति ।
तेभ्यो हैतदेवाक्षरमुवाच द इति ।
व्यज्ञासिष्टा३ इति ।
व्यज्ञासिष्मेति होचुः ।
दत्तेति न आत्थेति ।
ओमिति होवाच व्यज्ञासिष्टेति ॥ ५,२.२ ॥
अथ हैनमसुरा ऊचुर्ब्रवीतु नो भवानिति ।
तेभ्यो हैतदेवाक्षरमुवाच द इति ।
व्यज्ञासिष्टा३ इति ।
व्यज्ञासिष्मेति होचुः ।
दयध्वमिति न आत्थेति ।
ओमिति होवाच व्यज्ञासिष्टेति ।
तदेतदेवैषा दैवी वागनुवदति स्तनयित्नुर्द द द इति ।
दम्यत दत्त दयध्वमिति ।
तदेतत्त्रयं शिक्षेद्दमं दानं दयामिति ॥ बृह. ५,२.३ ॥
एष प्रजापतिर्यद्धृदयम् ।
एतद्ब्रह्म ।
एतत्सर्वम् ।
तदेतत्त्र्यक्षरं हृदयमिति ।
हृ इत्येकमक्षरम् ।
अभिहरन्त्यस्मै स्वाश्चान्ये च य एवं वेद ।
द इत्येकमक्षरम् ।
ददत्यस्मै स्वाश्चान्ये च य एवं वेद ।
यमित्येकमक्षरम् ।
एति स्वर्गं लोकं य एवं वेद ॥ ५,३.१ ॥
तद्वै तदेतदेव तदास ।
सत्यमेव ।
स यो हैतं महद्यक्षं प्रथमजं वेद सत्यं ब्रह्मेति जयतीमांल्लोकान् जित इन्न्वसावसत् य एवमेतन्महद्यक्षं प्रथमजं वेद सत्यं ब्रह्मेति ।
सत्यं ह्येव ब्रह्म ॥ बृह. ५,४.१ ॥
आप एवेदमग्र आसुः ।
ता आपः सत्यमसृजन्त ।
सत्यं ब्रह्म ।
ब्रह्म प्रजापतिम् ।
प्रजापतिर्देवान् ।
ते देवाः सत्यमेवोपासते ।
तदेतत्त्र्यक्षरं सतियमिति स इत्येकमक्षरम् ।
तीत्येकमक्षरम् ।
यमित्येकमक्षरम् ।
प्रथमोत्तमे अक्षरे सत्यं मध्यतोऽनृतम् ।
तदेतदनृतमुभयतः सत्येन परिगृहीतम् ।
सत्यभूयमेव भवति ।
नैवंविद्वांसमनृतं हिनस्ति ॥ बृह. ५,५.१ ॥
तद्यत्तत्सत्यमसौ स आदित्यः ।
य एष एतस्मिन्मण्डले पुरुषो यश्चायं दक्षिणेऽक्षन् पुरुषस्तावेतावन्योऽन्यस्मिन् प्रतिष्ठितौ ।
रश्मिभिरेषोऽस्मिन् प्रतिष्ठितः प्राणैरयममुष्मिन् ।
स यदोत्क्रमिष्यन् भवति शुद्धमेवैतन्मण्डलं पश्यति ।
नैनमेते रश्मयः प्रत्यायन्ति ॥ ५,५.२ ॥
य एष एतस्मिन्मण्डले पुरुषस्तस्य भूरिति शिरः ।
एकं शिर एकमेतदक्षरम् ।
भुव इति बाहू ।
द्वौ बाहू द्वे एते अक्षरे ।
स्वरिति प्रतिष्ठा ।
द्वे प्रतिष्ठे द्वे एते अक्षरे ।
तस्योपनिषदहरिति ।
हन्ति पाप्मानं जहाति च य एवं वेद ॥ बृह. ५,५.३ ॥
योऽयं दक्षिणेऽक्षन् पुरुषस्तस्य भूरिति शिरः ।
एकं शिर एकमेतदक्षरम् ।
भुव इति बाहू ।
द्वौ बाहू द्वे एते अक्षरे ।
