तैत्तिरीयब्राह्मणम् (विस्वरपाठः)
टंकित सामग्र्याः स्रोतं -
तैत्तिरीय ब्राह्मणम्
काण्ड 1 पौरोडाशिक काण्ड?
प्रपाठक: 1 अग्न्याधानम्
अनुवाक 1
VERSE: 1 { 1.1.1.1}
ब्रह्म संधत्तं तन् मे जिन्वतम् ।
क्षत्रꣳ संधत्तं तन् मे जिन्वतम् ।
इषꣳ संधत्तं तां मे जिन्वतम् ।
ऊर्जꣳ संधत्तं तां मे जिन्वतम् ।
रयिꣳ संधत्तं तां मे जिन्वतम् ।
पुष्टिꣳ संधत्तं तां मे जिन्वतम् ।
प्रजाꣳ संधत्तं तां मे जिन्वतम् ।
पशून् संधत्तं तान् मे जिन्वतम् ।
स्तुतो ऽसि जनधाः ।
देवास् त्वा शुक्रपाः प्रणयन्तु ।
VERSE: 2 { 1.1.1.2} सुवीराः प्रजाः प्रजनयन् परीहि । शुक्रः शुक्रशोचिषा । स्तुतो ऽसि जनधाः
। देवास् त्वा मन्थिपाः प्रणयन्तु । सुप्रजाः प्रजाः प्रजनयन् परीहि । मन्थी मन्थिशोचिषा । संजग्मानौ दिव आ पृथिव्यायुः । संधत्तं तन् मे जिन्वतम् । प्राणꣳ संधत्तं तं मे जिन्वतम् । अपानꣳ संधत्तं तं मे जिन्वतम् ।
VERSE: 3 { 1.1.1.3} व्यानꣳ संधत्तं तं मे जिन्वतम् । चक्षुः संधत्तं तन् मे जिन्वतम् । श्रोत्रꣳ संधत्तं तन् मे जिन्वतम् । मनः संधत्तं तन् मे जिन्वतम् । वाचꣳ संधत्तं तां मे जिन्वतम् । आयुः स्थ आयुर् मे धत्तम् । आयुर् यज्ञाय धत्तम् । आयुर् यज्ञपतये धत्तम् । प्राणः स्थः प्राणं मे धत्तं । प्राणं यज्ञाय धत्तम् ।
VERSE: 4 { 1.1.1.4} प्राणं यज्ञपतये धत्तम् । चक्षुः स्थश् चक्षुर् मे धत्तम् । चक्षुर् यज्ञाय धत्तम् । चक्षुर् यज्ञपतये धत्तम् । श्रोत्रꣳ स्थः श्रोत्रं मे धत्तम् । श्रोत्रं यज्ञाय धत्तम् । श्रोत्रं यज्ञपतये धत्तम् । तौ देवौ शुक्रामन्थिनौ । कल्पयतं दैवीर् विशः । कल्पयतं मानुषीः ।
VERSE: 5 { 1.1.1.5} इषमूर्जम् अस्मासु धत्तम् । प्राणान् पशुषु । प्रजां मयि च यजमाने च । निरस्तः शण्डः । निरस्तो मर्कः । अपनुत्तौ शण्डाम् अर्कौ सहामुना । शुक्रस्य समिद् असि । मन्थिनः समिद् असि । स प्रथमः संकृतिर् विश्वकर्मा । स प्रथमो मित्रो वरुणो अग्निः । स प्रथमो बृहस्पतिश् चिकित्वान् । तस्मा इन्द्राय सुतम् आजुहोमि ।
1.1.2 अनुवाक 2 अग्न्याधानम् VERSE: 1 { 1.1.2.1} कृत्तिकास्व् अग्निम् आदधीत । एतद् वा अग्नेर् नक्षत्रम् । यत् कृत्तिकाः । स्वायाम् एवैनं देवतायाम् आधाय । ब्रह्मवर्चसी भवति । मुखं वा एतन् नक्षत्राणाम् । यत् कृत्तिकाः । यः कृत्तिकास्व् अग्निम् आधत्ते । मुख्य एव भवति । अथो खलु
VERSE: 2 { 1.1.2.2} अग्निनक्षत्रम् इत्य् अपचायन्ति । गृहान् ह दाहुको भवति । प्रजापती रोहिण्याम् अग्निम् असृजत । तं देवा रोहिण्याम् आदधत । ततो वै ते सर्वान् रोहान् अरोहन् । तद् रोहिण्यै रोहिणित्वम् । यो रोहिण्याम् अग्निम् आधत्ते । ऋध्नोत्य् एव । सर्वान् रोहान् रोहति । देवा वै भद्राः सन्तो ऽग्निम् आधित्सन्त
VERSE: 3 { 1.1.2.3} तेषाम् अनाहितो ऽग्निर् आसीत् । अथैभ्यो वामं वस्व् अपाक्रामत् । ते पुनर्वस्वोर् आदधत । ततो वै तान् वामं वसूपावर्तत । यः पुरा भद्रः सन् पापीयान्त् स्यात् । स पुनर्वस्वोर् अग्निम् आदधीत । पुनर् एवैनं वामं वसूपावर्तते । भद्रो भवति । यः कामयेत दानकामा मे प्रजाः स्युर् इति । स पूर्वयोः फल्गुन्योर् अग्निम् आदधीत ।
VERSE: 4 { 1.1.2.4} अर्यम्णो वा एतन् नक्षत्रम् । यत् पूर्वे फल्गुनी । अर्यमा_इति तम् आहुर् यो ददाति । दानकामा अस्मै प्रजा भवन्ति । यः कामयेत भगी स्याम् इति । स उत्तरयोः फल्गुन्योर् अग्निम् आदधीत । भगस्य वा एतन् नक्षत्रम् । यद् उत्तरे फल्गुनी । भग्य् एव भवति । कालकञ्जा वै नाम_असुरा आसन् ।
VERSE: 5 { 1.1.2.5} ते सुवर्गाय लोकाय_अग्निम् अचिन्वन्त । पुरुष इष्टकाम् उपादधात् पुरुष इष्टकाम् । स इन्द्रो ब्राह्मणो ब्रुवाण इष्टकाम् उपाधत्त । एषा मे चित्रा नामेति । ते सुवर्गꣳ लोकम् आप्रारोहन् । स इन्द्र इष्टकाम् आवृहत् । ते ऽवाकीर्यन्त । ये ऽवाकीर्यन्त । त ऊर्णावभयो ऽभवन् । द्वाव् उदपतताम् ।
VERSE: 6 { 1.1.2.6} तौ दिव्यौ श्वानाव् अभवताम् । यो भ्रातृव्यवान्त् स्यात् । स चित्रायाम् अग्निम् आदधीत । अवकीर्य_एव भ्रातृव्यान् । ओजो बलम् इन्द्रियं वीर्यम् आत्मन् धत्ते । वसन्ता ब्राह्मणो ऽग्निम् आदधीत । वसन्तो वै ब्राह्मणस्य_ऋतुः । स्व एवैनम् ऋताव् आधाय । ब्रह्मवर्चसी भवति । मुखं वा एतद् ऋतूनाम् ।
VERSE: 7 { 1.1.2.7} यद् वसन्तः । यो वसन्त_अग्निम् आधत्ते । मुख्य एव भवति । अथो योनिमन्तम् एवैनं प्रजातम् आधत्ते । ग्रीष्मे राजन्य आदधीत । ग्रीष्मो वै राजन्यस्य_ऋतुः । स्व एवैनम् ऋताव् आधाय । इन्द्रियावी भवति । शरदि वैश्य आदधीत । शरद् वै वैश्यस्य_ऋतुः
VERSE: 8 { 1.1.2.8} स्व एवैनम् ऋताव् आधाय । पशुमान् भवति । न पूर्वयोः फल्गुन्योर् अग्निम् आदधीत । एषा वै जघन्या रात्रिः संवत्सरस्य । यत् पूर्वे फल्गुनी । पृष्टित एव संवत्सरस्य_अग्निम् आधाय । पापीयान् भवति । उत्तरयोर् आदधीत । एषा वै प्रथमा रात्रिः संवत्सरस्य । यद् उत्तरे फल्गुनी । मुखत एव संवत्सरस्य_अग्निम् आधाय । वसीयान् भवति । अथो खलु । यदा_एवैनं यज्ञ उपनमेत् । अथ_आदधीत । सैवास्य_ऋद्धिः ।
1.1.3 अनुवाक 3 अग्न्याधानम् VERSE: 1 { 1.1.3.1} उद्धन्ति । यद् एवास्या अमेध्यम् । तद् अपहन्ति । अपो ऽवोक्षति शान्त्यै । सिकता निवपति । एतद् वा अग्नेर् वैश्वानरस्य रूपम् । रूपेणैव वैश्वानरम् अवरुन्द्धे । ऊषान् निवपति । पुष्टिर् वा एषा प्रजननम् । यद् ऊषाः ।
VERSE: 2 { 1.1.3.2} पुष्ट्याम् एव प्रजनने ऽग्निम् आधत्ते । अथो संज्ञान एव । संज्ञानꣳ ह्य् एतत् पशूनाम् । यद् ऊषाः । द्यावापृथिवी सह_आऽऽस्ताम् । ते वियती अब्रूताम् । अस्त्व् एव नौ सह यज्ञियम् इति । यद् अमुष्या यज्ञियम् आसीत् । तद् अस्याम् अदधात् । त ऊषा अभवन् ।
VERSE: 3 { 1.1.3.3} यद् अस्या यज्ञियम् आसीत् । तद् अमुष्याम् अदधात् । तद् अदश् चन्द्रमसि कृष्णम् । ऊषान् निवपन्न् अदो ध्यायेत् । द्यावापृथिव्योर् एव यज्ञिये ऽग्निम् आधत्ते । अग्निर् देवेभ्यो निलायत । आखू रूपं कृत्वा । स पृथिवीं प्राविशत् । स ऊतीः कुर्वाणः पृथिवीम् अनु समचरत् । 0 तद् आखुकरीषम् अभवत् ।
VERSE: 4 { 1.1.3.4} यद् आखुकरीषꣳ संभारो भवति । यद् एवास्य तत्र न्यक्तम् । तद् एव_अवरुन्द्धे । ऊर्जं वा एतꣳ रसं पृथिव्या उपदीका उद्दिहन्ति । यद् वल्मीकम् । यद् वल्मीकवपा संभारो भवति । ऊर्जम् एव रसं पृथिव्या अवरुन्द्धे । अथो श्रोत्रम् एव । श्रोत्रꣳ ह्य् एतत् पृथिव्याः । यद् वल्मीकः
VERSE: 5 { 1.1.3.5} अबधिरो भवति । य एवं वेद । प्रजापतिः प्रजा असृजत । तासाम् अन्नम् उपाक्षीयत । ताभ्यः सूदम् उप प्राभिनत् । ततो वै तासाम् अन्नं न_अक्षीयत । यस्य सूदः संभारो भवति । नास्य गृहे ऽन्नं क्षीयते । आपो वा इदम् अग्रे सलिलम् आसीत् । तेन प्रजापतिर् अश्राम्यत् ।
VERSE: 6 { 1.1.3.6} कथम् इदꣳ स्याद् इति । सो ऽपश्यत् पुष्करपर्णं तिष्ठत् । सो ऽमन्यत । अस्ति वै तत् । यस्मिन्न् इदम् अधि तिष्ठति_इति । स वराहो रूपं कृत्वा_उप न्यमज्जत् । स पृथिवीम् अध आर्छत् । तस्या उपहत्य_उदमज्जत् । तत् पुष्करपर्णे ऽप्रथयत् । यद् अप्रथयत् ।
VERSE: 7 { 1.1.3.7} तत् पृथिव्यै पृथिवित्वम् । अभूद् वा इदम् इति । तद् भूम्यै भूमित्वम् । तां दिशो ऽनु वातः समवहत् । ताꣳ शर्कराभिर् अदृꣳहत् । शं वै नो ऽभूद् इति । तच् छर्कराणाꣳ शर्करत्वम् । यद् वराहविहतꣳ संभारो भवति । अस्याम् एवाच्छम्बट्कारम् अग्निम् आधत्ते । शर्करा भवन्ति धृत्यै ।
VERSE: 8 { 1.1.3.8} अथो शंत्वाय । सरेता अग्निर् आधेय इत्य् आहुः । आपो वरुणस्य पत्नय आसन् । ता अग्निर् अभ्यध्यायत् । ताः समभवन् । तस्य रेतः परापतत् । तद् धिरण्यम् अभवत् । यद् धिरण्यम् उपास्यति । सरेतसम् एवाग्निम् आधत्ते । पुरुष इन् न्वै स्वाद् रेतसो बीभत्सत इत्य् आहुः ।
VERSE: 9 { 1.1.3.9} उत्तरत उपास्यत्य् अबीभत्सायै । अति प्रयच्छति । आर्तिम् एव_अतिप्रयच्छति । अग्निर् देवेभ्यो निलायत । अश्वो रूपं कृत्वा । सो ऽश्वत्थे संवत्सरम् अतिष्ठत् । तद् अश्वत्थस्याश्वत्थत्वम् । यद् आश्वत्थः संभारो भवति । यद् एवास्य तत्र न्यक्तम् । तद् एव_अवरुन्द्धे ।
VERSE: 10 { 1.1.3.10} देवा वा ऊर्जं व्यभजन्त । तत उदुम्बर उदतिष्ठत् । ऊर्ग् वा उदुम्बरः । यद् औदुम्बरः संभारो भवति । ऊर्जम् एव_अवरुन्द्धे । तृतीयस्याम् इतो दिवि सोम आसीत् । तं गायत्र्या_अहरत् । तस्य पर्णम् अच्छिद्यत । तत् पर्णो ऽभवत् । तत् पर्णस्य पर्णत्वम् ।
VERSE: 11 { 1.1.3.11} यस्य पर्णमयः संभारो भवति । सोमपीथम् एव_अवरुन्द्धे । देवा वै ब्रह्मन्न् अवदन्त । तत् पर्ण उपाशृणोत् । सुश्रवा वै नाम । यत् पर्णमयः संभारो भवति । ब्रह्मवर्चसम् एव_अवरुन्द्धे । प्रजापतिर् अग्निम् असृजत । सो ऽबिभेत् प्र मा धक्ष्यति_इति । तꣳ शम्याशमयत् ।
VERSE: 12 { 1.1.3.12} तच् छम्यै शमित्वं । यच् छमीमयः संभारो भवति । शान्त्या अप्रदाहाय । अग्नेः सृष्टस्य यतः । विकङ्कतं भा आर्च्छत् । यद् वैकङ्कतः संभारो भवति । भा एव_अवरुन्द्धे । सहृदयो ऽग्निर् आधेय इत्य् आहुः । मरुतो ऽद्भिर् अग्निम् अतमयन् । तस्य तान्तस्य हृदयम् आच्छिन्दन् । साशनिर् अभवत् । यद् अशनिहतस्य वृक्षस्य सम्भारो भवति । सहृदयम् एव_अग्निम् आधत्ते ।
अनुवाक 4 अग्न्याधानम् VERSE: 1 { 1.1.4.1} द्वादशसु विक्रामेष्व् अग्निम् आदधीत । द्वादश मासाः सम्वत्सरः । संवत्सराद् एवैनम् अवरुध्य_आधत्ते । यद् द्वादशसु विक्रामेष्व् आदधीत । परिमितम् अवरुन्धीत । चक्षुर्निमित आदधीत । इयद् द्वादशविक्रामा3 इति । परिमितं चैव_अपरिमितं च_अवरुन्द्धे । अनृतं वै वाचा वदति । अनृतं मनसा ध्यायति ।
VERSE: 2 { 1.1.4.2} चक्षुर् वै सत्यम् । अद्रा3ग् इत्य् आह । अदर्शम् इति । तत् सत्यम् । यश् चक्षुर्निमिते ऽग्निम् आधत्ते । सत्य एवैनम् आधत्ते । तस्माद् आहिताग्निर् न_अनृतं वदेत् । नास्य ब्राह्मणो ऽनाश्वान् गृहे वसेत् । सत्ये ह्य् अस्याग्निर् आहितः । आग्नेयी वै रात्रिः ।
VERSE: 3 { 1.1.4.3} आग्नेयाः पशवः । ऐन्द्रम् अहः । नक्तं गार्हपत्यम् आदधाति । पशून् एव_अवरुन्द्धे । दिवा_आहवनीयम् । इन्द्रियम् एवावरुन्द्धे । अर्धोदिते सूर्य आहवनीयम् आदधाति । एतस्मिन् वै लोके प्रजापतिः प्रजा असृजत । प्रजा एव तद् यजमानः सृजते । अथो भूतं चैव भविष्यच् च_अवरुन्द्धे ।
VERSE: 4 { 1.1.4.4} इडा वै मानवी यज्ञानुकाशिन्य् आसीत् । साऽशृणोत् । असुरा अग्निम् आदधत इति । तद् अगच्छत् । त आहवनीयम् अग्र आदधत । अथ गार्हपत्यम् । अथ_अन्वाहार्यपचनम् । सोब्रवीत् । प्रतीच्य् एषाꣳ श्रीर् अगात् । भद्रा भूत्वा पराभविष्यन्तीति ।
VERSE: 5 { 1.1.4.5} यस्यैवम् अग्निर् आधीयते । प्रतीच्य् अस्य श्रीर् एति । भद्रो भूत्वा पराभवति । साऽशृणोत् । देवा अग्निम् आदधत इति । तद् अगच्छत् । ते ऽन्वाहार्यपचनम् अग्र आदधत । अथ गार्हपत्यम् । अथ_आहवनीयम् । साऽब्रवीत्
VERSE: 6 { 1.1.4.6} प्राच्य् एषाꣳ श्रीर् अगात् । भद्रा भूत्वा सुवर्गं लोकम् एष्यन्ति । प्रजां तु न वेत्स्यन्त इति । यस्यैवम् अग्निर् आधीयते । प्राच्य् अस्य श्रीर् एति । भद्रो भूत्वा सुवर्गं लोकम् एति । प्रजां तु न विन्दते । साब्रवीद् इडा मनुम् । तथा वा अहं तव_अग्निम् आधास्यामि । यथा प्र प्रजया पशुभिर् मिथुनैर् जनिष्यसे ।
VERSE: 7 { 1.1.4.7} प्रत्य् अस्मिꣳल् लोके स्थास्यसि । अभि सुवर्गं लोकं जेष्यसीति । गार्हपत्यम् अग्र आदधात् । गार्हपत्यं वा अनु प्रजाः पशवः प्रजायन्ते । गार्हपत्येनैवास्मै प्रजां पशून् प्राजनयत् । अथ_अन्वाहार्यपचनम् । तिर्यङ्ङ् इव वा अयं लोकः । अस्मिन्न् एव तेन लोके प्रत्यतिष्ठत् । अथ_आहवनीयम् । 0 तेनैव सुवर्गं लोकम् अभ्यजयत् ।
VERSE: 8 { 1.1.4.8} यस्यैवम् अग्निर् आधीयते । प्र प्रजया पशुभिर् मिथुनैर् जायते । प्रत्य् अस्मिꣳल् लोके तिष्ठति । अभि सुवर्गं लोकं जयति । यस्य वा अयथादेवतम् अग्निर् आधीयते । आ देवताभ्यो वृश्च्यते । पापीयान् भवति । यस्य यथादेवतम् । न देवताभ्य आ वृश्च्यते । वसीयान् भवति । { 1.1.4.9} भृगूणां त्वा_अङ्गिरसां व्रतपते व्रतेन_आदधामीति भृग्वङ्गिरसाम् आदध्यात् । आदित्यानां त्वा देवानां व्रतपते व्रतेन_आदधामीत्य् अन्यासां ब्राह्मणीनां प्रजानाम् । वरुणस्य त्वा राज्ञो व्रतपते व्रतेन_आदधामीति राज्ञः । इन्द्रस्य त्वा_इन्द्रियेण व्रतपते व्रतेन_आदधामि_इति राजन्यस्य । मनोस् त्वा ग्रामण्यो व्रतपते व्रतेन_आदधामीति वैश्यस्य । ऋभूणां त्वा देवानां व्रतपते व्रतेन_आदधामि_इति रथकारस्य । यथादेवतम् अग्निर् आधीयते । न देवताभ्य आ वृश्च्यते । वसीयान् भवति ।
अनुवाक 5 अग्न्याधानम् VERSE: 1 { 1.1.5.1} प्रजापतिर् वाचः सत्यम् अपश्यत् । तेन_अग्निम् आधत्त । तेन वै स आर्ध्नोत् । भूर् भुवः सुवर् इत्य् आह । एतद् वै वाचः सत्यम् । य एतेन_अग्निम् आधत्ते । ऋध्नोत्य् एव । अथो सत्यप्राशूर् एव भवति । अथो य एवं विद्वान् अभिचरति । स्तृणुत एवैनम्
VERSE: 2 { 1.1.5.2} भूर् इत्य् आह । प्रजा एव तद् यजमानः सृजते । भुव इत्य् आह । अस्मिन्न् एव लोके प्रतितिष्ठति । सुवर् इत्य् आह । सुवर्ग एव लोके प्रतितिष्ठति । त्रिभिर् अक्षरैर् गार्हपत्यम् आदधाति । त्रय इमे लोकाः । एष्व् एवैनं लोकेषु प्रतिष्ठितम् आधत्ते । सर्वैः पञ्चभिर् आहवनीयम् ।
VERSE: 3 { 1.1.5.3} सुवर्गाय वा एष लोकाय_आधीयते । यद् आहवनीयः । सुवर्ग एवास्मै लोके वाचः सत्यꣳ सर्वम् आप्नोति । त्रिभिर् गार्हपत्यम् आदधाति । पञ्चभिर् आहवनीयम् । अष्टौ संपद्यन्ते । अष्टाक्षरा गायत्री ।गायत्रो ऽग्निः । यावान् एवाग्निः । तम् आधत्ते ।
VERSE: 4 { 1.1.5.4} प्रजापतिः प्रजा असृजत । ता अस्मात् सृष्टाः पराचीर् आयन्न् । ताभ्यो ज्योतिर् उदगृह्णात् । तं ज्योतिः पश्यन्तीः प्रजा अभि समावर्तन्त । उपरि_इव_अग्निम् उद्ग्रृह्णीयाद् उद्धरन् । ज्योतिर् एव पश्यन्तीः प्रजा यजमानम् अभि समावर्तन्ते । प्रजापतेर् अक्ष्य् अश्वयत् । तत् परापतत् । तद् अश्वो ऽभवत् । तद् अश्वस्य_अश्वत्वम् ।
VERSE: 5 { 1.1.5.5} एष वै प्रजापतिः । यद् अग्निः प्राजापत्यो ऽश्वः । यद् अश्वं पुरस्तान् नयति । स्वम् एव चक्षुः पश्यन् प्रजापतिर् अनूदेति । वज्री वा एषः । यद् अश्वः । यद् अश्वं पुरस्तान् नयति । जातान् एव भ्रातृव्यान् प्रणुदते । पुनर् आवर्तयति ।
VERSE: 6 { 1.1.5.6} जनिष्यमाणान् एव प्रतिनुदते । न्य् आहवनीयो गार्हपत्यम् अकामयत । नि गार्हपत्य आहवनीयम् । तौ विभाजं नाशक्नोत् । सो ऽश्वः पूर्ववाड् भूत्वा । प्राञ्चं पूर्वम् उदवहत् । तत् पूर्ववाहः पूर्ववाट्त्वम् । यद् अश्वं पुरस्तान् नयति । विभक्तिर् एवैनयोः सा । अथो नानावीर्याव् एवैनौ कुरुते ।
VERSE: 7 { 1.1.5.7} यद् उपर्य्_उपरि शिरो हरेत् । प्राणान् विच्छिन्द्यात् । अधोऽधः शिरो हरति । प्राणानां गोपीथाय । इयत्य् अग्रे हरति । अथ_इयत्य् अथ_इयति । त्रय इमे लोकाः । एष्व् एवैनं लोकेषु प्रतिष्ठितम् आधत्ते । प्रजापतिर् अग्निम् असृजत । सो ऽबिभेत् प्र मा धक्ष्यतीति ।
VERSE: 8 { 1.1.5.8} तस्य त्रेधा महिमानं व्यौहत् । शान्त्या अप्रदाहाय । यत् त्रेधा_अग्निर् आधीयते । महिमानम् एवास्य तद् व्यूहति । शान्त्या अप्रदाहाय । पुनर् आवर्तयति । महिमानम् एवास्य संदधाति । पशुर् वा एषः । यद् अश्वः । एष रुद्रः ।
VERSE: 9 { 1.1.5.9} यद् अग्निः । यद् अश्वस्य पदे ऽग्निम् आदध्यात् । रुद्राय पशून् अपिदध्यात् । अपशुर् यजमानः स्यात् । यन् नाऽऽक्रमयेत् । अनवरुद्धा अस्य पशवः स्युः । पार्श्वत आक्रमयेत् । यथाहितस्य_अग्नेर् अङ्गारा अभ्यववर्तेरन् । अवरुद्धा अस्य पशवो भवन्ति । न रुद्राय_अपिदधाति ।
VERSE: 10 { 1.1.5.10} त्रीणि हवीꣳषि निर्वपति । विराज एव विक्रान्तं यजमानो ऽनु विक्रमते । अग्नये पवमानाय । अग्नये पावकाय । अग्नये शुचये । यद् अग्नये पवमानाय निर्वपति । पुनात्य् एवैनम् । यद् अग्नये पावकाय । पूत एवास्मिन्न् अन्नाद्यं दधाति । यद् अग्नये शुचये । ब्रह्मवर्चसम् एवास्मिन्न् उपरिष्टाद् दधाति ।
अनुवाक 6 अग्न्याधानम् VERSE: 1 { 1.1.6.1} देवासुराः संयत्ता आसन्न् । ते देवा विजयम् उपयन्तः । अग्नौ वामं वसु सं न्यदधत । इदम् उ नो भविष्यति । यदि नो जेष्यन्ति_इति । तद् अग्निर् न_उत्सहम् अशक्नोत् । तत् त्रेधा विन्यदधात् । पशुषु तृतीयम् । अप्सु तृतीयम् । आदित्ये तृतीयम् ।
VERSE: 2 { 1.1.6.2} तद् देवा विजित्य । पुनर् अवारुरुत्सन्त । ते ऽग्नये पवमानाय पुरोडाशम् अष्टाकपालं निरवपन् । पशवो वा अग्निः पवमानः । यद् एव पशुष्व् आसीत् । तत् तेन_अवारुन्धत । ते ऽग्नये पावकाय । आपो वा अग्निः पावकः । यद् एव_अप्स्व् आसीत् । तत् तेन_अवारुन्धत ।
VERSE: 3 { 1.1.6.3} ते ऽग्नये शुचये । असौ वा आदित्यो ऽग्निः शुचिः । यद् एवाऽऽदित्य आसीत् । तत् तेन_अवारुन्धत । ब्रह्मवादिनो वदन्ति । तनुवो वावैता अग्न्याधेयस्य । आग्नेयो वा अष्टाकपालो ऽग्न्याधेयम् इति । यत् तं निर्वपेत् । न_एतानि । यथाऽऽत्मा स्यात् ।
VERSE: 4 { 1.1.6.4} न_अङ्गानि । तादृग् एव तत् । यद् एतानि निर्वपेत् । न तम् । यथाङ्गानि स्युः । न_आत्मा । तादृग् एव तत् । उभयानि सह निरुप्याणि । यज्ञस्य सात्मत्वाय । उभयं वा एतस्य_इन्द्रियं वीर्यम् आप्यते ।
VERSE: 5 { 1.1.6.5} यो ऽग्निम् आधत्ते । ऐन्द्राग्नम् एकादशकपालम् अनु निर्वपेत् । आदित्यं चरुम् । इन्द्राग्नी वै देवानाम् अयातयामानौ । ये एव देवते अयातयाम्नी । ताभ्याम् एवास्मा इन्द्रियं वीर्यम् अवरुन्द्धे । आदित्यो भवति । इयं वा अदितिः । अस्याम् एव प्रतितिष्ठति । धेन्वै वा एतद् रेतः ।
VERSE: 6 { 1.1.6.6} यद् आज्यम् । अनडुहस् तण्डुलाः । मिथुनम् एव_अवरुन्द्धे । घृते भवति । यज्ञस्य_अलूक्षान्तत्वाय । चत्वार आर्षेयाः । प्राश्नन्ति । दिशाम् एव ज्योतिषि जुहोति । पशवो वा एतानि हवीꣳषि । एष रुद्रः । यद् अग्निः ।
VERSE: 7 { 1.1.6.7} यत् सद्य एतानि हवीꣳषि निर्वपेत् । रुद्राय पशून् अपि दध्यात् । अपशुर् यजमानः स्यात् । यन् न_अनुनिर्वपेत् । अनवरुद्धा अस्य पशवः स्युः । द्वादशसु रात्रीष्व् अनु निर्वपेत् । संवत्सरप्रतिमा वै द्वादश रात्रयः । संवत्सरेणैवास्मै रुद्रꣳ शमयित्वा । पशून् अवरुन्द्धे । यद् एकम्_एकम् एतानि हवीꣳषि निर्वपेत् ।
VERSE: 8 { 1.1.6.8} यथा त्रीण्य् आवपनानि पूरयेत् । तादृक् तत् । न प्रजननम् उच्छिꣳषेत् । एकं निरुप्य । उत्तरे समस्येत् । तृतीयम् एवास्मै लोकम् उच्छिꣳषति प्रजननाय । तं प्रजया पशुभिर् अनु प्रजायते । अथो यज्ञस्यैवैषा_अभिक्रान्तिः । रथचक्रं प्रवर्तयति । मनुष्यरथेनैव देवरथं प्रत्यवरोहति ।
VERSE: 9 { 1.1.6.9} ब्रह्मवादिनो वदन्ति । होतव्यम् अग्निहोत्रा3ं न होतव्या3म् इति । यद् यजुषा जुहुयात् । अयथापूर्वम् आहुतीर्जुहुयात् । यन् न जुहुयात् । अग्निः पराभवेत् । तूष्णीम् एव होतव्यम् । यथापूर्वम् आहुतीर्जुहोति । न_अग्निः पराभवति । अग्नीधे ददाति ।
VERSE: 10 { 1.1.6.10} अग्निमुखान् एव_ऋतून् प्रीणाति । उपबर्हणं ददाति । रूपाणाम् अवरुद्ध्यै । अश्वं ब्रह्मणे । इन्द्रियम् एव_अवरुन्धे । धेनुꣳ होत्रे । आशिष एव_अवरुन्द्धे । अनड्वाहम् अध्वर्यवे । वह्निर् वा अनड्वान् । वह्निर् अध्वर्युः ।
VERSE: 11 { 1.1.6.11} वह्निनैव वह्नि यज्ञस्य_अवरुन्द्धे । मिथुनौ गावौ ददाति । मिथुनस्य_अवरुद्ध्यै । वासो ददाति । सर्वदेवत्यं वै वासः । सर्वा एव देवताः प्रीणाति । आ द्वादशभ्यो ददाति । द्वादश मासाः संवत्सरः । संवत्सर एव प्रतितिष्ठति । काममूर्ध्वं देयम् । अपरिमितस्य_अवरुद्ध्यै ।
अनुवाक 7 अग्न्याधानम् VERSE: 1 { 1.1.7.1} घर्मः शिरस् तद् अयम् अग्निः । संप्रियः पशुभिर् भुवत् । छर्दिस् तोकाय तनयाय यच्छ । वातः प्राणस्तद् अयम् अग्निः । संप्रियः पशुभिर् भुवत् । स्वदितं तोकाय तनयाय पितुं पच । प्राचीम् अनु प्रदिशं प्रेहि विद्वान् । अग्नेर् अग्ने पुरो अग्निर् भवेह । विश्वा आशा दीद्यानो विभाहि । ऊर्जं नो धेहि द्विपदे चतुष्पदे ।
VERSE: 2 { 1.1.7.2} अर्कश् चक्षुस् तद् असौ सूर्यस् तद् अयम् अग्निः । संप्रियः पशुभिर् भुवत् । यत् ते शुक्र शुक्रं वर्चः शुक्रा तनूः । शुक्रं ज्योतिर् अजस्रम् । तेन मे दीदिहि तेन त्वा_आदधे । अग्निनाऽग्ने ब्रह्मणा । आनशे व्यानशे सर्वम् आयुर् व्यानशे । ये ते अग्ने शिवे तनुवौ । विराट् च स्वराट् च । ते मा विशतां ते मा जिन्वताम् ।
VERSE: 3 { 1.1.7.3} ये ते अग्ने शिवे तनुवौ । सम्राट् च_अभिभूश् च । ते मा विशतां ते मा जिन्वताम् । ये ते अग्ने शिवे तनुवौ । विभूश् च परिभूश् च । ते मा विशतां ते मा जिन्वताम् । ये ते अग्ने शिवे तनुवौ । प्रभ्वी च प्रभूतिश् च । ते मा विशतां ते मा जिन्वताम् । यास् ते अग्ने शिवास् तनुवः । ताभिस् त्वा_आदधे । यास् ते अग्ने घोरास् तनुवः । ताभिर् अमुं गच्छ ।
अनुवाक 8 अग्न्याधानम् VERSE: 1 { 1.1.8.1} इमे वा एते लोका अग्नयः । ते यद् अव्यावृत्ता आधीयेरन् । शोचयेयुर् यजमानम् । घर्मः शिर इति गार्हपत्यम् आदधाति । वातः प्राण इत्य् अन्वाहार्यपचनम् । अर्कश् चक्षुर् इत्य् आहवनीयम् । तेनैवैनान् व्यावर्तयति । तथा न शोचयन्ति यजमानम् । रथन्तरम् अभिगायते गार्हपत्य आधीयमाने । राथन्तरो वा अयं लोकः ।
VERSE: 2 { 1.1.8.2} अस्मिन्न् एवैनं लोके प्रतिष्ठितम् आधत्ते । वामदेव्यम् अभिगायत उद्ध्रियमाणे । अन्तरिक्षं वै वामदेव्यम् । अन्तरिक्ष एवैनं प्रतिष्ठितम् आधत्ते । अथो शान्तिर् वै वामदेव्यम् । शान्तम् एवैनं पशव्यम् उद्धरते । बृहद् अभिगायत आहवनीय आधीयमाने । बार्हतो वा असौ लोकः । अमुष्मिन्न् एवैनं लोके प्रतिष्ठितम् आधत्ते । प्रजापतिर् अग्निम् असृजत ।
VERSE: 3 { 1.1.8.3} सो ऽश्वो वारो भूत्वा पराङ् ऐत् । तं वारवन्तीयेन_अवारयत । तद् वारवन्तीयस्य वारवन्तीयत्वम् । श्यैतेन श्येती अकुरुत । तच् छ्यैतस्य श्यैतत्वम् । यद् वारवन्तीयम् अभिगायते । वारयित्वा_एवैनं प्रतिष्ठितम् आधत्ते । श्यैतेन श्येती कुरुते । घर्मः शिर इति गार्हपत्यम् आदधाति । सशीर्षाणम् एवैनम् आधत्ते ।
VERSE: 4 { 1.1.8.4} उप_एनम् उत्तरो यज्ञो नमति । रुद्रो वा एषः । यद् अग्निः । स आधीयमान ईश्वरो यजमानस्य पशून् हिꣳसितोः । संप्रियः पशुभिर् भुवद् इत्य् आह । पशुभिर् एवैनꣳ संप्रियं करोति । पशूनाम् अहिꣳसायै । छर्दिस् तोकाय तनयाय यच्छ_इत्य् आह । आशिषम् एवैताम् आशास्ते । वातः प्राण इत्य् अन्वाहार्यपचनम् ।
VERSE: 5 { 1.1.8.5} सप्राणम् एवैनम् आधत्ते । स्वदितं तोकाय तनयाय पितुं पचेत्य् आह । अन्नम् एवास्मै स्वदयति । प्राचीम् अनु प्रदिशं प्रेहि विद्वान् इत्य् आह । विभक्तिर् एवैनयोः सा । अथो नानावीर्याव् एवैनौ कुरुते । ऊर्जं नो धेहि द्विपदे चतुष्पद इत्य् आह । आशिषम् एवैताम् आशास्ते । अर्कश् चक्षुर् इत्य् आहवनीयम् । अर्को वै देवानाम् अन्नम् ।
VERSE: 6 { 1.1.8.6} अन्नम् एव_अवरुन्धे । तेन मे दीदिहि_इत्य् आह । समिन्ध एवैनम् । आनशे व्यानश इति त्रिर् उदिङ्गयति । त्रय इमे लोकाः । एष्व् एवैनं लोकेषु प्रतिष्ठितम् आधत्ते । तत् तथा न कार्यम् । वीङ्गितम् अप्रतिष्ठितम् आदधीत । उद्धृत्य_एव_आधाय_अभिमन्त्र्यः । अवीङ्गितम् एवैनं प्रतिष्ठितम् आधत्ते । विराट् च स्वराट् च यास् ते अग्ने शिवास् तनुवस् ताभिस् त्वा_आदध इत्य् आह । एता वा अग्नेः शिवास् तनुवः । ताभिर् एवैनꣳ समर्धयति । यास् ते अग्ने घोरास् तनुवस् ताभिर् अमुं गच्छेति ब्रूयाद् यं द्विष्यात् । ताभिर् एवैनं पराभावयति ।
अनुवाक 9 अग्न्याधानम् VERSE: 1 { 1.1.9.1} शमीगर्भाद् अग्निं मन्थति । एषा वा अग्नेर् यज्ञिया तनूः । ताम् एवास्मै जनयति । अदितिः पुत्रकामा । साध्येभ्यो देवेभ्यो ब्रह्मौदनम् अपचत् । तस्या उच्छेषणम् अददुः । तत् प्राऽऽश्नात् । सा रेतो ऽधत्त । तस्यै धाता च_अर्यमा च_अजायेताम् । सा द्वितीयम् अपचत्
VERSE: 2 { 1.1.9.2} तस्या उच्छेषणम् अददुः । तत् प्राऽऽश्नात् । सा रेतो ऽधत्त तस्यै मित्रश् च वरुणश् च_अजायेताम् । सा तृतीयम् अपचत् । तस्या उच्छेषणम् अददुः । तत् प्राऽऽश्नात् । सा रेतो ऽधत्त । तस्या अꣳशश् च भगश् च_अजायेताम् । सा चतुर्थम् अपचत् ।
VERSE: 3 { 1.1.9.3} तस्या उच्छेषणम् अददुः । तत् प्राऽऽश्नात् । सा रेतो ऽधत्त । तस्या इन्द्रश् च विवस्वाꣳश् चाजायेताम् । ब्रह्मौदनं पचति । रेत एव तद् दधाति । प्राश्नन्ति ब्राह्मणा ओदनम् । यद् आज्यम् उच्छिष्यते । तेन समिधो ऽभ्यज्य_आदधाति । उच्छेषणाद् वा अदिती रेतो ऽधत्त ।
VERSE: 4 { 1.1.9.4} उच्छेषणाद् एव तद् रेतो धत्ते । अस्थि वा एतत् । यत् समिधः । एतद् रेतः । यद् आज्यम् । यद् आज्येन समिधो ऽभ्यज्य_आदधाति । अस्थ्य् एव तद् रेतसि दधाति । तिस्र आदधाति मिथुनत्वाय । इयतीर् भवन्ति । प्रजापतिना यज्ञमुखेन संमिताः
VERSE: 5 { 1.1.9.5} इयतीर् भवन्ति । यज्ञपरुषा संमिताः । इयतीर् भवन्ति । एतावद् वै पुरुषे वीर्यम् । वीर्यसंमिताः । आर्द्रा भवन्ति । आर्द्रम् इव हि रेतः सिच्यते । चित्रियस्य_अश्वत्थस्य_आदधाति । चित्रम् एव भवति । घृतवतीभिर् आदधाति ।
VERSE: 6 { 1.1.9.6} एतद् वा अग्नेः प्रियं धाम । यद् घृतम् । प्रियेणैवैनं धाम्ना समर्धयति । अथो तेजसा । गायत्रीभिर् ब्राह्मणस्य_आदध्यात् । गायत्रच्छन्दा वै ब्राह्मणः । स्वस्य च्छन्दसः प्रत्ययनस्त्वाय । त्रिष्टुग्भी राजन्यस्य । त्रिष्टुप्छन्दा वै राजन्यः । स्वस्य छन्दसः प्रत्ययनस्त्वाय ।
VERSE: 7 { 1.1.9.7} जगतीभिर् वैश्यस्य । जगतीछन्दा वै वैश्यः । स्वस्य छन्दसः प्रत्ययनस्त्वाय । तꣳ संवत्सरं गोपायेत् । संवत्सरꣳ हि रेतो हितं वर्धते । यद्य् एनꣳ संवत्सरे नोपनमेत् । समिधः पुनर् आदध्यात् । रेत एव तद् धितं वर्धमानम् एति । न माꣳसम् अश्नीयात् । 0 न स्त्रियम् उपेयात् { उपेयात्} ।
VERSE: 8 { 1.1.9.8} यन् {आनंदा. यन्} माꣳसम् अश्नीयात् । यत् स्त्रियम् उपेयात् । निर्वीर्यः स्यात् । न_एनम् अग्निर् उपनमेत् । श्व आधास्यमानो ब्रह्मौदनं पचति । आदित्या वा इत उत्तमाः सुवर्गं लोकम् आयन्न् । ते वा इतो यन्तं प्रतिनुदन्ते । एते खलु वाव_आदित्याः । यद् ब्राह्मणाः । तैर् एव सन्त्वं गच्छति ।
VERSE: 9 { 1.1.9.9} न_एनं प्रतिनुदन्ते । ब्रह्मवादिनो वदन्ति । क्वा सः । अग्निः कार्यः । यो ऽस्मै प्रजां पशून् प्रजनयति_इति । शल्कैस् ताꣳ रात्रिम् अग्निम् इन्धीत । तस्मिन्न् उपव्युषम् अरणी निष्टपेत् । यथा_ऋषभाय वाशिता न्याविच्छायति । तादृग् एव तत् । अपोदूह्य भस्माग्निं मन्थति ।
VERSE: 10 { 1.1.9.10} सैव साऽग्नेः संततिः । तं मन्थित्वा प्राञ्चम् उद्धरति । संवत्सरम् एव तद् रेतो हितं प्रजनयति । अनाहितस् तस्य_अग्निर् इत्य् आहुः । यः समिधो ऽनाधाय_अग्निम् आधत्त इति । ताः संवत्सरे पुरस्ताद् आदध्यात् । संवत्सराद् एवैनम् अवरुध्य_आधत्ते । यदि संवत्सरे नादध्यात् । द्वादश्यां पुरस्ताद् आदध्यात् संवत्सरप्रतिमा वै द्वादश रात्रयः । संवत्सरम् एवास्य_आहिता भवन्ति । यदि द्वादश्यां न_आदध्यात् । त्र्यहे पुरस्ताद् आदध्यात् । आहिता एवास्य भवन्ति ।
अनुवाक 10 अग्न्याधानम् VERSE: 1 { 1.1.10.1} प्रजापतिः प्रजा असृजत । स रिरिचानो ऽमन्यत । स तपो ऽतप्यत । स आत्मन् वीर्यम् अपश्यत् । तद् अवर्धत । तद् अस्मात् सहसोर्ध्वम् असृज्यत । सा विराड् अभवत् । तां देवासुरा व्यगृह्णत । सो ऽब्रवीत् प्रजापतिः । मम वा एषा ।
VERSE: 2 { 1.1.10.2} दोहा एव युष्माकम् इति । सा ततः प्राच्य् उदक्रामत् । तत् प्रजापतिः पर्यगृह्णात् । अथर्व पितुं मे गोपाय_इति । सा द्वितीयम् उदक्रामत् । तत् प्रजापतिः पर्यगृह्णात् । नर्य प्रजां मे गोपाय_इति । सा तृतीयम् उदक्रामत् । तत् प्रजापतिः पर्यगृह्णात् । शꣳस्य पशून् मे गोपाय_इति ।
VERSE: 3 { 1.1.10.3} सा चतुर्थम् उदक्रामत् । तत् प्रजापतिः पर्यगृह्णात् । सप्रथ सभां मे गोपायेति । सा पञ्चमम् उदक्रामत् । तत् प्रजापतिः पर्यगृह्णात् । अहे बुध्निय मन्त्रं मे गोपाय_इति । अग्नीन् वाव सा तान् व्यक्रमत । तान् प्रजापतिः पर्यगृह्णात् । अथो पङ्क्तिम् एव । पङ्क्तिर् वा एषा ब्राह्मणे प्रविष्टा ।
VERSE: 4 { 1.1.10.4} ताम् आत्मनो ऽधि निर्मिमीते । यद् अग्निर् आधीयते । तस्माद् एतावन्तो ऽग्नय आधीयन्ते । पाङ्क्तं वा इदꣳ सर्वम् । पाश्रूनैव पाङ्क्तꣳ स्पृणोति । अथर्व पितुं मे गोपाय_इत्य् आह । अन्नम् एवैतेन स्पृणोति । नर्य प्रजां मे गोपाय_इत्य् आह । प्रजाम् एवतेन स्पृणोति । शꣳस्य पशून् मे गोपाय_इत्य् आह ।
VERSE: 5 { 1.1.10.5} पशून् एवैतेन स्पृणोति । सप्रथ सभां मे गोपाय_इत्य् आह । सभाम् एवैतेन_इन्द्रियꣳ स्पृणोति । अहे बुध्निय मन्त्रं मे गोपाय_इत्य् आह । मन्त्रम् एवैतेन श्रियꣳ स्पृणोति । यद् अन्वाहार्यपचने ऽन्वाहार्यं पचन्ति । तेन सो ऽस्य_अभीष्टः प्रीतः । यद् गार्हपत्य आज्यम् अधिश्रयन्ति संपत्नीर् याजयन्ति । तेन सो ऽस्य_अभीष्टः प्रीतः । यद् आहवनीये जुह्वति ।
VERSE: 6 { 1.1.10.6} तेन सो ऽस्य_अभीष्टः प्रीतः । यत् सभायां विजयन्ते । तेन सो ऽस्य_अभीष्टः प्रीतः । यद् आवसथे ऽन्नꣳ हरन्ति । तेन सो ऽस्य_अभीष्टः प्रीतः । तथाऽस्य सर्वे प्रीता अभीष्टा आधीयन्ते । प्रवसथम् एष्यन्न् एवम् उपतिष्ठेत_एकम्_एकम् । यथा ब्राह्मणाय गृहे वासिने परिदाय गृहान् एति । तादृग् एव तत् । पुनर् आगत्य_उपतिष्ठते । साऽभागेयम् एवैषां तत् । सा तत ऊर्ध्वा_आरोहत् । सा रोहिण्य् अभवत् । तद् रोहिण्यै रोहिणित्वम् । रोहिण्याम् अग्निम् आदधीत । स्व एवैनं योनौ प्रतिष्ठितम् आधत्ते । ऋध्नोत्य् एनेन ।
प्रपाठक: 2 गवामयनशेषः अनुवाक 1 गवामयनशेषः VERSE: 1 { 1.2.1.1} उद्धन्यमानम् अस्या अमेध्यम् । अप पाप्मानं यजमानस्य हन्तु । शिवा नः सन्तु प्रदिशश् चतस्रः । शं नो माता पृथिवी तोकसाता । शं नो देवीर् अभिष्टये । आपो भवन्तु पीतये । शं योर् अभि स्रवन्तु नः । वैश्वानरस्य रूपम् । पृथिव्यां परिस्रसा । ` स्योनम् आविशन्तु नः ।
VERSE: 2 { 1.2.1.2} यद् इदं दिवो यद् अदः पृथिव्याः । संजज्ञाने रोदसी संबभूवतुः । ऊषान् कृष्णम् अवतु कृष्णमूषाः । इह_उभयोर् यज्ञियम् आगमिष्ठाः । ऊतीः कुर्वाणो यत् पृथिवीम् अचरः । गुहाकारम् आखुरूपं प्रतीत्य । तत् ते न्यक्तम् इह संभरन्तः । शतं जीवेम शरदः सवीराः । ऊर्जं पृथिव्या रसम् आभरन्तः । शतं जीवेम शरदः पुरूचीः ।
VERSE: 3 { 1.2.1.3} वम्रीभिर् अनुवित्तं गुहासु । श्रोत्रं त उर्व्य् अबधिरा भवामः । प्रजापतिसृष्टानां प्रजानाम् । क्षुधा_उपहत्यै सुवितं नो अस्तु । उपप्रभिन्नम् इषमूर्जं प्रजाभ्यः । सूदं गृहेभ्यो रसम् आभरामि । यस्य रूपं बिभ्रद् इमाम् अविन्दत् । गुहा प्रविष्टाꣳ सरिरस्य मध्ये । तस्येदं विहतम् आभरन्तः । अच्छंबट्कारम् अस्यां विधेम ।
VERSE: 4 { 1.2.1.4} यत् पर्यपश्यत् सरिरस्य मध्ये । उर्वीम् अपश्यज् जगतः प्रतिष्ठाम् । तत् पुष्करस्य_आयतनाद् धि जातम् । पर्णं पृथिव्याः प्रथनꣳ हरामि । याभिर् अदृꣳहज् जगतः प्रतिष्ठाम् । उर्वीम् इमां विश्वजनस्य भर्त्रीम् । ता नः शिवाः शर्कराः सन्तु सर्वाः । अग्ने रेतश् चन्द्रꣳ हिरण्यम् । अद्भ्यः संभूतम् अमृतं प्रजासु । तत् संभरन्न् उत्तरतो निधाय ।
VERSE: 5 { 1.2.1.5} अतिप्रयच्छन् दुरितिं तरेयम् । अश्वो रूपं कृत्वा यद् अश्वत्थे ऽतिष्ठः । संवत्सरं देवेभ्यो निलाय । तत् ते न्यक्तम् इह संभरन्तः । शतं जीवेम शरदः सवीराः । ऊर्जः पृथिव्या अध्युत्थितो ऽसि । वनस्पते शतवल्शो विरोह । त्वया वयम् इषमूर्जं मदन्तः । रायस् पोषेण सम् इषा मदेम । गायत्रिया ह्रियमाणस्य यत् ते ।
VERSE: 6 { 1.2.1.6} पर्णम् अपतत् तृतीयस्यै दिवो ऽधि । सो ऽयं पर्णः सोमपर्णाद् धि जातः । ततो हरामि सोमपीथस्य_अवरुद्ध्यै । देवानां ब्रह्मवादं वदतां यत् । उपाशृणोः सुश्रवा वै श्रुतो ऽसि । ततो माम् आविशतु ब्रह्मवर्चसम् । तत् संभरꣳस् तद् अवरुन्धीय साक्षात् । यया ते सृष्टस्य_अग्नेः । हेतिम् अशमयत् प्रजापतिः ।ताम् इमाम् अप्रदाहाय ।
VERSE: 7 { 1.2.1.7} शमीꣳ शान्त्यै हराम्य् अहम् । यत् ते सृष्टस्य यतः । विकङ्कतं भा आर्च्छज् जातवेदः । तया भासा संमितः । उरुं नो लोकम् अनु प्रभाहि । यत् ते तान्तस्य हृदयम् आच्छिन्दञ् जातवेदः । मरुतो ऽद्भिस् तमयित्वा । एतत् ते तद् अशनेः सं भरामि । सात्मा अग्ने सहृदयो भवेह । चित्रियाद् अश्वत्थात् संभृता बृहत्यः ।
VERSE: 8 { 1.2.1.8} शरीरम् अभि सꣳस्कृताः स्थ । प्रजापतिना यज्ञमुखेन संमिताः । तिस्रस् त्रिवृद्भिर् मिथुनाः प्रजात्यै । अश्वत्थाद् धव्यवाहाद् धि जाताम् । अग्नेस् तनूं यज्ञियाꣳ संभरामि । शान्तयोनिꣳ शमीगर्भम् । अग्नये प्रजनयितवे । यो अश्वत्थः शमीगर्भः । आरुरोह त्वे सचा । तं ते हरामि ब्रह्मणा ।
VERSE: 9 { 1.2.1.9} यज्ञियैः केतुभिः सह । यं त्वा समभरञ् जातवेदः । यथाशरीरं भूतेषु न्यक्तम् । स संभृतः सीद शिवः प्रजाभ्यः । उरुं नो लोकम् अनुनेषि विद्वान् । प्रवेधसे कवये मेध्याय । वचो वन्दारु वृषभाय वृष्णे । यतो भयम् अभयं तन् नो अस्तु । अव देवान् यजे हेड्यान् । समिधाग्निं दुवस्यत ।
VERSE: 10 { 1.2.1.10} घृतैर् बोधयत_अतिथिम् । आस्मिन् हव्या जुहोतन । उप त्वाग्ने हविष्मतीः । घृताचीर् यन्तु हर्यत । जुषस्व समिधो मम । तं त्वा समिद्भिर् अङ्गिरः । घृतेन वर्धयामसि । बृहच्छोचा यविष्ठ्य । समिध्यमानः प्रथमो नु धर्मः । समक्तुभिर् अज्यते विश्ववारः ।
VERSE: 11 { 1.2.1.11} शोचिष्केशो घृतनिर्णिक् पावकः । सुयज्ञो अग्निर् यजथाय देवान् । घृतयोनिर् अग्निः । घृतैः समिद्धो घृतम् अस्य_अन्नम् । घृतप्रुषस् त्वा सरितो वहन्ति । घृतं पिबन् सुयजा यक्षि देवान् । आयुर्दा अग्ने हविषो जुषाणः । घृतप्रतीको घृतयोनिर् एधि । घृतं पीत्वा मधु चारु गव्यम् । पितेव पुत्रम् अभिरक्षताद् इमम् ।
