सोऽपि तां पादपतितां मुनिराश्रितवत्सलः। राज्ञीं वियोगदुःखार्ता दिव्यदृष्टिरभाषत ॥
इह ते जनिता पुत्रि पुत्रो वंशधरः पितुः। भविष्यति च भर्ता ते संगमो मा शुचं कृथाः ॥
इत्युक्ता मुनिना साध्वी सा जग्राह मृगावती । आश्रमेऽवस्थितिं तस्मिन्नाशां च प्रियसंगमे ॥
ततश्व दिवसैस्तत्र श्लाघनीयमनिन्दिता । सत्संगृतिरिवाचारं पुत्ररत्नमसूत सा ॥
श्रीमानुदयनो नाम्ना राजा जातो महायशाः। भविष्यति च पुत्रोऽस्य सर्वबिद्याधराधिपः ॥
इत्यन्तरिक्षादुदभूत्तस्मिन्काले सरस्वती । आदधाना मृगावल्याश्चित्तविस्मृतमुत्सवम् ॥
क्रमादुदयनः सोऽथ बाळस्तमिस्तपोवने । अवर्धत निजैः सार्ध वयस्यैरिव सव्रणैः ॥
कृत्वा क्षत्रोचितान्सर्वान्संस्काराञ्जमदग्निना । व्यनीयत स विद्यासु धनुर्वेदे च वीर्यसाम् ॥
5ष्ट्रा च स्वकरान्माता तस्य स्नेहान्मृगावती । सहस्रानीकनामाकं चकार कटकं करे ॥
हरिणाखेटके जातु भ्राम्यनुदयनोऽथ सः । शबरेण हठन्तमटव्य सर्पदैक्षत ॥
सदयः सुन्दरे तस्मिन्सर्वे तं शबरं च सः । उवाच मुख्यतामेष सर्प सद्ववचनादिति ॥
ततः स शबरोऽवादीज्जीविकेयं मम प्रभो । कृषणोऽहं हि जीवामि भुजगं लयन्सt ॥
विपने पन्नगे पूर्व सश्रेषधिबलादयम् । वष्टब्धश्च मया लब्धश्चिन्वतैतां महाटवीम् ॥
श्रुत्वेत्युदयनस्त्यागी दत्वास्मै शबराय तम् । कटकं जननीदत्तं स तं सर्पममोचयत् ॥
गृहीतकटके याते शबरे पुरतो नतिम् । कृत्वा स भुजगः प्रीतो जगादोयनं तदा ॥
वसुनेमिरिति ख्यातो ज्येष्ठो भ्रातास्मि वासुकेः। इमां वीणां गृहाण त्वं मत्तः रक्षितात्स्वया ॥
तत्रनिर्घषरम्यां च श्रुतिभागविभाजिताम् । ताम्यूलैश्च सहाम्लानमलतिलकयुक्तिभिः ॥
तद्युक्तो जमदग्नेस्तं नागोत्क्षिप्तः स चाश्रमम् । आगादुदयनो मातुर्दशि वर्षन्निवार्युतम् ॥
अत्रान्तरे स शबरोऽप्यटवीं प्राप्य पर्यटन् । आदायोदयनाप्राप्तं कटकं तद्विधेर्वशात् ॥
बिक्रीणानश्च तत्तत्र राजनामाङ्कमपणे । वष्टभ्य राजपुरुपैर्निन्ये राजकुलं च सः ॥
कुतस्स्वयेदं कटकं संप्राप्तमिति तत्र सः । राज्ञा सहस्रानीकेन स्वयं शोकादपृच्छयत ॥
अथोद्याद्रौ सर्पस्य ग्रहणात्प्रभृति स्वकम् । कटकप्राप्तिवृत्तान्तं शचरः स जगाद तम् ॥
तद्वद् शबरादृष्ट्वा दयिताबल्यं च तम् । विचारदोलामारोहस्सहस्रानीकभूपतिः ॥।
क्षीणः शापः स ते राजन्नुदयाद्रौ च सा स्थिता । जमदश्याश्रमे जाया सपुत्रा ते मृगावती ॥
दिव्या तद वणी नन्द्यमास तं नृपम् । विप्रयोगनिदाघातै वारिधरेव बर्हिणम् ॥
अथोत्कण्ठादधे कथमपि दिनेऽस्मिन्नवसिते तमेवाग्रे कृत्वा शबयरमपरेद्युः स नृपतिः ॥
सहस्रानीकस्तां सरभसमवाप्तुं प्रियतम प्रतस्थे तसैन्यैः सममुद्यशैलाश्रमपदम् ॥
इति महाकविश्रीसोमदेवभट्टविरचिते कथासरित्सागरे कथामुखलम्बके प्रथमस्तरङ्गः ॥
*****
द्वितीयस्तरङ्ग
गस्याथ दूरमध्वानं राजा वसतिमग्रहीत् । दिने तस्मिन्स कस्मिश्चिदरण्यसरसस्तटे ॥
शयनीयगतः आन्तस्तत्र सेवरलाशतम् । सायं संगतकं नाम जगद कथकं नृपः ॥
कथामाख्याहि मे कांचिद्धृदयस्य विनोदिनीम् । मृगावतीमुखाम्भोजदर्शनोरखवकाङ्किणः ॥
अथ संगतकोऽवादी देव किं तप्यसे वृथा । आसन्न एव देव्यास्ते क्षीणशापः समागमः ॥
संयोगा विप्रयोगाश्च भवन्ति बहवो नृणाम् । तथा चत्र कथामेकां कथयामि श्रुणु प्रभो ॥
मालवे यज्ञसोमख्यो द्विजः कश्चिदभूत्पुरा । तस्य च द्वौ सुतौ साधोर्जायेते स्म जनप्रियौ ॥
एकस्तयोरभून्नाम्ना कालनेमिरिति श्रुतः । द्वितीयश्चापि विगतभय इत्याख्ययाभवत् ॥
पितरि स्वर्गते तौ च भ्रातरौ तीर्णशैशवौ । चिद्यप्रायै प्रययतुः पुरं पाटलिपुत्रकम् ॥