स्वरिति प्रतिष्ठा ।
द्वे प्रतिष्ठे द्वे एते अक्षरे ।
तस्योपनिषदहमिति ।
हन्ति पाप्मानं जहाति च य एवं वेद ॥ ५,५.४ ॥
मनोमयोऽयं पुरुषो भाःसत्यः ।
तस्मिन्नन्तर्हृदये यथा व्रीहिर्वा यवो वा ।
स एष सर्वस्येशानः सर्वस्याधिपतिः सर्वमिदं प्रशास्ति यदिदं किञ्च ॥ ५,६.१ ॥
विद्युद्ब्रह्मेत्याहुः ।
विदानाद्विद्युत् ।
विद्यत्येनं पाप्मनो य एवं वेद विद्युद्ब्रह्मेति ।
विद्युद्ध्येव ब्रह्म ॥ बृह. ५,७.१ ॥
वाचं धेनुमुपासीत ।
तस्याश्चत्वारः स्तनाः ।
स्वाहाकारो वषट्कारो हन्तकारः स्वधाकारः ।
तस्यै द्वौ स्तनौ देवा उपजीवन्ति ।
स्वाहाकारं च वषट्कारं च ।
हन्तकारं मनुष्याः ।
स्वधाकारं पितरः ।
तस्याः प्राण ऋषभो मनो वत्सः ॥ ५,८.१ ॥
अयमग्निर्वैश्वानरो योऽयमन्तः पुरुषे ।
येनेदमन्नं पच्यते ।
यदिदमद्यते ।
तस्यैष घोषो भवति ।
यमेतत्कर्णावपिधाय शृणोति ।
स यदोत्क्रमिष्यन् भवति नैनं घोषं शृणोति ॥ बृह. ५,९.१ ॥
यदा वै पुरुषोऽस्माल्लोकात्प्रैति स वायुमागच्छति ।
तस्मै स तत्र विजिहीते यथा रथचक्रस्य खम् ।
तेन स ऊर्ध्व आक्रमते ।
स आदित्यमागच्छति ।
तस्मै स तत्र विजिहीते ।
यथा लम्बरस्य खम् ।
तेन स ऊर्ध्व आक्रमते ।
स चन्द्रमसमागच्छति ।
तस्मै स तत्र विजिहीते ।
यथा दुन्दुभेः खम् ।
तेन स ऊर्ध्व आक्रमते ।
स लोकमागच्छत्यशोकमहिमम् ।
तस्मिन् वसति शाश्वतीः समाः ॥ बृह. ५,१०.१ ॥
एतद्वै परमं तपो यद्व्याहितस्तप्यते ।
परमं हैव लोकं जयति य एवं वेद ।
एतद्वै परमं तपो यं प्रेतमरण्यं हरन्ति ।
परमं हैव लोकं जयति य एवं वेद ।
एतद्वै परमं तपो यं प्रेतमग्नावभ्यादधति ।
परमं हैव लोकं जयति य एवं वेद ॥ ५,११.१ ॥
अन्नं ब्रह्मेत्येक आहुः ।
तन्न तथा ।
पूयति वा अन्नमृते प्राणात् ।
प्राणो ब्रह्मेत्येक आहुः ।
तन्न तथा ।
शुष्यति वै प्रण ऋतेऽन्नात् ।
एते ह त्वेव देवते एकधाभूयं भूत्वा परमतां गच्छतः ।
तद्ध स्माह प्रातृदः पितरम् ।
किं स्विदेवैवं विदुषे साधु कुर्यां किमेवास्मा असाधु कुर्यामिति ।
स ह स्माह पाणिना मा प्रातृद ।
कस्त्वेनयोरेकधाभूयं भूत्वा परमतां गच्छतीति ।
तस्मा उ हैतदुवाच वीति ।
अन्नं वै वि ।
अन्ने हीमानि सर्वाणि भूतानि विष्टानि ।
रमिति ।
प्राणो वै रम् ।
प्राणे हीमानि सर्वाणि भूतानि रमन्ते ।