VERSE: 12 { 1.2.1.12} त्वाम् अग्ने समिधानं यविष्ठ । देवा दूतं चक्रिरे हव्यवाहम् । उरुज्रयसं घृतयोनिम् आहुतम् । त्वेषं चक्षुर् दधिरे चोदयन्वति । त्वाम् अग्ने प्रदिव आहुतं घृतेन । सुम्नायवः सुषमिधा समीधिरे । स वावृधान ओषधीभिर् उक्षितः । उरु ज्रयाꣳसि पार्थिवा वितिष्ठसे । घृतप्रतीकं च ऋतस्य धूर्षदम् । अग्निं मित्रं न समिधान ऋञ्जते ।
VERSE: 13 { 1.2.1.13} इन्धानो अक्रो विदथेषु दीद्यत् । शुक्रवर्णाम् उद् उ नो यꣳसते धियम् । प्रजा अग्ने संवासय । आशाश् च पशुभिः सह । राष्ट्राण्य् अस्मा आधेहि । यान्य् आसन् सवितुः सवे । मही विश्पत्नी सदने ऋतस्य । अर्वाची एतं धरुणे रयीणाम् । अन्तर्वत्नी जन्यं जातवेदसम् । अध्वराणां जनयथः पुरोगाम् ।
VERSE: 14 { 1.2.1.14} आरोहतं दशतꣳ शक्वरीर् मम । ऋतेन_अग्न आयुषा वर्चसा सह । ज्योग् जीवन्त उत्तराम् उत्तराꣳ समाम् । दर्शम् अहं पूर्णमासं यज्ञं यथा यजै । ऋत्वियवती स्थो अग्निरेतसौ । गर्भं दधाथां ते वाम् अहं ददे । तत् सत्यं यद् वीरं बिभृथः । वीरं जनयिष्यथः । ते मत् प्रातः प्रजनिष्येथे । ते मा प्रजाते प्रजनयिष्यथः ।
VERSE: 15 { 1.2.1.15} प्रजया पशुभिर् ब्रह्मवर्चसेन सुवर्गे लोके । अनृतात् सत्यम् उपैमि । मानुषाद् दैव्यम् उपैमि । दैवीं वाचं यच्छामि । शल्कैर् अग्निम् इन्धानः । उभौ लोकौ सनेमहम् । उभयोर् लोकयोर् ऋद्ध्वा । अति मृत्युं तराम्य् अहम् । जातवेदो भुवनस्य रेतः । इह सिञ्च तपसो यज् जनिष्यते ।
VERSE: 16 { 1.2.1.16} अग्निम् अश्वत्थाद् अधि हव्यवाहम् । शमीगर्भाज् जनयन् यो मयोभूः । अयं ते योनिर् ऋत्वियः । यतो जातो अरोचथाः । तं जानन्न् अग्न आरोह । अथा नो वर्धया रयिम् । अपेत वीत वि च सर्पत_अतः । ये ऽत्र स्थ पुराणा ये च नूतनाः । अदाद् इदं यमो ऽवसानं पृथिव्याः । अक्रन्न् इमं पितरो लोकम् अस्मै ।
VERSE: 17 { 1.2.1.17} अग्नेर् भस्म_अस्य् अग्नेः पुरीषम् असि । संज्ञानम् असि कामधरणम् । मयि ते कामधरणं भूयात् । सं वः सृजामि हृदयानि । सꣳसृष्टं मनो अस्तु वः । सꣳसृष्टः प्राणो अस्तु वः । सं या वः प्रियास् तनुवः । सं प्रिया हृदयानि वः । आत्मा वो अस्तु सं प्रियः । सं प्रियास् तनुवो मम ।
VERSE: 18 { 1.2.1.18} कल्पेतां द्यावापृथिवी । कल्पन्ताम् आप ओषधीः । कल्पन्ताम् अग्नयः पृथक् । मम ज्यैष्ठ्याय सव्रताः । ये ऽग्नयः समनसः । अन्तरा द्यावापृथिवी । वासन्तिकाव् ऋतू अभि कल्पमानाः । इन्द्रम् इव देवा अभि संविशन्तु । दिवस् त्वा वीर्येण । पृथिव्यै महिम्ना ।
VERSE: 19 { 1.2.1.19} अन्तरिक्षस्य पोषेण । सर्वपशुम् आदधे । अजीजनन्न् अमृतं मर्त्यासः । अस्रेमाणं तरणिं वीडुजम्भम् । दश स्वसारो अग्रुवः समीचीः । पुमाꣳसं जातम् अभि सꣳरभन्ताम् । प्रजापतेस् त्वा प्राणेन_अभि प्राणिमि । पूष्णः पोषेण मह्यम् । दीर्घायुत्वाय शतशारदाय । शतꣳ शरद्भ्य आयुषे वर्चसे ।
VERSE: 20 { 1.2.1.20} जीवात्वै पुण्याय । अहं त्वद् अस्मि मद् असि त्वम् एतत् । मम_असि योनिस् तव योनिर् अस्मि । ममैव सन् वह हव्यान्य् अग्ने । पुत्रः पित्रे लोककृज् जातवेदः । प्राणे त्वा_अमृतम् आदधामि । अन्नादम् अन्नाद्याय । गोप्तारं गुप्त्यै । सुगार्हपत्यो विदहन्न् अरातीः । उषसः श्रेयसीश्श्रेयसीर् दधत्
VERSE: 21 { 1.2.1.21} अग्ने सपत्नाꣳ अप बाधमानः । रायस् पोषम् इषमूर्जम् अस्मासु धेहि । इमा उ माम् उप तिष्ठन्तु रायः । आभिः प्रजाभिर् इह सं वसेय । इहो इडा तिष्ठतु विश्वरूपी । मध्ये वसोर् दीदिहि जातवेदः । ओजसे बलाय त्वा_उद्यच्छे । वृषणे शुष्माय_आयुषे वर्चसे । सपत्नतूर् असि वृत्रतूः । यस् ते देवेषु महिमा सुवर्गः ।
VERSE: 22 { 1.2.1.22} यस् त आत्मा पशुषु प्रविष्टः । पुष्टिर् या ते मनुष्येषु पप्रथे । तया {आनंदा. तया ।} नो अग्ने जुषमाण एहि । दिवः पृथिव्याः पर्य् अन्तरिक्षात् । वातात् पशुभ्यो अध्य् ओषधीभ्यः । यत्र_यत्र जातवेदः संबभूथ । ततो नो अग्ने जुषमाण एहि । प्राचीम् अनु प्रदिशं प्रेहि विद्वान् । अग्नेर् अग्ने पुरो अग्निर् भवेह । विश्वा आशा दीद्यानो वि भाहि ।
VERSE: 23 { 1.2.1.23} ऊर्जं नो धेहि द्विपदे चतुष्पदे । अन्व् अग्निर् उषसाम् अग्रम् अख्यत् । अन्व् अहानि प्रथमो जातवेदाः । अनु सूर्यस्य पुरुत्रा च रश्मीन् । अनु द्यावापृथिवी आततान । विक्रमस्व महाꣳ असि । वेदिषन् मानुषेभ्यः । त्रिषु लोकेषु जागृहि । यद् इदं दिवो यद् अदः पृथिव्याः । संविदाने रोदसी संबभूवतुः ।
VERSE: 24 { 1.2.1.24} तयोः पृष्ठे सीदतु जातवेदाः । शंभूः प्रजाभ्यस् तनुवे स्योनः । प्राणं त्वामृत आदधामि । अन्नादम् अन्नाद्याय । गोप्तारं गुप्त्यै । यत् ते शुक्र शुक्रं वर्चः शुक्रा तनूः । शुक्रं ज्योतिर् अजस्रम् । तेन मे दीदिहि तेन त्वादधे । अग्निनाग्ने ब्रह्मणा । आनशे व्यानशे सर्वम् आयुर् व्यानशे ।
VERSE: 25 { 1.2.1.25} नर्य प्रजां मे गोपाय । अमृतत्वाय जीवसे । जातां जनिष्यमाणां च । अमृते सत्ये प्रतिष्ठिताम् । अथर्व पितुं मे गोपाय । रसम् अन्नम् इहायुषे । अदब्धायो ऽशीततनो । अविषं नः पितुं कृणु । शꣳस्य पशून् मे गोपाय । द्विपादो ये चतुष्पदः ।
VERSE: 26 { 1.2.1.26} अष्टाशफाश् च य इहाग्ने । ये चैकशफा आशुगाः । सप्रथ सभां मे गोपाय । ये च सभ्याः सभासदः । तान् इन्द्रियावतः कुरु । सर्वमायुर् उपासताम् । अहे बुध्निय मन्त्रं मे गोपाय । यम् ऋषयस्त्रैविदा विदुः । ऋचः सामानि यजूꣳषि । सा हि श्रीर् अमृता सताम् ।
VERSE: 27 { 1.2.1.27} चतुःशिखण्डा युवतिः सुपेशाः । घृतप्रतीका भुवनस्य मध्ये । मर्मृज्यमाना महते सौभगाय । मह्यं धुक्ष्व यजमानाय कामान् । इहैव सन् तत्र सतो वो अग्नयः । प्राणेन वाचा मनसा बिभर्मि । तिरो मा सन्तम् आयुर् मा प्रहासीत् । ज्योतिषा वो वैश्वानरेणोपतिष्ठे । पञ्चधाग्नीन् व्यक्रामत् । विराट् सृष्टा प्रजापतेः । ऊर्ध्वाऽऽरोहद्रोहिणी । योनिर् अग्नेः प्रतिष्ठितिः ।
अनुवाक 2 गवामयनशेषः VERSE: 1 { 1.2.2.1} नवैतान्य् अहानि भवन्ति । नव वै सुवर्गा लोकाः । यद् एतान्य् अहान्य् उपयन्ति । नवस्व् एव तत् सुवर्गेषु लोकेषु सत्रिणः प्रतितिष्ठन्तो यन्ति । अग्निष्टोमाः परःसामानः कार्या इत्य् आहुः । अग्निष्टोमसंमितः सुवर्गो लोक इति । द्वादशाग्निष्टोमस्य स्तोत्राणि । द्वादश मासाः संवत्सरः । तत् तन् न सूर्क्ष्यम् । उक्थ्या एव सप्तदशाः परःसामानः कार्याः ।
VERSE: 2 { 1.2.2.2} पशवो वा उक्थानि । पशूनाम् अवरुध्यै । विश्वजिदभिजिताव् अग्निष्टोमौ । उक्थ्याः सप्तदशाः परःसामानः । ते सꣳस्तुता विराजम् अभि संपद्यन्ते । द्वे चर्चाव् अति रिच्येते । एकया गौर् अतिरिक्तः । एकयायुर् ऊनः । सुवर्गो वै लोको ज्योतिः । ऊर्ग् विराट् ।
VERSE: 3 { 1.2.2.3} सुवर्गम् एव तेन लोकम् अभि जयन्ति । यत् परꣳ राथन्तरम् । तत् प्रथमे ऽहन् कार्यम् । बृहद् द्वितीये । वैरूपं तृतीये । वैराजं चतुर्थे । शाक्वरं पञ्चमे । रैवतꣳ षष्ठे । तद् उ पृष्ठेभ्यो नयन्ति । संतनय एते ग्रहा गृह्यन्ते ।
VERSE: 4 { 1.2.2.4} अतिग्राह्याः परःसामसु । इमान् एवैतैर् लोकान् सं तन्वन्ति । मिथुना एते ग्रहा गृह्यन्ते । अतिग्राह्याः परःसामसु । मिथुनम् एव तैर् यजमाना अवरुन्धते । बृहत् पृष्ठं भवति । बृहद् वै सुवर्गो लोकः । बृहतैव सुवर्गं लोकं यन्ति । त्रयस्त्रिꣳशि नाम साम । मध्यन्दिने पवमाने भवति ।
VERSE: 5 { 1.2.2.5} त्रयस्त्रिꣳशद् वै देवताः । देवता एवावरुन्धते । ये वा इतः पराञ्चꣳ संवत्सरम् उपयन्ति । न हैनं ते स्वस्ति समश्नुवते । अथ ये ऽमुतो ऽर्वाञ्चम् उप यन्ति । ते हैनꣳ स्वस्ति समश्नुवते । एतद् वा अमुतो ऽर्वाञ्चम् उप यन्ति । यद् एवम् । यो ह खलु वाव प्रजापतिः । स उ वेवेन्द्रः । तद् उ देवेभ्यो नयन्ति ।
अनुवाक 3 गवामयनशेषः VERSE: 1 { 1.2.3.1} संततिर् वा एते ग्रहाः । यत् परःसामानः । विषूवान् दिवाकीर्त्यम् । यथा शालायै पक्षसी । एवꣳ संवत्सरस्य पक्षसी । यद् एते न गृहेरन् । विषूची संवत्सरस्य पक्षसी व्यवस्रꣳसेयाताम् । आर्तिम् आर्छेयुः । यद् एते गृह्यन्ते । यथा शालायै पक्षसी मध्यमं वꣳशम् अभि समायच्छति ।
VERSE: 2 { 1.2.3.2} एवꣳ संवत्सरस्य पक्षसी दिवाकीर्त्यम् अभि संतन्वन्ति । नार्तिम् आर्छन्ति । एकविꣳशम् अहर् भवति । शुक्राग्रा ग्रहा गृह्यन्ते । प्रत्युत्तब्ध्यै सयत्वाय । सौर्य एतद् अहः पशुर् आलभ्यते । सौर्यो ऽतिग्राह्यो गृह्यते । अहर् एव रूपेण समर्धयन्ति । अथो अह्न एवैष बलिर् ह्रियते । सप्तैतद् अहर् अतिग्राह्या गृह्यन्ते ।
VERSE: 3 { 1.2.3.3} सप्त वै शीर्षण्याः प्राणाः । असाव् आदित्यः शिरः प्रजानाम् । शीर्षन्न् एव प्रजानां प्राणान् दधाति । तस्मात् सप्त शीर्षन् प्राणाः । इन्द्रो वृत्रꣳ हत्वा । असुरान् पराभाव्य । स इमाꣳल् लोकान् अभ्यजयत् । तस्यासौ लोको ऽनभिजित आसीत् । तं विश्वकर्मा भूत्वाभ्यजयत् । यद् वैश्वकर्मणो गृह्यते ।
VERSE: 4 { 1.2.3.4} सुवर्गस्य लोकस्याभिजित्यै । प्र वा एते ऽस्माल् लोकाच् च्यवन्ते । ये वैश्वकर्मणं गृह्णते । आदित्यः श्वो गृह्यते । इयं वा अदितिः । अस्याम् एव प्रति तिष्ठन्ति । अन्योन्यो गृह्येते । विश्वान्य् एवान्येन कर्माणि कुर्वाणा यन्ति । अस्याम् अन्येन प्रति तिष्ठन्ति । ताव् आपरार्धात् संवत्सरस्यान्योन्यो गृह्येते । ताव् उभौ सह महाव्रते गृह्येते । यज्ञस्यैवान्तं गत्वा । उभयोर् लोकयोः प्रतितिष्ठन्ति । अर्क्यम् उक्थं भवति । अन्नाद्यस्यावरुद्ध्यै ।
अनुवाक 4 गवामयनशेषः VERSE: 1 { 1.2.4.1} एकविꣳश एष भवति । एतेन वै देवा एकविꣳशेन । आदित्यम् इत उत्तमꣳ सुवर्गं लोकम् आरोहयन्न् । स वा एष इत एकविꣳशः । तस्य दशावस्ताद् अहानि । दश परस्तात् । स वा एष विराज्य् उभयतः प्रतिष्ठितः । विराजि हि वा एष उभयतः प्रतिष्ठितः । तस्माद् अन्तरेमौ लोकौ यन् । सर्वेषु सुवर्गेषु लोकेष्व् अभितपन्न् एति ।
VERSE: 2 { 1.2.4.2} देवा वा आदित्यस्य सुवर्गस्य लोकस्य । पराचो ऽतिपादाद् अबिभयुः । तं छन्दोभिर् अदृꣳहन् धृत्यै । देवा वा आदित्यस्य सुवर्गस्य लोकस्य । अवाचो ऽवपादाद् अबिभयुः । तं पञ्चभी रश्मिभिर् उदवयन्न् । तस्माद् एकविꣳशे ऽहन् पञ्च दिवाकीर्त्यानि क्रियन्ते । रश्मयो वै दिवाकीर्त्यानि । ये गायत्रे । ते गायत्रीषूत्तरयोः पवमानयोः ।
VERSE: 3 { 1.2.4.3} महादिवाकीर्त्यꣳ होतुः पृष्ठम् । विकर्णं ब्रह्मसाम । भासो ऽग्निष्टोमः । अथैतानि पराणि । परैर् वै देवा आदित्यꣳ सुवर्गं लोकम् अपारयन्न् । यद् अपारयन्न् । तत् पराणां परत्वम् । पारयन्त्य् एनं पराणि । य एवं वेद । अथैतानि स्पराणि । स्परैर्वै देवा आदित्यꣳ सुवर्गं लोकम् अस्पारयन्न् । यद् अस्पारयन्न् । तत् स्पराणाꣳ स्परत्वम् । स्पारयन्त्य् एनꣳ स्पराणि । य एवं वेद ।
अनुवाक 5 गवामयनशेषः VERSE: 1 { 1.2.5.1} अप्रतिष्ठां वा एते गच्छन्ति । येषाꣳ संवत्सरे ऽनाप्ते ऽथ । एकादशिन्य् आप्यते । वैष्णवं वामनम् आलभन्ते । यज्ञो वै विष्णुः । यज्ञम् एवालभन्ते प्रतिष्ठित्यै । ऐन्द्राग्नम् आलभन्ते । इन्द्राग्नी वै देवानाम् अयातयामानौ । ये एव देवते अयातयाम्नी । ते एवालभन्ते ।
VERSE: 2 { 1.2.5.2} वैश्वदेवम् आलभन्ते । देवता एवावरुन्धते । द्यावापृथिव्यां धेनुम् आलभन्ते । द्यावापृथिव्योर् एव प्रति तिष्ठन्ति । वायव्यं वत्सम् आलभन्ते । वायुर् एवैभ्यो यथायतनाद् देवता अवरुन्धे । आदित्याम् अविं वशाम् आलभन्ते । इयं वा अदितिः । अस्याम् एव प्रतितिष्ठन्ति । मैत्रावरुणीम् आलभन्ते ।
VERSE: 3 { 1.2.5.3} मित्रेणैव यज्ञस्य स्विष्टꣳ शमयन्ति । वरुणेन दुरिष्टम् । प्राजापत्यं तूपरं महाव्रत आलभन्ते । प्राजापत्यो ऽतिग्राह्यो गृह्यते । अहर् एव रूपेण समर्धयन्ति । अथो अह्न एवैष बलिर् ह्रियते । आग्नेयम् आलभन्ते प्रति प्रज्ञात्यै । अजपेत्वान् वा एते पूर्वैर् मासैर् अवरुन्धते । यद् एते गव्याः पशव आलभ्यन्ते । उभयेषां पशूनाम् अवरुध्यै । { 1.2.5.4} यद् अतिरिक्ताम् एकादशिनीम् आलभेरन् । अप्रियं भ्रातृव्यम् अभ्यतिरिच्येत । यद् द्वौद्वौ पशू समस्येयुः । कनीय आयुः कुर्वीरन् । यद् एते ब्राह्मणवन्तः पशव आलभ्यन्ते । नाप्रियं भ्रातृव्यम् अभ्यतिरिच्यते । न कनीय आयुः कुर्वते ।
अनुवाक 6 गवामयनशेषः VERSE: 1 { 1.2.6.1} प्रजापतिः प्रजाः सृष्ट्वा वृत्तो ऽशयत् । तं देवा भूतानाꣳ रसं तेजः संभृत्य । तेनैनम् अभिषज्यन् । महान् अववर्तीति । तन् महाव्रतस्य महाव्रतत्वम् । महद् व्रतम् इति । तन् महाव्रतस्य महाव्रतत्वम् । महतो व्रतम् इति । तन् महाव्रतस्य महाव्रतत्वम् । पञ्चविꣳशः स्तोमो भवति ।
VERSE: 2 { 1.2.6.2} चतुर्विꣳशत्यर्धमासः संवत्सरः । यद् वा एतस्मिन् संवत्सरे ऽधि प्राजायत । तद् अन्नं पञ्चविꣳशम् अभवत् । मध्यतः क्रियते । मध्यतो ह्य् अन्नम् अशितꣳ धिनोति । अथो मध्यत एव प्रजानामूर्ग् धीयते । अथ यद् वा इदम् अन्ततः क्रियते । तस्माद् उदन्ते प्रजाः समेधन्ते । अन्ततः क्रियते प्रजननायैव । त्रिवृच् छिरो भवति ।
VERSE: 3 { 1.2.6.3} त्रेधा विहितꣳ हि शिरः । लोम च्छवीर् अस्थि । पराचा स्तुवन्ति । तस्मात् तत् सदृग् एव । न मेद्यतो ऽनु मेद्यति । न कृश्यतो ऽनु कृश्यति । पञ्चदशो ऽन्यः पक्षो भवति । सप्तदशो ऽन्यः । तस्माद् वयाꣳस्य् अन्यतरम् अर्धम् अभि पर्यावर्तन्ते । अन्यतरतो हि तद् गरीयः क्रियते ।
VERSE: 4 { 1.2.6.4} पञ्चविꣳश आत्मा भवति । तस्मान् मध्यतः पशवो वरिष्ठाः । एकविꣳशं पुच्छम् । द्विपदासु स्तुवन्ति प्रतिष्ठित्यै । सर्वेण सह स्तुवन्ति । सर्वेण ह्य् आत्मनात्मन्वी । सहोत्पतन्ति । एकैकाम् उच्छिꣳषन्ति । आत्मन्न् ह्य् अङ्गानि बद्धानि । न वा एतेन सर्वः पुरुषः ।
VERSE: 5 { 1.2.6.5} यद् इत_इतो लोमानि दतो नखान् । परिमादः क्रियन्ते । तान्य् एव तेन प्रत्युप्यन्ते । औदुम्बरस् तल्पो भवति । ऊर्ग् वा अन्नम् उदुम्बरः । ऊर्ज एवान्नाद्यस्यावरुद्ध्यै । यस्य तल्पसद्यम् अनभिजितꣳ स्यात् । स देवानाꣳ साम्यक्षे । तल्पसद्यम् अभिजयानीति तल्पम् आरुह्योद्गायेत् । तल्पसद्यम् एवाभिजयति ।
VERSE: 6 { 1.2.6.6} यस्य तल्पसद्यम् अभिजितꣳ स्यात् । स देवानाꣳ साम्यक्षे । तल्पसद्यं मा पराजेषीति तल्पम् आरुह्योद्गायेत् । न तल्पसद्यं पराजयते । प्लेङ्खे शꣳसति । महो वै प्लेङ्खः । महस एवान्नाद्यस्यावरुद्ध्यै । देवासुराः संयत्ता आसन् । त आदित्ये व्यायच्छन्त । तं देवाः समजयन् ।
VERSE: 7 { 1.2.6.7} ब्राह्मणश् च शूद्रश् च चर्मकर्ते व्यायच्छेते । दैव्यो वै वर्णो ब्राह्मणः । असुर्यः शूद्रः । इमे ऽरात्सुर् इमे सुभूतम् अक्रन्न् इत्य् अन्यतरो ब्रूयात् । इम उद्वासीकारिण इमे दुर्भूतम् अक्रन्न् इत्य् अन्यतरः । यद् एवैषाꣳ सुकृतं या राद्धिः । तद् अन्यतरो ऽभिश्रीणाति । यद् एवैषां दुष्कृतं या राद्धिः । तद् अन्यतरो ऽपहन्ति । ब्राह्मणः संजयति । अमुम् एवादित्यं भ्रातृव्यस्य संविन्दन्ते ।
प्रपाठक: 3 वाजपेयः अनुवाक 1 वाजपेयः VERSE: 1 { 1.3.1.1} देवासुराः संयत्ता आसन् । ते देवा विजयम् उपयन्तः । अग्नीषोमयोस् तेजस्विनीस् तनूस् संन्यदधत । इदम् उ नो भविष्यति । यदि नो जेष्यन्तीति । तेनाग्नीषोमाव् अपाक्रामताम् । ते देवा विजित्य । अग्नीषोमाव् अन्वैच्छन् । ते ऽग्निम् अन्वविन्दन्न् ऋतुषूत्सन्नम् । तस्य विभक्तीभिस् तेजस्विनीस् तनूर् अवारुन्धत ।
VERSE: 2 { 1.3.1.2} ते सोमम् अन्वविन्दन् । तम् अघ्नन् । तस्य यथाभिज्ञायं तनूर् व्यगृह्णत । ते ग्रहा अभवन् । तद् ग्रहाणां ग्रहत्वम् । यस्यैवं विदुषो ग्रहा गृह्यन्ते । तस्य त्व् एव गृहीताः । नानाग्नेयं पुनराधेये कुर्यात् । यद् अनाग्नेयं पुनराधेये कुर्यात् । व्यृद्धम् एव तत् {आनंदा. एव तत्} ।
VERSE: 3 { 1.3.1.3} अनाग्नेयं वा एतत् क्रियते । यत् समिधस् तनून् अपातम् इडो बर्हिर् यजति । उभाव् आग्नेयाव् आज्यभागौ स्याताम् । अनाज्यभागौ भवत इत्य् आहुः । यद् उभाव् आग्नेयाव् अन्वञ्चाव् इति । अग्नये पवमानायोत्तरः स्यात् । यत् पवमानाय । तेनाज्यभागः । तेन सौम्यः । बुधन्वत्य् आग्नेयस्याज्यभागस्य पुरोऽनुवाक्या भवति ।
VERSE: 4 { 1.3.1.4} यथा सुप्तं बोधयति । तादृग् एव तत् । अग्निन्यक्ताः पत्नीसंयाजानाम् ऋचः स्युः । तेनाग्नेयꣳ सर्वं भवति । एकधा तेजस्विनीं देवतामुपैतीत्य् आहुः । सैनम् ईश्वरा प्रदह इति । नेति ब्रूयात् । प्रजननं वा अग्निः । प्रजननम् एवोपैतीति । कृतयजुः संभृतसंभार इत्य् आहुः ।
VERSE: 5 { 1.3.1.5} न संभृत्याः संभाराः । न यजुः कार्यम् इति । अथो खलु । संभृत्या एव संभाराः । कार्यं यजुः । पुनराधेयस्य समृद्ध्यै । तेनोपाꣳशु प्रचरति । एष्य इव वा एषः । यत् पुनराधेयः । यथोपाꣳशु नष्टम् इच्छति ।
VERSE: 6 { 1.3.1.6} तादृग् एव तत् । उच्चैः स्विष्टकृतम् उत्सृजति । यथा नष्टं वित्त्वा प्राहायम् इति । तादृग् एव तत् । एकधा तेजस्विनीं देवताम् उपैतीत्य् आहुः । सैनम् ईश्वरा प्रदह इति । तत् तथा नोपैति । प्रयाजानूयाजेष्व् एव विभक्तीः कुर्यात् । यथापूर्वम् आज्यभागौ स्याताम् । एवं पत्नीसंयाजाः ।
VERSE: 7 { 1.3.1.7} तद् वैश्वानरवत् प्रजननवत्तरम् उपैतीति । तद् आहुः । व्यृद्धं वा एतत् । अनाग्नेयं वा एतत् क्रियत इति । नेति ब्रूयात् । अग्निं प्रथमं विभक्तीनां यजति । अग्निम् उत्तमं पत्नीसंयाजानाम् । तेनाग्नेयम् । तेन समृद्धं क्रियत इति ।
अनुवाक 2 वाजपेयः VERSE: 1 { 1.3.2.1} देवा वै यथादर्शं यज्ञान् आहरन्त । यो ऽग्निष्टोमम् । य उक्थ्यम् । यो ऽतिरात्रम् । ते सहैव सर्वे वाजपेयम् अपश्यन् । ते । अन्योन्यस्मै नातिष्ठन्त । अहम् अनेन यजा इति । ते ऽब्रुवन् । आजिम् अस्य धावामेति ।
VERSE: 2 { 1.3.2.2} तस्मिन्न् आजिम् अधावन् । तं बृहस्पतिर् उदजयत् । तेनायजत । स स्वाराज्यम् अगच्छत् । तम् इन्द्रो ऽब्रवीत् । माम् अनेन याजयेति । तेनेन्द्रम् अयाजयत् । सो ऽग्रं देवतानां पर्यैत् । अगच्छत् स्वाराज्यम् । अतिष्ठन्तास्मै ज्यैष्ठ्याय ।
VERSE: 3 { 1.3.2.3} य एवं विद्वान् वाजपेयेन यजते । गच्छति स्वाराज्यम् । अग्रꣳ समानानां पर्येति । तिष्ठन्ते ऽस्मै ज्यैष्ठ्याय । स वा एष ब्राह्मणस्य चैव राजन्यस्य च यज्ञः । तं वा एतं वाजपेय इत्य् आहुः । वाजाप्यो वा एषः । वाजꣳ ह्य् एतेन देवा ऐप्सन्न् । सोमो वै वाजपेयः । यो वै सोमं वाजपेयं वेद ।
VERSE: 4 { 1.3.2.11} वाज्य् एवैनं पीत्वा भवति । आॆस्य वाजी जायते । अन्नं वै वाजपेयः । य एवं वेद । अत्त्य् अन्नम् । आॆस्यान्नादो जायते । ब्रह्म वै वाजपेयः । य एवं वेद । अत्ति ब्रह्मणान्नम् । आॆस्य ब्रह्मा जायते ।
VERSE: 5 { 1.3.2.12} वाग् वै वाजस्य प्रसवः । य एवं वेद । करोति वाचा वीर्यम् । ऐनं वाचा गच्छति । अपिवतीं वाचं वदति । प्रजापतिर् देवेभ्यो यज्ञान् व्यादिशत् । स आत्मन् वाजपेयम् अधत्त । तं देवा अब्रुवन् । एष वाव यज्ञः । यद् वाजपेयः ।
VERSE: 6 { 1.3.2.6} अप्य् एव नो ऽत्र_अस्त्व् इति । तेभ्य एतान् उज्जितीः प्रायच्छत् । ता वा एता उज्जितयो व्याख्यायन्ते । यज्ञस्य सर्वत्वाय । देवतानाम् अनिर्भागाय । देवा वै ब्रह्मणश् चान्नस्य च शमलम् अपाघ्नन् । यद् ब्रह्मणः शमलम् आसीत् । सा गाथा नाराशꣳस्य् अभवत् । यद् अन्नस्य । सा सुरा ।
VERSE: 7 { 1.3.2.7} तस्माद् गायतश् च मत्तस्य च न प्रतिगृह्यम् । यत्प्रतिगृह्णीयात् । शमलं प्रतिगृह्णीयात् । सर्वा वा एतस्य वाचो ऽवरुद्धाः । यो वाजपेययाजी । या पृथिव्यां याग्नौ या रथन्तरे । यान्तरिक्षे या वायौ या वामदेव्ये । या दिवि यादित्ये या बृहति । याॆप्सु यौषधीषु या वनस्पतिषु । तस्माद् वाजपेययाज्य् आर्त्विजीनः । सर्वा ह्य् अस्य वाचो ऽवरुद्धाः ।
अनुवाक 3 वाजपेयः VERSE: 1 { 1.3.3.1} देवा वै यद् अन्यैर् ग्रहैर् यज्ञस्य नावारुन्धत । तद् अतिग्राह्यैर् अतिग्राह्यावारुन्धत। तद् अतिग्राह्याणाम् अतिग्राह्यत्वम् । यद् अतिग्राह्या गृह्यन्ते । यद् एवान्यैर् ग्रहैर् यज्ञस्य नावरुन्धे । तद् एव तैर् अतिगृह्यावरुन्धे । पञ्च गृह्यन्ते । पाङ्क्तो यज्ञः । यावान् एव यज्ञः । तम् आप्त्वावरुन्धे ।
VERSE: 2 { 1.3.3.2} सर्व ऐन्द्रा भवन्ति । एकधैव यजमान इन्द्रियं दधति । सप्तदश प्राजापत्या ग्रहा गृह्यन्ते । सप्तदशः प्रजापतिः । प्रजापतेर् आप्त्यै । एकयर्चा गृह्णाति । एकधैव यजमाने वीर्यं दधाति । सोमग्रहाꣳश् च सुराग्रहाꣳश् च गृह्णाति । एतद् वै देवानां परमम् अन्नम् । यत् सोमः ।
VERSE: 3 { 1.3.3.3} एतन् मनुष्याणाम् । यत् सुरा । परमेणैवास्मा अन्नाद्येनावरम् अन्नाद्यम् अवरुन्धे । सोमग्रहान् गृह्णाति । ब्रह्मणो वा एतत् तेजः । यत् सोमः । ब्रह्मण एव तेजसा तेजो यजमाने दधाति । सुराग्रहान् गृह्णाति । अन्नस्य वा एतच् छमलम् । यत् सुरा ।
VERSE: 4 { 1.3.3.4} अन्नस्यैव शमलेन शमलं यजमानाद् अपहन्ति । सोमग्रहाꣳश् च सुराग्रहाꣳश् च गृह्णाति । पुमान् वै सोमः । स्त्री सुरा । तन् मिथुनम् । मिथुनम् एवास्य तद् यज्ञे करोति प्रजननाय । आत्मानम् एव सोमग्रहैः स्पृणोति । जायाꣳ सुराग्रहैः । तस्माद् वाजपेययाज्य् अमुष्मिꣳल् लोके स्त्रियꣳ संभवति । वाजपेयाभिजितꣳ ह्य् अस्य ।
VERSE: 5 { 1.3.3.5} पूर्वे सोमग्रहा गृह्यन्ते । अपरे सुराग्रहाः । पुरोक्षꣳ सोमग्रहान् सादयति । पश्चादक्षꣳ सुराग्रहान् । पापवस्यसस्य विधृत्यै । एष वै यजमानः । यत् सोमः । अन्नꣳ सुरा । सोमग्रहाꣳश् च सुराग्रहाꣳश् च व्यतिषजति । अन्नाद्येनैवैनं व्यतिषजति ।
VERSE: 6 { 1.3.3.6} संपृचः स्थ सं मा भद्रेण पृङ्क्तेत्य् आह । अन्नं वै भद्रम् । अन्नाद्येनैवैनꣳ सꣳसृजति । अन्नस्य वा एतच् छमलम् । यत् सुरा । पाप्मेव खलु वै शमलम् । पाप्मना वा एतम् एतच्छमलेन व्यतिषजति । यत् सोमग्रहाꣳश् च सुराग्रहाꣳश् च व्यतिषजति । विपृचः स्थ वि मा पाप्मना पृङ्क्तेत्य् आह । पाप्मनैवैनꣳ शमलेन व्यावर्तयति ।
VERSE: 7 { 1.3.3.7} तस्माद् वाजपेययाजी पूतो मेध्यो दक्षिण्यः । प्राङ् द्रवति सोमग्रहैः । अमुम् एव तैर् लोकम् अभिजयति । प्रत्यङ् सुराग्रहैः । इमम् एव तैर् लोकम् अभिजयति । प्रतिष्ठन्ति सोमग्रहैः । यावद् एव सत्यम् । तेन सूयते । वाजसृद्भ्यः सुराग्रहान् हरन्ति । अनृतेनैव विशꣳ सꣳसृजति । हिरण्यपात्रं मधोः पूर्णं ददाति । मधव्यो ऽसानीति । एकधा ब्रह्मण उपहरति । एकधैव यजमान आयुस् तेजो दधाति ।
अनुवाक 4 वाजपेयः VERSE: 1 { 1.3.4.1} ब्रह्मवादिनो वदन्ति । न_अग्निष्टोमो न_उक्थ्यः । न षोडशी न_अतिरात्रः । अथ कस्माद् वाजपेये सर्वे यज्ञक्रतवो ऽवरुध्यन्त इति । पशुभिर् इति ब्रूयात् । आग्नेयं पशुम् आलभते । अग्निष्टोमम् एव तेन_अवरुन्धे । ऐन्द्राग्नेन_उक्थ्यम् । ऐन्द्रेण षोडशिनः स्तोत्रम् । सारस्वत्या_अतिरात्रम् ।
VERSE: 2 { 1.3.4.2} मारुत्या बृहतः स्तोत्रम् । एतावन्तो वै यज्ञक्रतवः । तान् पशुभिर् एव_अवरुन्धे । आत्मानम् एव स्पृणोत्य् अग्निष्टोमेन । प्राणापानाव् उक्थ्येन । वीर्यꣳ षोडशिनः स्तोत्रेण । वाचम् अतिरात्रेण । प्रजां बृहतः स्तोत्रेण । इमम् एव लोकम् अभिजयत्य् अग्निष्टोमेन । अन्तरिक्षम् उक्थ्येन ।
VERSE: 3 { 1.3.4.3} सुवर्गं लोकꣳ षोडशिनः स्तोत्रेण । देवयानान् एव पथ आरोहत्य् अतिरात्रेण । नाकꣳ रोहति बृहतः स्तोत्रेण । तेज एवात्मन् धत्त आग्नेयेन पशुना । ओजो बलम् ऐन्द्राग्नेन । इन्द्रियम् ऐन्द्रेण । वाचꣳ सारस्वत्या । उभाव् एव देवलोकं च मनुष्यलोकं च_अभिजयति मारुत्या वशया । सप्तदश प्राजापत्यान् पशून् आलभते । सप्तदशः प्रजापतिः ।
VERSE: 4 { 1.3.4.4} प्रजापतेर् आप्त्यै । श्यामा एकरूपा भवन्ति । एवम् इव हि प्रजापतिः समृद्ध्यै । तान् पर्यग्निकृतान् उत्सृजति । मरुतो यज्ञम् अजिघाꣳसन् प्रजापतेः । तेभ्य एतां मारुतीं वशाम् आलभत । तयैवैनान् अशमयत् । मारुत्या प्रचर्य । एतान् संज्ञपयेत् । मरुत एव शमयित्वा ।
VERSE: 5 { 1.3.4.5} एतैः प्रचरति । यज्ञस्य_अघाताय । एकधा वपा जुहोति । एकदेवत्या हि । एते । अथो एकधैव यजमाने वीर्यं दधाति । नैवारेण सप्तदशशरावेणैतर्हि प्रचरति । एतत् पुरोडाशा ह्य् एते । अथो पशूनाम् एव च्छिद्रम् अपिदधाति । सारस्वत्या_उत्तमया प्रचरति । वाग् वै सरस्वती । तस्मात् प्राणानां वाग् उत्तमा । अथो प्रजापताव् एव यज्ञं प्रतिष्ठापयति । प्रजापतिर् हि वाक् । अपन्नदती भवति । तस्मान् मनुष्याः सर्वां वाचं वदन्ति ।
अनुवाक 5 वाजपेयः VERSE: 1 { 1.3.5.1} सावित्रं जुहोति कर्मणः कर्मणः पुरस्तात् । कस् तद् वेद_इत्य् आहुः । यद् वाजपेयस्य पूर्वं यद् अपरम् इति । सवितृप्रसूत एव यथापूर्वं कर्माणि करोति । सवने_सवने जुहोति । आक्रमणम् एव तत् सेतुं यजमानः कुरुते । सुवर्गस्य लोकस्य समष्ट्यै । वाचस्पतिर् वाचम् अद्य स्वदाति न इत्य् आह । वाग् वै देवानां पुरान्नम् आसीत् । वाचम् एवास्मा अन्नꣳ स्वदयति ।
VERSE: 2 { 1.3.5.2} इन्द्रस्य वज्रो ऽसि वार्त्रघ्न इति रथम् उपावहरति विजित्यै । वाजस्य नु प्रसवे मातरं महीम् इत्य् आह । यच् चैव_इयम् । यच् च_अस्याम् अधि । तदेव_अवरुन्धे । अथो तस्मिन्न् एव_उभये ऽभिषिच्यते । अप्स्व् अन्तर् अमृतम् अप्सु भेषजम् इत्य् अश्वान् पल्पूलयति । अप्सु वा अश्वस्य तृतीयं प्रविष्टम् । तद् अनुवेनन् _ अवप्लवते । यद् अप्सु पल्पूलयति ।
VERSE: 3 { 1.3.5.3} यद् एवास्य_अप्सु प्रविष्टम् । तद् एव_अवरुन्धे । बहु वा अश्वो ऽमेध्यम् उपगच्छति । यद् अप्सु पल्पूलयति । मेध्यान् एवैनान् करोति । वायुर् वा त्वा मनुर् वा त्वा_इत्य् आह । एता वा एतं देवता अग्रे अश्वम् अयुञ्जन् । ताभिर् एवैनान् युनक्ति । सवस्य_उज्जित्यै । यजुषा युनक्ति व्यावृत्त्यै ।
VERSE: 4 { 1.3.5.4} अपांनपाद् आशुहेमन्न् इति संमार्ष्टि । मेध्यान् एवैनान् करोति । अथो स्तौत्य् एवैनान् आजिꣳ सरिष्यतः । विष्णुक्रमान् क्रमते । विष्णुर् एव भूत्वेमान् लोकान् अभिजयति । वैश्वदेवो वै रथः । अङ्कौ न्यङ्काव् अभितो रथं याव् इत्य् आह । या एव देवता रथे प्रविष्टाः । ताभ्य एव नमस्करोति । आत्मनो ऽनार्त्यै । अशमरथंभावुको ऽस्य रथो भवति । य एवं वेद ।
अनुवाक 6 वाजपेयः VERSE: 1 { 1.3.6.1} देवस्याहꣳ सवितुः प्रसवे बृहस्पतिना वाजजिता वाजं जेषम् इत्य् आह । सवितृप्रसूत एव ब्रह्मणा वाजम् उज्जयति । देवस्याहꣳ सवितुः प्रसवे बृहस्पतिना वाजजिता वर्षिष्ठं नाकꣳ रुहेयम् इत्य् आह । सवितृप्रसूत एव ब्रह्मणा वर्षिष्ठं नाकꣳ रोहति । चात्वाले रथचक्रं निमितꣳ रोहति । अतो वा अङ्गिरस उत्तमाः सुवर्गं लोकम् आयन् । साक्षाद् एव यजमानः सुवर्गं लोकम् एति । आवेष्टयति । वज्रो वै रथः । वज्रेणैव दिशो ऽभिजयति ।
VERSE: 2 { 1.3.6.2} वाजिनाꣳ साम गायते । अन्नं वै वाजः । अन्नम् एव_अवरुन्धे । वाचो वर्ष्म देवेभ्यो ऽपाक्रामत् । तद् वनस्पतीन् प्राविशत् । सैषा वाग् वनस्पतिषु वदति । या दुन्दुभौ । तस्माद् दुन्दुभिः सर्वा वाचो ऽतिवदति । दुन्दुभीन् समाघ्नन्ति । परमा वा एषा वाक् ।
VERSE: 3 { 1.3.6.3} या दुन्दुभौ । परमयैव वाचा_अवरां वाचम् अवरुन्धे । अथो वाच एव वर्ष्म यजमानो ऽवरुन्धे । इन्द्राय वाचं वदत_इन्द्रं वाजं जापयत_इन्द्रो वाजम् अजयिद् इत्य् आह । एष वा एतर्हि_इन्द्रः । यो यजते । यजमान एव वाजम् उज्जयति । सप्तदश प्रव्याधान् आजिं धावन्ति । सप्तदशꣳ स्तोत्रं भवति । सप्तदश_सप्तदश दीयन्ते ।
VERSE: 4 { 1.3.6.4} सप्तदशः प्रजापतिः । प्रजापतेर् आप्त्यै । अर्वा_असि सप्तिर् असि वाज्यसीत्य् आह । अग्निर् वा अर्वा । वायुः सप्तिः । आदित्यो वाजी । एताभिर् एवास्मै देवताभिर् देवरथं युनक्ति । प्रष्टिवाहिनं युनक्ति । प्रष्टिवाही वै देवरथः । देवरथम् एवास्मै युनक्ति ।
VERSE: 5 { 1.3.6.5} वाजिनो वाजं धावत काष्ठा गच्छतेत्य् आह । सुवर्गो वै लोकः काष्ठा । सुवर्गम् एव लोकं यन्ति । सुवर्गं वा एते लोकं यन्ति । य आजिं धावन्ति । प्राञ्चो धावन्ति । प्राङ् इव हि सुवर्गो लोकः । चतसृभिर् अनुमन्त्रयते । चत्वारि च्छन्दाꣳसि । छन्दोभिर् एवैना(नान्) सुवर्गं लोकं गमयति ।
VERSE: 6 { 1.3.6.6} प्र वा एते ऽस्माल् लोकाच् च्यवते (च्यवन्ते) । य आजिं धावन्ति । उदञ्च आवर्तन्ते । अस्माद् एव तेन लोकान् नयन्ति । रथविमोचनीयं जुहोति प्रतिष्ठित्यै । आ मा वाजस्य प्रसवो जगम्याद् इत्य् आह । अन्नं वै वाजः । अन्नम् एव_अवरुन्धे । यथालोकं वा एत उज्जयन्ति । य आजिं धावन्ति ।
VERSE: 7 { 1.3.6.7} कृष्णलं_कृष्णलं वाजसृद्भ्यः प्रयच्छति । यम् एव ते वाजं लोकम् उज्जयन्ति । तं परिक्रीय_अवरुन्धे । एकधा ब्रह्मण उपहरति । एकधैव यजमाने वीर्यं दधाति । देवा वा ओषधीष्व् आजिम् अयुः । ता बृहस्पतिर् उदजयत् । स नीवारान् निरवृणीत । तन् नीवाराणां नीवारत्वम् । नैवारश् चरुर् भवति ।
VERSE: 8 { 1.3.6.8} एतद् वै देवानां परमम् अन्नम् । यन् नीवाराः । परमेणैवास्मा अन्नाद्येन_अवरम् अन्नाद्यम् अवरुन्धे । सप्तदशशरावो भवति । सप्तदशः प्रजापतिः । प्रजापतेर् आप्त्यै । क्षीरे भवति । रुचम् एवास्मिन् दधाति । सर्पिष्वान् भवति मेध्यत्वाय । बार्हस्पत्यो वा एष देवतया ।
VERSE: 9 { 1.3.6.9} यो वाजपेयेन यजते । बार्हस्पत्य एष चरुः । अश्वान् सरिष्यतः सस्रुषश् च_अवघ्रापयति । यम् एव ते वाजं लोकम् उज्जयन्ति । तम् एव_अवरुन्धे । अजीजिपत वनस्पतय इन्द्रं वाजं विमुच्यध्वम् इति दुन्दुभीन् विमुञ्चति । यम् एव ते वाजं लोकम् इन्द्रियं दुन्दुभय उज्जयन्ति । तम् एव_अवरुन्धे ।
अनुवाक 7 वाजपेयः VERSE: 1 { 1.3.7.1} तार्प्यं यजमानं परिधापयति । यज्ञो वै तार्प्यम् । यज्ञेनैवैनꣳ समर्धयति । दर्भमयं परिधापयति । पवित्रं वै दर्भाः । पुनात्य् एवैनम् । वाजं वा एषो ऽवरुरुत्सते । यो वाजपेयेन यजते । ओषधयः खलु वै वाजः । यद् दर्भमयं परिधापयति ।
VERSE: 2 { 1.3.7.2} वाजस्य_अवरुद्ध्यै । जाय एहि सुवो रोहाव_इत्य् आह । पत्निया एवैष यज्ञस्य_अन्वारम्भो ऽनवच्छित्यै । सप्तदशारत्निर् यूपो भवति । सप्तदशः प्रजापतिः । प्रजापतेर् आप्त्यै । तूपरश् चतुरश्रिर् भवति । गौधूमं चषालम् । न वा एते व्रीहयो न यवाः । यद् गोधूमाः ।
VERSE: 3 { 1.3.7.3} एवम् इव हि प्रजापतिः समृद्ध्यै । अथो अमुम् एवास्मै लोकम् अन्नवन्तं करोति । वासोभिर् वेष्टयति । एष वै यजमानः । यद् यूपः । सर्वदेवत्यं वासः । सर्वाभिर् एवैनं देवताभिः समर्धयति । अथो आक्रमणम् एव तत् सेतुं यजमानः कुरुते । सुवर्गस्य लोकस्य समष्ट्यै । द्वादश वाजप्रसवीयानि जुहोति ।
VERSE: 4 { 1.3.7.4} द्वादश मासाः संवत्सरः । संवत्सरम् एव प्रीणाति । अथो संवत्सरम् एवास्मा उपदधाति । सुवर्गस्य लोकस्य समष्ट्यै । दशभिः कल्पै रोहति । नव वै पुरुषे प्राणाः । नाभिर् दशमी । प्राणान् एव यथास्थानं कल्पयित्वा । सुवर्गं लोकम् एति । एतावद् वै पुरुषस्य स्वम् ।
VERSE: 5 { 1.3.7.5} यावत् प्राणाः । यावद् एवास्य_अस्ति । तेन सह सुवर्गं लोकम् एति । सुवर् देवाꣳ अगन्म_इत्य् आह । सुवर्गम् एव लोकम् एति । अमृता अभूम_इत्य् आह । अमृतम् इव हि सुवर्गो लोकः । प्रजापतेः प्रजा अभूम_इत्य् आह । प्राजापत्यो वा अयं लोकः । अस्माद् एव तेन लोकान् न_एति ।
VERSE: 6 { 1.3.7.6} सम् अहं प्रजया सं मया प्रजा_इत्य् आह । आशिषम् एवैताम् आशास्ते । आसपुटैर् घ्नन्ति । अन्नं वा इयम् । अन्नाद्येनैवैनꣳ समर्धयन्ति । ऊषैर् घ्नन्ति । एते हि साक्षाद् अन्नम् । यद् ऊषाः । साक्षाद् एवैनम् अन्नाद्येन समर्धयन्ति । पुरस्तात् प्रत्यञ्चं घ्नन्ति ।
VERSE: 7 { 1.3.7.7} पुरस्ताद् धि प्रतीचीनम् अन्नम् अद्यते । शीर्षतो घ्नन्ति । शीर्षतो ह्य् अन्नम् अद्यते । दिग्भ्यो घ्नन्ति । दिग्भ्य एवास्मा अन्नाद्यम् अवरुन्धते । ईश्वरो वा एष पराङ् प्रदघः । यो यूपꣳ रोहति । हिरण्यम् अध्य् अवरोहति । अमृतं वै हिरण्यम् । अमृतꣳ सुवर्गो लोकः । { 1.3.7.7} अमृत एव सुवर्गे लोके प्रतितिष्ठति । शतमानं भवति । शतायुः पुरुषः शतेन्द्रियः । आयुष्य् एव_इन्द्रिये प्रतितिष्ठति । पुष्ट्यै वा एतद् रूपम् । यद् अजा । त्रिः संवत्सरस्यान्यान् पशून् परि प्रजायते । बस्ताजिनम् अध्य् अवरोहति । पुष्ट्याम् एव प्रजनने प्रतितिष्ठति ।
अनुवाक 8 वाजपेयः VERSE: 1 { 1.3.8.1} सप्तान्नहोमाञ् जुहोति । सप्त वा अन्नानि । यावन्त्य् एव_अन्नानि । तान्य् एव_अवरुन्धे । सप्त ग्राम्या ओषधयः । सप्त_अरण्याः । उभयीषाम् अवरुद्ध्यै । अन्नस्य_अन्नस्य जुहोति । अन्नस्य_अन्नस्य_अवरुद्ध्यै । यद् वाजपेययाज्य् अनवरुद्धस्य_अश्नीयात् ।
VERSE: 2 { 1.3.8.2} अवरुद्धेन व्यृध्येत । सर्वस्य समवदाय जुहोति । अनवरुद्धस्य_अवरुद्ध्यै । औदुम्बरेण स्रुवेण जुहोति । ऊर्ग् वा अन्नम् उदुम्बरः । ऊर्ज एव_अन्नाद्यस्य_अवरुद्ध्यै । देवस्य त्वा सवितुः प्रसव इत्य् आह । सवितृप्रसूत {सवितृप्रसव} एवैनं ब्रह्मणा देवताभिर् अभिषिञ्चति । अन्नस्यान्नस्याभिषिञ्चति । 0 अन्नस्य_अन्नस्यावरुद्ध्यै ।
VERSE: 3 { 1.3.8.3} पुरस्तात् प्रत्यञ्चम् अभिषिञ्चति । पुरस्ताद् धि प्रतीचीनम् अन्नम् अद्यते । शीर्षतो ऽभिषिञ्चति । शीर्षतो ह्य् अन्नम् अद्यते । आ मुखाद् अन्व् अवस्रावयति । मुखत एवास्मा अन्नाद्यं दधाति । अग्नेस् त्वा साम्राज्येन_अभिषिञ्चामि_इत्य् आह । एष वा अग्नेः सवः । तेनैवैनम् अभिषिञ्चति । इन्द्रस्य त्वा साम्राज्येन_अभिषिञ्चामि_इत्य् आह ।
VERSE: 4 { 1.3.8.4} इन्द्रियम् एवास्मिन्न् एतेन दधाति । बृहस्पतेस् त्वा साम्राज्येन_अभिषिञ्चामि_इत्य् आह । ब्रह्म वै देवानां बृहस्पतिः । ब्रह्मणा_एवैनम् अभिषिञ्चति । सोमग्रहाꣳश् च_अवदानीयानि च_ऋत्विग्भ्य उप हरन्ति । अमुम् एव तैर् लोकम् अन्नवन्तं करोति । सुराग्रहाꣳश् च_अनवदानीयानि च वाजसृद्भ्यः । इमम् एव तैर् लोकम् अन्नवन्तं करोति । अथो उभयीष्व् एव_अभिषिच्यते । विमाथं कुर्वते वाजसृतः ।
