पृष्ठम्:Mudrarakshasa.pdf/५२

विकिस्रोतः तः
पुटमेतत् सुपुष्टितम्
५१
प्रथ्मोऽकः

                         ।
           शिवा धर्मानुविद्धा स्याद्धोरा कौटिल्यगर्भिता ।
           साध्वाचारः साधुनेति न्यायाद्योज्या द्वयोर्दूयोः ॥
           उमा सत्वप्रधानत्वादृजुनीतितयेष्यते ।
           गङ्गा कुटिलगामित्वात्कुटिला नीतिरिष्यते ॥
           तां धर्मनीतेर्निह्नुत्य प्रपञ्चयितुमुत्सुकः ।
           चाणक्योऽद्भुतधीरत्र विभुशब्देन सूचितः ॥
           आधारवशतो दुःखनृत्तमित्युत्तरेण च ।
           पद्येन ध्वनितं कृच्छ्राच्छाठ्यनीतिप्रकल्पनम् ॥
           आधारो राक्षसो मौर्यराज्यनिर्वाहकत्वतः ।
           तत्संजिघृक्षयाधत्त कौटिल्यः कुटिलं नयम् ॥
           कलौ पापिनि कौटिल्यनीतिः सद्यःफलप्रदा ।
           इत्यभिप्रेत्य कौटिल्यस्तामेवात्र प्रयुक्तवान् ॥
           इत्याधारानुरोधादित्युक्त्या राक्षसरक्षणम् ।
           यत्नाद्विधेयं ध्वनितं क्रुद्धान्मलयकेतुतः ॥
           भागुरायणवाक्येन तदेतत्स्फुटयिष्यते ।
           रक्षणीया राक्षसस्य प्राणा इत्यादिना पुरः ॥
           सचिवायत्तसिद्धित्वात्पौरुषं स्वमदर्शयन् ।
           गभीरात्मा चन्द्रगुप्तो धीरोदात्तोऽत्र नायकः ॥
           तद्राज्याङ्गधुरं वोढुं धृतिमान्राक्षसोऽर्हति ।
           तत्संग्रहोऽत एवात्र साध्यो नीतिस्तु साधनम् ॥'
एवमत्रार्थत इन्दुः शाठ्यमिति शब्दतश्च मनाक्काव्यार्थो ध्वनितः ।
           ‘उदीरितरूयम्बकार्यैर्नान्दीपद्यध्वनिः शुभः ।
            स एष ढुण्ढिनाकारि कारिकाडिण्डिमैः स्फुटः ॥'
  अथ नाटकादिलक्षणानि निरूप्यन्ते –
           ‘रूप्यतेऽभिनयैर्यत्र वस्तु तद्रूपकं विदुः।
            नाटकाद्यैर्दशविधं तदित्यन्यत्र विस्तरः ॥'
तदुक्तं दशरूपकें---
           ‘नाटकं सप्रकरणं भाण: प्रहसनं डिमः ।
            व्यायोगसमवाकारौ वीथ्यङ्केहामृगा इति ॥'

"https://sa.wikisource.org/w/index.php?title=पृष्ठम्:Mudrarakshasa.pdf/५२&oldid=216061" इत्यस्माद् प्रतिप्राप्तम्