सर्वाणि ह वा अस्मिन् भूतानि विशन्ति ।
सर्वाणि भूतानि रमन्ते य एवं वेद ॥ ५,१२.१ ॥
उक्थम् ।
प्राणो वा उक्थम् ।
प्राणो हीदं सर्वमुत्थापयति ।
उद्धस्मादुक्थविद्वीरस्तिष्ठति ।
उक्थस्य सायुज्यं सलोकतां जयति य एवं वेद ॥ बृह. ५,१३.१ ॥
यजुः ।
प्राणो वै यजुः ।
प्राणे हीमानि सर्वाणि भूतानि युज्यन्ते ।
युज्यन्ते हास्मै सर्वाणि भूतानि श्रैष्ठ्याय ।
यजुषः सायुज्यं सलोकतां जयति य एवं वेद ॥ ५,१३.२ ॥
साम ।
प्राणो वै साम ।
प्राणे हीमानि सर्वाणि भूतानि सम्यञ्चि ।
सम्यञ्चि हास्मै सर्वाणि भूतानि श्रैष्ठ्याय कल्पन्ते ।
साम्नः सायुज्यं सलोकतां जयति य एवं वेद ॥ ५,१३.३ ॥
क्षत्रम् ।
प्राणो वै क्षत्रम् ।
प्राणो हि वै क्षत्रम् ।
त्रायते हैनं प्राणः क्षणितोः ।
प्र क्षत्रमत्रमाप्नोति ।
क्षत्रस्य सायुज्यं सलोकतां जयति य एवं वेद ॥ बृह. ५,१३.४ ॥
भूमिरन्तरिक्षं द्यौरित्यष्टावक्षराणि ।
अष्टाक्षरं ह वा एकं गायत्र्यै पदम् ।
एतदु हैवास्या एतत् ।
स यावदेषु त्रिषु लोकेषु तावद्ध जयति योऽस्या एतदेवं पदं वेद ॥ ५,१४.१ ॥
ऋचो यजूषि सामानीत्यष्टावक्षराणि ।
अष्टाक्षरं ह वा एकं गायत्र्यै पदम् ।
एतदु हैवास्या एतत् ।
स यावतीयं त्रयी विद्या तावद्ध जयति योऽस्या एतदेवं पदं वेद ॥ ५,१४.२ ॥
प्राणोऽपानो व्यान इत्यष्टावक्षराणि ।
अष्टाक्षरं ह वा एकं गायत्र्यै पदम् ।
एतदु हैवास्या एतत् ।
स यावदिदं प्राणि तावद्ध जयति योऽस्या एतदेवं पदं वेद ।
अथास्या एतदेव तुरीयं दर्शतं पदं परोरजा य एष तपति ।
यद्वै चतुर्थं तत्तुरीयम् ।
दर्शतं पदमिति ददृश इव ह्येषः ।
परोरजा इति सर्वमु ह्येवैष रज उपर्युपरि तपति ।
एवं हैव श्रिया यशसा तपति योऽस्या एतदेवं पदं वेद ॥ बृह. ५,१४.३ ॥
सैषा गायत्र्येतस्मिंस्तुरीये दर्शते पदे परोरजसि प्रतिष्ठिता ।
तद्वै तत्सत्ये प्रतिष्ठितम् ।
चक्षुर्वै सत्यम् ।
चक्षुर्हि वै सत्यम् ।
तस्माद्यदिदानीं द्वौ विवदमानावेयातमहमदर्शमहमश्रौषमिति ।
य एवं ब्रूयादहमदर्शमिति ।
तस्मा एव श्रद्दध्याम ।
तद्वै तत्सत्यं बले प्रतिष्ठितम् ।
प्राणो वै बलम् ।
तत्प्राणे प्रतिष्ठितम् ।
तस्मादाहुर्बलं सत्यादोगीय इति ।
एवं वेषा गायत्र्यध्यात्मं प्रतिष्ठिता ।