VERSE: 5 { 1.3.8.52} इन्द्रियस्य_अवरुद्ध्यै । अनिरुक्ताभिः प्रातःसवने स्तुवते । अनिरुक्तः प्रजापतिः । प्रजापतेर् आप्त्यै । वाजवतीभिर् माध्यन्दिने । अन्नं वै वाजः । अन्नम् एव_अवरुन्धे । शिपिविष्टवतीभिस् तृतीयसवने । यज्ञो वै विष्णुः । पशवः शिपिः । यज्ञ एव पशुषु प्रतितिष्ठति । बृहद् अन्त्यं भवति । अन्तम् एवैनꣳ श्रियै गमयति ।
अनुवाक 9 वाजपेयः VERSE: 1 { 1.3.9.1} नृषदं त्वा_इत्य् आह । प्रजा वै नॄन् । प्रजानाम् एवैतेन सूयते । द्रुषदम् इत्य् आह । वनस्पतयो वै द्रु । वनस्पतीनाम् एवैतेन सूयते । भुवनसदम् इत्य् आह । यदा वै वसीयान् भवति । भुवनम् अगन्न् इति वै तम् आहुः । भुवनम् एवैतेन गच्छति ।
VERSE: 2 { 1.3.9.2} अप्सुषदं त्वा घृतसदम् इत्य् आह । अपाम् एवैतेन घृतस्य सूयते । व्योमसदम् इत्य् आह । यदा वै वसीयान् भवति । व्योमागन्न् इति वै तम् आहुः । व्योमैवैतेन गच्छति । पृथिविषदं त्वा_अन्तरिक्षसदम् इत्य् आह । एषाम् एवैतेन लोकानाꣳ सूयते । तस्माद् वाजपेययाजी न कं चन प्रत्यवरोहति । अपीव हि देवतानाꣳ सूयते । { 1.3.9.2} नाकसदम् इत्य् आह । यदा वै वसीयान् भवति । नाकम् अगन्न् इति वैतम् आहुः । नाकम् एवैतेन गच्छति । ये ग्रहाः पञ्चजनीना इत्य् आह । पञ्चजनानाम् एवैतेन सूयते । अपाꣳ रसम् उद् वयसम् इत्य् आह । अपाम् एवैतेन रसस्य सूयते । सूर्यरश्मिꣳ समाभृतम् इत्य् आह सशुक्रत्वाय ।
अनुवाक 10 वाजपेयः VERSE: 1 { 1.3.10.1} इन्द्रो वृत्रꣳ हत्वा । असुरान् पराभाव्य । सो ऽमावास्यां प्रत्य् आगच्छत् । ते पितरः पूर्वेद्युर् आगच्छन् । पितॄन् यज्ञो ऽगच्छत् । तं देवाः पुनर् अयाचन्त । तम् एभ्यो न पुनर् अददुः । ते ऽब्रुवन् वरं वृणामहै । अथ वः पुनर् दास्यामः । अस्मभ्यम् एव पूर्वेद्युः क्रियाता इति ।
VERSE: 2 { 1.3.10.2} तम् एभ्यः पुनर् अददुः । तस्मात् पितृभ्यः पूर्वेद्युः क्रियते । यत् पितृभ्यः पूर्वेद्युः करोति । पितृभ्य एव तद् यज्ञं निष्क्रीय यजमानः प्रतनुते । सोमाय पितृपीताय स्वधा नम इत्य् आह । पितुर् एव_अधि सोमपीथम् अवरुन्धे । न हि पिता प्रमीयमाण आहैष सोमपीथ इति । इन्द्रियं वै सोमपीथः । इन्द्रियम् एव सोमपीथम् अवरुन्धे । तेन_इन्द्रियेण द्वितीयां जायाम् अभ्यश्नुते ।
VERSE: 3 { 1.3.10.3} एतद् वै ब्राह्मणं पुरा वाजश्रवसा विदाम् अक्रन्न् । तस्मात् ते द्वे_द्वे जाये अभ्याक्षत । य एवं वेद । अभि द्वितीयां जायाम् अश्नुते । अग्नये कव्यवाहनाय स्वधा नम इत्य् आह । य एव पितॄणाम् अग्निः । तं प्रीणाति । तिस्र आहुतीर् जुहोति । त्रिर् निदधाति । षट् संपद्यन्ते ।
VERSE: 4 { 1.3.10.4} षड् वा ऋतवः । ऋतून् एव प्रीणाति । तूष्णीं मेक्षणम् आदधाति । अस्ति वा हि षष्ठ ऋतुर् न वा । देवान् वै पितॄन् प्रीतान् । मनुष्याः पितरो ऽनु प्रपिपते । तिस्र आहुतीर् जुहोति त्रिर् निदधाति । षट् संपद्यन्ते । षड् वा ऋतवः ।
VERSE: 5 { 1.3.10.5} ऋतवः खलु वै देवाः पितरः । ऋतून् एव देवान् पितॄन् प्रीणाति । तान् प्रीतान् । मनुष्याः पितरो ऽनु प्रपिपते । सकृदाच्छिन्नं बर्हिर् भवति । सकृद् इव हि पितरः । त्रिर् निदधाति । तृतीये वा इतो लोके पितरः । तान् एव प्रीणाति । पराङ् आवर्तते ।
VERSE: 6 { 1.3.10.61} ह्लीका हि पितरः । आ_उष्मणो व्यावृत उपास्ते । ऊष्मभागा हि पितरः । ब्रह्मवादिनो वदन्ति । प्राश्या3ं न प्राश्या3म् इति । यत् प्राश्नीयात् । जन्यम् अन्नम् अद्यात् । प्रमायुकः स्यात् । यन् न प्राश्नीयात् । अहवि स्यात् ।
VERSE: 7 { 1.3.10.7} पितृभ्य आवृश्च्येत । अवघ्रेयम् एव । तन् न_इव प्राशितं न_इव_अप्राशितम् । वीरं वा वै पितरः प्रयन्तो हरन्ति । वीरं वा ददति । दशां च्छिनत्ति । हरणभागा हि पितरः । पितॄन् एव निरवदयते । उत्तर आयुषि लोम छिन्दीत । पितॄणाꣳ ह्य् एतर्हि नेदीयः ।
VERSE: 8 { 1.3.10.8} नमस्करोति । नमस्कारो हि पितॄणाम् । नमो वः पितरो रसाय । नमो वः पितरः शुष्माय । नमो वः पितरो जीवाय । नमो वः पितरः स्वधायै । नमो वः पितरो मन्यवे । नमो वः पितरो घोराय । पितरो नमो वः । य एतस्मिन् लोके स्थ ।
VERSE: 9 { 1.3.10.9} युष्माꣳस् ते ऽनु । ये ऽस्मिन् लोके । मां ते ऽनु । य एतस्मिꣳल् लोके स्थ । यूयं तेषां वसिष्ठा भूयास्त । ये ऽस्मिꣳल् लोके । अहं तेषां वसिष्ठो भूयासम् इत्य् आह । वसिष्ठः समानानां भवति । य एवं विद्वान् पितृभ्यः करोति । एष वै मनुष्याणां यज्ञः ।
VERSE: 10 { 1.3.10.10} देवानां वा इतरे यज्ञाः । तेन वा एतत् पितृलोके चरति । यः पितृभ्यः करोति । स ईश्वरः प्रमेतोः । प्राजापत्यया_ऋचा पुनर् ऐति । यज्ञो वै प्रजापतिः । यज्ञेनैव सह पुनर् ऐति । न प्रमायुको भवति । पितृलोके वा एतद् यजमानश् चरति । यत् पितृभ्यः करोति । स ईश्वर आर्तिम् आर्तोः । प्रजापतिस् त्वा वैनं तत उन्नेतुम् अर्हति_इत्य् आहुः । यत् प्राजापत्यया_ऋचा {प्राजापत्ययर्चा} पुनर् ऐति । प्रजापतिर् एवैनं तत उन्नयति । न_आर्तिम् आर्छति यजमानः ।
प्रपाठक: 4 अनुवाक 1 ग्रहाः VERSE: 1 { 1.4.1.1} उभये वा एते प्रजापतेर् अध्यसृज्यन्त । देवाश् च_असुराश् च । तान् न व्यजानात् । इमे ऽन्य इमे ऽन्य इति । स देवानꣳशून् अकरोत् । तान् अभ्यषुणोत् । तान् पवित्रेण_अपुनात् । तान् परस्तात् पवित्रस्य व्यगृह्णात् । ते ग्रहा अभवन् । तद् ग्रहाणां ग्रहत्वम् ।
VERSE: 2 { 1.4.1.2} देवता वा एता यजमानस्य गृहे गृह्यन्ते । यद् ग्रहाः । विदुर् एनं देवाः । यस्यैवं विदुष एते ग्रहा गृह्यन्ते । एषा वै सोमस्य_आहुतिः । यद् उपाꣳशुः । सोमेन देवाꣳस् तर्पयाणि_इति खलु वै सोमेन यजते । यद् उपाꣳशुं जुहोति । सोमेनैव तद् देवाꣳस् तर्पयति । यद् ग्रहाञ् जुहोति ।
VERSE: 3 { 1.4.1.3} देवा एव तद् देवान् गच्छन्ति । यच् चमसाञ् जुहोति । तेनैव_अनुरूपेण यजमानः सुवर्गं लोकम् एति । किं न्व् एतद् अग्र आसीद् इत्य् आहुः । यत् पात्राणि_इति । इयं वा एतद् अग्र आसीत् । मृन्मयानि वा एतान्य् आसन् । तैर् देवा न व्यावृतम् अगच्छन् । त एतानि दारुमयाणि पात्राण्य् अपश्यन् । 0 तान्य् अकुर्वत ।
VERSE: 4 { 1.4.1.4} तैर् वै ते व्यावृतम् अगच्छन् । यद् दारुमयाणि पात्राणि भवन्ति । व्यावृतम् एव तैर् यजमानो गच्छति । यानि दारुमयाणि पात्राणि भवन्ति । अमुम् एव तैर् लोकम् अभिजयति । यानि मृन्मयानि । इममेव तैर् लोकम् अभिजयति । ब्रह्मवादिनो वदन्ति । काश् चतस्रः स्थालीर् वायव्याः सोमग्रहणीर् इति । देवा वै पृश्निम् अदुह्रन् ।
VERSE: 5 { 1.4.1.5} तस्या एते स्तना आसन् । इयं वै पृश्निः । ताम् आदित्या आदित्यस्थाल्या चतुष्पदः पशून् अदुह्रन् । यद् आदित्यस्थाली भवति । चतुष्पद एव तया पशून् यजमान इमां दुहे । ताम् इन्द्र उक्थ्यस्थाल्या_इन्द्रियम् अदुहत् । यद् उक्थ्यस्थाली भवति । इन्द्रियम् एव तया यजमान इमां दुहे । तां विश्वे देवा आग्रयणस्थाल्या_ऊर्जम् अदुह्रन् । यद् आग्रयणस्थाली भवति ।
VERSE: 6 { 1.4.1.6} ऊर्जम् एव तया यजमान इमां दुहे । तां मनुष्या ध्रुवस्थाल्या_आयुर् अदुह्रन् । यद् ध्रुवस्थाली भवति । आयुर् एव तया यजमान इमां दुहे । स्थाल्या गृह्णाति । वायव्येन जुहोति । तस्माद् अन्येन पात्रेण पशून् दुहन्ति । अन्येन प्रतिगृह्णन्ति । अथो व्यावृतम् एव तद् यजमानो गच्छति ।
अनुवाक 2 सौत्रामणिशेषामन्त्राः VERSE: 1 { 1.4.2.1} युवꣳ सुरामम् अश्विना । नमुचाव् आसुरे सचा । विपिपाना शुभस्पती । इन्द्रं कर्मस्वावतम् । पुत्रम् इव पितराव् अश्विना_उभा । इन्द्र_आवतं कर्मणा दꣳसनाभिः । यत् सुरामं व्यपिबः शचीभिः । सरस्वती त्वा मघवन्न् अभीष्णात् । अहाव्य् अग्ने हविर् आस्ये ते । स्रुचि_इव { स्रुचीवं} घृतं चमू इव सोमः ।
VERSE: 2 { 1.4.2.2} वाजसनिꣳ रयिम् अस्मे सुवीरम् । प्रशस्तं धेहि यशसं बृहन्तम् । यस्मिन्न् अश्वास ऋषभास उक्षणः । वशा मेषा अवसृष्टास आहुताः । कीलालपे सोमपृष्ठाय वेधसे । हृदा मतिं जनय चारुम् अग्नये । नाना हि वां देवहितꣳ सदो मितम् । मा सꣳसृक्षाथां परमे व्योमन् । सुरा त्वम् असि शुष्मिणी सोम एषः । 0 मा मा हिꣳसीः स्वां योनिम् आविशन् ।
VERSE: 3 { 1.4.2.3} यद् अत्र शिष्टꣳ रसिनः सुतस्य । यद् इन्द्रो अपिबच्_शचीभिः । अहं तद् अस्य मनसा शिवेन । सोमꣳ राजानम् इह भक्षयामि । द्वे स्रुती अशृणवं पितॄणाम् । अहं देवानाम् उत मर्त्यानाम् । ताभ्याम् इदं विश्वं भुवनꣳ समेति । अन्तरा पूर्वम् अपरं च केतुम् । यस् ते देव वरुण गायत्रछन्दाः पाशः । तं त एतेन_अवयजे ।
VERSE: 4 { 1.4.2.4} यस् ते देव वरुण त्रिष्टुप्छन्दाः पाशः । तं त एतेन_अवयजे । यस् ते देव वरुण जगती छन्दाः पाशः । तं त एतेन_अवयजे । सोमो वा एतस्य राज्यम् आदत्ते । यो राजा सन् राज्यो वा सोमेन यजते । देवसुवाम् एतानि हवीꣳषि भवन्ति । एतावन्तो वै देवानाꣳ सवाः । त एवास्मै सवान् प्रयच्छन्ति । त एनं पुनः सुवन्ते राज्याय । देवसू राजा भवति ।
अनुवाक 3 अग्निहोत्रे दोहविषयं प्रायश्चित्तं VERSE: 1 { 1.4.3.1} उदस्थाद् देव्य् अदितिर् विश्वरूपी । आयुर् यज्ञपताव् अधात् । इन्द्राय कृण्वती भागम् । मित्राय वरुणाय च । इयं वा अग्निहोत्री । इयं वा एतस्य निषीदति । यस्य_अग्निहोत्री निषीदति । ताम् उत्थापयेत् । उदस्थाद् देव्य् अदितिर् इति । इयं वै देव्य् अदितिः ।
VERSE: 2 { 1.4.3.2} इमाम् एवास्मा उत्थापयति । आयुर् यज्ञपताव् अधाद् इत्य् आह । आयुर् एवास्मिन् दधाति । इन्द्राय कृण्वती भागं मित्राय वरुणाय च_इत्य् आह । यथायजुर् एवैतत् । अवर्तिं वा एषैतस्य पाप्मानं प्रतिख्याय निषीदति । यस्य_अग्निहोत्र्य् उपसृष्टा निषीदति । तां दुग्ध्वा ब्राह्मणाय दद्यात् । यस्य_अन्नं न_अद्यात् । अवर्तिम् एवास्मिन् पाप्मानं प्रतिमुञ्चति ।
VERSE: 3 { 1.4.3.3} दुग्ध्वा ददाति । न ह्य् अदृष्टा दक्षिणा दीयते । पृथिवीं वा एतस्य पयः प्रविशति । यस्य_अग्निहोत्रं दुह्यमानꣳ स्कन्दति । यद् अद्य दुग्धं पृथिवीम् असक्त । यद् ओषधीर् अप्यसरद् यद् आपः । पयो गृहेषु पयो अघ्नियासु । पयो वत्सेषु पयो अस्तु तन् मयि_इत्य् आह । पय एवाऽऽत्मन् गृहेषु पशुषु धत्ते । अप उपसृजति ।
VERSE: 4 { 1.4.3.4} अद्भिर् एवैनद् आप्नोति । यो वै यज्ञस्य_आर्तेन_अनार्तꣳ सꣳसृजति । उभे वै ते तर्हि_ आर्छतः । आर्छति खलु वा एतद् अग्निहोत्रम् । यद् दुह्यमानꣳ स्कन्दति । यद् अभिदुह्यात् । आर्तेन_अनार्तं यज्ञस्य सꣳसृजेत् । तद् एव यादृक् कीदृक् च होतव्यम् । अथ_अन्यां दुग्ध्वा पुनर् होतव्यम् । अनार्तेनैव_आर्तं यज्ञस्य निष्करोति ।
VERSE: 5 { 1.4.3.15} यद्य् उद्द्रुतस्य स्कन्देत् । यत् ततो ऽहुत्वा पुनर् एयात् । यज्ञं विच्छिन्द्यात् । यत्र स्कन्देत् । तन् निषद्य पुनर् गृह्णीयात् । यत्रैव स्कन्दति । तत एवैनत् पुनर् गृह्णाति । तद् एव यादृक् कीदृक् च होतव्यम् । अथ_अन्यां दुग्ध्वा पुनर् होतव्यम् । अनार्तेनैव_आर्तं यज्ञस्य निष्करोति ।
VERSE: 6 { 1.4.3.6} वि वा एतस्य यज्ञश् छिद्यते । यस्य_अग्निहोत्रे ऽधिश्रिते श्वा_अन्तरा धावति । रुद्रः खलु वा एषः । यद् अग्निः । यद् गाम् अन्वत्यावर्तयेत् । रुद्राय पशून् अपिदध्यात् । अपशुर् यजमानः स्यात् । यद् अपो ऽन्वतिषिञ्चेत् । अनाद्यम् अग्नेर् आपः । अनाद्यम् आभ्याम् अपिदध्यात् । गार्हपत्याद् भस्म_आदाय । इदं विष्णुर् विचक्रम इति वैष्णव्या_ऋचा_आहवनीयाद् ध्वꣳसयन्न् उद्द्रवेत् । यज्ञो वै विष्णुः । यज्ञेनैव यज्ञꣳ संतनोति । भस्मना पदमपि वपति शान्त्यै ।
अनुवाक 4 अग्निहोत्रे वह्निविषयं प्रायश्चित्तं VERSE: 1 { 1.4.4.1} नि वा एतस्य_आहवनीयो गार्हपत्यं कामयते । नि गार्हपत्य आहवनीयम् । यस्य_अग्निम् अनुद्धृतꣳ सूर्यो ऽभिनिम्रोचति । दर्भेण हिरण्यं प्रबध्य पुरस्ताद्धरेत् । अथ_अग्निम् । अथ_अग्निहोत्रम् । यद्धिरण्यं पुरस्ताद्धरति । ज्योतिर् वै हिरण्यम् । ज्योतिर् एवैनं पश्यन्न् उद्धरति । यद् अग्निं पूर्वꣳ हरत्य् अथ_अग्निहोत्रम् ।
VERSE: 2 { 1.4.4.2} भागधेयेनैवैनं प्रणयति । ब्राह्मण आर्षेय उद्धरेत् । ब्राह्मणो वै सर्वा देवताः । सर्वाभिर् एवैनं देवताभिर् उद्धरति । अग्निहोत्रम् उपसाद्य_आतमितोर् आसीत । व्रतम् एव हतम् अनुम्रियते । अन्तं वा एष आत्मनो गच्छति । यस् ताम्यति । अन्तम् एष यज्ञस्य गच्छति । यस्य_अग्निम् अनुद्धृतꣳ सूर्यो ऽभिनिम्रोचति ।
VERSE: 3 { 1.4.4.3} पुनः समन्य जुहोति । अन्तेनैव_अन्तं यज्ञस्य निष्करोति । वरुणो वा एतस्य यज्ञं गृह्णाति । यस्य_अग्निम् अनुद्धृतꣳ सूर्यो ऽभिनिम्रोचति । वारुणं चरुं निर्वपेत् । तेनैव यज्ञं निष्क्रीणीते । नि वा एतस्य_आहवनीयो गार्हपत्यं कामयते । नि गार्हपत्य आहवनीयम् । यस्य_अग्निम् अनुद्धृतꣳ सूर्यो ऽभ्युदेति । चतुर्गृहीतम् आज्यं पुरस्ताद्धरेत् ।
VERSE: 4 { 1.4.4.4} अथ_अग्निम् । अथ_अग्निहोत्रम् । यद् आज्यं पुरस्ताद् धरति । एतद् वा अग्नेः प्रियं धाम । यद् आज्यम् । प्रियेणैवैनं धाम्ना समर्धयति । यद् अग्निं पूर्वꣳ हरत्य् अथ_अग्निहोत्रम् । भागधेयेनैवैनं प्रणयति । ब्राह्मण आर्षेय उद्धरेत् । ब्राह्मणो वै सर्वा देवताः ।
VERSE: 5 { 1.4.4.5} सर्वाभिर् एवैनं देवताभिर् उद्धरति । पराची वा एतस्मै व्युच्छन्ती व्युच्छति । यस्य_अग्निम् अनुद्धृतꣳ सूर्यो ऽभ्युदेति । उषाः केतुना जुषताम् । यज्ञं देवेभिर् इन्वितम् । देवेभ्यो मधुमत्तमꣳ स्वाहेति प्रत्यङ् निषद्य_आज्येन जुहुयात् । प्रतीचीम् एवास्मै विवासयति । अग्निहोत्रम् उपसाद्य_आतमितोर् आसीत । व्रतम् एव हतम् अनुम्रियते । अन्तं वा एष आत्मनो गच्छति ।
VERSE: 6 { 1.4.4.6} यस् ताम्यति । अन्तम् एष यज्ञस्य गच्छति । यस्य_अग्निम् अनुद्धृतꣳ सूर्यो ऽभ्युदेति । पुनः समन्य जुहोति । अन्तेनैव_अन्तं यज्ञस्य निष्करोति । मित्रो वा एतस्य यज्ञं गृह्णाति । यस्य_अग्निम् अनुद्धृतꣳ सूर्यो ऽभ्युदेति । मैत्रं चरुं निर्वपेत् । तेनैव यज्ञं निष्क्रीणीते । यस्य_आहवनीये ऽनुद्वाते गार्हपत्य उद्वायेत् ।
VERSE: 7 { 1.4.4.7} यद् आहवनीयम् अनुद्वाप्य गार्हपत्यं मन्थेत् । विच्छिन्द्यात् । भ्रातृव्यम् अस्मै जनयेत् । यद् वै यज्ञस्य वास्तव्यं क्रियते । तद् अनु रुद्रो ऽवचरति । यत् पूर्वम् अन्ववस्येत् । वास्तव्यम् अग्निम् उपासीत । रुद्रो ऽस्य पशून् घातुकः स्यात् । आहवनीयम् उद्वाप्य । गार्हपत्यं मन्थेत् ।
VERSE: 8 { 1.4.4.8} इतः प्रथमं जज्ञे अग्निः । स्वाद् योनेर् अधि जातवेदाः । स गायत्रिया त्रिष्टुभा जगत्या । देवेभ्यो हव्यं वहतु प्रजानन्न् इति । छन्दोभिर् एवैनꣳ स्वाद् योनेः प्रजनयति । गार्हपत्यं मन्थति । गार्हपत्यं वा अन्व् आहिताग्नेः पशव उपतिष्ठन्ते । स यद् उद्वायति । तद् अनु पशवो ऽपक्रामन्ति । इषे रय्यै रमस्व ।
VERSE: 9 { 1.4.4.9} सहसे द्युम्नाय । ऊर्जे पत्यायेत्य् आह । पशवो वै रयिः । पशून् एवास्मै रमयति । सारस्वतौ त्वा_उत्सौ समिन्धाताम् इत्य् आह । ऋक्सामे वै सारस्वताव् उत्सौ । ऋक्सामाभ्याम् एवैनꣳ समिन्धे । सम्राड् असि विराड् असि_इत्य् आह । रथन्तरं वै सम्राट् । बृहद् विराट् ।
VERSE: 10 { 1.4.4.10} ताभ्याम् एवैनꣳ समिन्धे । वज्रो वै चक्रम् । वज्रो वा एतस्य यज्ञं विच्छिनत्ति । यस्य_अनो वा रथो वा_अन्तरा_अग्नी याति । आहवनीयम् उद्वाप्य । गार्हपत्याद् उद्धरेत् । यद् अग्ने पूर्वं प्रभृतं पदꣳ हि ते । सूर्यस्य रश्मीन् अन्व् आततान । तत्र रयिष्ठाम् अनु संभर_एतम् । सं नः सृज सुमत्या वाजवत्या_इति । { 1.4.4.9} पूर्वेणैवास्य यज्ञेन यज्ञम् अनु संतनोति । त्वम् अग्ने सप्रथा असि_इत्य् आह । अग्निः सर्वा देवताः । देवताभिर् एव यज्ञꣳ संतनोति । अग्नये पथिकृते पुरोडाशम् अष्टाकपालं निर्वपेत् । अग्निम् एव पथिकृतꣳ स्वेन भागधेयेन_उपधावति । स एवैनं यज्ञियं पन्थाम् अपिनयति । अनड्वान् दक्षिणा । वही ह्य् एष समृद्ध्यै ।
अनुवाक 5 सोमातिरेक प्रायश्चित्तम् VERSE: 1 { 1.4.5.1} यस्य प्रातःसवने सोमो ऽतिरिच्यते । माध्यन्दिनꣳ सवनं कामयमानो ऽभ्यतिरिच्यते । गौर् धयति मरुताम् इति धयद्वतीषु कुर्वन्ति । हिनस्ति वै सन्ध्य् अधीतम् । सन्धि_इव खलु वा एतत् । यत् सवनस्य_अतिरिच्यते । यद् धयद्वतीषु कुर्वन्ति । सन्धेः शान्त्यै । गायत्रꣳ साम भवति पञ्चदशः स्तोमः । तेनैव प्रातःसवनान् न यन्ति ।
VERSE: 2 { 1.4.5.2} मरुत्वतीषु कुर्वन्ति । तेनैव माध्यन्दिनात् सवनान् न यन्ति । होतुश् चमसम् अनु_उन्नयन्ते । होता_अनुशꣳसति । मध्यत एव यज्ञꣳ समादधाति । यस्य माध्यन्दिने सवने सोमो ऽतिरिच्यते । आदित्यं तृतीयसवनं कामयमानो ऽभ्यतिरिच्यते । गौरिवीतꣳ साम भवति । अतिरिक्तं वै गौरिवीतम् । अतिरिक्तं यत् सवनस्य_अतिरिच्यते ।
VERSE: 3 { 1.4.5.2} अतिरिक्तस्य शान्त्यै । बण्महाꣳ असि सूर्य_इति कुर्वन्ति । यस्यैवाऽऽदित्यस्य सवनस्य कामेन_अतिरिच्यते । तेनैवैनं कामेन समर्धयन्ति । गौरिवीतꣳ साम भवति । तेनैव माध्यन्दिनात् सवनान् न यन्ति । सप्तदशः स्तोमः । तेनैव तृतीयसवनान् न यन्ति । होतुश् चमसम् अनु_उन्नयन्ते । होता_अनुशꣳसति ।
VERSE: 4 { 1.4.5.4} मध्यत एव यज्ञꣳ समादधाति । यस्य तृतीयसवने सोमो ऽतिरिच्येत । उक्थ्यं कुर्वीत । यस्य_उक्थ्ये ऽतिरिच्येत । अतिरात्रं कुर्वीत । यस्य_अतिरात्रे ऽतिरिच्येत । तत् त्वै दुष्प्रज्ञानम् । यजमानं वा एतत् पशव आसाह्य यन्ति । बृहत् साम भवति । बृहद् वा इमाꣳल् लोकान् दाधार । बार्हताः पशवः । बृहता_एवास्मै पशून् दाधार । शिपिविष्टवतीषु कुर्वन्ति शिपिविष्टो वै देवानां पुष्टं । पुष्ट्या_एवैनꣳ समर्धयन्ति । होतुश् चमसम् अनु_उन्नयन्ते । होता_अनुशꣳसति । मध्यत एव यज्ञꣳ समादधाति ।
अनुवाक 6 एकग्रामवर्तिबहुसोमयाग विशेषः VERSE: 1 { 1.4.6.1} एकैको वै जनतायाम् इन्द्रः । एकं वा एताव् इन्द्रम् अभि सꣳसुनुतः । यौ द्वौ सꣳसुनुतः । प्रजापतिर् वा एष वितायते । यद् यज्ञः । तस्य ग्रावाणो दन्ताः । अन्यतरं वा एते सꣳसुन्वतोर् निर्बप्सति । पूर्वेण_उपसृत्या देवता इत्य् आहुः । पूर्वोपसृतस्य वै श्रेयान् भवति । एतिवन्त्य् आज्यानि भवन्त्य् अभिजित्यै ।
VERSE: 2 { 1.4.6.2} मरुत्वतीः प्रतिपदः । मरुतो वै देवानाम् अपराजितम् आयतनम् । देवानाम् एव_अपराजित आयतने यतते । उभे बृहद्रथन्तरे भवतः । इयं वाव रथन्तरम् । असौ बृहत् । आभ्याम् एवैनम् अन्तरेति । वाचश् च मनसश् च । प्राणाच् च_अपानाच् च । दिवश् च पृथिव्याश् च ।
VERSE: 3 { 1.4.6.3} सर्वस्माद् वित्ताद् वेद्यात् । अभिवर्तो ब्रह्मसामं भवति । सुवर्गस्य लोकस्य_अभिवृत्त्यै । अभिजिद् भवति । सुवर्गस्य लोकस्य_अभिजित्यै । विश्वजिद् भवति । विश्वस्य जित्यै । यस्य भूयाꣳसो यज्ञक्रतव इत्य् आहुः । स देवता वृङ्क्त इति । यद्य् अग्निष्टोमः सोमः परस्तात् स्यात् ।
VERSE: 4 { 1.4.6.4} उक्थ्यं कुर्वीत । यद्य् उक्थ्यः स्यात् । अतिरात्रं कुर्वीत । यज्ञक्रतुभिर् एवास्य देवता वृङ्क्ते । यो वै छन्दोभिर् अभिभवति । स संसुन्वतोर् अभिभवति । संवेशाय त्वा_उपवेशाय त्वा_इत्य् आह । छन्दाꣳसि वै संवेश उपवेषः । छन्दोभिर् एवास्य छन्दाꣳस्य् अभिभवति । इष्टर्गो वा ऋत्विजाम् अध्वर्युः ।
VERSE: 5 { 1.4.6.36} इष्टर्गः खलु वै पूर्वो ऽर्ष्टुः क्षीयते । प्राणापानौ मृत्योर् मा पातम् इत्य् आह । प्राणापानयोरेव श्रयते । प्राणापानौ मा मा हासिष्टम् इत्य् आह । नैनं पुरा_आयुषः प्राणापानौ जहितः । आर्तिं वा एते नियन्ति । येषां दीक्षितानां प्रमीयते । तं यद् अववर्जेयुः । क्रूरकृताम् इवैषां लोकः स्यात् । आहर दह_इति ब्रूयात् ।
VERSE: 6 { 1.4.6.6} तं दक्षिणतो वेद्यै निधाय । सर्पराज्ञिया ऋग्भिः स्तुयुः । इयं वै सर्पतो राज्ञी । अस्या एवैनं परिददति । व्यृद्धं तद् इत्य् आहुः । यत् स्तुतम् अननुशस्तम् इति । होता प्रथमः प्राचीनावीती मार्जालीयं परीयात् । यामीर् अनुब्रुवन् । सर्पराज्ञीनां कीर्तयेत् । उभयोर् एवैनं लोकयोः परिददति ।
VERSE: 7 { 1.4.6.7} अथो धुवन्त्य् एवैनम् । अथो ऽन्ये वाऽस्मै ह्नुवते । त्रिः परियन्ति । त्रय इमे लोकाः । एभ्य एवैनं लोकेभ्यो धुवते । त्रिः पुनः परियन्ति । षट् संपद्यन्ते । षड् वा ऋतवः । ऋतुभिर् एवैनं धुवते । अग्न आयूꣳषि पवस इति प्रतिपदं कुर्वीरन् । रथन्तरसामैषाꣳ सोमः स्यात् । आयुर् एवाऽऽत्मन् दधते । अथो पाप्मानम् एव विजहतो यन्ति ।
अनुवाक 7 यूपविरोहणादि प्रायश्चित्तानि VERSE: 1 { 1.4.7.1} असुर्यं वा एतस्माद् वर्णं कृत्वा । पशवो वीर्यम् अपक्रामन्ति । यस्य यूपो विरोहति । त्वाष्ट्रं बहुरूपम् आलभेत । त्वष्टा वै रूपाणाम् ईशे । य एव रूपाणाम् ईशे । सो ऽस्मिन् पशून् वीर्यं यच्छति । न_अस्मात् पशवो वीर्यम् अप क्रामन्ति । आर्तिं वा एते नियन्ति । येषां दीक्षितानाम् अग्निर् उद्वायति ।
VERSE: 2 { 1.4.7.2} यद् आहवनीय उद्वायेत् । यत् तं मन्थेत् । विच्छिन्द्यात् । भ्रातृव्यम् अस्मै जनयेत् । यद् आहवनीय उद्वायेत् । आग्नीध्राद् उद्धरेत् । यद् आग्नीध्र उद्वायेत् । गार्हपत्याद् उद्धरेत् । यद् गार्हपत्य उद्वायेत् । अत एव पुनर् मन्थेत् ।
VERSE: 3 { 1.4.7.3} अत्र वाव स निलयते । यत्र खलु वै निलीनम् उत्तमं पश्यन्ति । तदेनम् इच्छन्ति । यस्माद् दारोर् उद्वायेत् । तस्य_अरणी कुर्यात् । क्रुमुकम् अपि कुर्यात् । एषा वा अग्नेः प्रिया तनूः । यत् क्रुमुकः । प्रियया_एवैनं तनुवा समर्धयति । गार्हपत्यं मन्थति ।
VERSE: 4 { 1.4.7.4} गार्हपत्यो वा अग्नेर् योनिः । स्वाद् एवैनं योनेर् जनयति । न_अस्मै भ्रातृव्यं जनयति । यस्य सोम उपदस्येत् । सुवर्णꣳ हिरण्यं द्वेधा विच्छिद्य । ऋजीषे ऽन्यद् आधूनुयात् । जुहुयाद् अन्यत् । सोमम् एव_अभिषुणोति । सोमं जुहोति । सोमस्य वा अभिषूयमाणस्य प्रिया तनूर् उदक्रामत् ।
VERSE: 5 { 1.4.7.5} तत् सुवर्णꣳ हिरण्यम् अभवत् । यत् सुवर्णꣳ हिरण्यं कुर्वन्ति । प्रियया_एवैनं तनुवा समर्धयन्ति । यस्य_अक्रीतꣳ सोमम् अपहरेयुः । क्रीणीयाद् एव । सा_एव ततः प्रायश्चित्तिः । यस्य क्रीतम् अपहरेयुः । आदाराꣳश्च फाल्गुनानि च_अभिषुणुयात् । गायत्री यꣳ सोमम् आहरत् । तस्य यो ऽꣳशुः परापतत् ।
VERSE: 6 { 1.4.7.6} त आदारा अभवन् । इन्द्रो वृत्रम् अहन् । तस्य वल्कः परापतत् । तानि फाल्गुनान्य् अभवन् । पशवो वै फाल्गुनानि । पशवः सोमो राजा । यद् आदाराꣳश् च फाल्गुनानि च_अभिषुणोति । सोमम् एव राजानमभिषुणोति । शृतेन प्रातःसवने श्रीणीयात् । दध्ना मध्यंदिने ।
VERSE: 7 { 1.4.7.7} नीतमिश्रेण तृतीयसवने । अग्निष्टोमः सोमः स्याद् रथन्तरसाम । य एव_ऋत्विजो वृताः स्युः । त एनं याजयेयुः । एकां गां दक्षिणां दद्यात् तेभ्य एव । पुनः सोमं क्रीणीयात् । यज्ञेनैव तद् यज्ञम् इच्छति । सा_एव ततः प्रायश्चित्तिः । सर्वाभ्यो वा एष देवताभ्यः सर्वेभ्यः पृष्ठेभ्य आत्मानम् आगुरते । यः सत्त्राय_आगुरते । एतावान् खलु वै पुरुषः । यावद् अस्य वित्तम् । सर्ववेदसेन यजेत । सर्वपृष्ठो ऽस्य सोमः स्यात् । सर्वाभ्य एव देवताभ्यः सर्वेभ्यः पृष्ठेभ्य आत्मानं निष्क्रीणीते ।
अनुवाक 8 शुद्धिहेतवो मन्त्राः VERSE: 1 { 1.4.8.1} पवमानः सुवर्जनः । पवित्रेण विचर्षणिः । यः पोता स पुनातु मा । पुनन्तु मा देवजनाः । पुनन्तु मनवो धिया । पुनन्तु विश्व आयवः । जातवेदः पवित्रवत् । पवित्रेण पुनाहि मा । शुक्रेण देव दीद्यत् । अग्ने क्रत्वा क्रतूꣳरनु ।
VERSE: 2 { 1.4.8.2} यत् ते पवित्रम् अर्चिषि । अग्ने विततम् अन्तरा । ब्रह्म तेन पुनीमहे । उभाभ्यां देव सवितः । पवित्रेण सवेन च । इदं ब्रह्म पुनीमहे । वैश्वदेवी पुनती देव्य् आगात् । यस्यै बह्वीस् तनुवो वीतपृष्ठाः । तया मदन्तः सधमाद्येषु । वयꣳ स्याम पतयो रयीणाम् ।
VERSE: 3 { 1.4.8.3} वैश्वानरो रश्मिभिर् मा पुनातु । वातः प्राणेन_इषिरो मयोभूः । द्यावापृथिवी पयसा पयोभिः । ऋतावरी यज्ञिये मा पुनीताम् । बृहद्भिः सवितस्तृभिः । वर्षिष्ठैर् देव मन्मभिः । अग्ने दक्षैः पुनाहि मा । येन देवा अपुनत । येन_आपो दिव्यं कशः । तेन दिव्येन ब्रह्मणा ।
VERSE: 4 { 1.4.8.4} इदं ब्रह्म पुनीमहे । यः पावमानीर् अध्येति । ऋषिभिः संभृतꣳ रसम् । सर्वꣳ स पूतम् अश्नाति । स्वदितं मातरिश्वना । पावमानीर् यो अध्येति । ऋषिभिः संभृतꣳ रसम् । तस्मै सरस्वती दुहे । क्षीरꣳ सर्पिर् मधूदकम् । पावमानीः स्वस्त्ययनीः ।
VERSE: 5 { 1.4.8.5} सुदुघा हि पयस्वतीः । ऋषिभिः संभृतो रसः । ब्राह्मणेष्व् अमृतꣳ हितम् । पावमानीर् दिशन्तु नः । इमं लोकम् अथो अमुम् । कामान् समर्धयन्तु नः । देवीर् देवैः समाभृताः । पावमानीः स्वस्त्ययनीः । सुदुघा हि घृतश्चुतः । ऋषिभिः सम्भृतो रसः ।
VERSE: 6 { 1.4.8.6} ब्राह्मणेष्व् अमृतꣳ हितम् । येन देवाः पवित्रेण । आत्मानं पुनते सदा । तेन सहस्रधारेण । पावमान्यः पुनन्तु मा । प्राजापत्यं पवित्रम् । शत_उद्यामꣳ हिरण्मयम् । तेन ब्रह्मविदो वयम् । पूतं ब्रह्म पुनीमहे । इन्द्रः सुनीती सह मा पुनातु । सोमः स्वस्त्या वरुणः समीच्या । यमो राजा प्रमृणाभिः पुनातु मा । जातवेदा मा_ऊर्जयन्त्या पुनातु ।
अनुवाक 9 राजसूयगत चातुर्मास्यशेषः VERSE: 1 { 1.4.9.1} प्रजा वै सत्रम् आसत तपस् तप्यमाना अजुह्वतीः । देवा अपश्यं चमसं घृतस्य पूर्णꣳ स्वधाम् । तम् उप_उदतिष्ठन्तम् अजुहवुः । तेन_अर्धमास ऊर्जम् अवारुन्धत । तस्माद् अर्धमासे देवा इज्यन्ते । पितरो ऽपश्यं चमसं घृतस्य पूर्णꣳ स्वधाम् । तम् उप_उदतिष्ठन्तम् अजुहवुः । तेन मास्यूर्जम् अवारुन्धत । तस्मान् मासि पितृभ्यः क्रियते । मनुष्या अपश्यं चमसं घृतस्य पूर्णꣳ स्वधाम् ।
VERSE: 2 { 1.4.9.53} तम् उप_उदतिष्ठन्तम् अजुहवुः । तेन द्वयीमूर्जम् अवारुन्धत । तस्माद् द्विर् अह्नो मनुष्येभ्य उपह्रियते । प्रातश् च सायं च । पशवो ऽपश्यं चमसं घृतस्य पूर्णꣳ स्वधाम् । तम् उप_उदतिष्ठन्तम् अजुहवुः । तेन त्रयीमूर्जम् अवारुन्धत । तस्मात् त्रिर् अह्नः पशवः प्रेरते । प्रातः संगवे सायम् । असुरा अपश्यं चमसं घृतस्य पूर्णꣳ स्वधाम् ।
VERSE: 3 { 1.4.9.3} तम् उप_उदतिष्ठन्तम् अजुहवुः । तेन संवत्सर ऊर्जम् अवारुन्धत । ते देवा अमन्यन्त । अमी वा इदम् अभूवन् । यद् वयꣳ स्म इति । त एतानि चातुर्मास्यान्य् अपश्यन् । तानि निरवपन् । तैर् एवैषां तामूर्जम् अवृञ्जत । ततो देवा अभवन् । परा_असुराः ।
VERSE: 4 { 1.4.9.4} यद् यजते । याम् एव देवा ऊर्जम् अवारुन्धत । तां तेन_अवरुन्धे । यत् पितृभ्यः करोति । याम् एव पितर ऊर्जम् अवारुन्धत । तां तेन_अवरुन्धे । यद् आवसथे ऽन्नꣳ हरन्ति । याम् एव मनुष्या ऊर्जम् अवारुन्धत । तां तेन_अवरुन्धे । यद् दक्षिणां ददाति ।
VERSE: 5 { 1.4.9.5} याम् एव पशव ऊर्जम् अवारुन्धत । तां तेन_अवरुन्धे । यच् चातुर्मास्यैर् यजते । याम् एव_असुरा ऊर्जम् अवारुन्धत । तां तेन_अवरुन्धे । भवत्य् आत्मना । परा_अस्य भ्रातृव्यो भवति । विराजो वा एषा विक्रान्तिः । यच् चातुर्मास्यानि । वैश्वदेवेन_अस्मिꣳल् लोके प्रत्यतिष्ठत् । वरुणप्रघासैर् अन्तरिक्षे । साकमेधैर् अमुष्मिꣳल् लोके । एष हत्वा वै तत् सर्वं भवति । य एवं विद्वाꣳश् चातुर्मास्यैर् यजते ।
अनुवाक 10 राजसूयगत चातुर्मास्यशेषः VERSE: 1 { 1.4.10.1} अग्निर् वाव संवत्सरः । आदित्यः परिवत्सरः । चन्द्रमा इदावत्सरः । वायुर् अनुवत्सरः । यद् वैश्वदेवेन यजते । अग्निम् एव तत् संवत्सरम् आप्नोति । तस्माद् वैश्वदेवेन यजमानः । संवत्सरीणाꣳ स्वस्तिम् आशास्त इत्य् आशासीत । यद् वरुणप्रघासैर् यजते । आदित्यम् एव तत् परिवत्सरम् आप्नोति ।
VERSE: 2 { 1.4.10.2} तस्माद् वरुणप्रघासैर् यजमानः । परिवत्सरीणाꣳ स्वस्तिम् आशास्त इत्य् आशासीत । यत् साकमेधैर् यजते । चन्द्रमसम् एव तद् इदावत्सरम् आप्नोति । तस्मात् साकमेधैर् यजमानः । इदावत्सरीणाꣳ स्वस्तिम् आशास्त इत्य् आशासीत । यत् पितृयज्ञेन यजते । देवान् एव तद् अन्ववस्यति । अथ वा अस्य वायुश् च_अनुवत्सरश् च_अप्रीताव् उच्छिष्येते । यत्_शुनासीरीयेण यजते ।
VERSE: 3 { 1.4.10.3} वायुम् एव तद् अनुवत्सरम् आप्नोति । तस्मात्_शुनासीरीयेण यजमानः । अनुवत्सरीणाꣳ स्वस्तिम् आशास्त इत्य् आशासीत । संवत्सरं वा एष ईप्सति_इत्य् आहुः । यश् चातुर्मास्यैर् यजत इति । एष ह त्वै संवत्सरम् आप्नोति । य एवं विद्वाꣳश् चातुर्मास्यैर् यजते । विश्वे देवाः समयजन्त । ते ऽग्निम् एव_अयजन्त । त एतं लोकम् अजयन् ।
VERSE: 4 { 1.4.10.4} यस्मिन्न् अग्निः । यद् वैश्वदेवेन यजते । एतम् एव लोकं जयति । यस्मिन्न् अग्निः । अग्नेर् एव सायुज्यम् उपैति । यदा वैश्वदेवेन यजते । अथ संवत्सरस्य गृहपतिम् आप्नोति । यदा संवत्सरस्य गृहपतिम् आप्नोति । अथ सहस्रयाजिनम् आप्नोति । यदा सहस्रयाजिनम् आप्नोति ।
VERSE: 5 { 1.4.10.5} अथ गृहमेधिनम् आप्नोति । यदा गृहमेधिनम् आप्नोति । अथ_अग्निर् भवति । यदा_अग्निर् भवति । अथ गौर् भवति । एषा वै वैश्वदेवस्य मात्रा । एतद् वा एतेषाम् अवमम् । अतो_ऽतो वा उत्तराणि श्रेयाꣳसि भवन्ति । यद् विश्वे देवाः समयजन्त । तद् वैश्वदेवस्य वैश्वदेवत्वम् ।
VERSE: 6 { 1.4.10.6} अथ_आदित्यो वरुणꣳ राजानं वरुणप्रघासैर् अयजत । स एतं लोकम् अजयत् । यस्मिन्न् आदित्यः । यद् वरुणप्रघासैर् यजते । एतम् एव लोकं जयति । यस्मिन्न् आदित्यः । आदित्यस्यैव सायुज्यम् उपैति । यद् आदित्यो वरुणꣳ राजानं वरुणप्रघासैर् अयजत । तद् वरुणप्रघासानं वरुणप्रघासत्वम् । अथ सोमो राजा छन्दाꣳसि साकमेधैर् अयजत ।
VERSE: 7 { 1.4.10.7} स एतं लोकम् अजयत् । यस्मिꣳश् चन्द्रमा विभाति । यत् साकमेधैर् यजते । एतम् एव लोकं जयति । यस्मिꣳश् चन्द्रमा विभाति । चन्द्रमस एव सायुज्यम् उपैति । सोमो वै चन्द्रमाः । एष ह त्वै साक्षात् सोमं भक्षयति । य एवं विद्वान् साकमेधैर् यजते । यत् सोमश् च राजा छन्दाꣳसि च समैधन्त ।
VERSE: 8 { 1.4.10.8} तत् साकमेधानाꣳ साकमेधात्वम् । अथ_ऋतवः पितरः प्रजापतिं पितरं पितृयज्ञेन_अयजन्त । त एतं लोकम् अजयन् । यस्मिन्न् ऋतवः । यत् पितृयज्ञेन यजते । एतम् एव लोकं जयति । यस्मिन्न् ऋतवः । ऋतूनाम् एव सायुज्यम् उपैति । यद् ऋतवः पितरः प्रजापतिं पितरं पितृयज्ञेन_अयजन्त । तत् पितृयज्ञस्य पितृयज्ञत्वम् ।
VERSE: 9 { 1.4.10.9} अथ_ओषधय इमं देवं त्र्यम्बकैर् अयजन्त प्रथेमहि_इति । ततो वै ता अप्रथन्त । य एवं विद्वाꣳस् त्र्यम्बकैर् यजते । प्रथते प्रजया पशुभिः । अथ वायुः परमेष्ठिनꣳ शुनासीरीयेण_अयजत । स एतं लोकम् अजयत् । यस्मिन् वायुः । यत्_शुनासीरीयेण यजते । एतम् एव लोकं जयति । यस्मिन् वायुः ।
VERSE: 10 { 1.4.10.10} वायोर् एव सायुज्यम् उपैति । ब्रह्मवादिनो वदन्ति । प्र चातुर्मास्ययाजी मीयता3 न प्रमीयता3 इति । जीवन् वा एष ऋतून् अप्येति । यदि वसन्ता प्रमीयते । वसन्तो भवति । यदि ग्रीष्मे ग्रीष्मः । यदि वर्षासु वर्षाः । यदि शरदि शरत् । यदि हेमन् हेमन्तः । ऋतुर् भूत्वा संवत्सरम् अप्येति । संवत्सरः प्रजापतिः । प्रजापतिर् वावैषः ।
प्रपाठक: 5 नक्षत्रेष्टका अनुवाक 1 वैकृतिनक्षत्रेष्टकामन्त्राः VERSE: 1 { 1.5.1.1} अग्नेः कृत्तिकाः । शुक्रं परस्तात्_ ज्योतिर् अवस्तात् । प्रजापते रोहिणी । आपः परस्ताद् ओषधयो ऽवस्तात् । सोमस्य_इन्वका । विततानि परस्ताद् वयन्तो ऽवस्तात् । रुद्रस्य बाहू । मृगयवः परस्ताद् विक्षारो ऽवस्तात् । अदित्यै पुनर्वसू । वातः परस्ताद् आर्द्रम् अवस्तात् ।
VERSE: 2 { 1.5.1.2} बृहस्पतेस् तिष्यः । जुह्वतः परस्ताद् यजमाना अवस्तात् । सर्पाणाम् आश्रेषाः । अभ्यागच्छन्तः परस्ताद् अभ्यानृत्यन्तो ऽवस्तात् । पितृणां मघाः । रुदन्तः परस्ताद् अपभ्रꣳशो ऽवस्तात् । अर्यम्णः पूर्वे फल्गुनी । जाया परस्ताद् ऋषभो ऽवस्तात् । भगस्य_उत्तरे । वहतवः परस्ताद् वहमाना अवस्तात् ।
VERSE: 3 { 1.5.1.3} देवस्य सवितुर् हस्तः । प्रसवः परस्तात् सनिर् अवस्तात् । इन्द्रस्य चित्रा । ऋतं परस्तात् सत्यम् अवस्तात् । वायोर् निष्ट्या । व्रततिः परस्ताद् असिद्धिर् अवस्तात् । इन्द्राग्नियोर् विशाखे । युगानि परस्तात् कृषमाणा अवस्तात् । मित्रस्य_अनूराधाः । अभ्यारोहत् परस्ताद् अभ्यारूढम् अवस्तात् ।
VERSE: 4 { 1.5.1.4} इन्द्रस्य रोहिणी । शृणत् परस्तात् प्रतिशृणद् अवस्तात् । निर्ऋत्यै मूलवर्हणी । प्रतिभञ्जन्तः परस्तात् प्रतिशृणन्तो ऽवस्तात् । अपां पूर्वा अषाढाः । वर्चः परस्तात् समितिर् अवस्तात् । विश्वेषां देवानाम् उत्तराः । अभिजयत् परस्ताद् अभिजितम् अवस्तात् । विष्णोः श्रोणा । पृच्छमानाः परस्तात् पन्था अवस्तात् ।
VERSE: 5 { 1.5.1.5} वसूनाꣳ श्रविष्ठाः । भूतं परस्ताद् भूतिर् अवस्तात् । इन्द्रस्य शतभिषक् । विश्वव्यचाः परस्ताद् विश्वक्षितिर् अवस्तात् । अजस्य_एकपदः पूर्वे प्रोष्ठपदाः । वैश्वानरं परस्ताद् वैश्वावसवम् अवस्तात् । अहेर् बुध्नियस्य_उत्तरे । अभिषिञ्चन्तः परस्ताद् अभिषुण्वन्तो ऽवस्तात् । पूष्णो रेवती । गावः परस्ताद् वत्सा अवस्तात् । अश्विनोर् अश्वयुजौ । ग्रामः परस्तात् सेना_अवस्तात् । यमस्य_अपभरणीः । अपकर्षन्तः परस्ताद् अपवहन्तो ऽवस्तात् । पूर्णा पश्चाद् यत् ते देवा अदधुः ।
अनुवाक 2 कर्मानुष्ठानाय पुण्यकालः VERSE: 1 { 1.5.2.1} यत् पुण्यं नक्षत्रम् । तद् बट् कुर्वीत_उपव्युषम् । यदा वै सूर्य उदेति । अथ नक्षत्रं न_एति । यावति तत्र सूर्यो गच्छेत् । यत्र जघन्यं पश्येत् । तावति कुर्वीत यत्कारी स्यात् । पुण्याह एव कुरुते । एवꣳ ह वै यज्ञेषुं च शतद्युम्नं च मात्स्यो निरवसाययाञ् चकार ।
VERSE: 2 { 1.5.2.2} यो वै नक्षत्रियं प्रजापतिं वेद । उभयोर् एनं लोकयोर् विदुः । हस्त एव_अस्य हस्तः । चित्रा शिरः । निष्ट्या हृदयम् । ऊरू विशाखे । प्रतिष्ठा_अनूराधाः । एष वै नक्षत्रियः प्रजापतिः । य एवं वेद । उभयोर् एनं लोकयोर् विदुः ।
