याचमानजनमानसवृत्तेः पूरणाय बत जन्म न यस्य ।
तेन भूमिरतिभारवतीयं न द्रुमैर्न गिरिभिर्न समुद्रैः ॥ ४ ॥
याचमानेति ॥ यस्य पुरुषस्य जन्म उत्पत्तिर्याचमानस्य जनस्य मानसवृत्तमनोरथस्य पूरणाय समर्था न भवति तेन पुंसा इयं भूमिरतिभारवती वत कष्टम् । न द्रुमैः, न गिरिभिः, न समुद्रैः, भारवती । तेन पुंसा यावान्भूमेर्भारः, तावान्वृक्षादिभिर्न । एते तु क्वचित्पुष्पादिना औषधादिना रत्नादिना चोपकुर्वन्ति, न त्वदाता । तस्माद्याचकाभिलाषपूरणं करणीयमिति भावः[१] ॥
मा धनानि कृपणः खलु जीवस्तृष्णयार्पयतु जानु परस्मै।
तत्र चैष कुरुते मम चित्रं यत्तु नार्पयति तानि मृतोऽपि ॥१९॥
मेति ॥ कृपणोऽतिलुन्धो जीवन तृष्णयातिलोभेन परस्मै अथिने जातु कदाचिदपि धनानि खलु निश्चितं मार्पयतु मास्स दात् । जीवित्वा लोभसद्भावान्न ददातीत्यत्र नाश्चर्यम्, मृतोऽप्येष कृपणो यत्तु पुनः तानि धनानि नार्पयति न प्रयच्छति तत्र च तत्र पुनः तत्रैव वा विषये मम चित्रमाश्चर्य कुरुते, मृतस्यापि लोभसद्भावात् । अथ च मृतः सन्नयं कृपणः धनानि नृपसंबन्धीनि राजायत्तानि नाणि करोति नापयति तत्राश्चर्यम् । यो जीवन्कस्मैचिन्न ददाति स मृतोऽपि राज्ञे ददातीत्याश्चर्यम् । तस्माद्यावजीवति तावद्दातव्यं मृते राजा नेष्यतीति भावः [२]॥
माममीभिरिह याचितवद्भिर्दातृजातमवमत्य जगत्याम् ।
यद्यशो मयि निवेशितमेतन्निष्क्रयोऽस्तु कतमस्तु तदीयः ॥९०॥
मामिति ॥ इह जगत्यां भूलोके दातृजातं वदान्यमात्रमवमत्यानादृत्य मां याचितवद्भिर्याचमानरमीभिरिन्द्रादिभिः मयि यद्यशो निवेशितम् । इन्द्रादयो यस्य याचका जाता इत्यसाधारण्येन मम कीर्तिः कृता एतस्याः कीनिष्क्रयो विनिमयः तदीय इन्द्रादिसंबन्धी कतमस्तु कः पुनः पदार्थः अस्तु भवतु । इन्द्रादिभिः पूर्वमन्यः कोऽपि चेदयाचिष्यत तर्हि तदेव वस्तु कीर्तिविनिमयं समभविष्यत् , न त्वेवमित्येतत्कीर्तितुल्यमेतेभ्यो वितरणीयं विनिमयं वस्तु नास्तीति भावः। यदेतद्यश इति वा । स्वलोंके वर्तमानं कल्पवृक्षादिदातृवर्गमिति वा । दानं तावत्तिष्ठतु, यशोवितरणस्य मूल्यमपि दातव्यमित्य[३]र्थः॥
लोक एष परलोकमुपेता हा विहाय निधने धनमेकः ।
इत्यमुं खलु तदस्य निनीपयर्थिबन्धुरुदयद्दयचित्तः ॥ ९१ ॥
लोक इति ॥ एष लोको निधने मरणे प्राप्ते धनं विहाय एक एवासहाय एव परलो.
