एव । एतस्मिन्नेव महावैरिणि निवारिते सर्वपुरुषार्थप्राप्तिरित्यर्थः। तन्निवारणोपायज्ञानाय तत्कारणमाह-रजोगुणसमुद्भवः । दुःखप्रवृत्तिबलात्मको रजोगुण एव समुद्भवः
कारणं यस्य, अतः कारणानुविधायित्वात्कार्यस्य सोऽपि तथा । यद्यपि तमोगुणोऽपि
तस्य कारणं तथाऽपि दुःखे प्रवृत्तौ च रजस एव प्राधान्यात्तस्यैव निर्देशः । एतेन
सात्त्विक्या वृत्त्या रजप्ति क्षीणे सोऽपि क्षीयत इत्युक्तम् । अथवा तस्य कथमनर्थमार्ग प्रवर्तकत्वमित्यत आह-रजोगुणस्य प्रवृत्त्यादिलक्षणस्य समुद्भवो यस्मात् । कामो
हि विषयाभिलाषात्मकः स्वयमुद्भूतो रजः प्रवर्तयन्पुरुषं दुःखात्मके कर्मणि प्रवर्तयति ।
तेनायमवश्यं हन्तव्य इत्यभिप्रायः । ननु सामदानभेददण्डाश्चत्वार उपायास्तत्र प्रथमत्रिकस्यासंभवे चतुर्थो दण्डः प्रयोक्तव्यो न तु हठादेवेत्याशङ्कय त्रयाणामसंभवं वक्तुं
विशिनष्टि-महाशनो महापाप्मेति । महदशनमस्येति महाशनः ।
|
" यत्पृथिव्यां व्रीहियवं हिरण्यं पशवः स्त्रियः । |
अतो न दानेन संधातुं शक्यः । नापि सामभेदाम्यां यतो महापाप्माऽत्युग्रः । तेन हि बलात्प्रेरितोऽनिष्ट फलमपि जानन्पापं करोति । अतो विद्धि जानीहि एनं काममिह संसारे वैरिणम् । तदेतत्सर्वं विवृतं वार्तिककारैः “ आत्मैवेदमग्र आसीत् " इतिश्रुतिव्याख्याने-
|
" प्रवृत्तौ च निवृत्तौ च यथोक्तस्याधिकारिणः । |