VERSE: 3 { 1.5.2.3} अस्मिꣳश् च_अमुष्मिꣳश् च । यां कामयेत दुहितरं प्रिया स्याद् इति । तां निष्ट्यायां दद्यात् । प्रिया_एव भवति । नैव तु पुनर् आगच्छति । अभिजित्_ नाम नक्षत्रम् । उपरिष्टाद् अषाढानाम् । अवस्तात्_श्रोणायै । देवासुराः संयत्ता आसन् । ते देवास् तस्मिन् नक्षत्रे ऽभ्यजयन् ।
VERSE: 4 { 1.5.2.4} यद् अभ्यजयन् । तद् अभिजितो ऽभिजित्त्वम् । यं कामयेत_अनपजय्यं जयेद् इति । तम् एतस्मिन् नक्षत्रे यातयेत् । अनपजय्यम् एव जयति । पापपराजितम् इव तु । प्रजापतिः पशून् असृजत । ते नक्षत्रंनक्षत्रम् उपातिष्ठन्त । ते समावन्त एव_अभवन् । ते रेवतीम् उपातिष्ठन्त ।
VERSE: 5 { 1.5.2.10} ते रेवत्यां प्राभवन् । तस्माद् रेवत्यां पशूनां कुर्वीत । यत् किं च_अर्वाचीनꣳ सोमात् । प्र_एव भवन्ति । सलिलं वा इदम् अन्तरासीत् । यद् अतरन् । तत् तारकाणां तारकत्वम् । यो वा इह यजते । अमुꣳ स लोकं नक्षते । तन् नक्षत्राणां नक्षत्रत्वम् ।
VERSE: 6 { 1.5.2.6} देवगृहा वै नक्षत्राणि । य एवं वेद । गृह्य् एव भवति । यानि वा इमानि पृथिव्याश् चित्राणि । तानि नक्षत्राणि । तस्माद् अश्लीलनामꣳश् चित्रे । न_आवस्येन् न यजेत । यथा पापाहे कुरुते । तादृग् एव तत् । देवनक्षत्राणि वा अन्यानि ।
VERSE: 7 { 1.5.2.7} यमनक्षत्त्राण्य् अन्यानि । कृत्तिकाः प्रथमम् । विशाखे उत्तमम् । तानि देवनक्षत्राणि । अनूराधाः प्रथमम् । अपभरणीर् उत्तमम् । तानि यमनक्षत्राणि । यानि देवनक्षत्राणि । तानि दक्षिणेन परियन्ति । यानि यमनक्षत्राणि ।
VERSE: 8 { 1.5.2.8} तान्य् उत्तरेण । अन्व् एषाम् अरात्स्म_इति । तद् अनूराधाः । ज्येष्ठम् एषाम् अवधिष्म_इति । तज् ज्येष्ठघ्नी । मूलम् एषाम् अवृक्षाम_इति । तन् मूलबर्हणी { मूलवर्हणी} । यन् न_असहन्त । तद् अषाढाः । यद् अश्लोणत् ।
VERSE: 9 { 1.5.2.9} तत्_श्रोणा । यद् अशृणोत् । तत्_श्रविष्ठाः । यत्_शतम् अभिषज्यन् । तत्_शतभिषक् । प्रोष्ठपदेषु_उदयच्छन्त । रेवत्याम् अरवन्त । अश्वयुजोर् अयुञ्जत । अपभरणीष्व् अपावहन् । तानि वा एतानि यमनक्षत्राणि । यान्य् एव देवनक्षत्राणि । तेषु कुर्वीत यत्कारी स्यात् । पुण्याह एव कुरुते ।
अनुवाक 3 दिवसभागोपजीवनेन पुण्यकालः VERSE: 1 { 1.5.3.1} देवस्य सवितुः प्रातः प्रस्वः प्राणः । वरुणस्य सायम् आसवो ऽपानः । यत् प्रतीचीनं प्रातस्तनात् । प्राचीनꣳ संगवात् । ततो देवा अग्निष्टोमं निरमिमत । तत् तद् आत्तवीर्यं निर्मार्गः । मित्रस्य संगवः । तत् पुण्यं तेजस्व्य् अहः । तस्मा तर्हि पशवः समायन्ति । यत् प्रतीचीनꣳ संगवात् ।
VERSE: 2 { 1.5.3.2} प्राचीनं मध्यंदिनात् । ततो देवा उक्थ्यं निरमिमत । तत् तद् आत्तवीर्यं निर्मार्गः । बृहस्पतेर् मध्यंदिनः । तत् पुण्यं तेजस्व्य् अहः । तस्मात् तर्हि तेक्ष्णिष्ठं तपति । यत् प्रतीचीनं मध्यंदिनात् । प्राचीनम् अपराह्णात् । ततो देवाः षोडशिनं निरमिमत । तत् तद् आत्तवीर्यं निर्मार्गः ।
VERSE: 3 { 1.5.3.17} भगस्य_अपराह्णः । तत् पुण्यं तेजस्व्यहः । तस्माद् अपराह्णे कुमार्यो भगम् इच्छमानाश् चरन्ति । यत् प्रतीचीनम् अपराह्णात् । प्राचीनꣳ सायात् । ततो देवा अतिरात्रं निरमिमत । तत् तद् आत्तवीर्यं निर्मार्गः । वरुणस्य सायम् । तत् पुण्यं तेजस्व्यहः । तस्मात् तर्हि न_अनृतं वदेत् ।
VERSE: 4 { 1.5.3.4} ब्राह्मणो वा अष्टाविꣳशो नक्षत्राणाम् । समानस्य_अह्नः पञ्च पुण्यानि नक्षत्राणि । चत्वार्य् अश्लीलानि । तानि नव । यच् च परस्तान् नक्षत्राणां यच् च_अवस्तात् । तान्य् एकादश । ब्राह्मणो द्वादशः । य एवं विद्वान् संवत्सरं व्रतं चरति । संवत्सरेणैवास्य व्रतं गुप्तं भवति । समानस्य_अह्नः पञ्च पुण्यानि नक्षत्राणि । चत्वार्य् अश्लीलानि । तानि नव । आग्नेयी रात्रिः । ऐन्द्रम् अहः । तान्य् एकादश । आदित्यो द्वादशः । य एवं विद्वान् संवत्सरं व्रतं चरति । संवत्सरेणैवास्य व्रतं गुप्तं भवति ।
अनुवाक 4 सोमशेषभूता पात्रस्तुतिः VERSE: 1 { 1.5.4.1} ब्रह्मवादिनो वदन्ति । कति पात्राणि यज्ञं वहन्ति_इति । त्रयोदश_इति । ब्रूयात् । स यद् ब्रूयात् । कस् तानि निरमिमीत_इति । प्रजापतिर् इति ब्रूयात् । स यद् ब्रूयात् । कुतस् तानि निरमिमीत_इति । आत्मन इति । प्राणापानाभ्याम् एव_उपाꣳश्वन्तर्यामौ निरमिमीत ।
VERSE: 2 { 1.5.4.2} व्यानाद् उपाꣳशुसवनम् । वाच ऐन्द्रवायवम् । दक्षक्रतुभ्यां मैत्रावरुणम् । श्रोत्राद् आश्विनम् । चक्षुषः शुक्रामन्थिनौ । आत्मन आग्रयणम् । अङ्गेभ्य उक्थ्यम् । आयुषो ध्रुवम् । प्रतिष्ठाया ऋतुपात्रे । यज्ञं वाव तं प्रजापतिर् निरमिमीत । स निर्मितो न_आध्रियत समव्लीयत । स एतान् प्रजापतिर् अपिवापान् अपश्यत् । तान् निरवपत् । तैर् वै स यज्ञम् अप्यवपत् । यद् अपिवापा भवन्ति । यज्ञस्य धृत्या असंव्लयाय ।
अनुवाक 5 चातुर्मास्यशेषाः वपनमन्त्राः VERSE: 1 { 1.5.5.1} ऋतम् एव परमेष्ठि । ऋतं न_अत्येति किं चन । ऋते समुद्र आहितः । ऋते भूमिर् इयꣳ श्रिता । अग्निस् तिग्मेन शोचिषा । तप आक्रान्तम् उष्णिहा । शिरस् तपस्य् आहितम् । वैश्वानरस्य तेजसा । ऋतेन_अस्य निवर्तये । सत्येन परिवर्तये ।
VERSE: 2 { 1.5.5.2} तपसाऽस्य_अनुवर्तये । शिवेन_अस्य_उपवर्तये । शग्मेन_अस्य_अभिवर्तये । तद् ऋतं तत् सत्यम् । तद् व्रतं तत्_शकेयम् । तेन शकेयं तेन राध्यासम् । यद् घर्मः पर्यवर्तयत् । अन्तान् पृथिव्या दिवः । अग्निर् ईशान ओजसा । वरुणो धीतिभिः सह ।
VERSE: 3 { 1.5.5.3} इन्द्रो मरुद्भिः सखिभिः सह । अग्निस् तिग्मेन शोचिषा । तप आक्रान्तम् उष्णिहा । शिरस् तपस्य् आहितम् । वैश्वानरस्य तेजसा । ऋतेन_अस्य निवर्तये । सत्येन परिवर्तये । तपसाऽस्य_अनुवर्तये । शिवेन_अस्य_उपवर्तये । शग्मेन_अस्य_अभिवर्तये ।
VERSE: 4 { 1.5.5.4} तद् ऋतं तत् सत्यम् । तद् व्रतं तत्_शकेयम् । तेन शकेयं तेन राध्यासम् । यो अस्याः पृथिव्यास् त्वचि । निवर्तयत्य् ओषधीः । अग्निर् ईशान ओजसा । वरुणो धीतिभिः सह । इन्द्रो मरुद्भिः सखिभिः सह । अग्निस् तिग्मेन शोचिषा । तप आक्रान्तम् उष्णिहा ।
VERSE: 5 { 1.5.5.5} शिरस् तपस्य् आहितम् । वैश्वानरस्य तेजसा । ऋतेन_अस्य निवर्तये । सत्येन परिवर्तये । तपसाऽस्य_अनुवर्तये । शिवेन_अस्य_उपवर्तये । शग्मेन_अस्य_अभिवर्तये । तद् ऋतं तत् सत्यम् । तद् व्रतं तत्_शकेयम् । तेन शकेयं तेन राध्यासम् ।
VERSE: 6 { 1.5.5.6} एकं मासम् उदसृजत् । परमेष्ठी प्रजाभ्यः । तेन_आभ्यो मह आवहत् । अमृतं मर्त्याभ्यः । प्रजाम् अनु प्रजायसे । तद् उ ते मर्त्य_अमृतम् । येन मासा अर्धमासाः । ऋतवः परिवत्सराः । येन ते ते प्रजापते । ईजानस्य न्यवर्तयन् ।
VERSE: 7 { 1.5.5.7} तेन_अहम् अस्य ब्रह्मणा । निवर्तयामि जीवसे । अग्निस् तिग्मेन शोचिषा । तप आक्रान्तम् उष्णिहा । शिरस् तपस्य् आहितम् । वैश्वानरस्य तेजसा । ऋतेन_अस्य निवर्तये । सत्येन परिवर्तये । तपसाऽस्य_अनुवर्तये । शिवेन_अस्य_उपवर्तये । शग्मेन_अस्य_अभिवर्तये । तद् ऋतं तत् सत्यम् । तद् व्रतं तत्_शकेयम् । तेन शकेयं तेन राध्यासम् ।
अनुवाक 6 चातुर्मास्यशेषो वपनविधिः VERSE: 1 { 1.5.6.1} देवा वै यद् यज्ञे ऽकुर्वत । तद् असुरा अकुर्वत । ते ऽसुरा ऊर्ध्वं पृष्ठेभ्यो न_अपश्यन् । ते केशान् अग्रे ऽवपन्त । अथ श्मश्रूणि । अथ_उपपक्षौ । ततस् ते ऽवाञ्च आयन् । पराभवन् । यस्यैवं वपन्ति । अवाङ् एति ।
VERSE: 2 { 1.5.6.2} अथो परा_इव भवति । अथ देवा ऊर्ध्वं पृष्ठेभ्यो ऽपश्यन् । त उपपक्षाव् अग्रे ऽवपन्त । अथ श्मश्रूणि । अथ केशान् । ततस् ते ऽभवन् । सुवर्गं लोकम् आयन् । यस्यैवं वपन्ति । भवत्य् आत्मना । अथो सुवर्गं लोकम् एति ।
VERSE: 3 { 1.5.6.3} अथैतन् मनुर् वप्त्रे मिथुनम् अपश्यत् । स श्मश्रूण्य् अग्रे ऽवपत । अथ_उपपक्षौ । अथ केशान् । ततो वै स प्राजायत प्रजया पशुभिः । यस्यैवं वपन्ति । प्र प्रजया पशुभिर् मिथुनैर् जायते । देव_असुराः संयत्ता आसन् । ते संवत्सरे व्यायच्छन्त । तान् देवाश् चातुर्मास्यैर् एव_अभि प्रायुञ्जत ।
VERSE: 4 { 1.5.6.4} वैश्वदेवेन चतुरो मासो ऽवृञ्जत_इन्द्रराजानः । तान्_शीर्षन् {आनंदा. ताञ् छीर्षं} नि च_अवर्तयन्त परि च । वरुणप्रघासैश् चतुरो मासो ऽवृञ्जत वरुणराजानः । ताञ् छीर्षं नि च_अवर्तयन्त परि च । साकमेधैश् चतुरो मासो ऽवृञ्जत सोमराजानः । ताञ् छीर्षं नि च_अवर्तयन्त परि च । या संवत्सर उपजीवा_आसीत् । ताम् एषाम् अवृञ्जत । ततो देवा अभवन् । परा_असुराः ।
VERSE: 5 { 1.5.6.5} य एवं विद्वाꣳश् चातुर्मास्यैर् यजते । भ्रातृव्यस्यैव मासो वृक्त्वा । शीर्षन् नि च वर्तयते परि च । यैषा संवत्सर उपजीवा । वृङ्क्ते तां भ्रातृव्यस्य । क्षुधा_अस्य भ्रातृव्यः पराभवति । लोहितायसेन निवर्तयते । यद् वा इमाम् अग्निर् ऋताव् आगते निवर्तयति । एतद् एवैनाꣳ रूपं कृत्वा निवर्तयति । सा ततः श्वः_श्वो भूयसी भवन्त्य् एति ।
VERSE: 6 { 1.5.6.6} प्रजायते । य एवं विद्वान् लोहितायसेन निवर्तयते । एतद् एव रूपं कृत्वा निवर्तयते । स ततः श्वः_श्वो भूयान् भवन्न् एति । प्र_एव जायते । त्रेण्या शलल्या निवर्तयेत । त्रीणि त्रीणि वै देवानाम् ऋद्धानि । त्रीणि च्छन्दाꣳसि । त्रीणि सवनानि । त्रय इमे लोकाः ।
VERSE: 7 { 1.5.6.7} ऋद्भ्याम् एव तद् वीर्य एषु लोकेषु प्रतितिष्ठति । यच् चातुर्मास्ययाज्य् आत्मनो न_अवद्येत् । देवेभ्य आवृश्च्येत । चतृषु_चतृषु मासेषु निवर्तयेत । परोक्षम् एव तद् देवेभ्य आत्मनो ऽवद्यत्य् अनाव्रस्काय । देवानां वा एष आनीतः । यश् चातुर्मास्ययाजी य एवं विद्वान् नि च वर्तयते परि च । देवता एव_अप्येति । न_अस्य रुद्रः प्रजां पशून् अभिमन्यते ।
अनुवाक 7 संतताख्येष्टका मन्त्राः VERSE: 1 { 1.5.7.1} आयुषः प्राणꣳ संतनु । प्राणाद् अपानꣳ संतनु । अपानाद् व्यानꣳ संतनु । व्यानाच् चक्षुः संतनु । चक्षुषः श्रोत्रꣳ संतनु । श्रोत्रान् मनः संतनु । मनसो वाचꣳ संतनु । वाच आत्मानꣳ संतनु । आत्मनः पृथिवीꣳ संतनु । पृथिव्या अन्तरिक्षꣳ संतनु । अन्तरिक्षाद् दिवꣳ संतनु । दिवः सुवः संतनु ।
अनुवाक 8 अथर्वशिरोभिधानानां इष्टकानां मन्त्राः VERSE: 1 { 1.5.8.1} इन्द्रो दधीचो अस्थभिः । वृत्राण्य् अप्रतिष्कुतः । जघान नवतीर् नव । इच्छन्न् अश्वस्य यत्_शिरः । पर्वतेष्व् अपश्रितम् । तद् विदत्_शर्यणावति । अत्र_आह गोरमन्वत । नाम त्वष्टुर् अपीच्यम् । इत्था चन्द्रमसो गृहे । इन्द्रम् इद् गाथिनो बृहत् ।
VERSE: 2 { 1.5.8.2} इन्द्रम् अर्केभिर् अर्किणः । इन्द्रं वाणीर् अनूषत । इन्द्र इद्_ हर्योः सचा । संमिश्ल आ वचोयुजा । इन्द्रो वज्री हिरण्ययः । इन्द्रो दीर्घाय चक्षसे । आ सूर्यꣳ रोहयद् दिवि । वि गोभिर् अद्रिमैरयत् । इन्द्र वाजेषु नो अव । सहस्रप्रधनेषु च ।
VERSE: 3 { 1.5.8.3} उग्र उग्राभिर् ऊतिभिः । तम् इन्द्रं वाजयामसि । महे वृत्राय हन्तवे । स वृषा वृषभोऽभुवत्} । इन्द्रः स दामने कृतः । ओजिष्ठः स बले हितः । द्युम्नी श्लोकी स सौम्यः । गिरा वज्रो न संभृतः । सबलो अनपच्युतः । ववक्षुर् उग्रो अस्तृतः ।
अनुवाक 9 दीक्षणीयादीनि बहिष्पवमानोपक्रमान्तानि सोमाङ्गानि VERSE: 1 { 1.5.9.1} देव_असुराः संयत्ता आसन् । स प्रजापतिर् इन्द्रं ज्येष्ठं पुत्रम् अप न्यधत्त । न_इद् एनम् असुरा बलीयाꣳसो ऽहनन्न् इति । प्रह्रादो ह वै कायाधवः । विरोचनꣳ स्वं पुत्रम् अप न्यधत्त । न_इद् एनं देवा अहनन्न् इति । ते देवाः प्रजापतिम् उपसमेत्य_ऊचुः । न_अराजकस्य युद्धम् अस्ति । इन्द्रम् अन्विच्छाम_इति । तं यज्ञक्रतुभिर् अन्वैच्छन् ।
VERSE: 2 { 1.5.9.2} तं यज्ञक्रतुभिर् न_अन्वविन्दन् । तम् इष्टिभिर् अन्वैच्छन् । तम् इष्टिभिर् अन्वविन्दन् । तद् इष्टीनाम् इष्टित्वम् । एष्टयो ह वै नाम । ता इष्टय इत्य् आचक्षते परोक्षेण । परोक्षप्रिया इव हि देवाः । तस्मा एतम् आग्नावैष्णवम् एकादशकपालं दीक्षणीयं निरवपन् । तद् अपद्रुत्य_अतन्वत । तान् पत्नीसंयाजान् त उपानयन् ।
VERSE: 3 { 1.5.9.3} ते तदन्तम् एव कृत्वा_उदद्रवन् । ते प्रायणीयम् अभि समारोहन् । तद् अपद्रुत्य_अतन्वत । तान्_शंय्वन्त उपानयन् । ते तदन्तम् एव कृत्वा_उदद्रवन् । त आतिथ्यम् अभि समारोहन् । तद् अपद्रुत्य_अतन्वत । तान् इडान्त उपानयन् । ते तदन्तम् एव कृत्वा_उदद्रवन् । तस्माद् एता एतदन्ता इष्टयः संतिष्ठन्ते ।
VERSE: 4 { 1.5.9.4} एवꣳ हि देवा अकुर्वत । इति देवा अकुर्वत । इत्य् उ वै मनुष्याः कुर्वते । ते देवा ऊचुः । यद् वा इदम् उच्चैर् यज्ञेन चराम । तन् नो ऽसुराः पाप्मा_अनुविन्दन्ति । उपाꣳशु_उपसदा चराम । तथा नो ऽसुराः पाप्मा न_अनुवेत्स्यन्ति_इति । त उपाꣳशु_उपसदम् अतन्वत । तिस्र एव सामिधेनीर् अनूच्य ।
VERSE: 5 { 1.5.9.5} स्रुवेण_आघारम् आघार्य । तिस्रः पराचीर् आहुतीर् हुत्वा । स्रुवेण_उपसदं जुहवाञ् चक्रुः । उग्रं वचो अपावधीं त्वेषं वचो अपावधीꣳ स्वाहा_इति । अशनयापिपासे ह वा उग्रं वचः । एनश् च वैरहत्यं च त्वेषं वचः । एतꣳ ह वाव तच् चतुर्धाविहितं पाप्मानं देवा अपजघ्निरे । तथो एवैतद् एवंविद् यजमानः । तिस्र एव सामिधेनीर् अनूच्य । स्रुवेण_आघारम् आघार्य ।
VERSE: 6 { 1.5.9.6} तिस्रः पराचीर् आहुतीर् हुत्वा । स्रुवेण_उपसदं जुहोति । उग्रं वचो अपावधीं त्वेषं वचो अपावधीꣳ स्वाहा_इति । अशनयापिपासे ह वा उग्रं वचः । एनश् च वैरहत्यं च त्वेषं वचः । एतम् एव तत्_ चतुर्धाविहितं पाप्मानं यजमानो ऽपहते । ते ऽभिनीय_एव_अहः पशुम् आलभन्त । अह्न एव तद् देवा अवर्तिं पाप्मानं मृत्युम् अपजघ्निरे । तेन_अभिनीय_इव रात्रेः प्राचरन् । रात्रिया एव तद् देवा अवर्तिं पाप्मानं मृत्युम् अपजघ्निरे ।
VERSE: 7 { 1.5.9.7} तस्माद् अभिनीय_एव_अहः पशुम् आलभेत । अह्न एव तद् यजमानो ऽवर्तिं पाप्मानं भ्रातृव्यान् अपनुदते । तेन_अभिनीय_इव रात्रेः प्रचरेत् । रात्रिया एव तद् यजमानो ऽवर्तिं पाप्मानं भ्रातृव्यान् अपनुदते । स एष उपवसथीये ऽहन् द्विदेवत्यः पशुर् आलभ्यते । द्वयं वा अस्मिꣳल् लोके यजमानः । अस्थि च माꣳसं च । अस्थि चैव तेन माꣳसं च यजमानः सꣳस्कुरुते । ता वा एताः पञ्च देवताः । अग्नीषोमाव् अग्निर् मित्रावरुणौ । { 1.5.9.7} पञ्च पञ्ची वै यजमानः । त्वङ् माꣳसꣳ स्नाव_अस्थि मज्जा । एतम् एव तत् पञ्चधा विहितम् आत्मानं वरुणपाशान् मुञ्चति । भेषजतायै निर्वरुणत्वाय । तꣳ सप्तभिश् छन्दोभिः प्रातर् अह्वयन् । तस्मात् सप्त चतुरुत्तराणि छन्दाꣳसि प्रातरनुवाके ऽनूच्यन्ते । तम् एतया_उपसमेत्य_उपासीदन् । उप_अस्मै गायता नर इति । तस्माद् एतया बहिष्पवमान उपसद्यः ।
अनुवाक 10 त्रिवृदादि स्तोमाः VERSE: 1 { 1.5.10.1} स समुद्र उत्तरतः प्राज्वलद् भूम्यन्तेन । एष वाव स समुद्रः । यच् चात्वालः । एष उ वेव स भूम्यन्तः । यद् वेद्यन्तः । तद् एतत् त्रिशलं त्रिपूरुषम् । तस्मात् तं त्रिवितस्तं खनन्ति । स सुवर्णरजताभ्यां कुशीभ्यां परिगृहीत आसीत् । तं यद् अस्या अध्यजनयन् । तस्माद् आदित्यः ।
VERSE: 2 { 1.5.10.2} अथ यत् सुवर्णरजताभ्यां कुशीभ्यां परिगृहीत आसीत् । सास्य कौशिकता । तं त्रिवृता_अभि प्रास्तुवत । तं त्रिवृता_आददत । तं त्रिवृता_अहरन् । यावती त्रिवृतो मात्रा । तं पञ्चदशेन_अभि प्रास्तुवत । तं पञ्चदशेना_आददत । तं पञ्चदशेन_अहरन् । यावती पञ्चदशस्य मात्रा ।
VERSE: 3 { 1.5.10.3} तꣳ सप्तदशेन_अभि प्रास्तुवत । तꣳ सप्तदशेन_आददत । तꣳ सप्तदशेन_अहरन् । यावती सप्तदशस्य मात्रा । तस्य सप्तदशेन ह्रियमाणस्य तेजो हरो ऽपतत् । तम् एकविꣳशेन_अभि प्रास्तुवत । तम् एकविꣳशेन_आददत । तम् एकविꣳशेन_अहरन् । यावत्य् एकविꣳशस्य मात्रा । ते यत् त्रिवृता स्तुवते ।
VERSE: 4 { 1.5.10.4} त्रिवृता_एव तद् यजमानम् आददते । तं त्रिवृता_एव हरन्ति । यावती त्रिवृतो मात्रा । अग्निर् वै त्रिवृत् । यावद् वा अग्नेर् दहतो धूम उदेत्य_अनु व्येति । तावती त्रिवृतो मात्रा । अग्नेर् एवैनं तत् । मात्राꣳ सायुज्यꣳ सलोकतां गमयन्ति । अथो यत् पञ्चदशेन स्तुवते । 0 पञ्चदशेन_एव तद् यजमानम् आददते ।
VERSE: 5 { 1.5.10.5} तं पञ्चदशेन_एव हरन्ति । यावती पञ्चदशस्य मात्रा । चन्द्रमा वै पञ्चदशः । एष हि पञ्चदश्याम् अपक्षीयते । पञ्चदश्याम् आपूर्यते । चन्द्रमस एवैनं तत् । मात्राꣳ सायुज्यꣳ सलोकतां गमयन्ति । अथ यत् सप्तदशेन स्तुवते । सप्तदशेन_एव तद् यजमानम् आददते । तꣳ सप्तदशेन_एव हरन्ति ।
VERSE: 6 { 1.5.10.6} यावती सप्तदशस्य मात्रा । प्रजापतिर् वै सप्तदशः । प्रजापतेर् एवैनं तत् । मात्राꣳ सायुज्यꣳ सलोकतां गमयन्ति । अथ यद् एकविꣳशेन स्तुवते । एकविꣳशेन_एव तद् यजमानम् आददते । तम् एकविꣳशेन_एव हरन्ति । यावत्य् एकविꣳशस्य मात्रा । असौ वा आदित्य एकविꣳशः । आदित्यस्यैवैनं तत् ।
VERSE: 7 { 1.5.10.7} मात्राꣳ सायुज्यꣳ सलोकतां गमयन्ति । ते कुश्यौ । व्यघ्नन् । ते अहोरात्रे अभवताम् । अहर् एव सुवर्णा_अभवत् । रजता रात्रिः । स यद् आदित्य उदेति । एताम् एव तत् सुवर्णां कुशीम् अनु समेति । अथ यद् अस्तमेति । एताम् एव तद् रजतां कुशीम् अनु संविशति । प्रह्रादो ह वै कायाधवः । विरोचनꣳ स्वं पुत्रम् उदास्यत् । स प्रदरो ऽभवत् । तस्मात् प्रदराद् उदकं न_आचामेत् ।
अनुवाक 11 सवनीय पुरोडाशाः VERSE: 1 { 1.5.11.1} ये वै चत्वारः स्तोमाः । कृतं तत् । अथ ये पञ्च । कलिः सः । तस्माच् चतुष्टोमः । तच् चतुष्टोमस्य चतुष्टोमत्वम् । तद् आहुः । कतमानि तानि ज्योतीꣳषि । य एतस्य स्तोमा इति । त्रिवृत् पञ्चदशः सप्तदश एकविꣳशः ।
VERSE: 2 { 1.5.11.2} एतानि वाव तानि ज्योतीꣳषि । य एतस्य स्तोमाः । सो ऽब्रवीत् । सप्तदशेन ह्रियमाणो व्यलेशिषि । भिषज्यत मा_इति । तम् अश्विनौ धानाभिर् अभिषज्यताम् । पूषा करम्भेण । भारती परिवापेण । मित्रावरुणौ पयस्यया । तद् आहुः ।
VERSE: 3 { 1.5.11.3} यद् अश्विभ्यां धानाः । पूष्णः करम्भः । भारत्यै परिवापः । मित्रावरुणयोः पयस्याथ । कस्माद् एतेषाꣳ हविषाम् इन्द्रम् एव यजन्ति_इति । एता ह्य् एनं देवता इति ब्रूयात् । एतैर् हविर्भिर् अभिषज्यꣳस् तस्माद् इति । तं वसवो ऽष्टाकपालेन प्रातःसवने ऽभिषज्यन् । रुद्रा एकादशकपालेन माध्यन्दिने सवने । विश्वे देवा द्वादशकपालेन तृतीयसवने ।
VERSE: 4 { 1.5.11.4} स यद् अष्टाकपालान् प्रातःसवने कुर्यात् । एकादश कपालान् माध्यन्दिने सवने । द्वादशकपालाꣳस् तृतीयसवने । विलोम तद् यज्ञस्य क्रियेत । एकादशकपालान् एव प्रातःसवने कुर्यात् । एकादशकपालान् माध्यन्दिने सवने । एकादशकपालाꣳस् तृतीयसवने । यज्ञस्य सलोमत्वाय । तद् आहुः । यद् वसूनां प्रातःसवनम् । रुद्राणां माध्यन्दिनꣳ सवनम् । विश्वेषां देवानां तृतीयसवनम् । अथ कस्माद् एतेषाꣳ हविषाम् इन्द्रम् एव यजन्ति_इति । एता ह्य् एनं देवता इति ब्रूयात् । एतैर् हविर्भिर् अभिषज्यꣳस् तस्माद् इति ।
अनुवाक 12 सप्त छन्दांसि VERSE: 1 { 1.5.12.1} तस्या वाचो ऽवपादाद् अबिभयुः । तम् एतेषु सप्तसु छन्दःस्व् अश्रयन् । यद् अश्रयन् । तत्_श्रायन्तीयस्य श्रायन्तीयत्वम् । यद् अवारयन् । तद् वारवन्तीयस्य वारवन्तीयत्वम् । तस्या वाच एव_अवपादाद् अबिभयुः । तस्मा एतानि सप्त चतुरुत्तराणि छन्दाꣳस्य् उपादधुः । तेषाम् अति त्रीण्य् अरिच्यन्त । न त्रीण्य् उदभवन् ।
VERSE: 2 { 1.5.12.2} स बृहतीम् एव_अस्पृशत् । द्वाभ्याम् अक्षराभ्याम् । अहोरात्राभ्याम् एव । तद् आहुः । कतमा सा देवाक्षरा बृहती । यस्यां तत् प्रत्यतिष्ठत् । द्वादश पौर्णमास्यः । द्वादश_अष्टकाः । द्वादश_अमावास्याः । एषा वाव सा देवाक्षरा बृहती ।
VERSE: 3 { 1.5.12.3} यस्यां तत् प्रत्यतिष्ठद् इति । यानि च छन्दाꣳस्य् अत्यरिच्यन्त । यानि च न_उदभवन् । तानि निर्वीर्याणि हीनान्य् अमन्यन्त । साऽब्रवीद् बृहती । माम् एव भूत्वा । माम् उप सꣳश्रयत_इति । चतुर्भिर् अक्षरैर् अनुष्टुग् बृहतीं न_उदभवत् । चतुर्भिर् अक्षरैः पङ्क्तिर् बृहतीम् अत्यरिच्यत । तस्याम् एतानि चत्वार्य् अक्षराण्य् अपच्छिद्य_आदधात् ।
VERSE: 4 { 1.5.12.4} ते बृहती एव भूत्वा । बृहतीम् उप समश्रयताम् । अष्टाभिर् अक्षरैर् उष्णिग् बृहतीं न_उदभवत् । अष्टाभिर् अक्षरैस् त्रिष्टुग् बृहतीम् अत्यरिच्यत । तस्याम् एतान्य् अष्टाव् अक्षराण्य् अपच्छिद्य_आदधात् । ते बृहती एव भूत्वा । बृहतीम् उप समश्रयताम् । द्वादशभिर् अक्षरैर् गायत्री बृहतीं न_उदभवत् । द्वादशभिर् अक्षरैर् जगती बृहतीम् अत्यरिच्यत । तस्याम् एतानि द्वादश_अक्षराण्य् अपच्छिद्य_आदधात् ।
VERSE: 5 { 1.5.12.5} ते बृहती एव भूत्वा । बृहतीम् उप समश्रयताम् । सो ऽब्रवीत् प्रजापतिः । छन्दाꣳसि रथो मे भवत् । युष्माभिर् अहम् एतम् अध्वानम् अनु संचराणि_इति । तस्य गायत्री च जगती च पक्षाव् अभवताम् । उष्णिक् च त्रिष्टुप् च प्रष्ट्यौ । अनुष्टुप् च पङ्क्तिश् च धुर्यौ । बृहत्य् एव_उद्धिर् अभवत् । स एतं छन्दोरथम् आस्थाय । एतम् अध्वानम् अनु समचरत् । एतꣳ ह वै छन्दोरथम् आस्थाय । एतम् अध्वानम् अनु संचरति । येनैष एतत् संचरति । य एवं विद्वान् सोमेन यजते । य उ चैनम् एवं वेद ।
प्रपाठक: 6 राजसूयः
अनुवाक 1
VERSE: 1 { 1.6.1.1}
अनुमत्यै पुरोडाशम् अष्टाकपालं निर्वपति ।
ये प्रत्यञ्चः शम्याया अवशीयन्ते ।
तन् नैर्ऋतम् एककपालम् ।
इयं वा अनुमतिः ।
इयं निर्ऋतिः ।
नैर्ऋतेन पूर्वेण प्रचरति ।
पाप्मानम् एव निर्ऋतिं पूर्वां निरवदयते ।
एककपालो भवति ।
एकधा_एव निर्ऋतिं निरवदयते ।
यद् अहुत्वा गार्हपत्य ईयुः ।
VERSE: 2 { 1.6.1.2} रुद्रो भूत्वा_अग्निर् अनूत्थाय । अध्वर्युं च यजमानं च हन्यात् । वीहि स्वाहा_आहुतिं जुषाण इत्य् आह । आहुत्या_एवैनꣳ शमयति । न_आर्तिम् आर्छत्य् अध्वर्युर् न यजमानः । एक_उल्मुकेन यन्ति । तद् धि निर्ऋत्यै भागधेयम् । इमां दिशम् नयति । एषा वै निर्ऋत्यै दिक् । स्वायाम् एव दिशि निर्ऋतिं निरवदयते ।
VERSE: 3 { 1.6.1.3} स्वकृत इरिणे जुहोति प्रदरे वा । एतद् वै निर्ऋत्या आयतनम् । स्व एवाऽऽयतने निर्ऋतिं निरवदयते । एष ते निर्ऋते भाग इत्य् आह । निर्दिशत्य् एवैनाम् । भूते हविष्मत्य् असि_इत्य् आह । भूतिम् एव_उपावर्तते । मुञ्च_इमम् अꣳहस इत्य् आह । अꣳहस एवैनं मुञ्चति । अङ्गुष्ठाभ्यां जुहोति ।
VERSE: 4 { 1.6.1.4} अन्तत एव निर्ऋतिं निरवदयते । कृष्णं वासः कृष्णतूषं दक्षिणा । एतद् वै निर्ऋत्यै रूपम् । रूपेणैव निर्ऋतिं निरवदयते । अप्रतीक्षम् आयन्ति । निर्ऋत्या अन्तर्हित्यै । स्वाहा नमो य इदं चकार_इति पुनर् एत्य गार्हपत्ये जुहोति । आहुत्या_एव नमस्यन्तो गार्हपत्यमुपावर्तन्ते । आनुमतेन प्रचरति । इयं वा अनुमतिः ।
VERSE: 5 { 1.6.1.5} इयम् एवास्मै राज्यम् अनुमन्यते । धेनुर् दक्षिणा । इमाम् एव धेनुं कुरुते । आदित्यं चरुं निर्वपति । उभयीष्व् एव प्रजास्व् अभिषिच्यते । दैवीषु च मानुषीषु च । वरो दक्षिणा । वरो हि राज्यꣳ समृद्ध्यै । आग्नावैष्णवम् एकादशकपालं निर्वपति । अग्निः सर्वा देवताः ।
VERSE: 6 { 1.6.1.6} विष्णुर् यज्ञः । देवताश् चैव यज्ञं च_अवरुन्धे । वामनो वही दक्षिणा । यद् वही । तेन_आग्नेयः । यद् वामनः । तेन वैष्णवः समृद्ध्यै । अग्नीषोमीयम् एकादशकपालं निर्वपति । अग्नीषोमाभ्यां वा इन्द्रो वृत्रम् अहन्न् इति । यद् अग्नीषोमीयम् एकादशकपालं निर्वपति ।
VERSE: 7 { 1.6.1.7} वार्त्रघ्नम् एव विजित्यै । हिरण्यं दक्षिणा समृद्ध्यै । इन्द्रो वृत्रꣳ हत्वा । देवताभिश् च_इन्द्रियेण च व्यार्ध्यत । स एतम् ऐन्द्राग्नम् एकादशकपालम् अपश्यत् । तं निरवपत् । तेन वै स देवताश् च_इन्द्रियं चावारुन्धे। यद् ऐन्द्राग्नम् एकादशकपालं निर्वपति । देवताश् चैव तेन_इन्द्रियं च यजमानो ऽवरुन्धे । ऋषभो वही दक्षिणा ।
VERSE: 8 { 1.6.1.8} यद् वही । तेन_आग्नेयः । यद् ऋषभः । तेन_ऐन्द्रः समृद्ध्यै । आग्नेयम् अष्टाकपालं निर्वपति । ऐन्द्रं दधि । यद् आग्नेयो भवति । अग्निर् वै यज्ञमुखम् । यज्ञमुखम् एव_ऋद्धिं पुरास्ताद् धत्ते । यद् ऐन्द्रं दधि ।
VERSE: 9 { 1.6.1.9} इन्द्रियम् एव_अवरुन्धे । ऋषभो वही दक्षिणा । यद् वही । तेन_आग्नेयः । यद् ऋषभः । तेन_ऐन्द्रः समृद्ध्यै । यावतीर् वै प्रजा ओषधीनाम् अहुतानाम् आश्नन् । ताः पराभवन् । आग्रयणं भवति हुताद्याय । यजमानस्य_अपराभावाय ।
VERSE: 10 { 1.6.1.10} देवा वा ओषधीष्व् आजिम् अयुः । ता इन्द्राग्नी उदजयताम् । ताव् एतम् ऐन्द्राग्नं द्वादशकपालं निरवृणाताम् । यद् ऐन्द्राग्नो भवत्य् उज्जित्यै । द्वादशकपालो भवति । द्वादश मासाः संवत्सरः । संवत्सरेणैवास्मा अन्नम् अवरुन्धे । वैश्वदेवश् चरुर् भवति । वैश्वदेवं वा अन्नम् । अन्नम् एवास्मै स्वदयति ।
VERSE: 11 { 1.6.1.11} प्रथमजो वत्सो दक्षिणा समृद्ध्यै । सौम्यꣳ श्यामाकं चरुं निर्वपति । सोमो वा अकृष्टपच्यस्य {अकृष्टपचस्य} राजा । अकृष्टपच्यम् एवास्मै स्वदयति । वासो दक्षिणा । सौम्यꣳ हि देवतया वासः समृद्ध्यै । सरस्वत्यै चरुं निर्वपति । सरस्वते चरुम् । मिथुनम् एव_अवरुन्धे । मिथुनौ गावौ दक्षिणा समृद्ध्यै । एति वा एष यज्ञमुखाद् ऋद्ध्याः । यो ऽग्नेर् देवताया एति । अष्टाव् एतानि हवीꣳषि भवन्ति । अष्टाक्षरा गायत्री । गायत्रो ऽग्निः । तेनैव यज्ञमुखाद् ऋद्ध्या अग्नेर् देवतायै न_एति ।
अनुवाक 2 राजसूये वैश्वदेवः VERSE: 1 { 1.6.2.1} वैश्वदेवेन वै प्रजापतिः प्रजा असृजत । ताः सृष्टा न प्राजायन्त । सो ऽग्निर् अकामयत । अहम् इमाः प्रजनयेयम् इति । स प्रजापतये । शुचम् अदधात् । सो ऽशोचत् प्रजाम् इच्छमानः । तस्माद् यं च प्रजा भुनक्ति यं च न । ताव् उभौ शोचतः प्रजाम् इच्छमानौ । तास्व् अग्निम् अप्यसृजत् । ता अग्निर् अध्यैत् ।
VERSE: 2 { 1.6.2.2} सोमो रेतो ऽदधात् । सविता प्राजनयत् । सरस्वती वाचम् अदधात् । पूषा_अपोषयत् । ते वा एते त्रिः संवत्सरस्य प्रयुज्यन्ते । ये देवाः पुष्टिपतयः । संवत्सरो वै प्रजापतिः । संवत्सरेणैवास्मै प्रजाः प्राजनयत् । ताः प्रजा जाता मरुतो ऽघ्नन् । अस्मान् अपि न प्रायुक्षत_इति ।
VERSE: 3 { 1.6.2.3} स एतं प्रजापतिर् मारुतꣳ सप्तकपालम् अपश्यत् । तं निरवपत् । ततो वै प्रजाभ्यो ऽकल्पत । यन् मारुतो निरुप्यते । यज्ञस्य क्लृप्त्यै । प्रजानाम् अघाताय । सप्तकपालो भवति । सप्तगणा वै मरुतः । गणश एवास्मै विशं कल्पयति । स प्रजापतिर् अशोचत् ।
VERSE: 4 { 1.6.2.4} याः पूर्वाः प्रजा असृक्षि । मरुतस् ता अवधिषुः । कथम् अपराः सृजेया_इति । तस्य शुष्म आण्डं भूतं निरवर्तत । तद् व्युदहरत् । तद् अपोषयत् । तत् प्राजायत । आण्डस्य वा एतद् रूपम् । यद् आमिक्षा । यद् व्युद्धरति ।
VERSE: 5 { 1.6.2.5} प्रजा एव तद् यजमानः पोषयति । वैश्वदेव्य् आमिक्षा भवति । वैश्वदेव्यो वै प्रजाः । प्रजा एवास्मै प्रजनयति । वाजिनम् आनयति । प्रजास्व् एव प्रजातासु रेतो दधाति । द्यावापृथिव्य एककपालो भवति । प्रजा एव प्रजाता द्यावापृथिवीभ्याम् उभयतः परिगृह्णाति । देव_असुराः संयत्ता आसन् । सो ऽग्निर् अब्रवीत् ।
VERSE: 6 { 1.6.2.6} माम् अग्रे यजत । मया मुखेन_असुराञ् जेष्यथ_इति । मां द्वितीयम् इति सोमो ऽब्रवीत् । मया राज्ञा जेष्यथ_इति । मां तृतीयम् इति सविता । मया प्रसूता जेष्यथ_इति । मां चतुर्थीम् इति सरस्वती । इन्द्रियं वो ऽहं धास्यामि_इति मां पञ्चमम् इति पूषा । मया प्रतिष्ठया जेष्यथ_इति ।
VERSE: 7 { 1.6.2.7} ते ऽग्निना मुखेन_असुरान् अजयन् । सोमेन राज्ञा । सवित्रा प्रसूताः । सरस्वती_इन्द्रियम् अदधात् । पूषा प्रतिष्ठा_आसीत् । ततो वै देवा व्यजयन्त । यद् एतानि हवीꣳषि निरुप्यन्ते विजित्यै । न_उत्तरवेदिम् उपवपति । पशवो वा उत्तरवेदिः । अजाता इव ह्य् एतर्हि पशवः ।
अनुवाक 3 राजसूये वैश्वदेवः VERSE: 1 { 1.6.3.1} त्रिवृद् बर्हिर् भवति । माता पिता पुत्रः । तद् एव तन् मिथुनम् । उल्बं गर्भो जरायु । तद् एव तन् मिथुनम् । त्रेधा बर्हिः संनद्धं भवति । त्रय इमे लोकाः । एष्व् एव लोकेषु प्रतितिष्ठति । एकधा पुनः संनद्धं भवति । एक इव ह्य् अयं लोकः ।
VERSE: 2 { 1.6.3.2} अस्मिन्न् एव तेन लोके प्रतितिष्ठति । प्रसुवो भवन्ति । प्रथमजाम् एव पुष्टिम् अवरुन्धे । प्रथमजो वत्सो दक्षिणा समृद्ध्यै । पृषदाज्यं गृह्णाति । पशवो वै पृषदाज्यम् । पशूनेवावरुन्धे । पञ्चगृहीतं भवति । पाङ्क्ता हि पशवः । बहुरूपं भवति ।
VERSE: 3 { 1.6.3.3} बहुरूपा हि पशवः समृद्ध्यै । अग्निं मन्थन्ति । अग्निमुखा वै प्रजापतिः प्रजा असृजत । यद् अग्निं मन्थन्ति । अग्निमुखा एव तत् प्रजा यजमानः सृजते । नव प्रयाजा इज्यन्ते । नव_अनूयाजाः । अष्टौ हवीꣳषि । द्वाव् आघारौ । द्वाव् आज्यभागौ ।
VERSE: 4 { 1.6.3.4} त्रिꣳशत् संपद्यन्ते । त्रिꣳशदक्षरा विराट् । अन्नं विराट् । विराजा_एव_अन्नाद्यम् अवरुन्धे । यजमानो वा एककपालः । तेज आज्यम् । यद् एककपाल आज्यम् आनयति । यजमानम् एव तेजसा समर्धयति । यजमानो वा एककपालः । पशव आज्यम् ।
VERSE: 5 { 1.6.3.5} यद् एककपाल आज्यम् आनयति । यजमानम् एव पशुभिः समर्धयति । यद् अल्पम् आनयेत् । अल्पा एनं पशवो भुञ्जन्त उपतिष्ठेरन् । यद् बहु_ आनयेत् । बहव एनं पशवो भुञ्जन्त उपतिष्ठेरन् । बह्व् आनीय_आविः पृष्ठं कुर्यात् । बहव एवैनं पशवो भुञ्जन्त उपतिष्ठन्ते । यजमानो वा एककपालः । यद् एककपालस्य_अवद्येत् ।
VERSE: 6 { 1.6.3.6} यजमानस्य_अवद्येत् । उद् वा मद्येद् यजमानः । प्र वा मीयेत । सकृद् एव होतव्यः । सकृद् इव हि सुवर्गो लोकः । हुत्वा_अभिजुहोति । यजमानम् एव सुवर्गं लोकं गमयित्वा । तेजसा समर्धयति । यजमानो वा एककपालः । सुवर्गो लोक आहवनीयः ।
VERSE: 7 { 1.6.3.7} यद् एककपालम् आहवनीये जुहोति । यजमानम् एव सुवर्गं लोकं गमयति । यद् धस्तेन जुहुयात् । सुवर्गाल् लोकाद् यजमानमवविध्येत् । स्रुचा जुहोति । सुवर्गस्य लोकस्य समष्ट्यै । यत् प्राङ् पद्येत । देवलोकम् अभिजयेत् । यद् दक्षिणा पितृलोकम् । यत् प्रत्यक् ।
VERSE: 8 { 1.6.3.8} रक्षाꣳसि यज्ञꣳ हन्युः । यद् उदङ् । मनुष्यलोकम् अभिजयेत् । प्रतिष्ठितो होतव्यः । एककपालं वै प्रतितिष्ठन्तं द्यावापृथिवी अनु प्रतितिष्ठतः । द्यावापृथिवी ऋतवः । ऋतून् यज्ञः । यज्ञं यजमानः । यजमानं प्रजाः । तस्मात् प्रतिष्ठितो होतव्यः ।
VERSE: 9 { 1.6.3.9} वाजिनो यजति । अग्निर् वायुः सूर्यः । ते वै वाजिनः । तानेव तद् यजति । अथो खल्व् आहुः । छन्दाꣳसि वै वाजिन इति । तान्य् एव तद् यजति । ऋक्सामे वा इन्द्रस्य हरी सोमपानौ । तयोः परिधय आधानम् । वाजिनं भागधेयम् ।
VERSE: 10 { 1.6.3.10} यद् अप्रहृत्य परिधीञ् जुहुयात् । अन्तराधानाभ्यां घासं {द्या सं} प्रयच्छेत् । प्रहृत्य परिधीञ् जुहोति । निराधानाभ्याम् एव घासं { द्या सं} प्रयच्छति । बर्हिषि विषिञ्चन् वाजिनम् आनयति । प्रजा वै बर्हिः । रेतो वाजिनम् । प्रजास्व् एव रेतो दधाति । समुपहूय भक्षयन्ति । एतत् सोमपीथा ह्य् एते । अथो आत्मन्न् एव रेतो दधते । यजमान उत्तमो भक्षयति । पशवो वै वाजिनम् । यजमान एव पशून् प्रतिष्ठापयन्ति ।
अनुवाक 4 राजसूये वरुणप्रघासः VERSE: 1 { 1.6.4.1} प्रजापतिः सविता भूत्वा प्रजा असृजत । ता एनम् अत्यमन्यन्त । ता अस्माद् अपाक्रामन् । ता वरुणो भूत्वा प्रजा वरुणेन_अग्राहयत् । ताः प्रजा वरुणगृहीताः । प्रजापतिं पुनर् उपाधावन् नाथम् इच्छमानाः । स एतान् प्रजापतिर् वरुणप्रघासान् अपश्यत् । तान् निरवपत् । तैर् वै स प्रजा वरुणपाशाद् अमुञ्चत् । यद् वरुणप्रघासा निरुप्यन्ते ।
VERSE: 2 { 1.6.4.2} प्रजानाम् अवरुणग्राहाय । तासां दक्षिणो बाहुर् न्यक्न आसीत् । सव्यः प्रसृतः । स एतां द्वितीयां दक्षिणतो वेदिम् उदहन् । ततो वै स प्रजानां दक्षिणं बाहुं प्रासारयत् । यद् द्वितीयां दक्षिणतो वेदिम् उद्धन्ति । तस्माच् चातुर्मास्ययाज्य् अमुष्मिꣳल् लोक उभयाबाहुः । यज्ञ_अभिजितꣳ ह्य् अस्य । पृथमात्राद् वेदी असंभिन्ने भवतः ।
VERSE: 3 { 1.6.4.31} तस्मात् पृथमात्रं व्यꣳसौ । उत्तरस्यां वेद्याम् उत्तरवेदिम् उपवपति । पशवो वा उत्तरवेदिः । पशून् एव_अवरुन्धे । अथो यज्ञपरुषो ऽनन्तरित्यै । एतद् ब्राह्मणान्य् एव पञ्च हवीꣳषि । अथैष ऐन्द्राग्नो भवति । प्राणापानौ वा एतौ देवानाम् । यद् इन्द्राग्नी । यद् ऐन्द्राग्नो भवति ।
VERSE: 4 { 1.6.4.4} प्राणापानाव् एव_अवरुन्धे । ओजो बलं वा एतौ देवानाम् । यद् इन्द्राग्नी । यद् ऐन्द्राग्नो भवति । ओजो बलम् एव_अवरुन्धे । मारुत्य् आमिक्षा भवति । वारुण्य् आमिक्षा । मेषी च मेषश् च भवतः । मिथुना एव प्रजा वरुणपाशान् मुञ्चति । लोमशौ भवतो मेध्यत्वाय ।
VERSE: 5 { 1.6.4.5} शमीपर्णान्य् उपवपति । घासम् एवाऽऽभ्याम् अपियच्छति । प्रजापतिम् अन्नाद्यं न_उपानमत् । स एतेन शत_इध्मेन हविषा_अन्नाद्यम् अवारुन्ध । यत् परःशतानि शमीपर्णानि भवन्ति । अन्नाद्यस्य_अवरुद्ध्यै । सौम्यानि वै करीराणि । सौम्या खलु वा आहुतिर् दिवो वृष्टिं च्यावयति । यत् करीराणि भवन्ति । सौम्यया_एव_आहुत्या दिवो वृष्टिम् अवरुन्धे । काय एककपालो भवति । प्रजानां कन्त्वाय { कंत्वाय} । प्रतिपूरुषं करम्भपात्राणि भवन्ति । जाता एव प्रजा वरुणपाशान् मुञ्चति । एकम् अतिरिक्तम् । जनिष्यमाणा एव प्रजा वरुणपाशान् मुञ्चति ।
अनुवाक 5 राजसूये वरुणप्रघासः VERSE: 1 { 1.6.5.1} उत्तरस्यां वेद्याम् अन्यानि हवीꣳषि सादयति । दक्षिणायां मारुतीम् । अपधुरम् एवैनां युनक्ति । अथो ओज एवासाम् अवहरति । तस्माद् ब्रह्मणश् च क्षत्त्राच् च विशो ऽन्यतो ऽपक्रमिणीः । मारुत्या पूर्वया प्रचरति । अनृतम् एवा_अवयजते । वारुण्या_उत्तरया । अन्तत एव {एवं} वरुणम् अवयजते । यद् एव_अध्वर्युः करोति ।
VERSE: 2 { 1.6.5.2} तत् प्रतिप्रस्थाता करोति । तस्माद् यत्_ श्रेयान् करोति । तत् पापीयान् करोति । पत्नीं वाचयति । मेध्याम् एवैनां करोति । अथो तप एवैनाम् उपनयति । यत्_ जारꣳ सन्तं न प्रब्रूयात् । प्रियं ज्ञातिꣳ रुन्ध्यात् । असौ मे जार इति निर्दिशेत् । निर्दिश्य_एवैनं वरुणपाशेन ग्राहयति ।
