नीलदृषदासने निषीदतोऽनुष्य कुरुकुलप्रदीपस्य प्रतीप निविशमान शकुनि स्थानाद्धशयितु साक्षात्कृत[१]सनिधी रिक्तमध्यमवर्णया तदीयाभिख्यया बा[२] च्यो ग्रहविशेष इव प्रासङ्गिकेन पथा दुरोदरविहारेऽवतार[३] मचिरमभिरोचयामास ।
कुरुकुलप्रदीपस्य धर्मराजस्य प्रतीप अभिमुख प्रतिकूल यथा तथा निविशमान उपविशन् प्रविशश्च स्थानात् ऐश्वर्यात् भ्रशयितु च्यावयितु साक्षात् मूर्तीभूत भूय कृत सानिधि समीपवर्तिख येन स रिक्त अन्य मध्यमवर्ण कुकार यस्या तया तदीयया शकुनिशब्दसबन्धिन्या अभिख्यया नाम्ना । कुकारशून्येन ' शनिरितिसज्ञाशब्देनेति यावत् । वाच्य प्रतिपाद्य प्रहविशेष शनैश्चर इव स्थित इवेत्युत्प्रेक्षा । शकुनि दुर्योधनमातुल प्रासङ्गिकेन पथा । तत्तत्प्रस्तावपारम्पर्येण दुरोदरविहारे धूतक्रीडाया अवतारं प्रवेश अचिर सत्वर अभिरोचयामास । तदभिलाष जनयामासेत्यर्थ ।
अथेति । अथ अनन्तर महत्या सदसि सभायाम् । ‘स्त्रीनपुसकयो सद' इत्यनुशासनात्सद शब्दस्य स्त्रीत्वम् । असौ सुबलसूनु शकुनि शोभना कर्तव्याकर्तव्यकोविदा मति बुद्धि यस्य तथोक्तमपि नियत्या दैवस्य आज्ञया गत्या विमुहा मौढय प्राप्य धूतमार्गे दुरोदरविहारे प्रवृत्त वर्मसूनु युधिष्ठिर बहुषु जनपदेषु नानादेशेषु ग्लहत्व पणच प्राप्नुवत्सु । पणकृतेष्वित्यर्थ । सपदि द्वैत विजिग्ये जितवान् । जयते क्र्तरि लिट् । ‘सँल्लिटोर्जे ’ इति कुखम् । यद्वा ‘धर्मसूनु विमोहा’ इति पाठमाश्रित्य योज्यम् । अत्र जनपदानामेव कर्मलम् । दुर्लल्या दैवगतिरिति भाव । मालिनी ॥ ३३ ॥
एकेनेति । सुबलभू शकुनि एकेन अक्षेण पाशकेन इन्द्रियेण च। ‘अक्ष रथाङ्गे सेनाया पाशकेन्द्रिययोरपि” इति विश्व । नृपते युधिष्ठिरस्य सबन्धिन सर्वान्विषयान् देशान् शब्दादीश्च । युगपत् एकदा ग्रहीतु स्वीकर्तु ज्ञातु च अशक्नोत् समर्थोऽभूदिति यत् । ‘विषयो देशशब्दाद्यो' इति विश्व । अस्मादे काक्षेणैकदा सर्वविषयग्रहणात् पर अन्यत् वस्तु परमाद्भुतेति यद्वाचक पद
