|
दैव कठोरचरित दयया विहीन |
न नास्त्येव'इति विलिख्य देवानामप्यशक्य मनुष्या रक्षन्तीति वक्तुमवकाश एव नास्तीति भावार्थमाह नृसिह , तत् हा हा दशेयमिति तृतीयवाक्यार्थेन वीरा इति भीमादिनिर्देशेनच सगतमसगत वेति रसिका एवाकलयन्तु । पठन्तु स्वयद्राविडेनापि हाहेत्यस्य कटकटेयान्ध्रभाषया विवरण खस्य साहितीपारीणता प्रथयतीति ॥ १०५ ॥
दैवमिति । दयया विहीन कृपया शून्य अतएव दैव विधि कटोरचरित दारुणकर्म यत यहैव मातु मुखस्य अनभिज्ञौ अद्रष्टारौ । तयो बाल्य एव तस्या भर्त्रानुमृतत्वादिति भाव । माद्य सुतौ नखुलसहदेवौ कान्तारसीमनि अरण्यदेशे कन्दाङ्कुराणि च फलानि च भक्षयित्वाभुक्त्वा मया सह चरितुमपि न सेहे। अहहेति खेदे । एतावन्मात्रमपि तत्तादृशमहाभोगिनो न क्षमत इत्यर्थ । परेषामादेहपात न शाम्यति मत्सर क्त्रूराणामिति भाव । तद्देवमिति योज्यम् । अत्रोत्तर वाक्यार्थेन दैवस्य दारुणकर्मत्वसमर्थनाव्यलिङ्गभेद । अत्रादौ नकुलसहदेवाववधीकृत्य राज्ञो विलाप वयस्तारतम्यकृतप्रेमतारतम्यप्रयुक्त इति ध्येयम् ॥ १०६ ॥
स्वयमिति । हे पार्थ, य भवान् मृधे स्वयमव्रण व्रणरहित सन्नेव हरस्य शभो मस्तके शिरसि व्रण आवत्त अकरोत् । भवच्छब्दयोगात् 'शेषे प्रथम' इति प्रथमपुरुष । तस्य तादृक्प्रभावस्य ते तव आयुषि व्रण आयुषोऽन्तमित्यर्थ । भृघ युद्ध विनैव क विदधाति स्म । अचिन्यमहिमा हि स पुमानित्यर्थ । अत्र ‘खयमव्रण एव यो भवान्' इत्येव पाठ । ‘यो रणम्' इति पाठे मृधमित्यनेन पर्यायभङ्गाख्यदोष । पार्थ इति निर्देशानुसारेण त्वमित्यनुषजनीयत्वे आधत्तेति प्रथमपुरुषानुपपत्तिश्चेति । वैतालीयम् ॥ १०७ ॥
वत्सेति । द्वेषिभि हिडिम्बादिभि सह नियुद्ध बाहुयुद्धमेव जीवन मृत्ति ययोस्तादृशौ भुजौ यस्य तस्य सबुद्धि हे तादृशभुज । हे प्रख्यानिधे कीर्त्यावास, हे मारुते वत्स भीम, भवता प्राप्त इमामवस्था कर्णात्कर्णान्तरप्राप्ति कर्णाकर्णि-
- ↑ 'रणे' इति पाठ