VERSE: 3 { 1.6.5.3} प्रघास्यान् हवामह इति पत्नीम् उदानयति । अहूता_एवैनाम् { अह्वतैवैनाम्} । यत् पत्नी पुरोनुवाक्याम् अनुब्रूयात् । निर्वीर्यो यजमानः स्यात् । यजमानो ऽन्वाह । आत्मन्न् एव वीर्यं धत्ते । उभौ याज्याꣳ सवीर्यत्वाय । यद् ग्रामे यद् अरण्य इत्य् आह । यथा_उदितम् एव वरुणम् अवयजते । यजमानदेवत्यो वा आहवनीयः ।
VERSE: 4 { 1.6.5.4} भ्रातृव्यदेवत्यो दक्षिणः । यद् आहवनीये जुहुयात् । यजमानं वरुणपाशेन ग्राहयेत् । दक्षिणे ऽग्नौ जुहोति । भ्रातृव्यम् एव वरुणपाशेन ग्राहयति । शूर्पेण जुहोति । अन्यम् एव वरुणम् अवयजते । शीर्षन्न् अधिनिधाय जुहोति । शीर्षत एव वरुणम् अवयजते । प्रत्यङ् तिष्ठन्_जुहोति । {सम्पादक टिप्पणी -- चतुष्कोणगता कण्डिका_इयं पदपाठभ्रमेण दण्डपातभ्रमेण वा_अष्टपदा जाता}
VERSE: 5 { 1.6.5.5} प्रत्यङ्ङ् एव वरुणपाशान् निर्मुच्यते । अक्रन् कर्म कर्मकृत इत्य् आह । देवान् ऋणं निरवदाय । अनृणा गृहान् उपप्रेत_इति वाव_एतद् आह । वरुणगृहीतं वा एतद् यज्ञस्य । यद् यजुषा गृहीतस्य_अतिरिच्यते । तुषाश् च निष्कासश् च । तुषैश् च निष्कासेन च_अवभृथम् अवैति । वरुणगृहीतेन_एव वरुणम् अवयजते । अपो ऽवभृथम् अवैति ।
VERSE: 6 { 1.6.5.6} अप्सु वै वरुणः । साक्षाद् एव वरुणम् अवयजते । प्रतियुतो वरुणस्य पाश इत्य् आह । वरुणपाशाद् एव निर्मुच्यते । अप्रतीक्षम् आयन्ति । वरुणस्य_अन्तर्हित्यै । एधो ऽस्येधिषीमहि_इत्य् आह । समिधा_एव_अग्निं नमस्यन्त उपायन्ति । तेजो ऽसि तेजो मयि धेहि_इत्य् आह । तेज एवाऽऽत्मन् धत्ते ।
अनुवाक 6 राजसूये साकमेधः VERSE: 1 { 1.6.6.1} देव_असुराः संयत्ता आसन् । सो ऽग्निर् अब्रवीत् । मम_इयम् अनीकवती तनूः । तां प्रीणीत । अथ_असुरान् अभिभविष्यथ_इति । ते देवा अग्नये ऽनीकवते पुरोडाशम् अष्टाकपालं निरवपन् । सो ऽग्निर् अनीकवान् स्वेन भागधेयेन प्रीतः । चतुर्धा_अनीकान्य् अजनयत । ततो देवा अभवन् । परा_असुराः ।
VERSE: 2 { 1.6.6.2} यद् अग्नये ऽनीकवते पुरोडाशम् अष्टाकपालं निर्वपति । अग्निम् एव_अनीकवन्तꣳ स्वेन भगधेयेन प्रीणाति । सो ऽग्निर् अनीकवान् स्वेन भागधेयेन प्रीतः । चतुर्धा_अनीकानि जनयते । असौ वा आदित्यो ऽग्निर् अनीकवान् । तस्य रश्मयो ऽनीकानि । साकꣳ सूर्येण_उद्यता निर्वपति । साक्षाद् एवास्मा अनीकानि जनयति । ते ऽसुराः पराजिता यन्तः । द्यावापृथिवी उपाश्रयन् ।
VERSE: 3 { 1.6.6.3} ते देवा मरुद्भ्यः सांतपनेभ्यश् चरुं निरवपन् । तां द्यावापृथिवीभ्याम् एव_उभयतः समतपन् । यन् मरुद्भ्यः सांतपनेभ्यश् चरुं निर्वपति । द्यावापृथिवीभ्याम् एव तद् उभयतो यजमानो भ्रातृव्यान् संतपति । मध्यंदिने निर्वपति । तर्हि हिते ऽक्ष्णिष्ठं तपति । चरुर् भवति । सर्वत एवैनान् संतपति । ते देवाः श्वोविजयिनः सन्तः । सर्वासां दुग्धे गृहमेधीयं चरुं निरवपन् ।
VERSE: 4 { 1.6.6.4} आशिता एव_अद्य_उपवसाम । कस्य वा ह_इदम् । कस्य वा श्वो भवितेति । स शृतो ऽभवत् । तस्य_अहुतस्य न_अश्नन्न् । न हि देवा अहुतस्य_अश्नन्ति । ते ऽब्रुवन् । कस्मा इमꣳ होष्याम इति । मरुद्भ्यो गृहमेधिभ्य इत्य् अब्रुवन् । तं मरुद्भ्यो गृहमेधिभ्यो ऽजुहवुः ।
VERSE: 5 { 1.6.6.5} ततो देवा अभवन् । परा_असुराः । यस्यैवं विदुषो मरुद्भ्यो गृहमेधिभ्यो गृहे जुह्वति । भवत्य् आत्मना । परा_अस्य भ्रातृव्यो भवति । यद् वै यज्ञस्य पाकत्रा क्रियते । पशव्यं तत् । पाकत्रा वा एतत् क्रियते । यन् न_इध्माबर्हिर् भवति । न सामिधेनीर् अन्वाह ।
VERSE: 6 { 1.6.6.6} न प्रयाजा इज्यन्ते । न_अनूयाजाः । य एवं वेद । पशुमान् भवति । आज्यभागौ यजति । यज्ञस्यैव चक्षुषी न_अन्तरेति । मरुतो गृहमेधिनो यजति । भागधेयेन_एवैनान् समर्धयति । अग्निꣳ स्विष्टकृतं यजति प्रतिष्ठित्यै । इडान्तो भवति । पशवो वा इडा । पशुष्व् एव_उपरिष्टात् प्रतितिष्ठति ।
अनुवाक 7 राजसूये साकमेधः VERSE: 1 { 1.6.7.1} यत् पत्नी गृहमेधीयस्य_अश्नीयात् । गृहमेध्य् एव स्यात् । वि त्व् अस्य यज्ञ ऋध्येत । यन् न_अश्नीयात् । अगृहमेधी स्यात् । न_अस्य यज्ञो व्य्र्̥द्ध्येत । प्रतिवेशं पचेयुः । तस्य_अश्नीयात् । गृहमेध्य् एव भवति । न_अस्य यज्ञो व्यृध्यते ।
VERSE: 2 { 1.6.7.2} ते देवा गृहमेधीयेन_इष्ट्वा । आशिता अभवन् । आञ्जत_अभ्यञ्जत । अनु वत्सान् अवासयन् । तेभ्यो ऽसुराः क्षुधं प्राहिण्वन् । सा देवेषु लोकम् अवित्त्वा । असुरान् पुनर् अगच्छत् । गृहमेधीयेन_इष्ट्वा । आशिता भवन्ति । आञ्जते ऽभ्यञ्जते ।
VERSE: 3 { 1.6.7.3} अनु वत्सान् वासयन्ति । भ्रातृव्यायैव तद् यजमानः क्षुधं प्रहिणोति । ते देवा गृहमेधीयेन_इष्ट्वा । इन्द्राय निष्कासं न्यदधुः । अस्मान् एव श्व इन्द्रो निहितभाग उपावर्तितेति । तान् इन्द्रो निहितभाग उपावर्तत । गृहमेधीयेन_इष्ट्वा । इन्द्राय निष्कासं निदध्यात् । इन्द्र एवैनं निहितभाग उपावर्तते । गार्हपत्ये जुहोति ।
VERSE: 4 { 1.6.7.4} भागधेयेनैवैनꣳ समर्धयति । ऋषभम् आह्वयति । वषट्कार एवास्य सः । अथो इन्द्रियम् एव तद् वीर्यं यजमानो भ्रातृव्यस्य वृङ्क्ते । इन्द्रो वृत्रꣳ हत्वा । परां परावतम् अगच्छत् । अपाराधम् इति मन्यमानः । सो ऽब्रवीत् । क इदं वेदिष्यति_इति । ते ऽब्रुवन् मरुतो वरं वृणामहै ।
VERSE: 5 { 1.6.7.5} अथ वयं वेदाम । अस्मभ्यम् एव प्रथमꣳ हविर्निरुप्याता इति । त एनम् अध्यक्रीडन् । तत् क्रीडिनां क्रीडित्वम् । यन् मरुद्भ्यः क्रीडिभ्यः प्रथमꣳ हविर् निरुप्यते विजित्यै । साकꣳ सूर्येण_उद्यता निर्वपति । एतस्मिन् वै लोक इन्द्रो वृत्रम् अहन् समृद्ध्यै । एतद् ब्राह्मणान्य् एव पञ्च हवीꣳषि । एतद् ब्राह्मण ऐन्द्राग्नः । अथैष ऐन्द्रश् चरुर् भवति । { 1.6.7.5} उद्धारं वा एतम् इन्द्र उदहरत । वृत्रꣳ हत्वा । अन्यासु देवतास्व् अधि । यद् एष ऐन्द्रश् चरुर् भवति । उद्धारम् एव तं यजमान उद्धरते । अन्यासु प्रजास्व् अधि । वैश्वकर्मण एककपालो भवति । विश्वान्य् एव तेन कर्माणि यजमानो ऽवरुन्धे ।
अनुवाक 8 राजसूये पिण्डपितृयज्ञः VERSE: 1 { 1.6.8.1} वैश्वदेवेन वै प्रजापतिः प्रजा असृजत । ता वरुणप्रघासैर् वरुणपाशाद् अमुञ्चत् । साकमेधैः प्रत्यस्थापयत् । त्र्यम्बकैर् रुद्रं निरवादयत । पितृयज्ञेन सुवर्गं लोकम् अगमयत् । यद् वैश्वदेवेन यजते । प्रजा एव तद् यजमानः सृजते । ता वरुणप्रघासैर् वरुणपाशान् मुञ्चति । साकमेधैः प्रतिष्ठापयति । त्र्यम्बकैर् रुद्रं निरवदयते ।
VERSE: 2 { 1.6.8.2} पितृयज्ञेन सुवर्गं लोकं गमयति । दक्षिणतः प्राचीनावीती निर्वपति । दक्षिणावृद् धि पितृणाम् । अनादृत्य तत् । उत्तरत एव_उपवीय निर्वपेत् । उभये हि देवाश् च पितरश् च_इज्यन्ते । अथो यद् एव दक्षिणार्धे ऽधिश्रयति । तेन दक्षिणावृत् । सोमाय पितृमते पुरोडाशꣳ षट्कपालं निर्वपति । संवत्सरो वै सोमः पितृमान् ।
VERSE: 3 { 1.6.8.3} संवत्सरम् एव प्रीणाति । पितृभ्यो बर्हिषद्भ्यो धानाः । मासा वै पितरो बर्हिषदः । मासान् एव प्रीणाति । यस्मिन् वा ऋतौ पुरुषः प्रमीयते । सो ऽस्य_अमुष्मिꣳल् लोके भवति । बहुरूपा धाना भवन्ति । अहोरात्राणाम् अभिजित्यै । पितृभ्यो ऽग्निष्वात्तेभ्यो मन्थम् । अर्धमासा वै पितरो ऽग्निष्वात्ताः ।
VERSE: 4 { 1.6.8.4} अर्धमासान् एव प्रीणाति । अभिवान्यायै दुग्धे भवति । सा हि पितृदेवत्यं दुहे । यत् पूर्णम् । तन् मनुष्याणाम् । उपर्यर्धो देवानाम् । अर्धः पितृणाम् । अर्ध उपमन्थति । अर्धो हि पितृणाम् । एकया_उपमन्थति ।
VERSE: 5 { 1.6.8.5} एका हि पितृणाम् । दक्षिणा_उपमन्थति । दक्षिणावृद्धि पितृणाम् । अनारभ्य_उपमन्थति । तद्धि पितॄन् गच्छति । इमां दिशं वेदिम् उद्धन्ति । उभये हि देवाश् च पितरश् च_इज्यन्ते । चतुःस्रक्तिर् भवति । सर्वा ह्य् अनु दिशः पितरः । अखाता भवति ।
VERSE: 6 { 1.6.8.6} खाता हि देवानाम् । मध्यतो ऽग्निर् आधीयते । अन्ततो हि देवानाम् आधीयते । वर्षीयान् इध्म इध्माद् भवति व्यावृत्त्यै । परिश्रयति । अन्तर्हितो हि पितृलोको मनुष्यलोकात् । यत् परुषि दिनम् । तद् देवानाम् । यद् अन्तरा । तन् मनुष्याणाम् ।
VERSE: 7 { 1.6.8.7} यत् समूलम् । तत् पितृणाम् । समूलं बर्हिर् भवति व्यावृत्त्यै । दक्षिणा स्तृणाति । दक्षिणावृद्धि पितृणाम् । त्रिः पर्येति । तृतीये वा इतो लोके पितरः । तान् एव प्रीणाति । त्रिः पुनः पर्येति । षट् संपद्यन्ते ।
VERSE: 8 { 1.6.8.8} षड् वा ऋतवः । ऋतून् एव प्रीणाति । यत् प्रस्तरं यजुषा गृह्णीयात् । प्रमायुको यजमानः स्यात् । यन् न गृह्णीयात् । अनायतनः स्यात् । तूष्णीम् एव न्यस्येत् । न प्रमायुको भवति । न_अनायतनः । यत् त्रीन् परिधीन् परिदध्यात् ।
VERSE: 9 { 1.6.8.9} मृत्युना यजमानं परिगृह्णीयात् । यन् न परिदध्यात् । रक्षाꣳसि यज्ञꣳ हन्युः । द्वौ परिधी परिदधाति । रक्षसाम् अपहत्यै । अथो मृत्योर् एव यजमानम् उत्सृजति । यत् त्रीणि_त्रीणि हवीꣳष्य् उदाहरेयुः । त्रयस्_त्रय एषाꣳ साकं प्रमीयेरन् । एकैकम् अनूचीनान्य् उदाहरन्ति । एकैक एवैषाम् अन्वञ्चः प्रमीयते । कशिपु कशिपव्याय । उपबर्हणम् उपबर्हण्याय । आञ्जनम् आञ्जन्याय । अभ्यञ्जनम् अभ्यञ्जन्याय । यथाभागम् एवैनान् प्रीणाति ।
अनुवाक 9 राजसूये पितृयज्ञः VERSE: 1 { 1.6.9.1} अग्नये देवेभ्यः पितृभ्यः समिध्यमानाय_अनुब्रूहि_इत्य् आह । उभये हि देवाश् च पितरश् च_इज्यन्ते । एकाम् अन्वाह । एका हि पितृणाम् । त्रिर् अन्वाह । त्रिर् हि देवानाम् । आघाराव् आघारयति । यज्ञपरुषोर् अनन्तरित्यै । न_आर्षेयं वृणीते । न होतारम् ।
VERSE: 2 { 1.6.9.2} यद् आर्षेयं वृणीते । यद् होतारम् । प्रमायुको यजमानः स्यात् । प्रमायुको होता । तस्मान् न वृणीते । यजमानस्य होतुर् गोपीथाय । अपबर्हिषः प्रयाजान् यजति । प्रजा वै बर्हिः । प्रजा एव मृत्योर् उत्सृजति । आज्यभागौ यजति ।
VERSE: 3 { 1.6.9.3} यज्ञस्यैव चक्षुषी न_अन्तरेति । प्राचीनावीती सोमं यजति । पितृदेवत्या हि । एषा_आहुतीः । पञ्चकृत्वो ऽवद्यति । पञ्च ह्य् एता देवताः । द्वे पुरोऽनुवाक्ये । याज्या देवता वषट्कारः । ता एव प्रीणाति । सन्ततम् अवद्यति ।
VERSE: 4 { 1.6.9.4} ऋतूनाꣳ संतत्यै । प्र_एवैभ्यः पूर्वया पुरोऽनुवाक्यया_आह । प्रणयति द्वितीयया । गमयति याज्यया । तृतीये वा इतो लोके पितरः । अह्न एवैनान् {एवैनां} पूर्वया पुरोऽनुवाक्यया_अत्यानयति । रात्रियै द्वितीयया । आ_एवैनान् याज्यया गमयति । दक्षिणतो ऽवदाय । उदङ्ङ् अतिक्रामति व्यावृत्त्यै ।
VERSE: 5 { 1.6.9.5} आ स्वधा_इत्य् आश्रावयति । अस्तु स्वधा_इति प्रत्याश्रावयति । स्वधा नम इति वषट्करोति । स्वधाकारो हि पितृणाम् । सोमम् अग्रे यजति । सोमप्रयाजा हि पितरः । सोमं पितृमन्तं यजति । संवत्सरो वै सोमः पितृमान् । संवत्सरम् एव तद् यजति । पितॄन् बर्हिषदो यजति ।
VERSE: 6 { 1.6.9.6} ये वै यज्वानः । ते पितरो बर्हिषदः । तान् एव तद् यजति । पितॄन् अग्निष्वात्तान् यजति । ये वा अयज्वानो गृहमेधिनः । ते पितरो ऽग्निष्वात्ताः । तान् एव तद् यजति । अग्निं कव्यवाहनं यजति । य एव पितृणाम् अग्निः । तम् एव तद् यजति ।
VERSE: 7 { 1.6.9.7} अथो यथा_अग्निꣳ स्विष्टकृतं यजति । तादृग् एव तत् । एतत् ते तत ये च त्वाम् अन्व् इति तिसृषु स्रक्तीषु निदधाति । तस्माद् आ तृतीयात् पुरुषान् नामनिगृह्णन्ति { नाम न गृह्णन्ति?} । एतावन्तो हि_इज्यन्ते । अत्र पितरो यथाभागं मन्दध्वम् इत्य् आह । ह्लीका हि पितरः । उदञ्चो निष्क्रामन्ति । एषा वै मनुष्याणां दिक् । स्वाम् एव तद् दिशम् अनु निष्क्रामन्ति ।
VERSE: 8 { 1.6.9.8} आहवनीयम् उपतिष्ठन्ते । न्य् एवास्मै तद् ध्नुवते । यत् सत्य् आहवनीये । अथ_अन्यत्र चरन्ति । आ तमितोर् उपतिष्ठन्ते । अग्निम् एव_उपद्रष्टारं कृत्वा । पितॄन् निरवदयन्ते । अन्तं वा एते प्राणानां गच्छन्ति । य आ तमितोर् उपतिष्ठन्ते । सुसंदृशं त्वा वयम् इत्य् आह ।
VERSE: 9 { 1.6.9.9} प्राणो वै सुसंदृक् । प्राणम् एवाऽऽत्मन् दधते । योजा न्व् इन्द्र ते हरी इत्य् आह । प्राणम् एव पुनर् अयुङ्क्त । अक्षन्न् अमीमदन्त हि_इति गार्हपत्यम् उपतिष्ठन्ते । अक्षन्न् अमीमदन्त_अथ त्वा_उपतिष्ठामह इति वाव_एतद् आह । अमीमदन्त पितरः सोम्या इत्य् अभिप्रपद्यन्ते । अमीमदन्त पितरो ऽथ त्वा_अभिप्रपद्यामह इति वाव_एतद् आह । अपः परिषिञ्चति । मार्जयत्य् एवैनान् ।
VERSE: 10 { 1.6.9.10} अथो तर्पयत्य् एव । तृप्यति प्रजया पशुभिः । य एवं वेद । अपबर्हिषाव् अनूयाजौ यजति । प्रजा वै बर्हिः । प्रजा एव मृत्योर् उत्सृजति । चतुरः प्रयाजान् यजति । द्वाव् अनूयाजौ । षट् संपद्यन्ते । षड् वा ऋतवः । { 1.6.9.10} ऋतून् एव प्रीणाति । न पत्न्य् अन्वास्ते । न संयाजयन्ति । यत् पत्न्य् अन्वासीत । यत् संयाजयेयुः । प्रमायुका स्यात् । तस्मान् न_अन्वास्ते । न संयाजयन्ति । पत्नियै गोपीथाय ।
अनुवाक 10 राजसूये त्र्यम्बकहविः VERSE: 1 { 1.6.10.1} प्रतिपूरुषम् एककपालान् निर्वपति । जाता एव प्रजा रुद्रान् निरवदयते । एकम् अतिरिक्तम् । जनिष्यमाणा एव प्रजा रुद्रान् निरवदयते । एककपाला भवन्ति । एकधा_एव रुद्रं निरवदयते । न_अभिघारयति । यद् अभिघारयेत् । अन्तरवचारिणꣳ रुद्रं कुर्यात् । एक_उल्मुकेन यन्ति( उल्मुके नयन्ति) ।
VERSE: 2 { 1.6.10.2} तद् धि रुद्रस्य भागधेयम् । इमां दिशं यन्ति । एषा वै रुद्रस्य दिक् । स्वायाम् एव दिशि रुद्रं निरवदयते । रुद्रो वा अपशुकाग्रा आहुत्यै न_अतिष्ठत । असौ ते पशुर् इति निर्दिशेद् यं द्विष्यात् । यम् एव द्वेष्टि । तम् अस्मै पशुं निर्दिशति । यदि न द्विष्यात् । आखुस् ते पशुर् इति ब्रूयात् ।
VERSE: 3 { 1.6.10.3} न ग्राम्यान् पशून् हिनस्ति । न_अरण्यान् । चतुष्पथे जुहोति । एष वा अग्नीनां पड्बीशो नाम । अग्निवत्य् एव जुहोति । मध्यमेन पर्णेन जुहोति । स्रुग्द् ह्य् एषा(स्रुग्ध्येषा) । अथो खलु । अन्तमेनैव होतव्यम् । अन्तत एव रुद्रं निरवदयते ।
VERSE: 4 { 1.6.10.4} एष ते रुद्र भागः सह स्वस्रा_अम्बिकया इत्य् आह । शरद् वा अस्य_अम्बिका स्वसा । तया वा एष हिनस्ति । यꣳ हिनस्ति । तया_एवैनꣳ सह शमयति । भेषजं गव इत्य् आह । यावन्त एव ग्राम्याः पशवः । तेभ्यो भेषजं करोति । अव_अम्ब रुद्रम् अदिमहि_इत्य् आह । आशिषम् एवैताम् आशास्ते ।
VERSE: 5 { 1.6.10.5} त्र्यम्बकं यजामह इत्य् आह । मृत्योर् मुक्षीय मा_अमृताद् इति वाव_एतद् आह । उत्किरन्ति । भगस्य लीप्सन्ते । मूते कृत्वा सजन्ति । यथा जनं यते ऽवसं {यतेवसं} करोति । तादृग् एव तत् । एष ते रुद्र भाग इत्य् आह निरवत्त्यै । अप्रतीक्षम् आयन्ति । अपः परिषिञ्चति । रुद्रस्य_अन्तर्हित्यै । प्र वा एते ऽस्माल् लोकाच् च्यवन्ते । ये त्र्यम्बकैश् चरन्ति । आदित्यं चरुं पुनर् एत्य निर्वपति । इयं वा अदितिः । अस्याम् एव प्रतितिष्ठन्ति ।
प्रपाठक: 7
अनुवाक 1 राजसूये शुनासीरः
VERSE: 1 { 1.7.1.1}
एतद् ब्राह्मणान्य् एव पञ्च हवीꣳषि ।
अथ_इन्द्राय शुनासीराय पुरोडाशं द्वादशकपालं निर्वपति ।
संवत्सरो वा इन्द्रा शुनासीरः ।
संवत्सरेणैवास्मा अन्नम् अवरुन्धे ।
वायव्यं पयो भवति ।
वायुर् वै वृष्ट्यै प्रदापयिता ।
स एवास्मै वृष्टिं प्रदापयति ।
सौर्य एककपालो भवति ।
सूर्येण वा अमुष्मिꣳल् लोके वृष्टिर् धृता ।
स एवास्मै वृष्टिं नियच्छति ।
VERSE: 2 { 1.7.1.2} द्वादशगवꣳ सीरं दक्षिणा समृद्ध्यै । देव_असुराः संयत्ता आसन् । ते देवा अग्निम् अब्रुवन् । त्वया वीरेण_असुरान् अभिभवाम_इति । सो ऽब्रवीत् । त्रेधा_अहम् आत्मानं विकरिष्य इति । स त्रेधा_आत्मानं व्यकुरुत । अग्निं तृतीयम् । रुद्रं तृतीयम् । वरुणं तृतीयम् ।
VERSE: 3 { 1.7.1.3} सो ऽब्रवीत् । क इदं तुरीयम् इति । अहम् इति_इन्द्रो ऽब्रवीत् । सं तु सृजावहा इति । तौ समसृजेताम् । स इन्द्रस् तुरीयम् अभवत् । यद् इन्द्रस् तुरीयम् अभवत् । तद् इन्द्रतुरीयस्य_इन्द्रतुरीयत्वम् । ततो वै देवा व्यजयन्त । यद् इन्द्रतुरीयं निरुप्यते विजित्यै ।
VERSE: 4 { 1.7.1.4} वहिनी धेनुर् दक्षिणा । यद् वहिनी तेन_आग्नेयी । यद् गौः । तेन रौद्री । यद् धेनुः । तेन_ऐन्द्री । यत् स्त्री सती दान्ता । तेन वारुणी समृद्ध्यै । प्रजापतिर् यज्ञम् असृजत ।
VERSE: 5 { 1.7.1.5} तꣳ सृष्टꣳ रक्षाꣳस्य् अजिघाꣳसन् । स एताः प्रजापतिर् आत्मनो देवता निरमिमीत । ताभिर् वै स दिग्भ्यो रक्षाꣳसि प्राणुदत । यत् पञ्चावत्तीयं जुहोति । दिग्भ्य एव तद् यजमानो रक्षाꣳसि प्रणुदते । समूढꣳ रक्षः संदग्धꣳ रक्ष इत्य् आह । रक्षाꣳस्य् एव संदहति । अग्नये रक्षोघ्ने स्वाहा_इत्य् आह । देवताभ्य एव विजिग्यानाभ्यो भागधेयं करोति । प्रष्टिवाही रथो दक्षिणा समृद्ध्यै ।
VERSE: 6 { 1.7.1.6} इन्द्रो वृत्रꣳ हत्वा । असुरान् पराभाव्य । नमुचिम् आसुरं न_अलभत[न_आलभत?] । तꣳ शच्यागृह्णात् । तौ समलभेताम् । सो ऽस्माद् अभिशुनतरो ऽभवत् । सो ऽब्रवीत् । संधाꣳ संदधावहै । अथ त्वा_वः { त्वाव} स्रक्ष्यामि । न मा शुष्केण न_आर्द्रेण हनः ।
VERSE: 7 { 1.7.1.7} न दिवा न नक्तम् इति । स एतम् अपां फेनम् असिञ्चत् । न वा एष शुष्को न_आर्द्रो व्युष्टा_आसीत् । अनुदितः सूर्यः । न वा एतद् दिवा न नक्तम् । तस्यैतस्मिꣳल् लोके । अपां फेनेन शिर उदवर्तयत् । तद् एनम् अन्ववर्तत । मित्रध्रुग् इति ।
VERSE: 8 { 1.7.1.8} स एतान् अपामार्गान् अजनयत् । तान् अजुहोत् । तैर् वै स रक्षाꣳस्य् अपाहत {अपाहन्} । यद् अपामार्गहोमो भवति । रक्षसाम् अपहत्यै । एक_उल्मुकेन यन्ति । तद्धि रक्षसां भागधेयम् । इमां दिशं यन्ति । एषा वै रक्षसां दिक् । स्वायाम् एव दिशि रक्षाꣳसि हन्ति ।
VERSE: 9 { 1.7.1.9} स्वकृत इरिणे जुहोति प्रदरे वा । एतद् वै रक्षसाम् आयतनम् । स्व एवाऽऽयतने रक्षाꣳसि हन्ति । पर्णमयेन स्रुवेण जुहोति । ब्रह्म वै पर्णः । ब्रह्मणा_एव रक्षाꣳसि हन्ति । देवस्य त्वा सवितुः प्रसव इत्य् आह । सवितृप्रसूत एव रक्षाꣳसि हन्ति । हतꣳ रक्षो वधिष्म रक्ष इत्य् आह । रक्षसाꣳ स्तृत्यै । यद् वस्ते तद् दक्षिणा निरवत्त्यै । अप्रतीक्षम् आयन्ति । रक्षसाम् अन्तर्हित्यै ।
अनुवाक 2 राजसूये देविकाहवींषि VERSE: 1 { 1.7.2.1} धात्रे पुरोडाशं द्वादशकपालं निर्वपति । संवत्सरो वै धाता । संवत्सरेणैवास्मै प्रजाः प्रजनयति । अन्व् एवास्मा अनुमतिर् मन्यते । राते राका । प्र सिनीवाली जनयति । प्रजास्व् एव प्रजातासु कुह्वा वाचं दधाति । मिथुनौ गावौ दक्षिणा समृद्ध्यै । आग्नावैष्णवम् एकादशकपालं निर्वपति । ऐन्द्रावैष्णवम् एकादशकपालम् ।
VERSE: 2 { 1.7.2.2} वैष्णवं त्रिकपालम् । वीर्यं वा अग्निः । वीर्यम् इन्द्रः । वीर्यं विष्णुः । प्रजा एव प्रजाता वीर्ये प्रतिष्ठापयति । तस्मात् प्रजा वीर्यावतीः । वामन ऋषभो वही दक्षिणा । यद् वही तेन_आग्नेयः । यद् ऋषभः ।
VERSE: 3 { 1.7.2.3} तेन_ऐन्द्रः । यद् वामनः । तेन वैष्णवः समृद्ध्यै । अग्नीषोमीयम् एकादशकपालं निर्वपति । इन्द्रासोमीयम् एकादशकपालम् । सौम्यं चरुम् । सोमो वै रेतोधाः । अग्निः प्रजानां प्रजनयिता । वृद्धानाम् इन्द्रः प्रदापयिता । सोम एवास्मै रेतो दधाति ।
VERSE: 4 { 1.7.2.4} अग्निः प्रजां प्रजनयति । वृद्धाम् इन्द्रः प्रयच्छति । बभ्रुर् दक्षिणा समृद्ध्यै । सोमापौष्णं चरुं निर्वपति । ऐन्द्रापौष्णं चरुम् । सोमो वै रेतोधाः । पूषा पशूनां प्रजनयिता । वृद्धानाम् इन्द्रः प्रदापयिता । सोम एवास्मै रेतो दधाति । पूषा पशून् प्रजनयति ।
VERSE: 5 { 1.7.2.5} वृद्धान् इन्द्रः प्रयच्छति । पौष्णश् चरु भवति । इयं वै पूषा । अस्याम् एव प्रतितिष्ठति । श्यामो दक्षिणा समृद्ध्यै । बहु वै पुरुषो ऽमेध्यम् {मेध्यम्?} उपगच्छति । वैश्वानरं द्वादशकपालं निर्वपति । संवत्सरो वा अग्निर् वैश्वानरः । संवत्सरेणैवैनꣳ स्वदयति । हिरण्यं दक्षिणा ।
VERSE: 6 { 1.7.2.6} पवित्रं वै हिरण्यम् । पुनात्य् एवैनम् । बहु वै राजन्यो ऽनृतं करोति । उप जाम्यै हरते । जिनाति ब्राह्मणम् । वदत्य् अनृतम् । अनृते खलु वै क्रियमाणे वरुणो गृह्णाति । वारुणं यवमयं चरुं निर्वपति । वरुणपाशाद् एवैनं मुञ्चति । अश्वो दक्षिणा । वारुणो हि देवतया_अश्वः समृद्ध्यै ।
अनुवाक 3 राजसूये रत्निनां हविः VERSE: 1 { 1.7.3.1} रत्निनाम् एतानि हवीꣳषि भवन्ति । एते वै राष्ट्रस्य प्रदातारः । एते ऽपादातारः (पादातारः) । य एव राष्ट्रस्य प्रदातारः । ये ऽपादातारः (पादातारः) । त एवास्मै राष्ट्रं प्रयच्छन्ति । राष्ट्रम् एव भवति । यत् समाहृत्य निर्वपेत् । अरत्निनः स्युः । यथायथं निर्वपति रत्नित्वाय ।
VERSE: 2 { 1.7.3.2} यत् सद्यो निर्वपेत् । यावतीम् एकेन हविषा_आशिषम् अवरुन्धे । तावतीम् अवरुन्धीत । अन्वहं निर्वपति । भूयसीम् एवाऽऽशिषम् अवरुन्धे । भूयसो यज्ञक्रतून् उपैति । बार्हस्पत्यं चरुं निर्वपति ब्रह्मणो गृहे । मुखत एवास्मै ब्रह्म सꣳश्यति । अथो ब्रह्मन्न् एव क्षत्त्रम् अन्वारम्भयति । शितिपृष्ठो दक्षिणा समृद्ध्यै ।
VERSE: 3 { 1.7.3.3} ऐन्द्रम् एकादशकपालꣳ राजन्यस्य गृहे । इन्द्रियम् एव_अवरुन्धे । ऋषभो दक्षिणा समृद्ध्यै । आदित्यं चरुं महिष्यै गृहे । इयं वा अदितिः । अस्याम् एव प्रतितिष्ठति । धेनुर् दक्षिणा समृद्ध्यै । भगाय चरुं वावातायै गृहे । भगम् एवास्मिन् दधाति । विचित्तगर्भा पष्ठौही दक्षिणा समृद्ध्यै ।
VERSE: 4 { 1.7.3.4} नैर्ऋतं चरुं परिवृक्त्यै गृहे कृष्णानां व्रीहीणां नखनिर्भिन्नम् । पाप्मानम् एव निर्ऋतिं निरवदयते कृष्णा कूटाँ (कूटा) दक्षिणा समृद्ध्यै । आग्नेयम् अष्टाकपालꣳ सेनान्यो गृहे । सेनाम् एवास्य सꣳश्यति । हिरण्यं दक्षिणा समृद्ध्यै । वारुणं दशकपालꣳ सूतस्य गृहे । वरुणसवम् एव_अवरुन्धे । महानिरष्टो दक्षिणा समृद्ध्यै । मारुतꣳ सप्तकपालं ग्रामण्यो गृहे ।
VERSE: 5 { 1.7.3.5} अन्नं वै मरुतः । अन्नम् एव_अवरुन्धे । पृश्निर् दक्षिणा समृद्ध्यै । सावित्रं द्वादशकपालं क्षत्तुर् गृहे प्रसूत्यै । उपध्वस्तो दक्षिणा समृद्ध्यै । आश्विनं द्विकपालꣳ संग्रहीतुर् गृहे । अश्विनौ वै देवानां भिषजौ । ताभ्याम् एवास्मै भेषजं करोति । सवात्यौ दक्षिणा समृद्ध्यै । पौष्णं चरुं भागदुघस्य गृहे ।
VERSE: 6 { 1.7.3.6} अन्नं वै पूषा । अन्नम् एव_अवरुन्धे । श्यामो दक्षिणा समृद्ध्यै । रौद्रं गावीधुकं चरुम् अक्षावापस्य गृहे । अन्तत एव रुद्रं निरवदयते । शबल उद्वारो दक्षिणा समृद्ध्यै । द्वादश_एतानि हवीꣳषि भवन्ति । द्वादश मासाः संवत्सरः । संवत्सरेण_एवास्मै राष्ट्रम् अवरुन्धे । राष्ट्रम् एव भवति ।
VERSE: 7 { 1.7.3.7} यन् न प्रतिनिर्वपेत् । रत्निन आशिषो ऽवरुन्धीरन्न् । प्रतिनिर्वपति । इन्द्राय सुत्राम्णे पुरोडाशम् एकादशकपालम् । इन्द्राय_अꣳहोमुचे । आशिष एव_अवरुन्धे । आयन् नो { अयं नो} राजा वृत्रहा राजा । भूत्वा वृत्रं वध्याद् इत्य् आह । आशिषम् एवैताम् आशास्ते । मैत्राबार्हस्पत्यं भवति । श्वेतायै श्वेतवत्सायै दुग्धे ।
VERSE: 8 { 1.7.3.8} बार्हस्पत्ये मैत्रम् अपिदधाति । ब्रह्म चैवास्मै क्षत्त्रं च समीची दधाति । अथो ब्रह्मन्न् एव क्षत्त्रं प्रतिष्ठापयति । बार्हस्पत्येन पूर्वेण प्रचरति । मुखत एवास्मै ब्रह्म सꣳश्यति । अथो ब्रह्मन्न् एव क्षत्त्रम् अन्वारम्भयति । स्वयंकृता वेदिर् भवति । स्वयंदिनं बर्हिः । स्वयंकृत इध्मः । अनभिजितस्य_अभिजित्यै । तस्माद् राज्ञाम् अरण्यम् अभिजितम् । सैव श्वेता श्वेतवत्सा दक्षिणा समृद्ध्यै ।
अनुवाक 4 राजसूये देवसुवां हविः VERSE: 1 { 1.7.4.1} देवसुवाम् एतानि हवीꣳषि भवन्ति । एतावन्तो {एतावन्तौ} वै देवानाꣳ सवाः । त एवास्मै सवान् प्रयच्छन्ति । त एनꣳ सुवन्ते । अग्निर् एवैनं गृहपतीनाꣳ सुवते । सोमो वनस्पतीनाम् । रुद्रः पशूनाम् । बृहस्पतिर् वाचाम् । इन्द्रो ज्येष्ठानाम् । मित्रः सत्यानाम् ।
VERSE: 2 { 1.7.4.2} वरुणो धर्मपतीनाम् । एतद् एव सर्वं भवति । सविता त्वा प्रसवानाꣳ सुवताम् इति हस्तं गृह्णाति प्रसूत्यै । ये देवा देवसुवः स्थ_इत्य् आह । यथायजुर् एवैतत् । महते क्षत्त्राय महत आधिपत्याय महते जानराज्याय_इत्य् आह । आशिषम् एवैताम् आशास्ते । एष वो भरता राजा सोमो ऽस्माकं ब्राह्मणानाꣳ राजा_इत्य् आह । तस्मात् सोमराजानो ब्राह्मणाः । प्रति त्यन् नाम राज्यम् अधायि_इत्य् आह ।
VERSE: 3 { 1.7.4.3} राज्यम् एवास्मिन् प्रतिदधाति । स्वां तनुवं वरुणो अशिश्रेद् इत्य् आह । वरुणसवम् एव_अवरुन्धे । शुचेर् मित्रस्य व्रत्या अभूम_इत्य् आह । शुचिम् एवैनं व्रत्यं करोति । अमन्महि महत ऋतस्य नाम_इत्य् आह । मनुत एवैनम् । सर्वे व्राता वरुणस्य_अभूवन्न् इत्य् आह । सर्वव्रातम् एवैनं करोति । वि मित्र एवैर् अरातिम् {वि मित्ररावैर् अरातिम्} अतारीद् इत्य् आह {= तै.सं.1.8.10.f} ।
VERSE: 4 { 1.7.4.4} अरातिम् एवैनं तारयति । असूषुदन्त यज्ञिया ऋतेन_इत्य् आह । स्वदयत्य् एवैनम् । व्य् उ त्रितो जरिमाणं न आनड् इत्य् आह {= तै.सं 1.8.10.f} । आयुर् एवास्मिन् दधाति । द्वाभ्यां विमृष्टे । द्विपाद् यजमानः प्रतिष्ठित्यै । अग्नीषोमीयस्य च_एकादशकपालस्य देवसुवां च हविषाम् अग्नये स्विष्टकृते समवद्यति । देवताभिर् एवैनम् उभयतः परिगृह्णाति । विष्णुक्रमान् क्रमते । विष्णुर् एव भूत्वा_इमान् लोकान् अभिजयति ।
अनुवाक 5 राजसूये जलग्रहणम् जलाहरणम् VERSE: 1 { 1.7.5.1} अर्थ_इतः स्थ_इति जुहोति । आहुत्या_एवैना निष्क्रीय गृह्णाति । अथो हविष्कृतानाम् एव_अभिघृतानां गृह्णाति । वहन्तीनां गृह्णाति । एता वा अपाꣳ राष्ट्रम् । राष्ट्रम् एवास्मै गृह्णाति । अथो श्रियम् एवैनम् अभिवहन्ति । अपां पतिर् असि_इत्य् आह । मिथुनम् एव_अकः । वृषा_अस्य् ऊर्मिर् इत्य् आह ।
VERSE: 2 { 1.7.5.2} ऊर्मिमन्तम् एवैनं करोति । वृषसेनो ऽसि_इत्य् आह । सेनाम् एवास्य सꣳश्यति । व्रजक्षितः स्थ_इत्य् आह । एता वा अपां विशः । विशम् एवास्मै पर्यूहति । मरुताम् ओजः स्थ_इत्य् आह । अन्नं वै मरुतः । अन्नम् एव_अवरुन्धे । सूर्यवर्चसः स्थ_इत्य् आह ।
VERSE: 3 { 1.7.5.3} राष्ट्रम् एव वर्चस्व्य् अकः । सूर्यत्वचसः स्थ_इत्य् आह । सत्यं वा एतत् । यद् वर्षति । अनृतं यदातपति वर्षति । सत्य_अनृते एव_अवरुन्धे । न_एनꣳ सत्य_अनृते उदिते हिꣳस्तः । य एवं वेद । मान्दा स्थ_इत्य् आह । राष्ट्रम् एव ब्रह्मवर्चस्य् अकः ।
VERSE: 4 { 1.7.5.4} वाशाः स्थ_इत्य् आह । राष्ट्रम् एव वश्य् अकः । शक्वरीः स्थ_इत्य् आह । पशवो वै शक्वरीः । पशून् एव_अवरुन्धे । विश्वभृतः स्थ_इत्य् आह । राष्ट्रम् एव पयस्व्य् अकः । जनभृतः स्थ_इत्य् आह । राष्ट्रम् एव_इन्द्रियाव्यकः । अग्नेस् तेजस्याः स्थ_इत्य् आह ।
VERSE: 5 { 1.7.5.5} राष्ट्रम् एव तेजस्व्य् अकः । अपाम् ओषधीनाꣳ रसः स्थ_इत्य् आह । राष्ट्रम् एव मधव्यम् अकः । सारस्वतं ग्रहं गृह्णाति । एषा वा अपां पृष्ठम् । यत् सरस्वती । पृष्ठम् एवैनꣳ समानानां करोति । षोडशभिर् गृह्णाति । षोडशकलो वै पुरुषः । यावान् एव पुरुषः । तस्मिन् वीर्यं दधाति । षोडशभिर् जुहोति षोडशभिर् गृह्णाति । द्वात्रिꣳशत् संपद्यन्ते । द्वात्रिꣳशदक्षरा_अनुष्टुक् । वाग् अनुष्टुप् सर्वाणि च्छन्दाꣳसि । वाचा_एवैनꣳ सर्वेभिश् छन्दोभिर् अभिषिञ्चति ।
अनुवाक 6 राजसूये जलसंस्कारः VERSE: 1 { 1.7.6.1} देवीर् आपः सं मधुमतीर् मधुमतीभिः सृज्यध्वम् इत्य् आह । ब्रह्मणा_एवैनाः सꣳसृजति । अनाधृष्टाः सीदत_इत्य् आह । ब्रह्मणा_एवैनाः सादयति । अन्तरा होतुश् च धिष्णियं ब्राह्मणाच्छꣳसिनश् च सादयति । आग्नेयो वै होता । ऐन्द्रो ब्राह्मणाच्छꣳसी । तेजसा चैव_इन्द्रियेण चोभयतो राष्ट्रं परिगृह्णाति । हिरण्येन_उत्पुनाति । आहुत्यै हि पवित्राभ्याम् उत्पुनन्ति व्यावृत्त्यै ।
VERSE: 2 { 1.7.6.2} शतमानं भवति । शतायुः । पुरुषश् शत_इन्द्रियः । आयुष्य् एव_इन्द्रिये प्रतितिष्ठति । अनिभृष्टम् असि_इत्य् आह । अनिभृष्टꣳ ह्य् एतत् । वाचो बन्धुर् इत्य् आह । वाचो ह्य् एष बन्धुः । तपोजा इत्य् आह । तपोजा ह्य् एतत् । सोमस्य दात्रम् असि_इत्य् आह ।
VERSE: 3 { 1.7.6.3} सोमस्य ह्य् एतद् दात्रम् । शुक्रा वः शुक्रेण_उत्पुनामि_इत्य् आह । शुक्रा ह्य् आपः । शुक्रꣳ हिरण्यम् । चन्द्राश् चन्द्रेण_इत्य् आह । चन्द्रा ह्य् आपः । चन्द्रꣳ हिरण्यम् । अमृता अमृतेन_इत्य् आह । अमृता ह्य् आपः । अमृतꣳ हिरण्यम् ।
VERSE: 4 { 1.7.6.4} स्वाहा राजसूयाय_इत्य् आह । राजसूयाय ह्य् एना उत्पुनाति । सधमादो द्युम्नि नीरुज { नीरूर्ज} एता इति वारुण्या_ऋचा गृह्णाति । वरुणसवम् एव_अवरुन्धे । एकया गृह्णाति । एकधा_एव यजमाने वीर्यं दधाति । क्षत्रस्य_उल्बम् असि क्षत्रस्य योनिर् असि_इति तार्प्यं च_उष्णीषं च प्रयच्छति सयोनित्वाय । एकशतेन दर्भपुञ्जीलैः पवयति । शतायुर् वै पुरुषः शतवीर्यः । आत्मा_एकशतः ।
VERSE: 5 { 1.7.6.5} यावान् एव पुरुषः । तस्मिन् वीर्यं दधाति । दध्य् आशयति । इन्द्रियम् एव_अवरुन्धे । उदुम्बरम् आशयति । अन्नाद्यस्य_अवरुद्ध्यै । शष्पाण्य् आशयति । सुराबलिम् एवैनं करोति । आविद एता भवन्ति । आविदम् एवैनं गमयन्ति ।
VERSE: 6 { 1.7.6.6} अग्निर् एवैनं गार्हपत्येन_अवति । इन्द्र इन्द्रियेण । पूषा पशुभिः । मित्रावरुणौ प्राणापानाभ्याम् । इन्द्रो वृत्राय वज्रम् उदयच्छत् । स दिवम् अलिखत् । सो ऽर्यम्णः पन्था अभवत् । स आविन्ने द्यावापृथिवी धृतव्रते इति द्यावापृथिवी उपाधावत् । स आभ्याम् एव प्रसूत इन्द्रो वृत्राय वज्रं प्राहरत् । आविन्ने द्यावापृथिवी धृतव्रते इति यद् आह ।
VERSE: 7 { 1.7.6.7} आभ्याम् एव प्रसूतो यजमानो वज्रं भ्रातृव्याय प्रहरति । आविन्ना देव्य् अदितिर् विश्वरूपी_इत्य् आह । इयं वै देव्य् अदितिर् विश्वरूपी । अस्याम् एव प्रतितिष्ठति । आविन्नो ऽयम् असाव् आमुष्यायणो ऽस्यां विश्य् अस्मिन् राष्ट्र इत्य् आह । विशा_एवैनꣳ राष्ट्रेण समर्धयति । महते क्षत्राय महत आधिपत्याय महते जानराज्याया_इत्य् आह । आशिषम् एवैताम् आशस्ते । एष वो भरता राजा सोमो ऽस्माकं ब्राह्मणानाꣳ राजा_इत्य् आह । तस्मात् सोमराजानो ब्राह्मणाः ।
VERSE: 8 { 1.7.6.8} इन्द्रस्य वज्रो ऽसि वार्त्रघ्न इति धनुः प्रयच्छति विजित्यै । शत्रुबाधनाः स्थ_इति_इषून् । शत्रून् एवास्य बाधन्ते । पात मा प्रत्यञ्चं पात मा तिर्यञ्चम् अन्वञ्चं मा पात_इत्य् आह । तिस्रो वै शरव्याः । प्रतीची तिरश्च्य् अनूची । तभ्य एवैनं पान्ति । दिग्भ्यो मा पात_इत्य् आह । दिग्भ्य एवैनं पान्ति । विश्वाभ्यो मा नाष्ट्राभ्यः पात_इत्य् आह । अपरिमिताद् एवैनं पान्ति । हिरण्यवर्णाव् उषसां विरोक इति त्रिष्टुभा बाहू उद्गृह्णाति । इन्द्रियं वै वीर्यं त्रिष्टुक् । इन्द्रियम् एव वीर्यम् उपरिष्टाद् आत्मन् धत्ते ।
अनुवाक 7 राजसूये दिग्जयध्यानम VERSE: 1 { 1.7.7.41} दिशो व्यास्थापयति । दिशाम् अभिजित्यै । यद् अनुप्रक्रामेत् । अभि दिशो जयेत् । उत् तु माद्येत् । मनसोनुप्रक्रामति । अभि दिशो जयति । न_उन्माद्यति । समिधम् आतिष्ठ_इत्य् आह । तेज एव_अवरुन्धे ।
VERSE: 2 { 1.7.7.2} उग्राम् आतिष्ठ_इत्य् आह इन्द्रियम् एव_अवरुन्धे । विराजम् आतिष्ठ_इत्य् आह । अन्नाद्यम् एव_अवरुन्धे । उदीचीम् आतिष्ठ_इत्य् आह । पशून् एव_अवरुन्धे । ऊर्ध्वाम् आतिष्ठ_इत्य् आह । सुवर्गम् एव लोकम् अभिजयति । अनूज्जिहीते । सुवर्गस्य लोकस्य समष्ट्यै ।
VERSE: 3 { 1.7.7.3} मारुत एष भवति । अन्नं वै मरुतः । अन्नम् एव_अवरुन्धे । एकविꣳशतिकपालो भवति प्रतिष्ठित्यै । यो ऽरण्ये ऽनुवाक्यो गणः । तं मध्यत उपदधाति । ग्राम्यैर् एव पशुभिर् आरण्यान् पशून् परिगृह्णाति । तस्माद् ग्राम्यैः पशुभिर् आरण्याः पशवः परिगृहीताः । पृथिर् वैन्यः । अभ्यषिच्यत ।
VERSE: 4 { 1.7.7.4} स राष्ट्रं न_अभवत् । स एतानि पार्थान्य् अपश्यत् । तान्य् अजुहोत् । तैर् वै स राष्ट्रम् अभवत् । यत् पार्थानि जुहोति । राष्ट्रम् एव भवति । बार्हस्पत्यं पूर्वेषाम् उत्तमं भवति । ऐन्द्रम् उत्तरेषां प्रथमम् । ब्रह्म चैवास्मै क्षत्रं च समीची दधाति । अथो ब्रह्मन्न् एव क्षत्रं प्रतिष्ठापयति ।
VERSE: 5 { 1.7.7.5} षट् पुरस्ताद् अभिषेकस्य जुहोति । षड् उपरिष्टात् । द्वादश संपद्यन्ते । द्वादश मासाः संवत्सरः । संवत्सरः खलु वै देवानां पूः । देवानाम् एव पुरं मध्यतो व्यवसर्पति । तस्य न कुतश् चन_उपाव्याधो भवति । भूतानाम् अवेष्टीर् {एवेष्टीर्} जुहोति । अत्र_अत्र वै मृत्युर् जायते । यत्र_यत्रैव मृत्युर् जायते । तत एवैनम् अवयजते । तस्माद् राजसूयेन_ईजानः सर्वम् आयुर् एति । सर्वे ह्य् अस्य मृत्यवो ऽवेष्टाः । तस्माद् राजसूयेन_ईजानो न_अभिचरितवै । प्रत्यग् एनम् अभिचारः स्तृणुते ।
अनुवाक 8 राजसूये अभिषेकः VERSE: 1 { 1.7.8.1} सोमस्य त्विषिर् असि तव_इव मे त्विषिर् भूयाद् इति शार्दूलचर्म_उपस्तृणाति । यैव सोमे त्विषिः । या शार्दूले । ताम् एव_अवरुन्धे । मृत्योर् वा एष वर्णः । यत्_शार्दूलः । अमृतꣳ हिरण्यम् । अमृतम् असि मृत्योर् मा पाहि_इति हिरण्यम् उपास्यति । अमृतम् एव मृत्योर् अन्तर्धत्ते । शतमानं भवति ।
VERSE: 2 { 1.7.8.2} शत_आयुः पुरुषः शत_इन्द्रियः । आयुष्य् एव_इन्द्रिये प्रतितिष्ठति । दिद्योन् मा पाहि_इत्य् उपरिष्टाद् अधिनिदधाति । उभयत एवास्मै शर्म दधाति । अवेष्टा दन्दशूका इति क्लीबꣳ सीसेन विध्यति । दन्दशूकान् एव_अवयजते । तस्मात् क्लीबं दन्दशूका दꣳशुकाः । निरस्तं नमुचेः शिर इति लोहितायसं निरस्यति । पाप्मानम् एव नमुचिं निरवदयते । प्राणा आत्मनः पूर्वे ऽभिषिच्या इत्य् आहुः ।
VERSE: 3 { 1.7.8.3} सोमो राजा वरुणः । देवा धर्मसुवश् च ये । ते_ते वाचꣳ सुवन्तां ते_ते प्राणꣳ सुवन्ताम् इत्य् आह । प्राणान् एवाऽऽत्मनः पूर्वान् अभिषिञ्चति । यद् ब्रूयात् । अग्नेस् त्वा तेजसाऽभिषिञ्चामि_इति । तेजस्व्य् एव स्यात् । दुश्चर्मा तु भवेत् । सोमस्य त्वा द्युम्नेन_अभिषिञ्चामि_इत्य् आह । सौम्यो वै देवतया पुरुषः ।