सा हैषा गयांस्तत्रे ।
प्राणा वै गयाः ।
तत्प्राणास्तत्रे ।
तद्यद्गयांस्तत्रे तस्माद्गायत्री नाम ।
स यामेवामूं सावित्रीमन्वाहैषैव सा ।
स यस्मा अन्वाह तस्य प्राणांस्त्रायते ॥ ५,१४.४ ॥
तां हैतामेके सावित्रीमनुष्टुभमन्वाहुः ।
वागनुष्टुप् ।
एतद्वाचमनुब्रूम इति ।
न तथा कुर्यात् ।
गायत्रीमेव सावित्रीमानुब्रूयात् ।
यदि ह वा अप्येवंविद्बह्विव प्रतिगृह्णाति न हैव तद्गायत्र्या एकं चन पदं प्रति ॥ बृह. ५,१४.५ ॥
स य इमांस्त्रींल्लोकान् पूर्णान् प्रतिगृह्णीयात्सोऽस्या एतत्प्रथमं पदमाप्नुयात् ।
अथ यावतीयं त्रयी विद्या यस्तावत्प्रतिगृह्णीयात्सोऽस्या एतद्द्वितीयं पदमाप्नुयात् ।
अथ यावदिदं प्राणि यस्तावत्प्रतिगृह्णीयात्सोऽस्या एतत्तृतीयं पदमाप्नुयात् ।
अथास्या एतदेव तुरीयं दर्शतं पदं परोरजा य एष तपति ।
नैव केन चनाप्यम् ।
कुत उ एतावत्प्रतिगृह्णीयात् ॥ ५,१४.६ ॥
तस्या उपस्थानम् ।
गायत्र्यस्येकपदी द्विपदी त्रिपदी चतुष्पदि ।
अपदसि ।
न हि पद्यसे ।
नमस्ते तुरीयाय दर्शताय पदाय परोरजसे ।
असावदो मा प्रापदिति ।
यं द्विष्यादसावस्मै कामो मा समर्धीति वा ।
न हैवास्मै स कामः समृध्यते यस्मा एवमुपतिष्ठते ।
अहमदः प्रापमिति वा ॥ बृह. ५,१४.७ ॥
एतद्ध वै तज्जनको वैदेहो बुडिलमाश्वतराश्विमुवाच यन्नु हो तद्गायत्रीविदब्रूथाः ।
अथ कथं हस्तीभूतो वहसीति ।
मुखं ह्यस्याः सम्राण्न विदां चकरेति होवाच ।
तस्या अग्निरेव मुखम् ।
यदि ह वा अपि बह्विवाग्नावभ्यादधति सर्वमेव तत्संदहति ।
एवं हैवैवंविद्यद्यपि बह्विव पापं कुरुते सर्वमेव तत्संप्साय शुद्धः पूतोऽजरोऽमृतः संभवति ॥ ५,१४.८ ॥
हिरण्मयेन पात्रेण सत्यस्यापिहितं मुखम् ।
तत्त्वं पूषन्नपावृणु सत्यधर्माय दृष्टये ।
पूषन्नेकर्षे यम सूर्य प्राजापत्य व्यूह रश्मीन् समूह तेजः ।
यत्ते रूपं कल्याणतमं तत्ते पश्यामि योऽसावसौ पुरुषः सोऽहमस्मि ।
वायुरनिलममृतमथेदं भस्मान्तं शरीरम् ।
ओं क्रतो स्मर कृतं स्मर क्रतो स्मर कृतं स्मर ।
अग्ने नय सुपथा रायेऽस्मान् विश्वानि देव वयुनानि विद्वान् ।
युयोध्यस्मज्जुहुराणमेनो भूयिष्ठां ते नमौक्तिं विधेम ॥ बृह. ५,१५.१ ॥
इति पञ्चदशं ब्राह्मणम् ॥
॥ इति बृहदारण्यकोपनिषदि पञ्चमोऽध्यायः ॥