४
किन्त्वसौ नोपलभ्यते । अत्रत्यराजकीयपुस्तकशालास्थयोः अभिनवकौस्तुभमालादक्षिणामूर्तिस्तवाभिधानयोर्ग्रन्थयोरन्ते
"श्रीकृष्णकेळि[१]शुकवाङ्मयवीचिमालालीलारसज्ञ(मकर)श्रवणाञ्चलस्य ।
देवस्य दिव्यहृदये हृदयङ्गमेयं कण्ठस्थले च सुकृतां सुचिराय जीयात् ॥"
"त्रिभुवनसुभगेयं दक्षिणामूर्तिमूर्तौ भगवति कृतभावा कृष्णलीलाशुकीया ।
जयतुजयतु देवी भारती जीवलोकश्रवणहृदयजिह्वाजन्म साफल्यमेतु ॥"
इति ग्रन्थकर्तृनामोपलभ्यते । एतद्ग्रन्थगाम्भीर्यस्य कृष्णभक्तेश्च पर्यालोचनयायं कृष्णलीलाशुकः पुरुषकारकर्त्तुरभिन्न इति शक्यमूहितुं, यस्मात् पुरुषकारकर्ताप्याद्यन्तश्लोकाभ्यां कृष्णभक्त इति स्पष्टं गम्यतेः दक्षिणामूर्तिभक्तिश्चास्य मु[२]निप्रथाया आनुगुण्यं धत्ते । रमणीयभणितिनैपुण्यसहचरं कृष्णभक्तत्वमेवोपाधिमाश्रित्य कदाचिदनेन कृष्णलीलाशुक इति नामधेयमागन्तुकमधिगतं स्यात् । देवस्य तु नान्या कृतिरवगम्यते ॥
देव-कृष्णलीलाशुकयोः समयस्य पुनर्न निर्णयः । अथापि सायाणाचार्यात् तौ प्राचीनाविति सामान्यतोऽवधारितमेव । सायणाचार्यश्च क्रैस्ताब्दीयस्य चतुर्दशशतकस्य मध्ये स्थितः । पुरुषकारे क्षीरस्वामिना सह दैवं संवादयितुमसकृत् संरम्भस्य द[३]र्शनाद् देवः क्षीरस्वाम्यपेक्षयार्वाचीन इत्यप्यवगतम् । क्षीरस्वामीचायं
"देशान्तरादागमय्य व्याचक्षाणः क्षमापतिः । .
प्रावर्त्तयत विच्छिन्नं महाभाष्यं स्वमण्डले ॥
क्षीराभिघाच्छब्दविद्योपाध्यायात् सम्भृतश्रुतः ।
बुधैः सह ययौ वृद्धिं स जयापीडपण्डितः ॥"
इति रा[४]जतरङ्गिण्यां प्रतिपादितो महाभाष्योज्जीवयितुः ७५१ तमक्रैस्ताब्दस्थितस्य जयापीडभूपतेर्व्याकरणोपाध्यायो यः क्षीरः, स एव सम्भाव्यते । कृष्णलीलाशुकश्च हेमचन्द्रं द्वादशशतकमध्यवर्तिनं स्मरंस्त्रयोदशशतक आसीदिति प्रतीयते । ततश्च देवः क्रैस्ताब्दीयस्य नवमशतकस्य द्वादशशतकस्य चान्तराले स्थित इति शक्यं कल्पयितुम्[५] । पुरुषकारस्यान्ते
- ↑ केलिशब्दो लीलापर्यायो वृत्तानुगुण्याय प्रयुक्तः.
- ↑ समाप्तिवाक्यं त्रिष्वपि ग्रन्थेषु 'इति कृष्णलीलाशुकमुनि ... ... ... ...' इति दृश्यते.
- ↑ ४३. पृष्ठे चकधातुर्दृश्यताम्.
- ↑ 'निर्णयसागर' मुद्रिताया अस्याः प्रथमपुस्तकस्य चतुर्थतरङ्गे ४८८, ४८९. श्लोकाविमौ.
- ↑ १२. पृष्ठे 'बली पुरुषकारो हि दैवमप्यतिवर्तते' इत्यर्धं पुरुषकारस्थम् अष्टाङ्गहृदये शारीरस्थाने १. अध्याये ३८. श्लोकेऽप्यस्ति.