VERSE: 4 { 1.7.8.4} स्वया_एवैनं देवतया_अभिषिञ्चति । अग्नेस् तेजसा_इत्य् आह । तेज एवास्मिन् दधाति । सूर्यस्य वर्चसा_इत्य् आह । वर्च एवास्मिन् दधाति । इन्द्रस्य_इन्द्रियेण_इत्य् आह । इन्द्रियम् एवास्मिन् दधाति । मित्रावरुणयोर् वीर्येण_इत्य् आह । वीरम् एवास्मिन् दधाति । मरुताम् ओजसा_इत्य् आह ।
VERSE: 5 { 1.7.8.5} ओज एवास्मिन् दधाति । क्षत्राणां क्षत्रपतिर् असि_इत्य् आह । क्षत्राणाम् एवैनं क्षत्रपतिं करोति । अति दिवस् पाहि_इत्य् आह । अत्य् अन्यान् पाहि_इति वाव_एतद् आह । समाववृत्रन्न् अधराग् उदीचीर् इत्य् आह । राष्ट्रम् एवास्मिन् ध्रुवम् अकः । उच्छेषणेन जुहोति । उच्छेषणभागो वै रुद्रः । भागधेयेन_एव रुद्रं निरवदयते ।
VERSE: 6 { 1.7.8.6} उदङ् परेत्य_अग्नीद्ध्रे जुहोति । एषा वै रुद्रस्य दिक् । स्वायाम् एव दिशि रुद्रं निरवदयते । रुद्र यत् ते क्रयी परं नाम_इत्य् आह । यद् वा अस्य क्रयी परं नाम । तेन वा एष हिनस्ति । यꣳ हिनस्ति । तेनैवैनꣳ सह शमयति । तस्मै हुतम् असि यमेष्टम् असि_इत्य् आह । यमाद् एवास्य मृत्युम् अवयजते ।
VERSE: 7 { 1.7.8.7} प्रजापते न त्वद् एतान्य् अन्य इति तस्यै गृहे जुहुयात् । यां कामयेत राष्ट्रम् अस्यै प्रजा स्याद् इति । राष्ट्रम् एवास्यै प्रजा भवति । पर्णमयेन_अध्वर्युर् अभिषिञ्चति । ब्रह्मवर्चसम् एवास्मिन् त्विषिं दधाति । औदुम्बरेण राजन्यः । ऊर्जम् एवास्मिन्न् अन्नाद्यं दधाति । आश्वत्थेन वैश्यः । विशम् एवास्मिन् पुष्टिं दधाति । नैयग्रोधेन जन्यः । मित्राण्य् एवास्मै कल्पयति । अथो प्रतिष्ठित्यै ।
अनुवाक 9 राजसूये रथारोहणेन विजयः VERSE: 1 { 1.7.9.1} इन्द्रस्य वज्रो ऽसि वार्त्रघ्न इति रथम् उपावहरति विजित्यै । मित्रावरुणयोस् त्वा प्रशास्त्रोः प्रशिषा युनज्मि_इत्य् आह । ब्रह्मणा_एवैनं देवताभ्यां युनक्ति । प्रष्टिवाहिनं युनक्ति । प्रष्टिवाही वै देवरथः । देवरथम् एवास्मै युनक्ति । त्रयो ऽश्वा भवन्ति । रथश् चतुर्थः । द्वौ सव्येष्ठसारथी । षट् संपद्यन्ते ।
VERSE: 2 { 1.7.9.2} षड् वा ऋतवः । ऋतुभिर् एवैनं युनक्ति । विष्णुक्रमान् क्रमते । विष्णुर् एव भूत्वा_इमाꣳल् लोकान् अभिजयति । यः क्षत्रियः प्रतिहितः । सो ऽन्वारभते । राष्ट्रम् एव भवति । त्रिष्टुभा_अन्वारभते । इन्द्रियं वै त्रिष्टुक् । इन्द्रियम् एव यजमाने दधाति ।
VERSE: 3 { 1.7.9.3} मरुतां प्रसवे जेषम् इत्य् आह । मरुद्भिर् एव प्रसूत उज्जयति । आप्तं मन इत्य् आह । यद् एव {आनंदा. यदैव} मनसैप्सीत् । तद् आपत् । राजन्यं जिनाति । अनाक्रान्त एवाऽऽक्रमते । वि वा एष इन्द्रियेण वीर्येण_ऋध्यते । यो राजन्यं जिनाति । सम् अहम् इन्द्रियेण वीर्येण_इत्य् आह ।
VERSE: 4 { 1.7.9.4} इन्द्रियम् एव वीर्यम् आत्मन् धत्ते । पशूनां मन्युर् असि तव_इव मे मन्युर् भूयाद् इति वाराही उपानहाव् उपमुञ्चते । पशूनां वा एष मन्युः । यद् वराहः । तेन_एव पशूनां मन्युम् आत्मन् धत्ते । अभि वा इयꣳ सुषुवाणं कामयते । तस्य_ईश्वरा_इन्द्रियं वीर्यम् आदातोः । वाराही उपानहाव् उपमुञ्चते । अस्या एव_अन्तर्धत्ते । इन्द्रियस्य वीर्यस्य_अनात्त्यै {अनात्यै, 3.3.10.2 में भी} ।
VERSE: 5 { 1.7.9.5} नमो मात्रे पृथिव्या इत्य् आह_अहिꣳसायै । इयद् अस्य् आयुर् अस्य् आयुर् मे धेहि_इत्य् आह । आयुरेवाऽऽत्मन्धत्ते। ऊर्क्_असि_ऊर्जं मे धेहि_इत्य् आह । ऊर्जम् एवाऽऽत्मन् धत्ते । युङ्ङ् असि वर्चो ऽसि वर्चो मयि धेहि_इत्य् आह । वर्च एवाऽऽत्मन् धत्ते । एकधा ब्रह्मण उपहरति । एकधा_एव यजमान आयुर् ऊर्जं वर्चो दधाति । रथविमोचनीया जुहोति प्रतिष्ठित्यै ।
VERSE: 6 { 1.7.9.6} त्रयो ऽश्वा भवन्ति । रथश् चतुर्थः । तस्माच् चतुर् जुहोति । यद् उभौ सह_अवतिष्ठेताम् । समानं लोकम् इयाताम् । सह संग्रहीत्रा रथवाहने रथम् आदधाति । सुवर्गाद् एवैनं लोकाद् अन्तर्दधाति । हꣳसः शुचिषद् इत्य् आदधाति । ब्रह्मणा_एवैनम् उपावहरति । ब्रह्मणा दधाति । अतिच्छन्दसा_आदधाति । अतिच्छन्दा वै सर्वाणि छन्दाꣳसि । सर्वेभिर् एवैनं छन्दोभिर् आदधाति । वर्ष्म वा एषा छन्दसाम् । यद् अतिच्छन्दाः । यद् अतिच्छन्दसा दधाति {अतिच्छन्दसा_आदधाति?} । वर्ष्म_एवैनꣳ समानानां करोति ।
अनुवाक 10 राजसूये विजयादूर्ध्वं यजमानस्य सवैः सेव्यत्वम् VERSE: 1 { 1.7.10.1} मित्रो ऽसि वरुणो ऽसि_इत्य् आह । मैत्रं वा अहः । वारुणी रात्रिः । अहोरात्राभ्याम् एवैनम् उपावहरति । मित्रो ऽसि वरुणो ऽसि_इत्य् आह । मैत्रो वै दक्षिणः । वारुणः सव्यः । वैश्वदेव्य् आमिक्षा । स्वम् एवैनौ भागधेयम् उपावहरति । सम् अहं विश्वैर् देवैर् इत्य् आह ।
VERSE: 2 { 1.7.10.2} वैश्वदेव्यो वै प्रजाः । ता एव_आद्याः कुरुते । क्षत्रस्य नाभिर् असि क्षत्रस्य योनिर् असि_इत्य् अधीवासम् आस्तृणाति सयोनित्वाय । स्योनाम् आसीद सुषदाम् आसीद_इत्य् आह । यथायजुर् एवैतत् । मा त्वा हिꣳसीन् मा_मा हिꣳसीद् इत्य् आह_अहिꣳसायै । निषसाद धृतव्रतो वरुणः पस्त्यास्व् आ साम्राज्याय सुक्रतुर् इत्य् आह । साम्राज्यम् एवैनꣳ सुक्रतुं करोति । ब्रह्माँ3 त्वꣳ राजन् ब्रह्मा_असि सविताऽसि सत्यसव इत्य् आह । सवितारम् एवैनꣳ सत्यसवं करोति ।
VERSE: 3 { 1.7.10.61} ब्रह्माँ3 त्वꣳ राजन् ब्रह्मा_असि_इन्द्रो ऽसि सत्य_ओजा इत्य् आह । इन्द्रम् एवैनꣳ सत्य_ओजसं करोति । ब्रह्माँ3 त्वꣳ राजन् ब्रह्मा_असि मित्रो ऽसि सुशेव इत्य् आह । मित्रम् एवैनꣳ सुशेवं करोति । ब्रह्माँ3 त्वꣳ राजन् ब्रह्मा_असि वरुणो ऽसि सत्यधर्मा_इत्य् आह । वरुणम् एवैनꣳ सत्यधर्माणं करोति । सविता_असि सत्यसव इत्य् आह । गायत्रीम् एवैतेन_अभिव्याहरति । इन्द्रो ऽसि सत्य_ओजा इत्य् आह । त्रिष्टुभम् एवैतेन_अभिव्याहरति ।
VERSE: 4 { 1.7.10.4} मित्रो ऽसि सुशेव इत्य् आह । जगतीम् एवैतेन_अभिव्याहरति । सत्यम् एता देवताः । सत्यम् एतानि छन्दाꣳसि । सत्यम् एव_अवरुन्धे । वरुणो ऽसि सत्यधर्मा_इत्य् आह । अनुष्टुभम् एवैतेन_अभिव्याहरति । सत्य_अनृते वा अनुष्टुप् । सत्य_अनृते वरुणः । सत्य_अनृते एव_अवरुन्धे ।
VERSE: 5 { 1.7.10.5} न_एनꣳ सत्य_अनृते उदिते हिꣳस्तः । य एवं वेद । इन्द्रस्य वज्रो ऽसि वार्त्रघ्न इति स्फ्यं प्रयच्छति । वज्रो वै स्फ्यः । वज्रेणैवास्मा अवरपरꣳ रन्धयति । एवꣳ हि तत्_श्रेयः । यद् अस्मा एते रध्येयुः । दिशो ऽभ्य् अयꣳ राजा_अभूद् इति पञ्चाक्षान् प्रयच्छति । एते वै सर्वे ऽयाः । अपराजयिनम् एवैनं करोति ।
VERSE: 6 { 1.7.10.6} ओदनम् उद्ब्रुवते । परमेष्ठी वा एषः । यद् ओदनः । परमाम् एवैनꣳ श्रियं गमयति । सुश्लोका3ꣳ सुमङ्गला3ꣳ { सुश्लोका4ं सुमङ्गला4ं} सत्यराजा3न् इत्य् आह । आशिषम् एवैताम् आशास्ते । शौनःशेपम् { श्यौनःशेपम्} आख्यापयते । वरुणपाशाद् एवैनं मुञ्चति । परःशतं भवति । शत_आयुः पुरुषः शत_इन्द्रियः । आयुष्य् एव_इन्द्रिये प्रतितिष्ठति । मारुतस्य च_एकविꣳशतिकपालस्य वैश्वदेव्यै च_आमिक्षाया अग्नये स्विष्टकृते समवद्यति । देवताभिर् एवैनम् उभयतः परिगृह्णाति । अपां नप्त्रे स्वाहा_ऊर्जो नप्त्रे स्वाहा_अग्नये गृहपतये स्वाहा_इति तिस्र आहुतीर् जुहोति । त्रय इमे लोकाः । एष्व् एव लोकेषु प्रतितिष्ठति ।
प्रपाठक: 8 अनुवाक 1 राजसूये संसृपां हविः VERSE: 1 { 1.8.1.1} वरुणस्य सुषुवाणस्य दशधा_इन्द्रियं वीर्यं परापतत् । तत् सꣳसृद्भिर् अनुसमसर्पत् । तत् सꣳसृपाꣳ सꣳसृत्त्वम् । अग्निना देवेन प्रथमे ऽहन्न् अनुप्रायुङ्क्त । सरस्वत्या वाचा द्वितीये । सवित्रा प्रसवेन तृतीये । पूष्णा पशुभिश् चतुर्थे । बृहस्पतिना ब्रह्मणा पञ्चमे । इन्द्रेण देवेन षष्ठे । वरुणेन स्वया देवतया सप्तमे ।
VERSE: 2 { 1.8.1.2} सोमेन राज्ञा_अष्टमे । त्वष्ट्रा रूपेण नवमे । विष्णुना यज्ञेन_आप्नोत् । यत् सꣳसृपो भवन्ति । इन्द्रियम् एव तद् वीर्यं यजमान आप्नोति । पूर्वा_पूर्वा वेदिर् भवति । इन्द्रियस्य वीर्यस्य_अवरुद्ध्यै । पुरस्ताद् उपसदाꣳ सौम्येन प्रचरति । सोमो वै रेतोधाः । रेत एव तद् दधाति । अन्तरा त्वाष्ट्रेण । रेत एव हितं त्वष्टा रूपाणि विकरोति । उपरिष्टाद् वैष्णवेन । यज्ञो वै विष्णुः । यज्ञ एव_अन्ततः प्रतितिष्ठति ।
अनुवाक 2 राजसूये दशपेयविधिः VERSE: 1 { 1.8.2.1} जामि वा एतत् कुर्वन्ति । यत् सद्यो दीक्षयन्ति । सद्यः सोमं क्रीणन्ति । पुण्डरिस्रजां प्रयच्छत्य् अजामित्वाय । अङ्गिरसः सुवर्गं लोकं यन्तः । अप्सु दीक्षातपसी प्रावेशयन् । तत् {यत्} पुण्डरीकम् अभवत् । यत् पुण्डरिस्रजां प्रयच्छति । साक्षाद् एव दीक्षातपसी अवरुन्धे । दशभिर् वत्सतरैः सोमं क्रीणाति । दश_अक्षरा विराट् ।
VERSE: 2 { 1.8.2.2} अन्नं विराट् । विराजा_एव_अन्नाद्यम् अवरुन्धे । मुष्करा भवन्ति स_इन्द्रत्वाय । दशपेयो भवति । अन्नाद्यस्य_अवरुद्ध्यै । शतं ब्राह्मणाः पिबन्ति । शत_आयुः पुरुषः शत_इन्द्रियः । आयुष्य् एव_इन्द्रिये प्रतितिष्ठति । सप्तदशꣳ स्तोत्रं भवति । सप्तदशः प्रजापतिः ।
VERSE: 3 { 1.8.2.3} प्रजापतेर् आप्त्यै । प्रकाशाव् अध्वर्यवे ददाति { प्राक्साशावध्वर्यवे ददत्} । प्रकाशम् एवैनं गमयति । स्रजम् उद्गात्रे । व्य् एवास्मै वासयति । रुक्मꣳ होत्रे । आदित्यम् एवास्मा उन्नयति । अश्वं प्रस्तोतृप्रतिहर्तृभ्याम् । प्राजापत्यो वा अश्वः । प्रजापतेर् आप्त्यै ।
VERSE: 4 { 1.8.2.4} द्वादश पष्ठौहीर् ब्रह्मणे । आयुर् एव_अवरुन्धे । वशां मैत्रावरुणाय । राष्ट्रम् एव वश्य् अकः । ऋषभं ब्राह्मणाच्छꣳसिने । राष्ट्रम् एव_इन्द्रियाव्यकः । वाससी नेष्टापोतृभ्यां । पवित्रे एवास्यैते । स्थूरि यवाचितम् अच्छावाकाय । अन्तत एव व्वरुणम् अवयजते ।
VERSE: 5 { 1.8.2.5} अनड्वाहम् अग्नीधे । वह्निर् वा अनड्वान् । वह्निर् अग्नीत् । वह्निना_एव वह्नि यज्ञस्य_अवरुन्धे । इन्द्रस्य सुषुवाणस्य त्रेधा_इन्द्रियं वीर्यं परापतत् । भृगुस् तृतीयम् अभवत् । श्रायन्तीयं तृतीयम् । सरस्वती तृतीयम् । भार्गवो होता भवति । श्रायन्तीयं ब्रह्मसामं भवति । वारवन्तीयम् अग्निष्टोमसामम् । सारस्वतीर् अपो गृह्णाति । इन्द्रियस्य वीर्यस्य_अवरुद्ध्यै । श्रायन्तीयं ब्रह्मसामं भवति । इन्द्रियम् एवास्मिन् वीर्यꣳ श्रयति । वारवन्तीयम् अग्निष्टोमसामम् । इन्द्रियम् एवास्मिन् वीर्यं वारयति ।
अनुवाक 3 VERSE: 1 { 1.8.3.1} ईश्वरो वा एष दिशो ऽनून्मदितोः । यं दिशो ऽनु व्यास्थापयन्ति । दिशाम् अवेष्टयो भवन्ति । दिक्ष्व् एव प्रतितिष्ठत्य् अनुन्मादाय । पञ्च देवता यजति । पञ्च दिशः । दिक्ष्व् एव प्रतितिष्ठति । हविषो_हविष इष्ट्वा बार्हस्पत्यम् अभिघारययति । यजमानदेवत्यो वै बृहस्पतिः । यजमानम् एव तेजसा समर्धयति ।
VERSE: 2 { 1.8.3.2} आदित्यां मल्हां {अह्लां} गर्भिणीम् आलभते । मारुतीं पृश्निं पष्ठौहीम् । विशं चैवास्मै राष्ट्रं च समीची दधाति । आदित्यया पूर्वया प्रचरति । मारुत्या_उत्तरया । राष्ट्र एव विशम् अनुबध्नाति । उच्चैर् आदित्याया आश्रावयति । उपाꣳशु मारुत्यै । तस्माद् राष्ट्रं विशम् अतिवदति । गर्भिण्य् आदित्या भवति ।
VERSE: 3 { 1.8.3.3} इन्द्रियं वै गर्भः । राष्ट्रम् एव_इन्द्रियाव्यकः । अगर्भा मारुती । विड् वै मरुतः । विशम् एव निरिन्द्रियाम् अकः । देव_असुराः संयत्ता आसन् । ते देवा अश्विनोः पूषन् वाचः सत्यꣳ संनिधाय । अनृतेन_असुरान् अभ्यभवन् । ते ऽश्विभ्यां पूष्णे पुरोडाशं द्वादशकपालं निरवपन् । ततो वै ते वाचः सत्यम् अवारुन्धत ।
VERSE: 4 { 1.8.3.4} यद् अश्विभ्यां पूष्णे पुरोडाशं द्वादशकपालं निर्वपति । अनृतेन_एव भ्रातृव्यान् अभिभूय । वाचः सत्यम् अवरुन्धे । सरस्वते सत्यवाचे चरुम् । पूर्वम् एव_उदितम् । उत्तरेण_अभिगृणाति । सवित्रे सत्यप्रसवाय पुरोडाशं द्वादशकपालं प्रसूत्यै । दूतान् प्रहिणोति । आविद एता भवन्ति । आविदम् एवैनं गमयन्ति । अथो दूतेभ्य एव न च्छिद्यते । तिसृधन्वꣳ शुष्कदृतिर् दक्षिणा समृद्ध्यै ।
अनुवाक 4 राजसूये प्रयुजां हविर्विधिः VERSE: 1 { 1.8.4.1} आग्नेयम् अष्टाकपालं निर्वपति । तस्मात्_शिशिरे कुरुपञ्चालाः प्राञ्चो यान्ति । सौम्यं चरुम् । तस्माद् वसन्तं व्यवसाय_आदयन्ति । सावित्रं द्वादशकपालम् । तस्मात् पुरस्ताद् यवानाꣳ सवित्रा विरुन्धते । बार्हस्पत्यं चरुम् । सवित्रा_एव विरुध्य । ब्रह्मणा यवान् आदधते । त्वाष्ट्रम् अष्टाकपालम् ।
VERSE: 2 { 1.8.4.2} रूपाण्य् एव तेन कुर्वते । वैश्वानरं द्वादशकपालम् । तस्माज् जघन्ये नैदाघे प्रत्यञ्चः कुरुपञ्चाला यान्ति । सारस्वतं चरुं निर्वपति । तस्मात् प्रावृषि सर्वा वाचो वदन्ति । पौष्णेन व्यवस्यन्ति । मैत्रेण कृषन्ते । वारुणेन विधृता आसते । क्षैत्रपत्येन पाचयन्ते । आदित्येन_आदधते ।
VERSE: 3 { 1.8.4.3} मासि_मास्य् एतानि हवीꣳषि निरुप्याणि_इत्य् आहुः । तेनैव_ऋतून् प्रयुङ्क्त इति । अथो खल्व् आहुः । कः संवत्सरं जीविष्यति_इति । षड् एव पूर्वेद्युर् निरुप्याणि । षड् उत्तरेद्युः । तेनैव_ऋतून् प्रयुङ्क्ते । दक्षिणो रथवाहनवाहः पूर्वेषां दक्षिणा । उत्तर उत्तरेषाम् । संवत्सरस्यैव_अन्तौ युनक्ति । सुवर्गस्य लोकस्य समष्ट्यै ।
अनुवाक 5 राजसूये सौत्रामणीयागविधिः VERSE: 1 { 1.8.5.1} इन्द्रस्य सुषुवाणस्य दशधा_इन्द्रियं वीर्यं परापतत् । स यत् प्रथमं निरष्ठीवत् । तत् क्वलम् अभवत् । यद् द्वितीयम् । तद् बदरम् । यत् तृतीयम् । तत् कर्कन्धु । यन् नस्तः । स सिꣳहः । यद् अक्ष्योः ।
VERSE: 2 { 1.8.5.2} स शार्दूलः । यत् कर्णयोः । स वृकः । य ऊर्ध्वः । स सोमः । या_अवाची । सा सुरा । त्रयाः सक्तवो भवन्ति । इन्द्रियस्य_अवरुद्ध्यै । त्रयाणि लोमानि ।
VERSE: 3 { 1.8.5.3} त्विषिम् एव_अवरुन्धे । त्रयो ग्रहाः । वीर्यम् एव_अवरुन्धे । नाम्ना दशमी । नव वै पुरुषे प्राणाः । नाभिर् दशमी । प्राणा इन्द्रियं वीर्यम् । प्राणान् एव_इन्द्रियं वीर्यं यजमान आत्मन् धत्ते । सीसेन क्लीबात्_शष्पाणि क्रीणाति । न वा एतद् अयो न हिरण्यम् ।
VERSE: 4 { 1.8.5.4} यत् सीसम् । न स्त्री न पुमान् । यत् क्लीबः । न सोमो न सुरा । यत् सौत्रामणी समृद्ध्यै । स्वाद्वीं त्वा स्वादुना_इत्य् आह । सोमम् एवैनां करोति । सोमो ऽस्य् अश्विभ्यां पच्यस्व सरस्वत्यै पच्यस्व_इन्द्राय सुत्राम्णे पच्यस्व_इत्य् आह । एताभ्यो ह्य् एषा देवताभ्यः पच्यते । तिस्रः सꣳसृष्टा वसति ।
VERSE: 5 { 1.8.5.5} तिस्रो हि रात्रीः क्रीतः सोमो वसति । पुनातु ते परिस्रुतम् इति यजुषा पुनाति व्यावृत्त्यै {आनंदा. व्यावृत्यै} । पवित्रेण पुनाति । पवित्रेण हि सोमं पुनन्ति । वारेण शश्वता तना_इत्य् आह । वारेण हि सोमं पुनन्ति । वायुः पूतः पवित्रेण_इति न_एतया पुनीयात् । व्यृद्धा ह्य् एषा । अतिपवितस्यैतया पुनीयात् । कुविद् अङ्ग_इत्य् अनिरुक्तया प्राजापत्यया गृह्णाति ।
VERSE: 6 { 1.8.5.6} अनिरुक्तः प्रजापतिः । प्रजापतेर् आप्त्यै । एकया_ऋचा गृह्णाति । एकधा_एव यजमाने वीर्यं दधाति । आश्विनं धूम्रम् आलभते । अश्विनौ वै देवानां भिषजौ । ताभ्याम् एवास्मै भेषजं करोति । सारस्वतं मेषम् । वाग् वै सरस्वती । वाचा_एवैनं भिषज्यति । ऐन्द्रम् ऋषभꣳ स_इन्द्रत्वाय ।
अनुवाक 6 राजसूये सौत्रामणिविधिः VERSE: 1 { 1.8.6.21} यत् त्रिषु यूपेष्व् आलभेत । बहिर्धा_अस्माद् इन्द्रियं वीर्यं दध्यात् । भ्रातृव्यम् अस्मै जनयेत् । एकयूप आलभते । एकधा_एवास्मिन्न् इन्द्रियं वीर्यं दधाति । न_अस्मै भ्रातृव्यं जनयति । न_एतेषां पशूनां पुरोडाशा भवन्ति । ग्रहपुरोडाशा ह्य् एते । युवꣳ सुरामम् अश्विना_इति सर्वदेवत्ये याज्यानुवाक्ये भवतः । सर्वा एव देवताः प्रीणाति ।
VERSE: 2 { 1.8.6.2} ब्राह्मणं परिक्रीणीयाद् उच्छेषणस्य पातारम् । ब्राह्मणो ह्य् आहुत्या उच्छेषणस्य पाता । यदि ब्राह्मणं न विन्देत् । वल्मीकवपायाम् अवनयेत् । सा_एव ततः प्रायश्चित्तिः । यद् वै सौत्रामण्यै व्यृद्धम् । तद् अस्यै समृद्धम् । नानादेवत्याः पशवश् च पुरोडाशाश् च भवन्ति समृद्ध्यै । ऐन्द्रः पशूनाम् उत्तमो भवति । ऐन्द्रः पुरोडाशानां प्रथमः ।
VERSE: 3 { 1.8.6.3} इन्द्रिये एवास्मै समीची दधाति । पुरस्ताद् अनूयाजानां पुरोडाशैः प्रचरति । पशवो वै पुरोडाशाः । पशून् एव_अवरुन्धे । ऐन्द्रम् एकादशकपालं निर्वपति । इन्द्रियम् एव_अवरुन्धे । सावित्रं द्वादशकपालं प्रसूत्यै । वारुणं दशकपालम् । अन्तत एव वरुणम् अवयजते । वडवा दक्षिणा ।
VERSE: 4 { 1.8.6.4} उत वा एषा_अश्वꣳ सूते । उत_अश्वतरम् । उत सोम उत सुरा । यत् सौत्रामणी समृद्ध्यै । बार्हस्पत्यं पशुं चतुर्थमतिपवितस्य_आलभते । ब्रह्म वै देवानां बृहस्पतिः । ब्रह्मणा_एव यज्ञस्य व्यृद्धम् अपिवपति । पुरोडाशवान् एष पशुर् भवति । न ह्य् एतस्य ग्रहं गृह्णन्ति । सोमप्रतीकाः पितरस् तृप्णुत_इति शत_आतृण्णायाꣳ समवनयति ।
VERSE: 5 { 1.8.6.5} शत_आयुः पुरुषः शत_इन्द्रियः । आयुष्य् एव_इन्द्रिये प्रतितिष्ठति । दक्षिणे ऽग्नौ जुहोति । पापवस्यसस्य व्यावृत्त्यै । हिरण्यम् अन्तरा धारयति । पूताम् एवैनां जुहोति । शतमानं भवति । शत_आयुः पुरुषः शत_इन्द्रियः । आयुष्य् एव_इन्द्रिये प्रतितिष्ठति । 0 यत्र_एव शत_आतृण्णां धारयति ।
VERSE: 6 { 1.8.6.6} तन् निदधाति प्रतिष्ठित्यै । पितॄन् वा एतस्य_इन्द्रियं वीर्यं गच्छति । यꣳ सोमो ऽतिपवते । पितृणां याज्यानुवाक्याभिर् उप तिष्ठते । यद् एवास्य पितॄन् इन्द्रियं वीर्यं गच्छति । तद् एव_अवरुन्धे । तिसृभिर् उपतिष्ठते । तृतीये वा इतो लोके पितरः । तान् एव प्रीणाति । अथो त्रीणि वै यज्ञस्य_इन्द्रियाणि । अध्वर्युर् होता ब्रह्मा । त उपतिष्ठन्ते । यान्य् एव यज्ञस्य_इन्द्रियाणि । तैर् एवास्मै भेषजं करोति ।
अनुवाक 7 पवित्राहविधिः, अभिषेचनीयविधिः VERSE: 1 { 1.8.7.1} अग्निष्टोमम् अग्र आहरति । यज्ञमुखं वा अग्निष्टोमः । यज्ञमुखम् एव_आरभ्य सवम् आक्रमते । अथ_एषो ऽभिषेचनीयश् चतुस्त्रिंशः पवमानो भवति । त्रयस्त्रिꣳशद् वै देवताः । ता एवाऽऽप्नोति । प्रजापतिश् चतुस्त्रिꣳशः । तम् एवाऽऽप्नोति । सꣳशर एष स्तोमानाम् अयथापूर्वम् । यद् विषमाः स्तोमाः ।
VERSE: 2 { 1.8.7.2} एतावान् वै यज्ञः । यावान् पवमानाः । अन्तःश्लेषणं त्वा अन्यत् । यत् समाः पवमानाः । तेन_असꣳशरः । तेन यथापूर्वम् । आत्मना_एव_अग्निष्टोमेन_ऋध्नोति । आत्मना पुण्यो भवति । प्रजा वा उक्थानि । पशव उक्थानि {पशव उक्थानि। प्रजा वा उक्थानि इति पाठ व्यत्यय} । यद् उक्थ्यो भवत्य् अनुसंतत्यै ।
अनुवाक 8 राजसूये साममन्त्रयोर्विशेषाभिधानम् VERSE: 1 { 1.8.8.29} उप त्वा जामयो गिर इति प्रतिपद् भवति । वाग् वै वायुः । वाच एवैषो ऽभिषेकः । सर्वासाम् एव प्रजानाꣳ सूयते । सर्वा एनं प्रजा राजा_इति वदन्ति । एतम् उ त्यं दशक्षिप इत्य् आह । आदित्या वै प्रजाः । प्रजानाम् एवैतेन सूयते । यन्ति वा एते यज्ञमुखात् । ये सम्भार्या अक्रन् ।
VERSE: 2 { 1.8.8.2} यद् आह पवस्व वाचो अग्रिय इति । तेनैव यज्ञमुखान् न यन्ति । अनुष्टुक् प्रथमा भवति । अनुष्टुग् उत्तमा । वाग् वा अनुष्टुक् । वाचा_एव प्रयन्ति । वाचा_उद्यन्ति । उद्वतीर् भवन्ति । उद्वद् वा अनुष्टुभो रूपम् । आनुष्टुभो राजन्यः ।
VERSE: 3 { 1.8.8.3} तस्माद् उद्वतीर् भवन्ति । सौर्य् अनुष्टुग् उत्तमा भवति । सुवर्गस्य लोकस्य संतत्यै । यो वै सवाद् एति । न_एनꣳ सव उपनमति । यः सामभ्य एति । पापीयान् सुषुवाणो भवति । एतानि खलु वै सामानि । यत् पृष्ठानि । यत् पृष्ठानि भवन्ति ।
VERSE: 4 { 1.8.8.4} तैर् एव सवान् न_एति । यानि देवराजानाꣳ सामानि । तैर् अमुष्मिꣳल् लोक ऋध्नोति । यानि मनुष्यराजानाꣳ सामानि । तैर् अस्मिꣳल् लोक ऋध्नोति । उभयोर् एव लोकयोर् ऋध्नोति । देवलोके च मनुष्यलोके च । एकविꣳशो ऽभिषेचनीयस्य_उत्तमो भवति । एकविꣳशः केशवपनीयस्य प्रथमः । सप्तदशो दशपेयः ।
VERSE: 5 { 1.8.8.5} विड् वा एकविꣳशः । राष्ट्रꣳ सप्तदशः । विश एवैतन् मध्यतो ऽभिषिच्यते । तस्माद् वा एष विशां प्रियः । विशो हि मध्यतो ऽभिषिच्यते । यद् वा एनम् अदो दिशो ऽनु व्यास्थापयन्ति । तत् सुवर्गं लोकम् अभ्यारोहति । यद् इमं लोकं न प्रत्यवरोहेत् । अतिजनं वा_इयात् । उद् वा माद्येत् । यद् एष प्रतीचीनस्तोमो भवति । इमम् एव तेन लोकं प्रत्यवरोहति । अथो अस्मिन्न् एव लोके प्रतितिष्ठत्य् अनुन्मादाय ।
अनुवाक 9 राजसूये अभिषेकगतविशेषाभिधानम् VERSE: 1 { 1.8.9.1} इयं वै रजता । असौ हरिणी । यद् रुक्मौ भवतः । आभ्याम् एवैनम् उभयतः परिगृह्णाति । वरुणस्य वा अभिषिच्यमानस्य_आपः । इन्द्रियं वीर्यं निरघ्नन् । तत् सुवर्णꣳ हिरण्यम् अभवत् । यद् रुक्मम् अन्तर्दधाति । इन्द्रियस्य वीर्यस्य_अनिर्घाताय । शतमानो भवति शतक्षरः । शत_आयुः पुरुषः शत_इन्द्रियः । आयुष्य् एव_इन्द्रिये प्रतितिष्ठति । आयुर् वै हिरण्यम् । आयुष्या एवैनम् अभ्यतिक्षरन्ति । तेजो वै हिरण्यम् । तेजस्या एवैनम् अभ्यतिक्षरन्ति । वर्चो वै हिरण्यम् । वर्चस्या एवैनम् अभ्यतिक्षरन्ति ।
अनुवाक 10 VERSE: 1 { 1.8.10.1} अप्रतिष्ठितो वा एष इत्य् आहुः । यो राजसूयेन यजत इति । यदा वा एष एतेन द्विरात्रेण यजते । अथ प्रतिष्ठा । अथ संवत्सरम् आप्नोति । यावन्ति संवत्सरस्य_अहोरात्राणि । तावतीर् एतस्य स्तोत्रीयाः । अहोरात्रेष्व् एव प्रतितिष्ठति । अग्निष्टोमः पूर्वम् अहर् भवति । अतिरात्र उत्तरम् ।
VERSE: 2 { 1.8.10.2} नाना_एव_अहोरात्रयोः प्रतितिष्ठति । पौर्णमास्यां पूर्वम् अहर् भवति । व्यष्टकायाम् उत्तरम् । नाना_एव_अर्धमासयोः प्रतितिष्ठति । अमावास्यायां पूर्वम् अहर् भवति । उद्दृष्ट उत्तरम् । नाना_एव मासयोः प्रतितिष्ठति । अथो खलु । ये एव समानपक्षे पुण्याहे स्याताम् । तयोः कार्यं प्रतिष्ठित्यै ।
VERSE: 3 { 1.8.10.3} अपशव्यो द्विरात्र इत्य् आहुः । द्वे ह्य् एते छन्दसी । गायत्रं च त्रैष्टुभं च । जगतीम् अन्तर्यन्ति । न तेन जगती कृतेत्य् आहुः । यद् एनां तृतीयसवने कुर्वन्ति_इति । यदा वा एषा_अहीनस्य_अहर् भजते । स_अह्नस्य वा सवनम् । अथैव जगती कृता । अथ पशव्यः । व्युष्टिर् वा एष द्विरात्रः । य एवं विद्वान् द्विरात्रेण यजते । व्य् एवास्मा उच्छति । अथो तम एव_अपहते । अग्निष्टोमम् अन्तत आहरति । अग्निः सर्वा देवताः । देवतास्व् एव प्रतितिष्ठति ।
काण्ड 2 आरण्यक काण्ड?
प्रपाठक: 1 अग्निहोत्रम् अनुवाक 1 अग्निहोत्रस्योपोद्घातः VERSE: 1 { 2.1.1.1} अङ्गिरसो वै सत्त्रम् आसत । तेषां पृश्निर् घर्मधुग् आसीत् । सा_ऋजीषेण_अजीवत् । ते ऽब्रुवन् । कस्मै नु सत्त्रम् आस्महे । ये ऽस्या ओषधीर् न जनयाम इति । ते दिवो वृष्टिम् असृजन्त । यावन्तः स्तोका अवापद्यन्त । तावतीर् ओषधयो ऽजायन्त । ता जाताः पितरो विषेण_अलिम्पन् ।
VERSE: 2 { 2.1.1.2} तासां जग्ध्वा रुप्यन्त्यैत् । ते ऽब्रुवन् । क इदम् इत्थम् अकर् इति । वयं भागधेयम् इच्छमाना इति पितरो ऽब्रुवन् । किं वो भागधेयम् इति । अग्निहोत्र एव नो ऽप्य् अस्त्व् इत्य् अब्रुवन् । तेभ्य एतद् भागधेयं प्रायच्छन् । यद् धुत्वा निमार्ष्टि । ततो वै त ओषधीर् अस्वदयन् । य एवं वेद ।
VERSE: 3 { 2.1.1.3} स्वदन्ते ऽस्मा ओषधयः । ते वत्सम् उपावासृजन् । इदं नो हव्यं प्रदापय_इति । सो ऽब्रवीद् वरं वृणै । दश मा रात्रीर् जातं न दोहन् । आसंगवं मात्रा सह चराणि_इति । तस्माद् वत्सं जातं दश रात्रीर् न दुहन्ति । आसंगवं मात्रा सह चरति । वारेवृतꣳ ह्य् अस्य । तस्माद् वत्सꣳ सꣳसृष्टधयꣳ रुद्रो घातुकः । अति हि सन्धां धयति ।
अनुवाक 2 अग्निहोत्र निरूपणम् VERSE: 1 { 2.1.2.1} प्रजापतिर् अग्निम् असृजत । तं प्रजा अन्व् असृज्यन्त । तम् अभाग उपास्त । सो ऽस्य प्रजाभिर् अपाक्रामत् । तम् अवरुरुत्समानो ऽन्वैत् । तम् अवरुधन् न_अशक्नोत् । स तपो ऽतप्यत । सो ऽग्निर् उपारमत_अतापि वै स्य प्रजापतिर् इति ।
VERSE: 2 { 2.1.2.5} तद् घृतम् अभवत् । तस्माद् यस्य दक्षिणतः केशा उन्मृष्टाः । तां ज्येष्ठलक्ष्मी प्राजापत्या_इत्य् आहुः । यद् रराटाद् उदमृष्ट । तस्माद् रराटे केशा न सन्ति । तद् अग्नौ प्रागृह्णात् । तद् व्यचिकित्सत् । जुहवानी3 मा हौषा3म् इति । तद् विचिकित्सायै जन्म । य एवं विद्वान् विचिकित्सति ।
VERSE: 3 { 2.1.2.3} वसीय एव चेतयते । तं वाग् अभ्यवदज् जुहुधि_इति । सो ऽब्रवीत् । कस् त्वम् असि_इति । स्वा_एव ते वाग् इत्य् अब्रवीत् । सो ऽजुहोत् स्वाहा_इति । तत् स्वाहाकारस्य जन्म । य एवꣳ स्वाहाकारस्य जन्म वेद । करोति स्वाहाकारेण वीर्यम् । यस्यैवं विदुषः स्वाहाकारेण जुह्वति ।
VERSE: 4 { 2.1.2.4} भोगाय_एवास्य हुतं भवति । तस्या आहुत्यै पुरुषम् असृजत । द्वितीयम् अजुहोत् । सो ऽश्वम् असृजत । तृतीयम् अजुहोत् । स गाम् असृजत । चतुर्थम् अजुहोत् । सो ऽविमसृजत । पञ्चमम् अजुहोत् । सो ऽजाम् असृजत ।
VERSE: 5 { 2.1.2.5} सो ऽग्निर् अबिभेत् । आहुतीभिर् वै मा_आप्नोति_इति । स प्रजापतिं पुनः प्राविशत् । तं प्रजापतिर् अब्रवीत् । जायस्व_इति । सो ऽब्रवीत् । किं भागधेयम् अभिजनिष्य इति । तुभ्यम् एव_इदꣳ हूयाता इत्य् अब्रवीत् । स एतद् भागधेयम् अभ्यजायत । यद् अग्निहोत्रम् ।
VERSE: 6 { 2.1.2.6} तस्माद् अग्निहोत्रम् उच्यते । तद् धूयमानम् आदित्यो ऽब्रवीत् । मा हौषीः । उभयोर् वै नाव् एतद् इति । सो ऽग्निर् अब्रवीत् । कथं नौ होष्यन्ति_इति । सायम् एव तुभ्यं जुहवन् । प्रातर् मह्यम् इत्य् अब्रवीत् । तस्माद् अग्नये सायꣳ हूयते । सूर्याय प्रातः ।
VERSE: 7 { 2.1.2.7} आग्नेयी वै रात्रिः । ऐन्द्रम् अहः । यद् अनुदिते सूर्ये प्रातर् जुहुयात् । उभयम् एवाऽऽग्नेयꣳ स्यात् । उदिते सूर्ये प्रातर् जुहोति । तथा_अग्नये सायꣳ हूयते । सूर्याय प्रातः । रात्रिं वा अनु प्रजाः प्रजायन्ते । अह्ना प्रतितिष्ठन्ति । यत् सायं जुहोति ।
VERSE: 8 { 2.1.2.11} प्र_एव तेन जायते । उदिते सूर्ये प्रातर् जुहोति । प्रत्य् एव तेन तिष्ठति । प्रजापतिर् अकामयत प्रजायेय_इति । स एतद् अग्निहोत्रं मिथुनम् अपश्यत् । तद् उदिते सूर्ये ऽजुहोत् । यजुषा_अन्यत् । तूष्णीम् अन्यत् । ततो वै स प्राजायत । यस्यैवं विदुष उदिते सूर्ये ऽग्निहोत्रं जुह्वति ।
VERSE: 9 { 2.1.2.9} प्र_एव जायते । अथो यथा दिवा प्रजानन्न् एति । तादृग् एव तत् । अथो खल्व् आहुः । यस्य वै द्वौ पुण्यौ गृहे वसतः । यस् तयोर् अन्यꣳ राधयत्य् अन्यं न । उभौ वाव स ताव् ऋच्छति_इति । अग्निं वावाऽऽदित्यः सायं प्रविशति । तस्माद् अग्निर् दूरान् नक्तं ददृशे । उभे हि तेजसी संपद्येते ।
VERSE: 10 { 2.1.2.10} उद्यन्तं वावाऽऽदित्यम् अग्निर् अनुसमारोहति । तस्माद् धूम एव_अग्नेर् दिवा ददृशे । यद् अग्नये सायं जुहुयात् । आ सूर्याय वृश्च्येत । यत् सूर्याय प्रातर् जुहुयात् । आ_अग्नये वृश्च्येत । देवताभ्यः समदं दध्यात् । अग्निर् ज्योतिर् ज्योतिः सूर्यः स्वाहा_इत्य् एव सायꣳ होतव्यम् । सूर्यो ज्योतिर् ज्योतिर् अग्निः स्वाहा_इति प्रातः । तथा_उभाभ्याꣳ सायꣳ हूयते ।
VERSE: 11 { 2.1.2.11} उभाभ्यां प्रातः । न देवताभ्यः समदं दधाति । अग्निर् ज्योतिर् इत्य् आह । अग्निर् वै रेतोधाः । प्रजा ज्योतिर् इत्य् आह । प्रजा एवास्मै प्रजनयति । सूर्यो ज्योतिर् इत्य् आह । प्रजास्व् एव प्रजातासु रेतो दधाति । ज्योतिर् अग्निः स्वाहा_इत्य् आह । प्रजा एव प्रजाता अस्यां प्रतिष्ठापयति ।
VERSE: 12 { 2.1.2.12} तूष्णीम् उत्तराम् आहुतिं जुहोति । मिथुनत्वाय प्रजात्यै । यद् उदिते सूर्ये प्रातर् जुहुयात् । यथा_अतिथये प्रद्रुताय शून्याय_आवसथाय_आहार्यꣳ हरन्ति । तादृग् एव तत् । क्व_अह ततस् तद् भवति_इत्य् आहुः । यत् स न वेद । यस्मै तद्धरन्ति_इति । तस्माद् यद् औषसं जुहोति । तद् एव संप्रति । अथो यथा प्रार्थम् औषसं परिवेवेष्टि । तादृग् एव तत् ।
अनुवाक 3 अग्निहोत्रे अधिश्रयणादिका हविःसंस्कारा VERSE: 1 { 2.1.3.1} रुद्रो वा एषः । यद् अग्निः । पत्नी स्थाली । यन् मध्ये ऽग्नेर् अधिश्रयेत् । रुद्राय पत्नीम् अपिदध्यात् । प्रमायुका स्यात् । उदीचो ऽङ्गारान् निरूह्य_अधिश्रयति । पत्नियै गोपीथाय । व्यन्तान् करोति । तथा पत्न्य् अप्रमायुका भवति ।
VERSE: 2 { 2.1.3.2} घर्मो वा एषो ऽशान्तः । अहर्_अहः प्रवृज्यते । यद् अग्निहोत्रम् । प्रतिषिञ्चेत् पशुकामस्य । शान्तम् इव हि पशव्यम् । न प्रतिषिञ्चेद् ब्रह्मवर्चसकामस्य । समिद्धम् इव हि ब्रह्मवर्चसम् । अथो खलु । प्रतिषिच्यम् एव । यत् प्रतिषिञ्चति ।
VERSE: 3 { 2.1.3.3} तत् पशव्यम् । यज् जुहोति । तद् ब्रह्मवर्चसि । उभयम् एव_अकः । प्रच्युतं वा एतद् अस्माल् लोकात् । अगतं देवलोकम् । यत्_शृतꣳ हविर् अनभिघारितम् । अभिद्योतयति । अभ्य् एवैनद् घारयति । अथो देवत्रा_एवैनद् गमयति ।
VERSE: 4 { 2.1.3.4} पर्यग्नि करोति । रक्षसाम् अपहत्यै । त्रिः पर्यग्नि करोति । त्र्यावृद् धि यज्ञः । अथो मेध्यत्वाय । यत् प्राचीनम् उद्वासयेत् । यजमानꣳ शुचा_अर्पयेत् । यद् दक्षिणा । पितृदेवत्यꣳ स्यात् । यत् प्रत्यक् ।
VERSE: 5 { 2.1.3.5} पत्नीꣳ शुचा_अर्पयेत् । उदीचीनम् उद्वासयति । एषा वै देवमनुष्याणाꣳ शान्ता दिक् । ताम् एवैनद् अनूद्वासयति शान्त्यै । वर्त्म करोति । यज्ञस्य संतत्यै । निष्टपति । उप_एव तत् स्तृणाति । चतुर् उन्नयति । चतुष्पादः पशवः ।
VERSE: 6 { 2.1.3.6} पशून् एव_अवरुन्धे । सर्वान् पूर्णान् उन्नयति । सर्वे हि पुण्या राद्धाः । अनूच उन्नयति । प्रजाया अनूचीनत्वाय । अनूच्य् एवास्य प्रजा_अर्धुका भवति । संमृशति व्यावृत्त्यै । न_अहोष्यन्न् उपसादयेत् । यद् अहोष्यन्न् उपसादयेत् । यथा_अन्यस्मा उपनिधाय ।
VERSE: 7 { 2.1.3.7} अन्यस्मै प्रयच्छति । तादृग् एव तत् । आ_अस्मै वृश्च्येत । यद् एव गार्हपत्ये ऽधिश्रयति । तेन गार्हपत्यं प्रीणाति । अग्निर् अबिभेत् । आहुतयो मा_अत्येष्यन्ति_इति । स एताꣳ समिधम् अपश्यत् । ताम् आधत्त । ततो वा अग्नाव् आहुतयो ऽध्रियन्त ।
VERSE: 8 { 2.1.3.8} यद् एनꣳ समयच्छत् । तत् समिधः समित्त्वम् । समिधम् आदधाति । सम् एवैनं यच्छति । आहुतीनां धृत्यै । अथो अग्निहोत्रम् एव_इध्मवत् करोति । आहुतीनां प्रतिष्ठित्यै । ब्रह्मवादिनो वदन्ति । यद् एकाꣳ समिधम् आधाय द्वे आहुती जुहोति । अथ कस्याꣳ समिधि द्वितीयाम् आहुतिं जुहोति_इति ।
VERSE: 9 { 2.1.3.} यद् द्वे समिधाव् आदध्यात् । भ्रातृव्यम् अस्मै जनयेत् । एकाꣳ समिधम् आधाय । यजुषा_अन्याम् आहुतिं जुहोति । उभे एव समिद्वती आहुती जुहोति । न_अस्मै भ्रातृव्यं जनयति । आदीप्तायां जुहोति । समिद्धम् इव हि ब्रह्मवर्चसम् । अथो यथा_अतिथिं ज्योतिष् कृत्वा परिवेवेष्टि । तादृग् एव तत् । चतुर् उन्नयति । द्विर् जुहोति । तस्माद् द्विपाद्_चतुष्पादम् अत्ति । अथो द्विपद्य् एव चतुष्पदः प्रतिष्ठापयति ।
अनुवाक 4 अग्निहोत्रे उपयुक्त हविःसंस्काराः VERSE: 1 { 2.1.4.4} उत्तरावतीं वै देवा आहुतिम् अजुहवुः । अवाचीम् असुराः । ततो देवा अभवन् । परा_असुराः । यं कामयेत वसीयान् स्याद् इति । कनीयस् तस्य पूर्वꣳ हुत्वा । उत्तरं भूयो जुहुयात् । एषा वा उत्तरावत्य् आहुतिः । तां देवा अजुहवुः । ततस्ते ऽभवन् ।
VERSE: 2 { 2.1.4.2} यस्यैवं जुह्वति । भवत्य् एव । यं कामयेत पापीयान्त् स्याद् इति । भूयस् तस्य पूर्वꣳ हुत्वा । उत्तरं कनीयो जुहुयात् । एषा वा अवाच्य् आहुतिः । ताम् असुरा अजुहवुः । ततस् ते पराभवन् । यस्यैवं जुह्वति । परा_एव भवति ।
VERSE: 3 { 2.1.4.3} हुत्वा_उपसादयत्य् अजामित्वाय । अथो व्यावृत्त्यै । गार्हपत्यं प्रतीक्षते । अननुध्यायिनम् एवैनं करोति । अग्निहोत्रस्य वै स्थाणुर् अस्ति । तं य ऋच्छेत् । यज्ञस्थाणुम् ऋच्छेत् । एष वा अग्निहोत्रस्य स्थाणुः । यत् पूर्वा_आहुतिः । तां यद् उत्तरया_अभिजुहुयात् ।
VERSE: 4 { 2.1.4.4} यज्ञस्थाणुम् ऋच्छेत् । अतिहाय पूर्वाम् आहुतिं जुहोति । यज्ञस्थाणुम् एव परिवृणक्ति । अथो भ्रातृव्यम् एवाऽऽप्त्वा_अतिक्रामति । अवाचीनꣳ सायम् उपमार्ष्टि । रेत एव तद् दधाति । ऊर्ध्वं प्रातः । प्र जनयत्य् एव तत् । ब्रह्मवादिनो वदन्ति । चतुर् उन्नयति ।
VERSE: 5 { 2.1.4.5} द्विर् जुहोति । अथ क्व द्वे आहुती भवत इति । अग्नौ वैश्वानर इति ब्रूयात् । एष वा अग्निर् वैश्वानरः । यद् ब्राह्मणः । हुत्वा द्विः प्राश्नाति । अग्नाव् एव वैश्वानरे द्वे आहुती जुहोति । द्विर् जुहोति । द्विर् निमार्ष्टि । द्विः प्राश्नाति ।
VERSE: 6 { 2.1.4.6} षट् संपद्यन्ते । षड् वा ऋतवः । ऋतून् एव प्रीणाति । ब्रह्मवादिनो वदन्ति । किंदेवत्यम् अग्निहोत्रम् इति । वैश्वदेवम् इति ब्रूयात् । यद् यजुषा जुहोति । तद् ऐन्द्राग्नम् । यत् तूष्णीम् । तत् प्राजापत्यम् ।
VERSE: 7 { 2.1.4.7} यन् निमार्ष्टि । तद् ओषधीनाम् । यद् द्वितीयम् । तत् पितृणाम् । यत् प्राश्नाति । तद् गर्भाणाम् । तस्माद् गर्भा अनश्नन्तो वर्धन्ते । यद् आचामति । तन् मनुष्याणाम् । उदङ् पर्यावृत्य_आचामति ।
VERSE: 8 { 2.1.4.8} आत्मनो गोपीथाय । निर्णेनेक्ति शुद्ध्यै । निष्टपति स्वगाकृत्यै । उद्दिशति । सप्तऋषीन् एव प्रीणाति । दक्षिणा पर्यावर्तते । स्वम् एव वीर्यम् अनु पर्यावर्तते । तस्माद् दक्षिणो ऽर्ध आत्मनो वीर्यावत्तरः । अथो आदित्यस्यैवाऽऽवृतम् अनु पर्यावर्तते । हुत्वा_उपसमिन्धे ।
VERSE: 9 { 2.1.4.9} ब्रह्मवर्चसस्य समिद्ध्यै । न बर्हिर् अनु प्रहरेत् । असꣳस्थितो वा एष यज्ञः । यद् अग्निहोत्रम् । यद् अनुप्रहरेत् । यज्ञं विच्छिन्द्यात् । तस्मान् न_अनुप्रहृत्यम् । यज्ञस्य संतत्यै । अपो निनयति । अवभृथस्यैव रूपम् अकः ।
