वैश्यकर्म वैश्यजातेः कर्म, स्वभावजं तमउपसर्जनरजोगुणस्वभावजम् । परिचर्यात्मकं
द्विजातिशुश्रूषात्मकं कर्म शूद्रस्यापि स्वभावनं रजउपसर्जनतमोगुणस्वभावजम् ॥४४॥
श्री०टी०-वैश्यशूद्रयोः कर्माऽऽह-कृषीति । कृषिः कर्षणम् । गा रक्षतीति गोरक्षस्तस्य भावो गौरक्ष्यं पाशुपाल्यमित्यर्थः । वाणिज्यं क्रयविक्रयादि । एतद्वैश्यस्य स्वभावजं कर्म । त्रैवर्णिकपरिचर्यात्मकं शूद्रस्यापि स्वभावनं कर्म ॥ ४४ ॥
म०टी०-तदेवं वर्णानां स्वभावजा गौणाख्या धर्मा अभिहिताः । अन्येऽपि धर्माः शास्त्रेष्वाम्नाताः । तदुक्तं भवि[१]ष्यपुराणे-
|
धर्मः श्रेयः समुद्दिष्टं श्रेयोऽभ्युदयलक्षणम् । |
अधिकारोऽत्र धर्मः । चतुर्विध धर्ममाह हारीतः-" अथाऽऽश्रमिणां पृथग्धर्मो विशेषधर्मः समानधर्मः कृत्स्नधर्मश्च" इति । पृथगाश्रमानुष्ठानात्पृथग्धर्मो यथा चातुर्वर्ण्यधर्मः । स्वाश्रमविशेषानुष्ठानाद्विशेषधर्मो यथा नैष्ठिकयायावरानुज्ञायिकचातुराश्रम्यसिद्धानाम् । सर्वेषां यः समानो धर्मः स समानधर्मो नैष्ठिकः कृत्स्नधर्म इति । नैष्ठिको ब्रह्मचारिविशेषः । यायावरो गृहस्थविशेषः । आनुज्ञायिको वानप्रस्थविशेषः । चातुराश्रम्यसिद्धो यतिविशेषः । सर्वेषामिति वर्णानामाश्रमाणां च । तत्राऽऽद्यो यथा महाभारते-
|
" आनृशंस्यमहिंसा चाप्रमादः संविभागिता । |
- ↑ ग. छ. ध्यत्पुरा।