अनुवाक 5 अग्निहोत्रे काम्यानि होमद्रव्याणि VERSE: 1 { 2.1.5.1} ब्रह्मवादिनो वदन्ति । अग्निहोत्रप्रायणा यज्ञाः । किंप्रायणम् अग्निहोत्रम् इति । वत्सो वा अग्निहोत्रस्य प्रायणम् । अग्निहोत्रं यज्ञानाम् । तस्य पृथिवी सदः । अन्तरिक्षम् आग्नीध्रम् । द्यौर् हविर्धानम् । दिव्या आपः प्रोक्षणयः । ओषधयो बर्हिः ।
VERSE: 2 { 2.1.5.2} वनस्पतय इध्मः । दिशः परिधयः । आदित्यो यूपः । यजमानः पशुः । समुद्रो ऽवभृथः । संवत्सरः स्वगाकारः । तस्माद् आहिताग्नेः सर्वम् एव बर्हिष्यं दत्तं भवति । यत् सायं जुहोति । रात्रिम् एव तेन दक्षिण्यां कुरुते । यत् प्रातः ।
VERSE: 3 { 2.1.5.3} अहर् एव तेन दक्षिण्यं कुरुते । यत् ततो ददाति । सा दक्षिणा । यावन्तो वै देवा अहुतम् आदन् । ते पराभवन् । त एतद् अग्निहोत्रꣳ सर्वस्यैव समवदाय_अजुहवुः । तस्माद् आहुः । अग्निहोत्रं वै देवा गृहाणां निष्कृतिम् अपश्यन्न् इति । यत् सायं जुहोति । रात्रिया एव तद्धुताद्याय ।
VERSE: 4 { 2.1.5.4} यजमानस्य_अपराभावाय । यत् प्रातः । अह्न एव तद्धुताद्याय । यजमानस्य_अपराभावाय । यत् ततो ऽश्नाति । हुतम् एव तत् । द्वयोः पयसा जुहुयात् पशुकामस्य । एतद् वा अग्निहोत्रं मिथुनम् । य एवं वेद । प्र प्रजया पशुभिर् मिथुनैर् जायते ।
VERSE: 5 { 2.1.5.5} इमाम् एव पूर्वया दुहे । अमूम् उत्तरया । अधिश्रित्य_उत्तरम् आनयति । योनाव् एव तद् रेतः सिञ्चति प्रजनने । आज्येन जुहुयात् तेजस्कामस्य । तेजो वा आज्यम् । तेजस्व्य् एव भवति । पयसा पशुकामस्य । एतद् वै पशूनाꣳ रूपम् । रूपेण_एवास्मै पशून् अवरुन्धे ।
VERSE: 6 { 2.1.5.6} पशुमान् एव भवति । दध्ना_इन्द्रियकामस्य । इन्द्रियं वै दधि । इन्द्रियाव्य् एव भवति । यवाग्वा ग्रामकामस्य_ओषधा वै मनुष्याः । भागधेयेनैवास्मै सजातान् अवरुन्धे । ग्राम्य् एव भवति । अयज्ञो वा एषः । यो ऽसामा ।
VERSE: 7 { 2.1.5.7} चतुर् उन्नयति । चतुरक्षरꣳ रथंतरम् । रथन्तरस्यैष वर्णः । उपरि_इव हरति । अन्तरिक्षं वामदेव्यम् । वामदेव्यस्यैष वर्णः । द्विर् जुहोति । द्व्यक्षरं बृहत् । बृहत एष वर्णः । अग्निहोत्रम् एव तत् सामन्वत् करोति ।
VERSE: 8 { 2.1.5.8} यो वा अग्निहोत्रस्य_उपसदो वेद । उप_एनम् उपसदो नमन्ति । विन्दत उपसत्तारम् । उन्नीय_उपसादयति । पृथिवीम् एव प्रीणाति । होष्यन्न् उपसादयति । अन्तरिक्षम् एव प्रीणाति । हुत्वा_उपसादयति । दिवम् एव प्रीणाति । एता वा अग्निहोत्रस्य_उपसदः ।
VERSE: 9 { 2.1.5.9} य एवं वेद । उप_एनम् उपसदो नमन्ति । विन्दत उपसत्तारम् । यो वा अग्निहोत्रस्य_आश्रावितं प्रत्याश्रावितꣳ होतारं ब्रह्माणं वषट्कारं वेद । तस्य त्व् एव हुतम् । प्राणो वा अग्निहोत्रस्य_आश्रावितम् । अपानः प्रत्याश्रावितम् । मनो होता । चक्षुर् ब्रह्मा । निमेषो वषट्कारः ।
VERSE: 10 { 2.1.5.10} य एवं वेद । तस्य त्व् एव हुतम् । सायंयावानश् च वै देवाः प्रातर्यावाणश् च_अग्निहोत्रिणो गृहम् आगच्छन्ति । तान् यन् न तर्पयेत् । प्रजया_अस्य पशुभिर् वितिष्ठेरन् । यत् तर्पयेत् । तृप्ता एनं प्रजया पशुभिस् तर्पयेयुः । सजूर् देवैः सायं यावभिर् इति सायꣳ संमृशति । सजूर् देवैः प्रातर् यावभिर् इति प्रातः । ये चैव देवाः सायंयावानो ये च प्रातर्यावाणः ।
VERSE: 11 { 2.1.5.11} तान् एव_उभयाꣳस् तर्पयति । त एनं तृप्ताः प्रजया पशुभिस् तर्पयन्ति । अरुणो ह स्म_आह_औपवेशिः । अग्निहोत्र एव_अहꣳ सायं_प्रातर् वज्रं भ्रातृव्येभ्यः प्रहरामि । तस्मान् मत् पापीयाꣳसो भ्रातृव्या इति । चतुर् उन्नयति । द्विर् जुहोति । समित् सप्तमी । सप्तपदा शक्वरी । शाक्वरो वज्रः । अग्निहोत्र एव तत् सायं_प्रातर् वज्रं यजमानो भ्रातृव्याय प्रहरति । भवत्य् आत्मना । परा_अस्य भ्रातृव्यो भवति ।
अनुवाक 6 अग्निहोत्रे अभ्युद्द्रवणं होमाभावप्रतीकारं च VERSE: 1 { 2.1.6.1} प्रजापतिर् अकामयत_आत्मन्वन् मे जायेत_इति । सो ऽजुहोत् । तस्य_आत्मन्वद् अजायत । अग्निर् वायुर् आदित्यः । ते ऽब्रुवन् । प्रजापतिर् अहौषीद् आत्मन्वन् मे जायेत_इति । तस्य वयम् अजनिष्महि । जायतां न आत्मन्वद् इति ते ऽजुहवुः । प्राणानाम् अग्निः । तनुवै वायुः ।
VERSE: 2 { 2.1.6.2} चक्षुष आदित्यः । तेषाꣳ हुताद् अजायत गौर् एव । तस्यै पयसि व्यायच्छन्त । मम हुताद् अजनि मम_इति । ते प्रजापतिं प्रश्नम् आयन् । स आदित्यो ऽग्निम् अब्रवीत् । यतरो नौ जयात् । तन् नौ सह_असद् इति । कस्य_एको { कस्यैको} { कस्यै को} ऽहौषीद् इति प्रजापतिर् अब्रवीत् कस्य_एक { कस्यैको} कस्यै क} इति । प्राणानाम् अहम् इत्य् अग्निः ।
VERSE: 3 { 2.1.6.3} तनुवा अहम् इति वायुः । चक्षुषो ऽहम् इत्य् आदित्यः । य एव प्राणानाम् अहौषीत् । तस्य हुताद् अजनि_इति । अग्नेर् हुताद् अजनि_इति । तद् अग्निहोत्रस्य_अग्निहोत्रत्वम् । गौर् वा अग्निहोत्रम् । य एवं वेद गौर् अग्निहोत्रम् इति । प्राणापानाभ्याम् एव_अग्निꣳ समर्धयति । अव्यर्धुकः प्राणापानाभ्यां भवति ।
VERSE: 4 { 2.1.6.4} य एवं वेद । तौ वायुर् अब्रवीत् । अनु मा_आभजतम् इति । यद् एव गार्हपत्ये ऽधिश्रित्य_आहवनीयम् अभ्युद्द्रवान् । तेन त्वां प्रीणान् इत्य् अब्रूताम् । तस्माद् यद् गार्हपत्ये ऽधिश्रित्य_आहवनीयम् अभ्युद्द्रवति । वायुम् एव तेन प्रीणाति । प्रजापतिर् देवताः सृजमानः । अग्निम् एव देवतानां प्रथमम् असृजत । सो ऽन्यद् आलम्भ्यम् अवित्त्वा।
VERSE: 5 { 2.1.6.5} प्रजापतिम् अभि पर्यावर्तत । स मृत्योर् अबिभेत् । सो ऽमुम् आदित्यम् आत्मनो निरमिमीत । तꣳ हुत्वा पराङ् पर्यावर्तत । ततो वै स मृत्युम् अपाजयत् । अप मृत्युं जयति । य एवं वेद । तस्माद् यस्यैवं विदुषः । उतैकाहम् उत द्व्यहं न जुह्वति । हुतम् एवास्य भवति । असौ ह्य् आदित्यो ऽग्निहोत्रम् ।
अनुवाक 7 अग्निहोत्रे हविषः सर्वदेवतासम्बन्धेन प्रशंसा VERSE: 1 { 2.1.7.7} रौद्रं गवि । वायव्यम् उपसृष्टम् । आश्विनं दुह्यमानम् । सौम्यं दुग्धम् । वारुणम् अधिश्रितम् । वैश्वदेवा भिन्दवः । पौष्णम् उदन्तम् । सारस्वतं विष्यन्दमानम् । मैत्रꣳ शरः । धातुर् उद्वासितम् । बृहस्पतेर् उन्नीतम् । सवितुः प्रक्रान्तम् । द्यावापृथिव्यꣳ ह्रियमाणम् । ऐन्द्राग्नम् उपसन्नम् । अग्नेः पूर्वा_आहुतिः । प्रजापतेर् उत्तरा । ऐन्द्रꣳ हुतम् ।
अनुवाक 8 अग्निहोत्रे दोहनप्रकारः VERSE: 1 { 2.1.8.8} दक्षिणत उपसृजति । पितृलोकम् एव तेन जयति । प्राचीम् आवर्तयति । देवलोकम् एव तेन जयति । उदीचीम् आव्रत्य {आवृत्य} दोग्धि । मनुष्यलोकम् एव तेन जयति । पूर्वौ दुह्याज् ज्येष्ठस्य ज्यैष्ठिनेयस्य । यो वा गतश्रीः {ऽऽगतश्रीः} स्यात् । अपरौ दुह्यात् कनिष्ठस्य कानिष्ठिनेयस्य । यो वा बुभूषेत् ।
VERSE: 2 { 2.1.8.2} न संमृशति । पापवस्यसस्य व्यावृत्त्यै । वायव्यं वा एतद् उपसृष्टम् । आश्विनं दुह्यमानम् । मैत्रं दुग्धम् । अर्यम्ण उद्वास्यमानम् । त्वाष्ट्रम् उन्नीयमानम् । बृहस्पतेर् उन्नीतम् । सवितुः प्रक्रान्तम् । द्यावापृथिव्यꣳ ह्रियमाणम् ।
VERSE: 3 { 2.1.8.3} ऐन्द्राग्नम् उपसादितम् । सर्वाभ्यो वा एष देवताभ्यो जुहोति । यो ऽग्निहोत्रं जुहोति । यथा खलु वै धेनुं तीर्थे तर्पयति । एवम् अग्निहोत्री यजमानं तर्पयति । तृप्यति प्रजया पशुभिः । प्र सुवर्गं लोकं जानाति । पश्यति पुत्रम् । पश्यति पौत्रम् । प्र प्रजया पशुभिर् मिथुनैर् जायते । यस्यैवं विदुषो ऽग्निहोत्रं जुह्वति । य उ चैनद् एवं वेद ।
अनुवाक 9 अग्निहोत्रे असंसृष्टहोममन्त्रौ VERSE: 1 { 2.1.9.1} त्रयो वै प्रैयमेधा आसन् । तेषां त्रिर् एको ऽग्निहोत्रम् अजुहोत् । द्विर् एकः । सकृद् एकः । तेषां यस् त्रिर् अजुहोत् । स ऋचा_अजुहोत् । यो द्विः । स यजुषा । यः सकृत् । स तूष्णीम् ।
VERSE: 2 { 2.1.9.2} यश् च यजुषा_अजुहोद् यश् च तूष्णीम् । ताव् उभाव् आर्ध्नुताम् । तस्माद् यजुषा_आहुतिः पूर्वा होतव्या । तूष्णीम् उत्तरा । उभे एव_ऋद्धी अवरुन्धे । अग्निर् ज्योतिर् ज्योतिर् अग्निः स्वाहा_इति सायं जुहोति । रेत एव तद् दधाति । सूर्यो ज्योतिर् ज्योतिः सूर्यः स्वाहा_इति प्रातः । रेत एव हितं प्रजनयति । रेतो वा एतस्य हितं न प्रजायते ।
VERSE: 3 { 2.1.9.3} यस्य_अग्निहोत्रम् अहुतꣳ सूर्यो ऽभ्य् उदेति । यद्य् अन्ते स्यात् । उन्नीय प्राङ् उदाद्रवेत् । स उपसाद्य_आतमितोर् आसीत । स यदाताम्येत् । अथ भूः स्वाहा_इति जुहुयात् । प्रजापतिर् वै भूतः । तम् एव_उपासरत् । स एवैनं तत उन्नयति । न_आर्तिम् आर्च्छति यजमानः ।
अनुवाक 10 अग्निहोत्रे वह्नेरवस्थाविशेषानुसारेण होमप्राशस्त्यं VERSE: 1 { 2.1.10.1} यद् अग्निम् उद्धरति । वसवस् तर्ह्य् अग्निः । तस्मिन् यस्य तथाविधे जुह्वति । वसुष्व् एवास्य_अग्निहोत्रꣳ हुतं भवति । निहितो धूपायञ्_ शेते । रुद्रास् तर्ह्य् अग्निः । तस्मिन् यस्य तथाविधे जुह्वति । रुद्रेष्व् एव_अस्य_अग्निहोत्रꣳ हुतं भवति । प्रथमम् इध्मम् अर्चिर् आलभते । आदित्यास् तर्ह्य् अग्निः ।
VERSE: 2 { 2.1.10.2} तस्मिन् यस्य तथाविधे जुह्वति । आदित्येष्व् एवास्य_अग्निहोत्रꣳ हुतं भवति । सर्व एव सर्वश इध्म आदीप्तो भवति । विश्वे देवास् तर्ह्य् अग्निः । तस्मिन् यस्य तथाविधे जुह्वति । विश्वेष्व् एवास्य देवेष्व् अग्निहोत्रꣳ हुतं भवति । नितराम् अर्चिर् उपावैति लोहिनीका_इव भवति । इन्द्रस् तर्ह्य् अग्निः । तस्मिन् यस्य तथाविधे जुह्वति । इन्द्र एवास्य_अग्निहोत्रꣳ हुतं भवति ।
VERSE: 3 { 2.1.10.3} अङ्गारा भवन्ति । तेभ्यो ऽङ्गारेभ्यो ऽर्चिर् उदेति । प्रजापतिस् तर्ह्य् अग्निः । तस्मिन् यस्य तथाविधे जुह्वति । प्रजापताव् एवास्य_अग्निहोत्रꣳ हुतं भवति । शरो ऽङ्गारा अध्यूहन्ते । ब्रह्म तर्ह्य् अग्निः । तस्मिन् यस्य तथाविधे जुह्वति । ब्रह्मन्न् एवास्य_अग्निहोत्रꣳ हुतं भवति । वसुषु रुद्रेष्व् आदित्येषु विश्वेषु देवेषु । इन्द्रे प्रजापतौ ब्रह्मन् । अपरिवर्गम् एवास्यैतासु देवतासु हुतं भवति । यस्यैवं विदुषो ऽग्निहोत्रं जुह्वति । य उ चैनद् एवं वेद ।
अनुवाक 11 अग्निहोत्रे कालभेदेन परिषेचनं VERSE: 1 { 2.1.11.1} ऋतं त्वा सत्येन परिषिञ्चामि_इति सायं परिषिञ्चति । सत्यं त्वा_ऋतेन परिषिञ्चामि_इति प्रातः । अग्निर् वा ऋतम् । असाव् आदित्यः सत्यम् । अग्निम् एव तद् आदित्येन सायं परिषिञ्चति । अग्निना_आदित्यं प्रातः सः । यावद् अहोरात्रे भवतः । तावद् अस्य लोकस्य । न_अर्तिर् न ऋष्टिः । न_अन्तो न पर्यन्तो ऽस्ति । यस्यैवं विदुषो ऽग्निहोत्रं जुह्वति । य उ चैनद् एवं वेद ।
प्रपाठक: 2 दशहोत्रादयः मन्त्राः तद्ब्राह्मणं अनुवाक 1 VERSE: 1 { 2.2.1.1} प्रजापतिर् अकामयत प्रजाः सृजेय_इति । स एतं दशहोतारम् अपश्यत् । तं मनसोनुद्रुत्य दर्भस्तम्बे ऽजुहोत् । ततो वै स प्रजा असृजत । ता अस्मात् सृष्टा अपाक्रामन् । ता ग्रहेण_अगृह्णात् । तद् ग्रहस्य ग्रहत्वम् । यः कामयेत प्रजायेय_इति । स दशहोतारं मनसोनुद्रुत्य दर्भस्तम्बे जुहुयात् । 0 प्रजापतिर् वै दशहोता ।
VERSE: 2 { 2.2.1.2} प्रजापतिर् एव भूत्वा प्रजायते । मनसा जुहोति । मन इव हि प्रजापतिः । प्रजापतेर् आप्त्यै {।} पूर्णया जुहोति । पूर्ण इव हि प्रजापतिः । प्रजापतेराप्त्यै । न्यूनया जुहोति । न्यूनाद् धि प्रजापतिः प्रजा असृजत । प्रजानाꣳ सृष्ट्यै ।
VERSE: 3 { 2.2.1.3} दर्भस्तम्बे जुहोति । एतस्माद् वै योनेः प्रजापतिः प्रजा असृजत । यस्माद् एव योनेः प्रजापतिः प्रजा असृजत । तस्माद् एव योनेः प्र जायते । ब्राह्मणो दक्षिणत उपास्ते । ब्राह्मणो वै प्रजानाम् उपद्रष्टा । उपद्रष्टुमत्य् एव प्रजायते । ग्रहो भवति । प्रजानाꣳ सृष्टानां धृत्यै । 0 यं ब्राह्मणं विद्यां विद्वाꣳसं यशो न_ऋच्छेत् { नर्च्छेत्} ।
VERSE: 4 { 2.2.1.4} सो ऽरण्यं परेत्य । दर्भस्तम्बम् उद्ग्र्áथ्य । ब्राह्मणं दक्षिणतो निषद्य । चतुर्होतॄन् व्याचक्षीत । एतद् वै देवानां परमं गुह्यं ब्रह्म । यच् चतुर्होतारः । तद् एव प्रकाशं गमयति । तद् एनं प्रकाशं गतम् । प्रकाशं प्रजानां गमयति । 0 दर्भस्तम्बम् उद्ग्र्áथ्य व्याचष्टे ।
VERSE: 5 { 2.2.1.5} अग्निवान् वै दर्भस्तम्बः । अग्निवत्य् एव व्याचष्टे । ब्राह्मणो दक्षिणत उपास्ते । ब्राह्मणो वै प्रजानाम् उपद्रष्टा । उपद्रष्टुमत्य् एवैनं यश ऋच्छति । ईश्वरं तं यशो ऽर्तोर् इत्य् आहुः । यस्यां ते व्याचष्ट इति । वरस् तस्मै देयः । यद् एवैनं तत्र_उपनमति । 0 तद् एव_अवरुन्धे ।
VERSE: 6 { 2.2.1.6} अग्निम् आदधानो दशहोत्रा_अरणिम् अवदध्यात् । प्रजातम् एवैनम् आधत्ते । तेनैव_उद्द्र्úत्य_अग्निहोत्रं जुहुयात् । प्रजातम् एवैनज् जुहोति । हविर् निर्वप्स्यन् दशहोतारं व्याचक्षीत । प्रजातम् एवैनं निर्वपति । सामिधेनीर् अनुवक्ष्यन् दशहोतारं व्याचक्षीत । सामिधेनिर् एव सृष्ट्वा_आरभ्य प्रतनुते । अथो यज्ञो वै दशहोता । 0 यज्ञम् एव तनुते ।
VERSE: 7 { 2.2.1.7} अभिचरन् दशहोतारं जुहुयात् । नव वै पुरुषे प्राणाः । नाभिर् दशमी । सप्राणम् एवैनम् अभिचरति । एतावद् वै पुरुषस्य स्वम् । यावत् प्राणाः । यावद् एवास्य_अस्ति । तद् अभिचरति । स्वकृत इरिणे जुहोति प्रदरे वा । 0 एतद् वा अस्यै निर्ऋतिगृहीतम् । 1 निर्ऋतिगृहीत एवैनं निर्ऋत्या ग्राहयति । 2 यद् वाचः क्रूरम् । 3 तेन वषट्करोति । 4 वाच एवैनं क्रूरेण प्रवृश्चति । 5 ता जगार्तिम् आर्च्छति ।
अनुवाक 2 VERSE: 1 { 2.2.2.1} प्रजापतिर् अकामयत दर्शपूर्णमासौ सृजेय_इति । स एतं चतुर्होतारम् अपश्यत् । तं मनसोनुद्रुत्य_आहवनीये ऽजुहोत् । ततो वै स दर्शपूर्णमासाव् असृजत । ताव् अस्मात् सृष्टाव् अपाक्रामताम् { अपाक्रामताम्} । तौ ग्रहेण_अगृह्णात् । तद् ग्रहस्य ग्रहत्वम् । दर्शपूर्णमासाव् आलभमानः । चतुर्होतारं मनसोनुद्रुत्य_आहवनीये जुहुयात् । दर्शपूर्णमासाव् एव सृष्ट्वा_आरभ्य प्रतनुते ।
VERSE: 2 { 2.2.2.2} ग्रहो भवति । दर्शपूर्णमासयोः सृष्टयोर् धृत्यै । सो ऽकामयत चातुर्मास्यानि सृजेय_इति । स एतं पञ्चहोतारम् अपश्यत् । तं मनसोनुद्रुत्य_आहवनीये ऽजुहोत् । ततो वै स चातुर्मास्यान्य् असृजत । तान्य् अस्मात् सृष्टान्य् अपाक्रामन् । तानि ग्रहेण_अगृह्णात् । तद् ग्रहस्य ग्रहत्वम् । चातुर्मास्यान्य् आलभमानः ।
VERSE: 3 { 2.2.2.3} पञ्चहोतारं मनसोनुद्रुत्य_आहवनीये जुहुयात् । चातुर्मास्यान्य् एव सृष्ट्वा_आरभ्य प्रतनुते । ग्रहो भवति । चातुर्मास्यानाꣳ सृष्टानां धृत्यै । सो ऽकामयत पशुबन्धꣳ सृजेय_इति । स एतꣳ षड्ड्होतारम् अपश्यत् । तं मन्स्ā_अनुद्रुत्य_आहवनीये ऽजुहोत् । ततो वै स पशुबन्धम् असृजत । सो ऽस्मात् सृष्टो ऽपाक्रामत् । तं ग्रहेण_अगृह्णात् ।
VERSE: 4 { 2.2.2.4} तद् ग्रहस्य ग्रहत्वम् । पशुबन्धेन यक्ष्यमाणः । षड्ड्होतारं मनसोनुद्रुत्य_आहवनीये जुहुयात् । पशुबन्धम् एव सृष्ट्वा_आरभ्य प्रतनुते । ग्रहो भवति । पशुबन्धस्य सृष्टस्य धृत्यै । सो ऽकामयत सौम्यम् अध्वरꣳ सृजेय_इति । स एतꣳ सप्तहोतारम् अपश्यत् । तं मनसोनुद्रुत्य_आहवनीये ऽजुहोत् । ततो वै स सौम्यम् अध्वरम् असृजत ।
VERSE: 5 { 2.2.2.5} सो ऽस्मात् सृष्टो ऽपाक्रामत् । तं ग्रहेण_अगृह्णात् । तद् ग्रहस्य ग्रहत्वम् । दीक्षिष्यमाणः । सप्तहोतारं मनसोनुद्रुत्य_आहवनीये जुहुयात् । सौम्यम् एव_अध्वरꣳ सृष्ट्वा_आरभ्य प्रतनुते । ग्रहो भवति । सौम्यस्य_अध्वरस्य सृष्टस्य धृत्यै । देवेभ्यो वै यज्ञो न प्राभवत् । तम् एतावत्_शस् समभरन् ।
VERSE: 6 { 2.2.2.6} यत् संभाराः । ततो वै तेभ्यो यज्ञः प्राभवत् । यत् संभारा भवनि । यज्ञस्य प्रभूत्यै । आतिथ्यम् आसाद्य व्याचष्टे । यज्ञमुखं वा आतिथ्यं । मुखत एव यज्ञꣳ संभृत्य प्रतनुते । अयज्ञो वा एषः । यो ऽपत्नीकः । न प्रजाः { ।} प्रजायेरन् । पत्नीर् व्याचष्टे । यज्ञम् एव_अकः । प्रजानां प्रजननाय । उपसत्सु व्याचष्टे । एतद् वै पत्नीनाम् आयतनम् । स्व एवैना आयतने ऽवकल्पयति ।
अनुवाक 3 VERSE: 1 { 2.2.3.1} प्रजापतिर् अकामयत प्रजायेय_इति । स तपो ऽतप्यत । स त्रिवृतꣳ स्तोमम् असृजत । तं पञ्चदशस्तोमो मध्यत उदतृणत् । तौ पूर्वपक्षश् च_अपरपक्षश् च_अभवताम् । पूर्वपक्षं देवा अन्वसृज्यन्त । अपरपक्षम् अन्व् असुराः । ततो देवा अभवन् । परा_असुराः । यं कामयेत वसीयान्त् स्याद् इति ।
VERSE: 2 { 2.2.3.2} तं पूर्वपक्षे याजयेत् । वसीयान् एव भवति । यं कामयेत पापीयान्त् स्याद् इति । तम् अपरपक्षे याजयेत् । पापीयान् एव भवति । तस्मात् पूर्वपक्षो ऽपरपक्षात् करुण्यतरः । प्रजापतिर् वै दशहोता । चतुर्होता पञ्चहोता । षड्ड्होता सप्तहोता । ऋतवः संवत्सरः ।
VERSE: 3 { 2.2.3.3} प्रजाः पशव इमे लोकाः । य एवं प्रजापतिं बहोर् भूयाꣳसं वेद । बहोर् एव भूयान् भवति । प्रजापतिर् देव_असुरान् असृजत । स इन्द्रम् अपि न_असृजत । तं देवा अब्रुवन् । इन्द्रं नो जनय_इति । सो ऽब्रवीत् । यथा_अहं युष्माꣳस् तपसोसृक्षि । एवम् इन्द्रं जनयध्वम् इति ।
VERSE: 4 { 2.2.3.4} ते तपो ऽतप्यन्त । त आत्मन्न् इन्द्रम् अपश्यन् । तम् अब्रुवन् । जायस्व_इति । सो ऽब्रवीत् । किम् भागधेयम् अभिजनिष्य इति । ऋतून्त् संवत्सरम् । प्रजाः प्रशून् । इमान्_लोकान् इत्य् अब्रुवन् । तं वै मा_आहुत्या प्रजनयत_इत्य् अब्रवीत् ।
VERSE: 5 { 2.2.3.5} तं चतुर्होत्रा प्राजनयन् । यः कामयेत वीरो म आजायेत_इति । स चतुर्होतारं जुहुयात् । प्रजापतिर् वै चतुर्होता । प्रजापतिर् एव भूत्वा प्रजायते । जजनद् इन्द्रम् इन्द्रियाय स्वाहा_इति ग्रहेण जुहोति । आस्य वीरो जायते । वीरꣳ हि देवा एतया_आहुत्या प्राजनयन् । आदित्याश् च_अङ्गिरसश् च सुवर्गे लोके ऽस्पर्धन्त । वयं पूर्वे सुवर्गं लोकम् इयाम वयं पूर्व इति ।
VERSE: 6 { 2.2.3.6} त आदित्या एतं पञ्चहोतारम् अपश्यन् । तं पुरा प्रातरनुवाकाद् आग्नीध्रे ऽजुहवुः । ततो वै ते पूर्वे सुवर्गं लोकम् आयन् । यः सुवर्गकामः स्यात् । स पञ्चहोतारं पुरा प्रातरनुवाकाद् आग्नीध्रे जुहुयात् । संवत्सरो वै पञ्चहोता । संवत्सरः सुवर्गो लोकः । संवत्सर एव_ऋतुषु प्रतिष्ठाय । सुवर्गं लोकम् एति । ते ऽब्रुवन्न् अङ्गिरस आदित्यान् ।
VERSE: 7 { 2.2.3.7} क्व स्थ । क्व वः सद्भ्यो हव्यं वक्ष्याम इति । छन्दःस्व् इत्य् अब्रुवन् । गायत्रियां त्रिष्टुभि जगत्याम् इति । तस्माच् छन्दःसु सद्भ्य आदित्येभ्यः । आङ्गीरसीः प्रजा हव्यं वहन्ति । वहन्त्य् अस्मै प्रजा बलिम् । आ_एनम् अप्रतिख्यातं गच्छति । य एवं वेद । द्वादश मासाः पञ्च_ऋतवः । त्रय इमे लोकाः । असाव् आदित्य एकविꣳशः । एतस्मिन् वा एष श्रितः । एतस्मिन् प्रतिष्ठितः । य एवम् एतꣳ श्रितं प्रतिष्ठितं वेद । प्रत्य् एव तिष्ठति ।
अनुवाक 4 VERSE: 1 { 2.2.4.1} प्रजापतिर् अकामयत प्रजायेय_इति । स एतं दशहोतारम् अपश्यत् । तेन दशधा_आत्मानं विधाय । दशहोत्रा_अतप्यत । तस्य चित्तिः स्रुग् आसीत् । चित्तम् आज्यम् । तस्यैत्ā̀वत्य् एव वाग् आसीत् । एतावान् यज्ञक्रतुः । स चतुर्होतारम् असृजत । सो ऽनन्दत् ।
VERSE: 2 { 2.2.4.2} असृक्षि वा इमम् इति । तस्य सोमो हविर् आसित् । स चतुर्होत्रा_अतप्यत । सो ऽताम्यत् । स भूर् इति व्याहरत् । स भूमिम् असृजत । अग्निहोत्रं दर्शापूर्णमासौ यजूꣳषि । स द्वितीयम् अतप्यत । सो ऽताम्यत् । स भुव इति व्याहरत् ।
VERSE: 3 { 2.2.4.3} सो ऽन्तरिक्षम् असृजत । चातुर्मास्यानि सामानि । स तृतीयम् अतप्यत । सो ऽताम्यत् । स सुवर् इति व्याहरत् । स दिवम् असृजत । अग्निष्टोमम् उक्थ्यम् अतिरात्रम् ऋचः । एता वै व्याहृतय इमे लोकाः । इमान् खलु वै लोकान् अनु प्रजाः पशवश् छन्दाꣳसि प्राजायन्त । य एवम् एताः प्रजापतेः प्रथमा व्याहृतीः प्रजाता वेद ।
VERSE: 4 { 2.2.4.4} प्र प्रजया पशुभिर् मिथुनैर् जायते । स पञ्चहोतारम् असृजत । स हविर् न_अविन्दत । तस्मै सोमस् तनुवं प्रायच्छत् । एतत् ते हविर् इति । स पञ्चहोत्रा_अतप्यत । सो ऽताम्यत् । स प्रत्यङ्ङ् अबाधत । सो ऽसुरान् असृजत । तद् अस्य_अप्रियम् आसीत् ।
VERSE: 5 { 2.2.4.5} तद् दुर्वर्णꣳ हिरण्यम् अभवत् । तद् दुर्वर्णस्य हिरण्यस्य जन्म । स द्वितीयम् अतप्यत । सो ऽताम्यत् । स प्राङ् अबाधत । स देवान् असृजत । तद् अस्य प्रियम् असीत् । तत् सुवर्णꣳ हिरण्यम् अभवत् । तत् सुवर्णस्य हिरण्यस्य जन्म । 0 य एवꣳ सुवर्णस्य हिरण्यस्य जन्म वेद ।
VERSE: 6 { 2.2.4.6} सुवर्ण आत्मना भवति । दुर्वर्णो ऽस्य भ्रातृव्यः । तस्मात् सुवर्णꣳ हिरण्यं भार्यम् । सुवर्ण एव भवति । आ_एनं प्रियं गच्छति न_अप्रियम् । स सप्तहोतारम् असृजत । स सप्तहोत्रा_एव सुवर्गं लोकम् ऐत् । त्रिणवेन स्तोमेन_एभ्यो लोकेभ्यो ऽसुरान् प्राणुदत । त्रयस्त्रिꣳशेन प्रत्यतिष्ठत् । एकविꣳशेन रुचम् अधत्त ।
VERSE: 7 { 2.2.4.7} सप्तदशेन प्राजायत । य एवं विद्वान्त् सोमेन यजते । सप्तहोत्रा_एव सुवर्गं लोकम् एति । त्रिणवेन स्तोमेन_एभ्यो लोकेभ्यो भ्रातृव्यान् प्रणुदते । त्रयस्त्रिꣳशेन प्रतितिष्ठति । एकविꣳशेन रुचं धत्ते । सप्तदशेन प्रजायते । तस्मात् सप्तदशः स्तोमो न निर्ह्ŕ̥त्यः । प्रजापतिर् वै सप्तदशः । प्रजापतिम् एव मध्यतो धत्ते प्रजात्यै ।
अनुवाक 5 VERSE: 1 { 2.2.5.1} देवा वै वरुणम् अयाजयन् । स यस्यै_यस्यै देवतायै दक्षिणाम् अनयत् । ताम् अव्लीनात् । ते ऽब्रुवन् । व्यावृत्य प्रति गृह्णाम । तथा नो दक्षिणा न व्लेष्यति_इति । ते व्यावृत्य प्रत्यगृह्णन् । ततो वै तान् { तां} दक्षिणा न_अव्लीनात् । य एवं विद्वान् व्यावृत्य दक्षिणां प्रतिगृह्णाति । न_एनं दक्षिणा व्लीनाति ।
VERSE: 2 { 2.2.5.2} राजा त्वा वरुणो नयतु देवि दक्षिण्è ऽग्नये हिरण्यम् इत्य् आह । आग्नेयं वै हिरण्यम् । स्वया_एवैनद् देवतया प्रतिगृह्णाति । सोमाय वास इत्य् आह । सौम्यं वै वासः । स्वया_एवैनद् देवतया प्रतिगृह्णाति । रुद्राय गाम् इत्य् आह । रौद्री वै गौः । स्वया_एवैनां देवतया प्रतिगृह्णाति । वरुणाय_अश्वम् इत्य् आह ।
VERSE: 3 { 2.2.5.3} वारुणो वा अश्वः । स्वया_एवैनं देवतया प्रतिगृह्णाति । प्राजापतये पुरुषम् इत्य् आह । प्राजापत्यो वै पुरुषः । स्वया_एवैनं देवतया प्रतिगृह्णाति । मनवे तल्पम् इत्य् आह । मानवो वै तल्पः । स्वया_एवैनं देवतया प्रतिगृह्णाति । उत्तानाया_आङ्गीरस_अयान इत्य् आह । इयं वा उत्तान आङ्गीरसः ।
VERSE: 4 { 2.2.5.4} अनया_एवैनत् प्रतिगृह्णाति । वैश्वानर्या_ऋचा रथं प्रतिगृह्णाति । वैश्वानरो वै देवतया रथः । स्वया_एवैनं देवतया प्रतिगृह्णाति । तेन_अमृतत्वम् अश्याम् इत्य् आह । अमृतम् एवाऽऽत्मन् धत्ते । वयो दात्र इत्य् आह । वय एवैनं कृत्वा । सुवर्गं लोकं गमयति । मयो मह्यम् अस्तु प्रतिग्रहीत्र इत्य् आह ।
VERSE: 5 { 2.2.5.5} यद् वै शिवम् । तन् मयः । आत्मन एवैषा परीत्तिः । क इदं कस्मा अदाद् इत्य् आह । प्रजापतिर् वै कः । स प्रजापतये ददाति । कामः कामाय_इत्य् आह । कामेन हि ददाति । कामेन प्रतिगृह्णाति । कामो दाता कामः प्रतिग्रहीतेत्य् आह ।
VERSE: 6 { 2.2.5.6} कामो हि दाता । कामः प्रतिग्रहीता । कामꣳ समुद्रमाविश_इत्य् आह । समुद्र इव हि कामः । न_इव हि कामस्य_अन्तो ऽस्ति । न समुद्रस्य । कामेन त्वा प्रतिगृह्णामि_इत्य् आह । येन कामेन प्रतिगृह्णाति । स एवैनम् अमुष्मिन्_लोके काम आगच्छति । कामैतत् त एषा ते काम दक्षिणा_इत्य् आह । काम एव तद् यजमानो ऽमुष्मिन्_लोके दक्षिणाम् इच्छ्ति । न प्रतिग्रहीतरि । य एवं विद्वान् दक्षिणां प्रतिगृह्णाति । अनृणाम् एवैनां प्रतिगृह्णाति ।
अनुवाक 6 VERSE: 1 { 2.2.6.1} अन्तो वा एष यज्ञस्य । यद् दशमम् अहः । दशमे ऽहन् सर्पराज्ञिया ऋग्भिः स्तुवन्ति । यज्ञस्यैव_अन्तं गत्वा । अन्नाद्यम् अवरुन्धते । तिसृभिः स्तुवन्ति । त्रय इमे लोकाः । एभ्य एव लोकेभ्यो ऽन्नाद्यम् अवरुन्धते । पृश्निवतीर् भवन्ति । अन्नं वै पृश्नि ।
VERSE: 2 { 2.2.6.2} अन्नम् एव_अवरुन्धते । मनसा प्रस्तौति । मनसोद्गायति । मनसा प्रतिहरति । मन इव हि प्रजापतिः । प्रजापतेर् आप्त्यै । देवा वै सर्पाः । तेषाम् इयꣳ राज्ञी । यत् सर्पराज्ञिया ऋग्भिः स्तुवन्ति । अस्याम् एव प्रतितिष्ठन्ति ।
VERSE: 3 { 2.2.6.3} चतुर्होतॄन् होता व्याचष्टे । स्तुतम् अनुशꣳसति शान्त्यै । अन्तो वा एष यज्ञस्य । यद् दशमम् अहः । एतत् खलु वै देवानां परमं गुह्यं ब्रह्म । यच् चतुर्होतारः । दशमे ऽहꣳश् चतुर्होतॄन् व्याचष्टे । यज्ञस्यैव_अन्तं गत्वा । परमं देवानां गुह्यं ब्रह्मावरुन्धे । तद् एव प्रकाशं गमयति ।
VERSE: 4 { 2.2.6.4} तद् एनं प्रकाशं गतम् । प्रकाशं प्रजानां गमयति । वाचं यच्छति । यज्ञस्य धृत्यै । यजमानदेवत्यं वा अहः । भ्रातृव्यदेवत्या रात्रिः । अह्ना रात्रिं ध्यायेत् । भ्रातृव्यस्यैव तल् लोकं वृङ्क्ते । यद् दिवा वाचं विसृजेत् । अहर् भ्रातृव्याय_उच्छिꣳषेत् । यन् नक्तं विसृजेत् । रात्रिं भ्रातृव्याय_उच्छिꣳषेत् । अधिवृक्षसूर्ये वाचं विसृजति । एतावन्तम् एवास्मै लोकम् उच्छिꣳषति । यावद् आदित्यो ऽस्तमेति ।
अनुवाक 7 VERSE: 1 { 2.2.7.1} प्रजापतिः प्रजा असृजत । ताः सृष्टाः समश्लिष्यन् । ता रूपेण_अनुप्राविशत् । तस्माद् आहुः । रूपं वै प्रजापतिर् इति । ता नाम्ना_अनुप्राविशत् । तस्माद् आहुः । नाम वै प्रजापतिर् इति । तस्माद् अप्य् आमित्रौ संगत्य । नाम्ना चेद् ध्वयेते ।
VERSE: 2 { 2.2.7.2} मित्रम् एव भवतः । प्रजापतिर् देव_असुरान् असृजत । स इन्द्रम् अपि न_असृजत । तं देवा अब्रुवन् । इन्द्रं नो जनय_इति । स आत्मन्न् इन्द्रम् अपश्यत् । तम् असृजत । तं त्रिष्टुग् वीर्यं भूत्वा_अनुप्राविशत् । तस्य वज्रः पञ्चदशो हस्त आपद्यत । तेन_उदय्य_असुरान् अभ्यभवत् ।
VERSE: 3 { 2.2.7.3} य एवं वेद । अभि भ्रातृव्यान् भवति । ते देवा असुरैर् विजित्य । सुवर्गं लोकम् आयन् । ते ऽमुष्मिन्_लोके व्यक्षुध्यन् । ते ऽब्रुवन् । अमुतः प्रदानं वा उपजिजीविम_इति । ते सप्तहोतारं यज्ञं विधाय_अयास्यम् । आङ्गीरसं प्राहिण्वन् । एतेन_अमुत्र कल्पय_इति ।
VERSE: 4 { 2.2.7.4} तस्य वा इयं क्लृप्तिः । यद् इदं किं च । य एवं वेद । कल्पते ऽस्मै । स वा अयं मनुष्येषु यज्ञः सप्तहोता । अमुत्र सद्भ्यो देवेभ्यो हव्यं वहति । य एवं वेद । उप_एनं यज्ञो नमति । सो ऽमन्यत । अभि वा इमे ऽस्माल् लोकाद् अमुं लोकं कमिष्यन्त इति । स वाचस्पते हृद् इति व्याहरत् । तस्मात् पुत्त्र्ó हृदयम् । तस्माद् अस्माल् लोकाद् अमुं लोकं न_अभिकामयन्ते । पुत्रो हि हृदयम् ।
अनुवाक 8 VERSE: 1 { 2.2.8.1} देवा वै चतुर्होतृभिर् यज्ञम् अतन्वत । ते वि पाप्मना भ्रातृव्येण_अजयन्त । अभि सुवर्गं लोकम् अजयन् । य एवं विद्वाꣳश् चतुर्होतृभिर् यज्ञं तनुते । वि पाप्मना भ्रातृव्येण जयते । अभि सुवर्गं लोकं जयति । षड्ड्होत्रा प्रायणीयम् आसादयति । अमुष्मै वै लोकाय षड्ड्होता । घ्नन्ति खलु वा एतत् सोमम् । यद् अभिषुण्वन्ति ।
VERSE: 2 { 2.2.8.2} ऋजुधा_एवैनम् अमुं लोकं गमयति । चतुर्होत्रा_आतिथ्यम् । यशो वै चतुर्होता । यश एवाऽऽत्मन् धत्ते । पञ्चहोत्रा पशुम् उपसादयति । सुवर्ग्यो वै पञ्चहोता । यजमानः पशुः । यजमानम् एव सुवर्गं लोकं गमयति । ग्रहान् गृहीत्वा सप्तहोतारं जुहोति । इन्द्रियं वै सप्तहोता ।
VERSE: 3 { 2.2.8.3} इन्द्रियम् एवाऽऽत्मन् धत्ते । यो वै चतुर्होतॄन् अनुसवनं तर्पयति । तृप्यति प्रजया पशुभिः । उप_एनꣳ सोमपीथो नमति । बहिष्पवमाने दशहोतारं व्याचक्षीत । माध्यन्दिने पवमाने चतुर्होतारम् । आर्भवे पवमाने पञ्चहोतारम् । पितृयज्ञे षड्ड्होतारम् । यज्ञायज्ञियस्य स्तोत्रे सप्तहोतारम् । अनुसवनम् एवैनाꣳस् तर्पयति ।
VERSE: 4 { 2.2.8.4} तृप्यति प्रजया पशुभिः । उप_एनꣳ सोमपीथो नमति । देवा वै चतुर्होतृभिः सत्त्रम् आसत । ऋद्धिपरिमितं यशस्कामाः । ते ऽब्रुवन् । यन् नः प्रथमं यश ऋच्छात् । सर्वेषां नस् तत् सह_असद् इति । सोमश् चतुर्होत्रा । अग्निः पञ्चहोत्रा । धाता षड्ड्होत्रा ।
VERSE: 5 { 2.2.8.5} इन्द्रः सप्तहोत्रा । प्रजापतिर् दशहोत्रा । तेषाꣳ सोमꣳ राजानं यश आर्च्चत् । तन् न्यकामयत । तेन_अपाक्रामत् । तेन प्रलायम् अचरत् । तं देवाः प्रैषइः प्रैषम् ऐच्छन् । तत् प्रैषाणां प्रैषत्वम् । निविद्भिर् न्यवेदयन् । तन् निविदां निवित्त्वम् ।
VERSE: 6 { 2.2.8.6} आप्रीभिर् आप्नुवन् ।तद् आप्रीणाम् आप्रित्वम् । तम् अघ्नन् । तस्य यशो व्यगृह्णत । ते ग्रहा अभवन् । तद् ग्रहाणां ग्रहत्वम् । यस्यैवं विदुषो ग्रहा गृह्यन्ते । तस्य त्व् एव गृहीताः । ते ऽब्रुवन् । यो वै नः श्रेष्ठो ऽभूत् ।
VERSE: 7 { 2.2.8.7} तम् अवधिष्म । पुनर् इमꣳ सुवामहा इति । तं छन्दोभिर् असुवन्त । तच् छन्दसां छन्दस्त्वम् । साम्ना समानयन् । तत् साम्नः सामत्वम् । उक्थइर् उदस्थापयन् । तद् उक्थानाम् उक्थत्वम् । य एवं वेद । प्रत्य् एव तिष्ठति ।
VERSE: 8 { 2.2.8.8} सर्वम् आयुर् एति । सोमो वै यशः । य एवं विद्वान्त् सोमम् आगच्छति । यश एवैनम् ऋच्छति । तस्माद् आहुः । यश् चैवं वेद यश् च न । ताव् उभौ सोमम् आगच्छतः । सोमो हि यशः । तं त्वा व यश ऋच्छति_इत्य् आहुः । 0 यः सोमे सोमं प्राह_इति । 1 तस्मात् सोमे सोमः प्रोच्यः । 2 यश एवैनम् ऋच्छति ।
अनुवाक 9 VERSE: 1 { 2.2.9.1} इदं वा अग्रे न_एव किं चन_आसीत् । न द्यौर् आसीत् । न पृथिवी । न_अन्तरिक्षम् । तद् असद् एव सन् मनो ऽकुरुत स्याम् इति । तद् अतप्यत । तस्मात् तेपानाद् धूमो ऽजायत । तद् भूयो ऽतप्यत । तस्मात् तेपानाद् अग्निर् अजायत । तद् भूयो ऽतप्यत ।
VERSE: 2 { 2.2.9.2} तस्मात् तेपानाज् ज्योतिर् अजायत । तद् भूयो ऽतप्यत । तस्मात् तेपानाद् अर्चिर् अजायत । तद् भूयो ऽतप्यत । तस्मात् तेपानान् मरीचयो ऽजायन्त । तद् भूयो ऽतप्यत । तस्मात् तेपानाद् उदारा अजायन्त । तद् भूयो ऽतप्यत । तद् अब्ब्ʰरम् इव समहन्यत । तद् वस्तिम् अभिनत् ।
VERSE: 3 { 2.2.9.3} स समुद्रो ऽभवत् । तस्मात् समुद्रस्य न पिबन्ति । प्रजननम् इव हि मन्यन्ते । तस्मात् पशोर् जायमानाद् आपः पुरस्त् आद्यन्ति । तद् दशहोता_अन्वसृज्यत । प्रजापतिर् वै दशहोता । य एवं तपसो वीर्यं विद्वाꣳस् तप्यते । भवत्य् एव । तद् वा इदम् आपस् सलिलम् आसीत् । सो ऽरोदीत् प्रजापतिः ।
VERSE: 4 { 2.2.9.4} स कस्मा अज्ञि । यद्य् अस्या अप्रतिष्ठाया इति । यद् अप्स्व् अवापद्यत । सा पृथिव्यभवत् । यद् व्यमृष्ट । तद् अन्तरिक्षम् अभवत् । यद् ऊर्ध्वम् उदमृष्ट । सा द्यौर् अभवत् । यद् अरोदीत् । तद् अनयो रोदस्त्वम् ।
VERSE: 5 { 2.2.9.5} य एवं वेद । न_अस्य गृहे रुदन्ति । एतद् वा एषां लोकानां जन्म । य एवम् एषां लोकानां जन्म वेद । न_एषु लोकेष्व् आर्तिम् आर्च्छति । स इमां प्रतिष्ठाम् अविन्दत । स इमां प्रतिष्ठां वित्त्वा_अकामयत प्रजायेय_इति । स तपो ऽतप्यत । सो ऽन्तर्वान् अभवत् । स जघनाद् असुरान् असृजत ।
VERSE: 6 { 2.2.9.6} तेभ्यो मृन्मये पात्रे ऽन्नम् अदुहत् । या_अस्य सा तनूर् आसीत् । ताम् अपाहत । सा तमिस्रा_अभवत् । सो ऽकामयत प्रजायेय_इति । स तपो ऽतप्यत । सो ऽन्तर्वान् अभवत् । स प्रजननाद् एव प्रजा असृजत । तस्माद् इमा भूयिष्ठाः । प्रजननाद् ध्य् एना असृजत ।
VERSE: 7 { 2.2.9.7} ताभ्यो दारुमये पात्रे पयो ऽदुहत । या_अस्य सा तनूर् आसीत् । ताम् अपाहत सा जोत्स्ना_अभवत् । सो ऽकामयत प्रजायेय_इति । स तपो ऽतप्यत । सो ऽन्तर्वान् अभवत् । स उपपक्षाभ्याम् एव_ऋतून् असृजत । तेभ्यो रजते पात्रे घृतम् अदुहत् । या_अस्य सा तनूर् आसीत् ।
VERSE: 8 { 2.2.9.8} तम् अपाहत । सो ऽहोरात्रयोः सन्धिर् अभवत् । सो ऽकामयत प्रजायेय_इति । स तपो ऽतप्यत । सो ऽनतर्वान् अभवत् । स मुखाद् देवान् असृजत । तेभ्यो हरिते पात्रे सोमम् अदुहत । या_अस्य सा तनूर् आसीत् । ताम् अपाहत । तद् अहर् अभवत् ।
VERSE: 9 { 2.2.9.9} एते वै प्रजापतेर् दोहाः । य एवं वेद । दुह एव प्रजाः । दिवा वै नो ऽभूद् इति । तद् देवानां देवत्वम् । य एवं देवानां देवत्वं वेद । देववान् एव भ्वति । एतद् वा अहोरात्राणां जन्म । य एवम् अहोरात्राणां जन्म वेद । न_अहोरात्रेष्व् आर्तिम् आर्च्छति ।
VERSE: 10 { 2.2.9.10} असतो ऽधि मनो ऽसृज्यत । मनः प्रजापतिम् असृजत । प्रजापतिः प्रजा असृजत । तद् वा इदं मनस्य् एव परमं प्रतिष्ठितम् । यद् इदं किं च । तद् एतत्_श्व्òवस्यसं नाम ब्रह्म । व्युच्छन्ती व्युच्छन्त्य् अस्मै वस्यसी वस्यसी व्युच्छति । प्रजायते प्रजया पशुभिः । प्र परमेष्ठिनो मात्राम् आप्नोति । य एवं वेद ।
अनुवाक 10 VERSE: 1 { 2.2.10.1} प्रजापतिर् इन्द्रम् असृजत_आनुजावरं देवानाम् । तं प्राहिणोत् । परेहि । एतेषां देवानाम् अधिपतिर् एधि_इति । तं देवा अब्रुवन् । कस् त्वम् असि । वयं वै त्वत्_श्रेयाꣳसः स्म इति । सो ऽब्रवीत् । कस् त्वम् असि वयं वै त्वत्_श्रेयाꣳसः स्म इति मा देवा अवोचन्न् इति । अथ वा इदं तर्हि प्रजापतौ हर आसीत् ।
VERSE: 2 { 2.2.10.2} यद् अस्मिन्न् आदित्ये । तद् एनम् अब्रवीत् । एतन् मे प्रयच्छ । अथ_अहम् एतेषां देवानाम् अधिपतिर् भविष्यामि_इति । को ऽहꣳ स्याम् इत्य् अब्रवीत् । एतत् प्रदाय_इति । एतत् स्या इत्य् अब्रवीत् । यद् एतद् ब्रवीषि_इति । को ह वै नाम प्रजापतिः । य एवं वेद ।
VERSE: 3 { 2.2.10.3} विदुर् एनं नाम्ना । तद् अस्मै रुक्मं कृत्वा प्रत्यमुञ्चत् । ततो वा इन्द्रो देवानाम् अधिपतिर् अभवत् । य एवं वेद । अधिपतिर् एव समानानां भवति । सो ऽमन्यत । किं_किं वा अकरम् इति । स चन्द्रं म आहर_इति { ।} प्रालपत् । तच् चन्द्रमसश् चन्द्रमस्त्वम् । य एवं वेद ।
VERSE: 4 { 2.2.10.4} चन्द्रवान् एव भवति । तं देवा अब्रुवन् । सुवीर्यो मर्या यथा गोपायत इति । तत् सूर्यस्य सूर्यत्वम् । य एवं वेद । नैनं दभ्नोति । कश् च न_अस्मिन् वा इदम् इन्द्रियं प्रत्यस्थाद् इति । तद् इन्द्रस्य_इन्द्रत्वम् । य एवं वेद । इन्द्रियाव्य् एव भवति ।
VERSE: 5 { 2.2.10.5} अयं वा इदं परमो ऽभूद् इति । तत् परमेष्ठिनः परमेष्ठित्वम् । य एवं वेद । परमाम् एव काष्ठां गच्छति । तं देवाः समन्तं पर्यविशन् । वसवः पुरस्तात् । रुद्रा दक्षिणतः । आदित्याः पश्चात् । विश्वे देवा उत्तरतः । अङ्गिरसः प्रत्यञ्चम् ।
VERSE: 6 { 2.2.10.6} साध्याः पराञ्चम् । य एवं वेद । उप_एनꣳ समानाः संविशन्ति । स प्रजापतिर् एव भूत्वा प्रजा आवयत् । ता अस्मै न_अतिष्ठन्त_अन्नाद्याय । ता मुखं पुरस्तात् पश्यन्तीः । दक्षिणतः पर्यायन् । स दक्षिणतः पर्यवर्तयत । ता मुखं पुरस्तात् पश्यन्तीः । मुखं दक्षिणतः ।
VERSE: 7 { 2.2.10.7} पश्चात् पर्यायन् । स पश्चात् पर्यवर्तयत । ता मुखं पुरस्तात् पश्यन्तीः । मुखं दक्षिणतः । मुखं पश्चात् । उत्तरतः पर्यायन् । सा उत्तरतः पर्यवर्तयत । ता मुखं पुरस्तात् पश्यन्तीः । मुखं दक्षिणतः । मुखं पश्चात् । { 2.2.10.8} मुखम् उत्तरतः । ऊर्ध्वा उदायन् । स उपरिष्टान् न्यवर्तयत । ताः सर्वतोमुखो भूत्वा_आवयत् । ततो वै तस्मै प्रजा अतिष्ठन्त_अन्नाद्याय । य एवं विद्वान् परि च वर्तयते नि च । प्रजापतिर् एव भुत्वा प्रजा अत्ति । तिष्ठन्ते ऽस्मै प्रजा अन्नाद्याय । अन्नाद एव भवति ।
अनुवाक 11 VERSE: 1 { 2.2.11.1} प्रजापतिर् अकामयत बहोर् भूयान्त् स्याम् इति । स एतं दशहोतारम् अपश्यत् । तं प्रायुङ्क्त । तस्य प्रयुक्ति बहोर् भूयान् अभवत् । यः कामयेत बहोर् भूयान्त् स्याम् इति । स दशहोतारं प्रयुञ्जीत । बहोर् एव भूयान् भवति । सो ऽकामयत वीरो म आजायेत_इति । स दशहोतुश् चतुर्होतारं निरमिमीत । तं प्रायुङ्क्त ।
VERSE: 2 { 2.2.11.2} तस्य प्रयुक्ति_इन्द्रो ऽजायत । यः कामयेत वीरो म आजायेत_इति । स चतुर्होतारं प्रयुञ्जीत । आ_अस्य वीरो जायते । सो ऽकामयत पशुमान्त् स्याम् इति । स चतुर्होतुः पञ्चहोतारं निरमिमीत । तं प्रायुङ्क्त । तस्य प्रयुक्ति पशुमान् अभवत् । यः कामयेत पशुमान्त् स्याम् इति । स पञ्चहोतारं प्रयुञ्जीत ।
VERSE: 3 { 2.2.11.3} पशुमान् एव भवति । सो ऽकामयत_ऋतवो मे कल्पेरन्न् इति । स पञ्चहोतुः षड्ड्होतारं निरमिमीत । तं प्रायुङ्क्त । तस्य प्रयुक्त्य् ऋतवो ऽस्मा अकल्पन्त । यः कामयेत_ऋतवो मे कल्पेरन्न् इति । स षड्ड्होतारं प्रयुञ्जीत । कल्पन्ते ऽस्मा ऋतवः । सो ऽकामयत सोमपः सोमयाजी स्याम् । आ मे सोमपः सोमयाजी जायेत_इति ।
VERSE: 4 { 2.2.11.4} स षड्ड्होतुः सप्तहोतारं निरमिमीत । तं प्रायुङ्क्त । तस्य प्रयुक्ति सोमपः सोमयाज्य् अभवत् । आ_अस्य सोमपः सोमयाज्य् अजायत । यः कामयेत सोमपः सोमयाजी स्याम् । आ मे सोमपः सोमयाजी जायेत_इति । स सप्तहोतारं प्रयुञ्जीत । सोमप एव सोमयाजी भवति । आ_अस्य सोमपः सोमयाजी जायते । स वा एष पशुः पञ्चधा प्रतितिष्ठति ।
VERSE: 5 { 2.2.11.5} पद्भिर् मुखेन । ते देवाः पशून् वित्त्वा । सुवर्गं लोकम् आयन् । ते ऽमुष्मिन्_लोके व्यक्षुध्यन् । ते ऽब्रुवन् । अमुतः प्रदानं वा उपजिजीविम_इति । ते सप्तहोतारं यज्ञं विधाय_अयास्यम् । आङ्गीरसं प्राहिण्वन् । एतेन_अमुत्र कल्पय_इति । तस्य आ इयं क्लृप्तिः ।
VERSE: 6 { 2.2.11.6} यद् इदं किञ् च । य एवं वेद कल्पते ऽस्मै । स वा अयं मनुष्येषु यज्ञः सप्तहोता । अमुत्र सद्भ्यो देवेभ्यो हव्यं वहति । य एवं वेद । उप_एनं यज्ञो नमति । यो वै चतुर्होतृणां निदानं वेद । निदानवान् भवति । अग्निहोत्रं वै दशहोतुर् निदानम् । दर्शपूर्णमासौ चतुर्होतुः । चातुर्मास्यानि पञ्चहोतुः । पशुबन्धः षड्ड्होतुः । सौम्यो ऽध्वरः सप्तहोतुः । एतद् वै चतुर्होतृणां निदानम् । य एवं वेद । निदानवान् भवति ।
प्रपाठक: 3 अनुवाक 1 VERSE: 1 { 2.3.1.1} ब्रह्मवादिनो वदन्ति । किं चतुर्होतृणां चतुर्होतृत्वम् इति । यद् एवैषु चतुर्धा होतारः । तेन चतुर्होतारः । तस्माच् चतुर्होतार उच्यन्ते । तच् चतुर्होतृणां चतुर्होतृत्वम् । सोमो वै चतुर्होता । अग्निः पञ्चहोता । धाता षड्ड्होता । इन्द्रः सप्तहोता ।
VERSE: 2 { 2.3.1.2} प्रजापतिर् दशहोता । य एवं चतुर्होतृणाम् ऋद्धिं वेद । ऋध्नोत्य् एव । य एषाम् एवं बन्धुतां वेद । बन्धुमान् भवति । य एषाम् एवं क्लृप्तिं वेद । कल्पते ऽस्मै । य एषाम् एवम् आयतनं वेद । आयतनवान् भवति । 0 य एषाम् एवं प्रतिष्ठां वेद ।
VERSE: 3 { 2.3.1.3} प्रत्य् एव तिष्ठति । ब्रह्मवादिनो वदन्ति । दशहोता चतुर्होता । पञ्चहोता षड्ड्होता सप्तहोता । अथ कस्माच् चतुर्होतार उच्यन्त इति । इन्द्रो वै चतुर्होता । इन्द्राः खलु वै श्रेष्ठो देवतानाम् उपदेशनात् । य एवम् इन्द्रꣳ श्रेष्ठं देवतानाम् उपदेशनाद् वेद । वसिष्ठः समानानां भवति । तस्मात्_श्रेष्ठम् आयन्तं प्रथमेन_एव_अनुबुध्यन्ते । अयम् आगन् । अयम् अवासाद् इति । कीर्तिर् अस्य पूर्वा_आगच्छति जनताम् आयतः । अथो एनं प्रथमेन_एव_अनुबुध्यन्ते । अयम् आगन् । अयम् अवासाद् इति ।
अनुवाक 2 VERSE: 1 { 2.3.2.1} दक्षिणां प्रतिग्रहीष्यन्त् सप्तदश कृत्वो ऽपान्यात् । आत्मानम् एव समिन्धे । तेजसे वीर्याय । अथो प्रजापतिर् एवैनां भूत्वा प्रतिगृह्णाति । आत्मनो ऽनार्त्यै । यद्य् एनम् आर्त्विज्याद् वृतꣳ {आनंदा. व्रतं} सन्तं निर्ह्áरेरन् । आग्नीध्रे जुहुयाद् दशहोतारम् । चतुर्गृहीतेन_आज्येन । पुरस्तात् प्रत्यङ् तिष्ठन् । प्रतिलोमं विग्राहम् ।
VERSE: 2 { 2.3.2.2} प्राणान् एवास्य_उपदासयति । यद् एनं पुनर् उपशिक्षेयुः । आग्नीध्र एव जुहुयाद् दशहोतारम् । चतुर्गृहीतेन_आज्येन । पश्चात् प्राङ् आसीनः । अनुलोमम् अविग्राहम् । प्राणान् एवास्मै कल्पयति । प्रायश्चित्ती वाग्ग्_होतेत्य् ऋतुमुख ऋतुमुखे जुहोति । ऋतून् एवास्मै कल्पयति । कल्पन्ते ऽस्मा ऋतवः ।
VERSE: 3 { 2.3.2.3} क्लृप्ता अस्मा ऋतव आयन्ति । षड्ड्होता वै भूत्वा प्रजापतिर् इदꣳ सर्वम् असृजत । स मनो ऽसृजत । मनसो ऽधि गायत्रीम् असृजत । तद् गायत्रीं यश आर्च्छत् । ताम् आलभत । गायत्रिया अधि छन्दाꣳस्य् असृजत । छन्दोभ्यो ऽधि साम । तत् साम यश आर्च्छत् । तद् आलभत ।
VERSE: 4 { 2.3.2.4} साम्नो ऽधि यजूꣳष्य् असृजत । यजुर्भ्यो ऽधि विष्णुम् । तद् विष्णुं यश आर्च्छत् । तम् आलभत । विष्णोर् अध्य् ओषधीर् असृजत । ओषधीभ्यो ऽधि सोमम् । तत् सोमं यश आर्च्छत् । तम् आलभत । सोमाद् अधि पशून् असृजत । पशुभ्यो ऽधि_इन्द्रम् ।
VERSE: 5 { 2.3.2.5} तद् इन्द्रं यश आर्च्छत् । तद् एनं न_अतिप्राच्यवत । इन्द्र इव यशस्वी भवति । य एवं वेद न_एनं यशो ऽतिप्रच्यवते । यद् वा इदं किं च । तत् सर्वम् उत्तान एवाऽऽङ्गीरसः प्रत्यगृह्णात् । तद् एनं प्रतिगृहीतं न_अहिनत् । यत् किं च प्रतिगृह्णीयात् । तत् सर्वम् उत्तानस् त्व् आङ्गीरसः प्रतिगृह्णात्व् इत्य् एव प्रतिगृह्णीयात् । इयं वा उत्तान आङ्गीरसः । अनया_एवैनत् प्रतिगृह्णाति । न_एनꣳ हिनस्ति । बर्हिषा प्रतीयाद् गां वा_अश्वं वा । एतद् वै पशूनां प्रियं धाम । प्रियेणैवैनं धाम्ना प्रत्येति ।
अनुवाक 3 VERSE: 1 { 2.3.3.1} यो वा अविद्वान् निवर्तयते । विशीर्षा सपाप्मा_अमुष्मिन्_लोके भवति । अथ यो विद्वान् निवर्तयते । सशीर्षा विपाप्मा_अमुष्मिन्_लोके भवति । देवता वै सप्त पुष्टिकामा न्यवर्तयन्त । अग्निश् च पृथिवी च । वायुश् च_अन्तरिक्षं च । आदित्यश् च द्यौश् च चन्द्रमाः । अग्निर् न्यवर्तयत । स साहस्रम् अपुष्यत् ।
VERSE: 2 { 2.3.3.2} पृथिवी न्यवर्तयत । स_ओषधीभिर् वनस्पतिभिर् अपुष्यत् । वायुर् न्यवर्तयत । स मरीचीभिर् अपुष्यत् । अन्तरिक्षं न्यवरतयत । तद् वयोभिर् अपुष्यत् । आदित्यो न्यवर्तयत । स रश्मिभिर् अपुष्यत् । द्यौर् न्यवर्तयत । सा नक्षत्रैर् अपुष्यत् । चन्द्रमा न्यवर्तयत । सो ऽहोरात्रैर् अर्धमासैर् मासैर् ऋतुभिः संवत्सरेन_अपुष्यत् । तान् पोषान् पुष्यति । याꣳस् ते ऽपुष्यन् । य एवं विदान् नि च वर्तयते परि च ।
अनुवाक 4 VERSE: 1 { 2.3.4.1} तस्य वा अग्नेर् हिरण्यं प्रतिजग्रहुषः । अर्धम् इन्द्रियस्य_अपाक्रामत् । तद् एतेनैव प्रत्यगृह्णात् । तेन वै सो ऽर्धम् इन्द्रियस्य_आत्मन्न् उपाधत्त । अर्धम् इन्द्रियस्य_आत्मन्न् उपाधत्ते । य एवं विद्वान् हिरण्यं प्रतिगृह्णाति । अथ यो ऽविद्वान् प्रतिगृह्णाति । अर्धम् अस्य_इन्द्रियस्य_अपक्रामति । तस्य वै सोमस्य वासः प्रतिजग्रहुषः । तृतीयम् इन्द्रियस्य_अपाक्रामत् ।
VERSE: 2 { 2.3.4.2} तद् एतेनैव प्रत्यगृह्णात् । तेन वै स तृतीयम् इन्द्रियस्य_आत्मन्न् उपाधत्त । तृतीयम् इन्द्रियस्य_आत्मन्न् उपाधत्ते । य एवं विद्वान् वासः प्रतिगृह्णाति । अथ यो ऽविद्वान् प्रतिगृह्णाति । तृतीयम् अस्य_इन्द्रियस्य_अपक्रामति । तस्य वै रुद्रस्य गां प्रतिजग्रहुषः । चतुर्थम् इन्द्रियस्य_अपाक्रामत् । ताम् एतेनैव प्रत्यगृह्णात् । तेन वै स चतुर्थम् इन्द्रियस्य_आत्मन्न् उपाधत्त ।
VERSE: 3 { 2.3.4.3} चतुर्थम् इन्द्रियस्य_आत्मन्न् उपाधत्ते । य एवं विद्वान् गां प्रतिगृह्णाति । अथ यो ऽविद्वान् प्रतिगृह्णाति । चतुर्थम् अस्य_इन्द्रियस्य_अपक्रामति । तस्य वै वरुणस्य_अश्वं प्रतिजग्रहुषः । पञ्चमम् इन्द्रियस्य_अपाक्रामत् । तम् एतेनैव प्रत्यगृह्णात् । तेन वै स पञ्चमम् इन्द्रियस्य_आत्मन्न् उपाधत्त । पञ्चमम् इन्द्रियस्य_आत्मन्न् उपाधत्ते । य एवं विद्वान् अश्वं प्रतिगृह्णाति ।
VERSE: 4 { 2.3.4.4} अथ यो ऽविद्वान् प्रतिगृह्णाति । पञ्चमम् अस्य_इन्द्रियस्य_अपक्रामति । तस्य वै प्रजापतेः पुरुषं प्रतिजग्रहुषः । षष्ठम् इन्द्रियस्य_अपाक्रामत् । तम् एतेनैव प्रत्यगृह्णात् । तेन वै स षष्ठम् इन्द्रियस्य_आत्मन्न् उपाधत्त । षष्ठम् इन्द्रियस्य_आत्मन्न् उपाधत्ते । य एवं विद्वान् पुरुषं प्रतिगृह्णाति । अथ यो ऽविद्वान् प्रतिगृह्णाति । षष्ठम् अस्य_इन्द्रियस्य_अपक्रामति ।
VERSE: 5 { 2.3.4.5} तस्य वै मनोस् तल्पं प्रतिजग्रहुषः । सप्तमम् इन्द्रियस्य_अपाक्रामत् । तम् एतेनैव प्रत्यगृह्णात् । तेन वै स सप्तमम् इन्द्रियस्य_आत्मन्न् उपाधत्त । सप्तमम् इन्द्रियस्य_आत्मन्न् उपाधत्ते । य एवं विद्वाꣳस् तल्पं प्रतिगृह्णाति । अथ यो ऽविद्वान् प्रतिगृह्णाति । सप्तमम् अस्य_इन्द्रियस्य_अपक्रामति । तस्य वा उत्तानस्य_आङ्गीरसस्य_अप्राणत् प्रतिजग्रहुषः । अष्टमम् इन्द्रियस्य_अपाक्रामत् ।
VERSE: 6 { 2.3.4.6} तद् एतेनैव प्रत्यगृह्णात् । तेन वै सो ऽष्टमम् इन्द्रियस्य_आत्मन्न् उपाधत्त । अष्टमम् इन्द्रियस्य_आत्मन्न् उपाधत्ते । य एवं विद्वान् अप्राणत् प्रतिगृह्णाति । अथ यो ऽविद्वान् प्रतिगृह्णाति । अष्टमम् अस्य_इन्द्रियस्य_अपक्रामति । यद् वा इदं किं च । तत् सर्वम् उत्तान एवाऽऽङ्गीरसः प्रत्यगृह्णात् । तद् एनं प्रतिगृहीतं न_अहिनत् । यत् किं च प्रतिगृह्णीयात् । तत् सर्वम् उत्तानस् त्व् आङ्गीरसः प्रतिगृह्णात्व् इत्य् एव प्रतिगृह्णीयात् । इयं वा उत्तान आङ्गीरसः । अनया_एवैनत् प्रतिगृह्णाति । न_एनꣳ हिनस्ति ।
अनुवाक 5 VERSE: 1 { 2.3.5.1} ब्रह्मवादिनो वदन्ति । यद् दशहोतारः सत्त्रम् आसत । केन ते गृहपतिना_आर्ध्नुवन् । केन प्रजा असृजन्त_इति । प्रजापतिना वै ते गृहपतिना_आर्ध्नुवन् । तेन प्रजा असृजन्त । यच् चतुर्होतारः सत्त्रम् आसत । केन ते गृहपतिना_आर्ध्नुवन् । केन_ओषधीर् असृजन्त_इति । सोमेन वै ते गृहपतिना_आर्ध्नुवन् ।
VERSE: 2 { 2.3.5.2} तेन_ओषधीर् असृजन्त । यत् पञ्चहोतारः सत्त्रम् आसत । केन ते गृहपतिना_आर्ध्नुवन् । केन_एभ्यो लोकेभ्यो ऽसुरान् प्राणुदन्त । केन_एषां पशून् अवृञ्जत_इति । अग्निना वै ते गृहपतिना_आर्ध्नुवन् । तेन_एभ्यो लोकेभ्यो ऽसुरान् प्राणुदन्त । तेन_एषां पशून् अवृञ्जत । यत् षड्ड्होतारः सत्त्रम् आसत । केन ते गृहपतिना_आर्ध्नुवन् ।
VERSE: 3 { 2.3.5.3} केन_ऋतून् अकल्पयन्त_इति । धात्रा वै ते गृहपतिना_आर्ध्नुवन् । तेन_ऋतून् अकल्पयन्त । यत् सप्तहोतारः सत्त्रम् आसत । केन ते गृहपतिना_आर्ध्नुवन् । केन सुवर् आयन् । केन_इमान्_लोकान्त् समतन्वन्न् इति । अर्यम्णा वै ते गृहपतिना_आर्ध्नुवन् । तेन सुवर् आयन् । तेन_इमान्_लोकान् समतन्वन्न् इति ।
VERSE: 4 { 2.3.5.4} एते वै देवा गृहपतयः । तान् य एवं विद्वान् । अप्य् अन्यस्य गार्हपते दीक्षते । अवान्तरम् एव सत्त्रिणाम् ऋध्नोति । यो वा अर्यमणं वेद । दानकामा अस्मै प्रजा भवन्ति । यज्ञो वा अर्यमा । आर्या वसतिर् इति वै तम् आहुर् यं प्रशꣳसन्ति । आर्या वसतिर् भवति । य एवं वेद ।
VERSE: 5 { 2.3.5.5} यद् वा इदं किं च । तत् सर्वं चतुर्होतारः । चतुर्होतृभ्यो ऽधि यज्ञो निर्मितः । स य एवं विद्वान् विवदेत । अहम् एव भूयो वेद । यश् चतुर्होतॄन् वेद_इति । स ह्य् एव भूयो वेद । यश् चतुर्होतॄन् वेद । यो वै चतुर्होतृणाꣳ होतॄन् वेद । सर्वासु प्रजास्व् अन्नम् अत्ति ।
VERSE: 6 { 2.3.5.6} सर्वा दिशो ऽभिजयति । प्रजापतिर् वै दशहोतृणाꣳ होता । सोमश् चतुर्होतृणाꣳ होता । अग्निः पञ्चहोतृणाꣳ होता । धाता षड्ड्होतृणाꣳ होता । अर्यमा सप्तहोतृणाꣳ होता । एते वै चतुर्होतृणाꣳ होतारः । तान् य एवं वेद । सर्वासु प्रजास्व् अन्नम् अत्ति । सर्वा दिशो ऽभिजयति ।
अनुवाक 6 VERSE: 1 { 2.3.6.1} प्रजापतिः प्रजाः सृष्ट्वा व्यस्रꣳसत । स हृदयंभूतो ऽशयत् । आत्मन् हा3 इत्य् अह्वयत् । आपः प्रत्यशृण्वन् । ता अग्निहोत्रेणैव यज्ञक्रतुना_उपपर्यावर्तन्त । ताः कुसिन्धम् उपौहन् । तस्माद् अग्निहोत्रस्य यज्ञक्रतोः । एक ऋत्विक् । चतुष्कृत्वो ऽह्वयत् । अग्निर् वायुर् आदित्यश् चन्द्रमाः ।
VERSE: 2 { 2.3.6.2} ते प्रत्यशृण्वन् । ते दर्शपूर्णमासाभ्याम् एव यज्ञक्रतुना_उपपर्यावर्तन्त । त उपौहꣳश् चत्वार्य् अङ्गानि । तस्माद् दर्शपूर्णमासयोर् यज्ञक्रतोः । चत्वार ऋत्विजः । पञ्चकृत्वो ऽह्वयत् । पशवः प्रत्यशृण्वन् । ते चातुर्मास्यैर् एव यज्ञक्रतुना_उपपर्यावर्तन्त । त उपौहन्_लोम च्छवीं माꣳसम् अस्थि मज्जानम् । तस्माच् चातुर्मास्यानां यज्ञक्रतोः ।
VERSE: 3 { 2.3.6.3} पञ्च_ऋत्विजः । षट्कृत्वो ऽह्वयत् । ऋतवः प्रत्यशृण्वन् । ते पशुबन्धेन_एव यज्ञक्रतुना_उपपर्यावर्तन्त । त उपौहं स्तनाव् आण्डौ शिश्नम् अवाञ्चं प्राणम् । तस्मात् पशुबन्धस्य यज्ञक्रतोः । षड् ऋत्विजः । सप्तकृत्वो ऽह्वयत् । होत्राः प्रत्यशृण्वन् । ताः सौम्येन_एव_अध्वरेण यज्ञक्रतुना_उपपर्यावर्तन्त ।
VERSE: 4 { 2.3.6.4} ता उपौहन्त् सप्त शीर्षण्यान् प्राणान् । तस्मात् सौम्यस्य_अध्वरस्य यज्ञक्रतोः । सप्त होत्राः प्राचीर् वषट्कुर्वन्ति । दशकृत्वो ऽह्वयत् । तपः प्रत्यशृणोत् । तत् कर्मणा_एव संवत्सरेण सर्वैर् यज्ञक्रतुभिर् उपपर्यावर्तत । तत् सर्वम् आत्मानम् अपरिवर्गम् उपौहत् । तस्मात् संवत्सरे सर्वे यज्ञक्रतवो ऽवरुध्यन्ते । तस्माद् दशहोता चतुर्होता । पञ्चहोता षड्ड्होता सप्तहोता । एकहोत्रे बलिꣳ हरन्ति हरन्त्य् अस्मै प्रजा बलिम् । आ_एनम् अप्रतिख्यातं गच्छति । य एवं वेद ।
अनुवाक 7 VERSE: 1 { 2.3.7.1} प्रजापतिः पुरुषम् असृजत । सो ऽग्निर् अब्रवीत् । मम_अयम् अन्नम् अस्त्व् इति । सो ऽबिभेत् । सर्वं वै मा_अयं प्रधक्ष्यति_इति । स एताꣳश् चतुर्होतॄन् आत्मस्परणान् अपश्यत् । तान् अजुहोत् । तैर् वै स आत्मानम् अस्पृणोत् । यद् अग्निहोत्रं जुहोति । एकहोतारम् एव तद् यज्ञक्रतुम् आप्नोत्य् अग्निहोत्रम् ।
VERSE: 2 { 2.3.7.2} कुसिन्धं च_आत्मनः स्पृणोति । आदित्यस्य च सायुज्यं गच्छति । चतुर् उन्नयति । चतुर्होतारम् एव तद् यज्ञक्रतुम् आप्नोति {। आनंदा. में नहीं है } दर्शपूर्णमासौ । चत्वारि च_आत्मनो ऽङ्गानि स्पृणोति । आदित्यस्य च सायुज्यं गच्छति । चतुर् उन्नयति । समित् पञ्चमी । पञ्चहोतारम् एव तद् यज्ञक्रतुम् आप्नोति । चातुर्मास्यानि । लोम च्छवीं माꣳसम् अस्थि मज्जानम् ।
VERSE: 3 { 2.3.7.3} तानि च_आत्मनः स्पृणोति । आदित्यस्य च सायुज्यं गच्छति । चतुर् उन्नयति । द्विर् जुहोति । षड्ड्होतारम् एव तद् यज्ञक्रतुम् आप्नोति {। not in आनंदा.} पशुबन्धम् । स्तनाव् आण्डौ शिश्नम् अवाञ्चं प्राणम् । तानि च_आत्मनः स्पृणोति । आदित्यस्य च सायुज्यं गच्छति । चतुर् उन्नयति । द्विर् जुहोति ।
VERSE: 4 { 2.3.7.4} समित् सप्तमी । सप्तहोतारम् एव तद् यज्ञक्रतुम् आप्नोति सौम्यम् अध्वरम् । सप्त च_आत्मनः शीर्षण्यान् प्राणान् स्पृणोति । आदित्यस्य च सायुज्यं गच्छति । चतुर् उन्नयति । द्विर् जुहोति । द्विर् निमार्ष्टि । द्विः प्राश्नाति । दशहोतारम् एव तद् यज्ञक्रतुम् आप्नोति संवत्सरम् । सर्वं च_आत्मानम् अपरिवर्गꣳ स्पृणोति । आदित्यस्य च सायुज्यं गच्छति ।
अनुवाक 8 VERSE: 1 { 2.3.8.1} प्रजापतिर् अकामयत प्रजायेय_इति । स तपो ऽतप्यत । सो ऽन्तर्वान् अभवत् । स हरितः श्यावो ऽभवत् । तस्मात् स्त्र्य् अन्तर्वत्नी । हरिणी सती श्यावा भवति । स विजायमानो गर्भैण_अताम्यत् । स तान्तः कृष्णः श्यावो ऽभवत् । तस्मात् तान्तः कृष्णः श्यावो भवति । तस्य_असुर् एव_अजीवत् ।
VERSE: 2 { 2.3.8.2} तेन_असुना_असुरान् असृजत । तद् असुराणाम् असुरत्वम् । य एवम् असुराणाम् असुरत्वं वेद । असुमान् एव भवति । न_एनम् असुर् जहाति । सो ऽसुरान् सृष्ट्वा पितेव_अमन्यत । तद् अनु पितॄन् असृजत । तत् पितृणां पितृत्वम् । य एवं पितृणां पितृत्वं वेद । पितेव_एव {आनंदा. पितवैव} स्वानां भवति ।
VERSE: 3 { 2.3.8.3} यन्त्य् अस्य पितरो हवम् । स पितॄन्त् सृष्ट्वा_अमनस्यत् । तद् अनु मनुष्यान् असृजत । तन् मनुष्याणां मनुष्यत्वम् । य एवं मनुष्याणां मनुष्यत्वं वेद । मनस्व्य् एव भवति । न_एनं मनुर् जहाति । तस्मै मनुष्यान्त् ससृजानाय । दिवा देवत्रा_अभवत् । तद् अनु देवान् असृजत । तद् देवानां देवत्वम् । य एवं देवानां देवत्वं वेद । दिवा हैवास्य देवत्रा भवति । तानि वा एतानि चत्वार्य् अम्भाꣳसि । देवा मनुष्याः पितरो ऽसुराः । तेषु सर्वेष्व् अम्भो नभ इव भवति । य एवं वेद ।
अनुवाक 9 VERSE: 1 { 2.3.9.1} ब्रह्मवादिनो वदन्ति । यो वा इमं विद्यात् । यतो ऽयं पवते । यद् अभिपवते । यद् अभिसंपवते । सर्वम् आयुर् इयात् । न पुरा_आयुषः प्रमीयेत । पशुमान्त् स्यात् । विन्देत प्रजाम् । यो वा इमं वेद ।
VERSE: 2 { 2.3.9.2} यतो ऽयं पवते । यद् अभिपवते । यद् अभिसंपवते । सर्वम् आयुर् एति । न पुरा_आयुषः प्रमीयते । पशुमान् भवति । विन्दते प्रजाम् । अद्भ्यः पवते । अपो ऽभिपवते । अपो ऽभिसंपवते ।
VERSE: 3 { 2.3.9.3} अस्याः पवते । इमाम् अभिपवते । इमाम् अभिसंपवते । अग्नेः पवते । अग्निम् अभिपवते । अग्निम् अभिसंपवते । अन्तरिक्षात् पवते । अन्तरिक्षम् अभिपवते । अन्तरिक्षम् अभिसंपवते । आदित्यात् पवते ।
VERSE: 4 { 2.3.9.4} आदित्यम् अभिपवते । आदित्यम् अभिसंपवते । द्योः पवते । दिवम् अभिपवते । दिवम् अभिसंपवते । दिग्भ्यः पवते । दिशो ऽभिपवते । दिशो ऽभिसंपवते । स यत् पुरस्ताद् वाति । प्राण एव भूत्वा पुरस्ताद् वाति ।
VERSE: 5 { 2.3.9.5} तस्मात् पुरस्ताद् वान्तम् । सर्वाः प्रजाः प्रतिनन्दन्ति । प्राणो हि प्रियः प्रजानाम् । प्राण इव प्रियः प्रजानां भवति । य एवं वेद । स वा एष प्राण एव । अथ यद् दक्षिणतो वाति । मातरिश्वा_एव भूत्वा दक्षिणतो वाति । तस्माद् दक्षिणतो वान्तं विद्यात् । सर्वा दिश आवाति ।
VERSE: 6 { 2.3.9.6} सर्वा दिशो ऽनुविवाति । सर्वा दिशो ऽनुसंवाति_इति । स वा एष मातरिश्वा_एव । अथ यत् पश्चाद् वाति । पवमान एव भूत्वा पश्चाद् वाति । पूतम् अस्मा आहरन्ति । पूतम् उपहरन्ति । पूतम् अश्नाति । य एवं वेद । स वा एष पवमान एव ।
VERSE: 7 { 2.3.9.7} अथ यद् उत्तरतो वाति । सविता_एव भूत्वा_उत्तरतो वाति । सवितेव स्वानां भवति । य एवं वेद । स वा एष सविता_एव । ते य एनं पुरस्ताद् आयन्तम् उपवदन्ति । य एवास्य पुरस्तात् पाप्मानः । ताꣳस् ते ऽपघ्नन्ति । पुरस्ताद् इतरान् पाप्मनः सचन्ते । अथ य एनं दक्षिणत आयन्तम् उपवदन्ति ।
VERSE: 8 { 2.3.9.8} य एवास्य दक्षिणतः पाप्मानः । ताꣳस् ते ऽपघ्नन्ति । दक्षिणत इतरान् पाप्मनः सचन्ते । अथ य एनं पश्चाद् आयन्तम् उपवदन्ति । य एवास्य पश्चात् पाप्मानः । ताꣳस् ते ऽपघ्नन्ति । पश्चाद् इतरान् पाप्मनः सचन्ते । अथ य एनम् उत्तरत आयन्तम् उपवदन्ति । य एवास्य_उत्तरतः पाप्मानः । ताꣳस् ते ऽपघ्नन्ति ।
VERSE: 9 { 2.3.9.9} उत्तरत इतरान् पाप्मनः सचन्ते । तस्माद् एवं विद्वान् । वि_इव नृत्येत् । प्र_इव चलेत् । व्य् अस्य_इव_अक्ष्यउ भाषेत { भाषेते} । मण्टयेद् इव । क्राथयेद् इव । शृङ्गायेत_इव । उत मा_उपवदेयुः । उत मे पाप्मानम् अपहन्युर् इति । स यां दिशꣳ सनिम् एष्यन्त् स्यात् । यदा तां दिशं वातो वायात् । अथ प्रवेयात् । प्र वा धावयेत् । सातम् एव रदितं व्यूढं गन्धम् अभि प्रच्यवते । आ_अस्य तं जनपदं पूर्वा कीर्तिर् गच्छति । दानकामा अस्मै प्रजा भवन्ति । य एवं वेद ।
अनुवाक 10 VERSE: 1 { 2.3.10.1} प्रजापतिः सोमꣳ राजानम् असृजत । तं त्रयो वेदा अन्वसृज्यन्त । तान् हस्ते ऽकुरुत । अथ ह सीता सावित्री । सोमꣳ राजानं चकमे । श्रद्धाम् उ स चकमे । सा ह पितरं प्रजापतिम् उपससार । तꣳ ह_उवाच । नमस् ते अस्तु भगवः । उप त्वा_अयानि ।
VERSE: 2 { 2.3.10.2} प्र त्वा पद्ये । सोमं वै राजानं कामये । श्रद्धाम् उ स कामयत इति । तस्या उ ह स्थागरम् अलङ्कारं कल्पयित्वा । दशहोतारं पुरस्ताद् व्याख्याय । चतुर्होतारं दक्षिणतः । पञ्चहोतारं पश्चात् । षड्ड्होतारम् उत्तरतः । सप्तहोतारम् उपरिष्टात् । सम्भारैश् च पत्निभिश् च मुखे ऽलङ्कृत्य ।
VERSE: 3 { 2.3.10.3} आ_अस्य_अर्धं वव्राज । ताꣳ ह_उदीक्ष्य_उवाच । उप मा वर्तस्व_इति । तं ह_उवाच । भोगं तु म आचक्ष्व । एतन् म आचक्ष्व । यत् ते पाणाव् इति । तस्या उ ह त्रीन् वेदान् प्रददौ । तस्माद् उ ह स्त्रियो भोगम् आ_एव हारयन्ते । स यः कामयेत प्रियः स्याम् इति ।
VERSE: 4 { 2.3.10.4} यं वा कामयेत प्रियः स्याद् इति । तस्मा एतꣳ स्थागरम् अलङ्कारं कल्पयित्वा । दशहोतारं पुरस्ताद् व्याख्याय । चतुर्होतारं दक्षिणतः । पञ्चहोतारं पश्चात् । षड्ड्होतारम् उत्तरतः । सप्तहोतारम् उपरिष्टात् । सम्भारैश् च पत्निभिश् च मुखे ऽलङ्कृत्य । आ_अस्य_अर्धं व्रजेत् । प्रियो हैव भवति ।
अनुवाक 11 VERSE: 1 { 2.3.11.1} ब्रह्मा_आत्मन्वद् असृजत । तद् अकामयत । सम् आत्मना पद्येय_इति । आत्मन्न् आत्मन्न् इत्य् आमन्त्रयत । तस्मै दशमꣳ हूतः प्रत्यशृणोत् । स दशहूतो ऽभवत् । दशहूतो ह वै नामैषः । तं वा एतं दशहूतꣳ सन्तम् । दशहोतेत्य् आचक्षते {।} परोक्षेण । परोक्षप्रिया इव हि देवाः ।
VERSE: 2 { 2.3.11.2} आत्मन्न् आत्मन्न् इत्य् आमन्त्रयत । तस्मै सप्तमꣳ हूतः प्रत्यशृणोत् । स सप्तहूतो ऽभवत् । सप्तहूतो ह वै नामैषः । तं वा एतꣳ सप्तहूतꣳ सन्तम् । सप्तहोतेत्य् आचक्षते परोक्षेण । परोक्षप्रिया इव हि देवाः । आत्मन्न् आत्मन्न् इत्य् आमन्त्रयत । तस्मै षष्ठꣳ हूतः प्रत्यशृणोत् । स षड्ड्हूतो ऽभवत् ।
VERSE: 3 { 2.3.11.3} षड्धूतो ह वै नामैषः । तं वा एतꣳ षड्ड्हूतꣳ सन्तम् । षड्ड्होतेत्य् आचक्षते परोक्षेण । परोक्षप्रिया इव हि देवाः । आत्मन्न् आत्मन्न् इत्य् आमन्त्रयत । तस्मै पञ्चमꣳ हूतः प्रत्यशृणोत् । स पञ्चहूतो ऽभवत् । पञ्चहूतो ह वै नामैषः । तं वा एतं पञ्चहूतꣳ सन्तं । पञ्चहोतेत्य् आचक्षते परोक्षेण ।
VERSE: 4 { 2.3.11.4} परोक्षप्रिया इव हि देवाः । आत्मन्न् आत्मन्न् इत्य् आमन्त्रयत । तस्मै चतुर्थꣳ हूतः प्रत्यशृणोत् । स चतुर्हूतो ऽभवत् । चतुर्हूतो ह वै नामैषः । तं वा एतं चतुर्हूतꣳ सन्तम् । चतुर्होतेत्य् आचक्षते {।} परोक्षेण । परोक्षप्रिया इव हि देवाः । तम् अब्रवीत् । त्वं वै मे नेदिष्ठꣳ हूतः प्रत्यश्रौषीः । त्वया_एनान् आख्यातार इति । तस्मान् नु हैनाꣳश् चतुर्होतार इत्य् आचक्षते । तस्माच् शुश्रूषुः पुत्राणाꣳ हृद्यतमः । नेदिष्ठो हृद्यतमः । नेदिष्ठो ब्रह्मणो भवति । य एवं वेद ।
प्रपाठक: 4 अनुवाक 1 VERSE: 1 { 2.4.1.1} जुष्टो दमूना अतिथिर् दुरोणे । इमं नो यज्ञम् उपयाहि विद्वान् । विश्वा अग्ने ऽभियुजो विहत्य । शत्रूयताम् आभरा भोजनानि । अग्ने शर्ध महते सौभगाय । तव द्युम्नान्य् उत्तमानि सन्तु । सं जास्पत्यꣳ सुयमम् आकृणुष्व । शत्रूयताम् अभितिष्ठा महाꣳसि । अग्ने यो नो ऽभितो जनः । वृको वारो जिघाꣳसति ।
VERSE: 2 { 2.4.1.2} ताꣳस् त्वं वृत्रहञ् जहि । वस्व् अस्मभ्यम् आभर । अग्ने यो नो ऽभिदासति । समानो यश् च निष्ट्यः । इध्मस्य_इव प्रक्षायतः । मा तस्य_उच्छेषि किञ् चन । त्वम् इन्द्र_अभिभूर् असि । देवो विज्ञातवीर्यः । वृत्रहा पुरुचेतनः । अप प्राच इन्द्र विश्वाꣳ अमित्रान् ।
VERSE: 3 { 2.4.1.3} अप_अपाचो अभिभूते नुदस्व । अप_उदीचो अप शूर_धराच ऊरु । यथा तव शर्मन् मदेम । तम् इन्द्रं वाजयामसि । महे वृत्राय हन्तवे । स वृषा वृषभो भुवत्[ऽभुवत्?] । युजे रथं गवेषणꣳ हरिभ्याम् । उप ब्रह्माणि जुजुषाणम् अस्थुः । विबाधिष्ट_अस्य रोदसी महित्वा । इन्द्रो वृत्राण्य् अप्रतीजघन्वान् ।
VERSE: 4 { 2.4.1.4} हव्यवाहम् अभिमातिषा_अहम् । रक्षोहणं पृतनासु जिष्णुम् । ज्योतिष्मन्तं दीद्यतं पुरन्धिम् । अग्निꣳ स्विष्टकृतम् {F आहुवेम} {आनंदा. आहुमेव} {BI आहुवेम} { आहुवेम} । स्विष्टम् अग्ने अभि तत् पृणाहि । विश्वा देव पृतना अभिष्य । उरुं नः पन्थां प्रदिशन् विभाहि । ज्योतिष्मद् धेह्य् अजरं न {F आयुः} {आनंदा. आयुः} {BI आयः} { आयुः} । त्वाम् अग्ने हविष्मन्तः । देवं मर्तास ईडते ।
VERSE: 5 { 2.4.1.5} मन्ये त्वा जातवेदसम् । स हव्या वक्ष्या_अनुषक् । विश्वानि नो दुर्गहा जातवेदः । सिन्धुं न नावा दुरिता_अतिपर्षि । अग्ने अत्रिवन् मनसा गृणानः । अस्माकं बोध्यविता तनूनाम् । पूषा गा अन्वेतु नः । पूषा रक्षत्व् अर्वतः । पूषा वाजꣳ सनोतु नः । पूषा_इमा आशा अनुवेद सर्वाः ।
VERSE: 6 { 2.4.1.6} सो अस्माꣳ अभयतमेन नेषत् । स्वस्तिदा अघृणिः सर्ववीरः । अप्रयुच्छन् पुर एतु प्रजानन् । {F त्वम्} {आनंदा. त्वम्} {BI स्वम्} { त्वम्} अग्ने सप्रथा असि । जुष्टो होता वरेण्यः । त्वया यज्ञं वितन्वते । अग्नी रक्षाꣳसि सेधति । शुक्रशोचिर् अमर्त्यः । शुचिः पावक ईड्यः । अग्ने रक्षाणो अꣳहसः ।
VERSE: 7 { 2.4.1.7} प्रतिष्म देव रीषतः । तपिष्ट्हैर् अजरो दह । अग्ने हꣳसि न्यत्रिणम् । दीद्यन् मर्त्येष्व् आ । स्वे क्षये शुचिव्रत । आ वात वाहि भेषजम् । वि वात वाहि यद् रपः । त्वꣳ हि विश्वभेषजः । देवानां दूत ईयसे । द्वाव् इमौ वातौ वातः ।
VERSE: 8 { 2.4.1.8} आ सिन्धोर् आ परावतः । दक्षं मे अन्य आवातु । परा_अन्यो वातु यद् रपः । यद् अदो वात ते गृहे । अमृतस्य निधिर् हितः । ततो नो देहि जीवसे । ततो नो धेहि भेषजम् । ततो नो मह आवह । वात आवातु भेषजम् । शम्भूर् मयोभूर् नो हृदे ।
VERSE: 9 { 2.4.1.9} प्र ण आयूꣳषि तारिषत् । त्वम् अग्ने अयासि । अया सन्मनसा हितः । अया सन् हव्यमूहिषे । अया नो धेहि भेषजम् । इष्टो अग्निर् आहुतः । स्वाहाकृतः पिपर्तु नः । स्वगा देवेभ्य इदं नमः । कामो भूतस्य भव्यस्य । सम्राड् एको विराजति ।
VERSE: 10 { 2.4.1.10} स इदं प्रतिपप्रथे । ऋतून् उत्सृजते वशी । कामस् तद् अग्रे समवर्तत_अधि । मनसो रेतः प्रथमं यद् आसीत् । सतो बन्धुम् असति निरविन्दन् । हृदि प्रतीष्या कवयो मनीषा । त्वया मन्यो सरथम् आरुजन्तः । हर्षमाणासो धृषता मरुत्वः । तिग्म_इषव आयुधा सꣳशिशानाः । उपप्रयन्ति नरो अग्निरूपाः ।
VERSE: 11 { 2.4.1.11} मन्युर् भगो मन्युर् एवाऽऽस देवः । मन्युर् होता वरुणो विश्ववेदाः । मन्युं विश ईडते देवयन्तीः । पाहि नो मन्यो तपसा श्रमेण । त्वम् अग्ने व्रतभृत्_शुचिः । देवाꣳ आसादया इह । अग्ने हव्याय वोढवे । व्रता नु बिभ्रद् व्रतपा अदाभ्यः । यजानो देवाꣳ अजरः सुवीरः । दधद् रत्नानि सुविदानो अग्ने । गोपाय नो जीवसे जातवेदः ।
अनुवाक 2 VERSE: 1 { 2.4.2.1} चक्षुषो हेते मनसो हेते । वाचो हेते ब्रह्मणो हेते । यो मा_अघायुर् अभिदासति । तम् अग्ने मेन्या_अमेनिं कृणु । यो मा चक्षुषा यो मनसा । यो वाचा ब्रह्मणा_अघायुर् अभिदासति । तया_अग्ने त्वं मेन्या । अमुम् अमेनिं कृणु । यत् किं च_असौ मनसा यच् च वाचा । यज्ञैर् जुहोति यजुषा हविर्भिः ।
VERSE: 2 { 2.4.2.2} तन् मृत्युर् निर्ऋत्या संविदानः । पुरा दिष्टाद् आहुतीर् अस्य हन्तु । यातुधाना निर्ऋतिर् आद् उ रक्षः । ते अस्य घ्नन्त्व् अनृतेन सत्यम् । इन्द्र_इषिता आज्यम् अस्य मथ्नन्तु । मा तत् समृद्धि यद् असौ करोति । हन्मि ते ऽहं कृतꣳ हविः । यो मे घोरम् अचीकृतः । अपाञ्चौ त उभौ बाहू । अपनह्याम्य् आस्यम् ।
VERSE: 3 { 2.4.2.3} अपनह्यामि ते बाहू । अपनह्याम्य् आस्यम् । अग्नेर् देवस्य ब्रह्मणा । सर्वं ते ऽवधिषं कृतं । पुरा_अमुष्य वषट्कारात् । यज्ञं देवेषु नस् कृधि । स्विष्टम् अस्माकं भूयात् । मा_अस्मान् प्रापन्न् अरातयः । अन्ति दूरे सतो अग्ने । भ्रातृव्यस्या_अभिदासतः ।
VERSE: 4 { 2.4.2.4} वषट्कारेण वज्रेण । कृत्याꣳ हन्मि कृताम् अहम् । यो मा नक्तं दिवा सायम् । प्रातश् च_अह्नो निपीयति । अद्या तम् इन्द्र वज्रेण । भ्रातृव्यं पादयामसि । इन्द्रस्य गृहो ऽसि तं त्वा । प्रपद्ये सगुः स_अश्वः । सह यन् मे अस्ति तेन । ईडे अग्निं विपश्चितम् ।
VERSE: 5 { 2.4.2.5} गिरा यज्ञस्य साधनम् । श्रुष्टीवानं धितावानम् । अग्ने शकेम ते वयम् । यमं देवस्य वाजिनः । अति द्वेषाꣳषि तरेम । अवतं मा समनसौ समोकसौ । सचेतसौ सरेतसौ । उभौ माम् अवतं जातवेदसौ । शिवौ भवतम् अद्य नः । स्वयं कृण्वानः सुगम् अप्रयावम् ।
VERSE: 6 { 2.4.2.6} तिग्मशृङ्गो वृषभः शोशुचानः । प्रत्नꣳ सधस्थम् अनुपश्यमानः । आ तन्तुम् अग्निर् दिव्यं ततान । त्वं नस् तन्तुर् उत सेतुर् अग्ने । त्वं पन्था भवसि देवयानः । त्वया_अग्ने पृष्ठं वयम् आरुहेम { आरुहेय} {आनंदा.,BI आरुहेम} । अथा देवैः सधमादं मदेम । उद् उत्तमं मुमुग्धि नः । वि पाशं मध्यमं चृत । अव_अधमानि जीवसे ।
VERSE: 7 { 2.4.2.7} वयꣳ सोम व्रते तव । मनस् तनूषु बिभ्रतः । प्रजावन्तो अशीमहि । इन्द्राणी देवी सुभगा सुपत्नी । उद् अꣳशेन पतिविद्ये जिगाय । त्रिꣳशद् अस्या जघनं योजनानि । उपस्थ इन्द्रꣳ स्थविरं बिभर्ति । सेना ह नाम पृथिवी धनंजया । विश्वव्यचा अदितिः सूर्यत्वक् । इन्द्राणी देवी प्रासहा ददाना ।
VERSE: 8 { 2.4.2.8} सा नो देवी सुहवा शर्म यच्छतु । आ त्वा_अहार्षम् अन्तरभूः । ध्रुवस् तिष्ठ_अविचाचलिः । विशस् त्वा सर्वा वाञ्छन्तु । मा त्वद् राष्ट्रम् अधिभ्रशत् । ध्रुवा द्यौर् ध्रुवा पृथिवी । ध्रुवं विश्वम् इदं जगत् । ध्रुवा ह पर्वता इमे । ध्रुवो राजा विशाम् अयम् । इहैव_एधि मा व्यथिष्ठाः ।
VERSE: 9 { 2.4.2.9} पर्वत इव_अविचाचलिः । इन्द्र इव_इह ध्रुवस् तिष्ठ । इह राष्ट्रम् उ धारय । अभितिष्ठ पृतन्यतः । अधरे सन्तु शत्रवः । इन्द्र इव वृत्रहा तिष्ठ । अपः क्षेत्राणि संजयन् । इन्द्र एणम् अदीधरत् । ध्रुवं ध्रुवेण हविषा । तस्मै देवा अधिब्रवन् । अयं च ब्रह्मणस्पतिः ।
अनुवाक 3 VERSE: 1 { 2.4.3.1} जुष्टी नरो ब्रह्मणा वः पितृणाम् । अक्षम् अव्ययं न किला रिषाथ । यत्_शक्वरीषु बृहता रवेण । इन्द्रे शुष्मम् अदधाथा वसिष्ठाः । पावका नः सरस्वती । वाजेभिर् वाजिनीवती । यज्ञं वष्टु धिया वसुः । सरस्वत्य् अभि नो नेषि वस्यः मा पस्फ्अरीः पयसा मा न आधक् । जुषस्व नः सख्या वेश्या { वेष्या} च ।
VERSE: 2 { 2.4.3.2} मा त्वत् क्षेत्राण्य् अरणानि गन्म । वृञ्जे हविर् नमसा बर्हिर् अग्नौ । अयामि स्रुच्_ घृतवती सुवृक्तिः । अम्यक्षि सद्म सदने पृथिव्याः । अश्रायि यज्ञः सूर्ये न चक्षुः । इह_अर्वाञ्चम् अतिह्वये । इन्द्रं जैत्राय जेतवे { जेतव} । अस्माकम् अस्तु केवलः । अर्वाञ्चम् इन्द्रम् अमुतो हवामहे । यो गोजिद् धनजिद् अश्वजिद् यः ।
VERSE: 3 { 2.4.3.3} इमं नो यज्ञं विहवे जुषस्व । अस्य कुर्मो हरिवो मेदिनं त्वा । असंमृष्टो जायसे मातृवोः शुचिः । मन्द्रः कविर् उदतिष्ठो विवस्वतः । घृतेन त्वा वर्धयन्न् अग्न आहुत । धूमस् ते केतुर् अभवद् दिवि श्रितः । अग्निर् अग्रे प्रथमो देवतानाम् । संयातानाम् उत्तमो विष्णुर् आसीत् । यजमानाय परिगृह्य देवान् । दीक्षया_इदꣳ हविर् आगच्छतं नः ।
VERSE: 4 { 2.4.3.4} अग्निश् च विष्णो तप उत्तमं महः । दीक्षापालेभ्यो वनतꣳ हि शक्रा । विश्वैर् देवैर् यज्ञियैः संविदानौ । दीक्षाम् अस्मै यजमानाय धत्तम् । प्र तद् विष्णुः स्तवते वीर्याय । मृगो न भीमः कुचरो गिरिष्ठाः । यस्य_ऊरुषु त्रिषु विक्रमणेषु । अधिक्षियन्ति भुवनानि विश्वा । नू मर्तो दयते सनिष्यन् यः । विष्णव उरुगायाय दाशत् ।
VERSE: 5 { 2.4.3.5} प्र यः सत्राचा मनसा यजातै । एतावन्तं नर्यम् आविवासात् । विचक्रमे पृथिवीम् एष एताम् । क्षेत्राय विष्णुर् मनुषे दशस्यन् । ध्रुवासो अस्य कीरयो जनासः । उरुक्षितिꣳ सुजनिमा चकार । त्रिर् देवः पृथिवीम् एष एताम् । विचक्रमे शतर्चसं महित्वा । प्र विष्णुर् अस्तु तवसस् तवीयान् । त्वेषꣳ ह्य् अस्य स्थविरस्य नाम ।
VERSE: 6 { 2.4.3.6} होतारं चित्ररथम् अध्वरस्य । यज्ञस्य यज्ञस्य केतुꣳ रुशन्तम् । प्रत्यर्धिं देवस्य देवस्य मह्ना । श्रिया त्वा_अग्निम् अतिथिं जनानाम् । आ नो विश्वाभिर् ऊतिभिः सजोषाः । ब्रह्म जुषाणो हर्यश्व याहि । वरीवृजत् स्थविरेभिः सुशिप्र । अस्मे दधद् वृषणꣳ शुष्मम् इन्द्र । इन्द्रः सुवर्षा जनयन्न् अहानि । जिगाय_उशिग्भिः पृतना अभिश्रीः ।
VERSE: 7 { 2.4.3.7} प्रारोचयन् मनवे केतुम् अह्नाम् । अविन्दज् ज्योतिर् बृहते रणाय । अश्विनाव् अवसे निह्वये वाम् । आ नूनं यातꣳ सुकृताय विप्रा । प्रातर्युक्तेन सुवृता रथेन । उपागच्छतम् अवसा_आगतं नः । अविष्टं धीष्व् अश्विना न आसु । प्रजावद् रेतो अह्रयं नो अस्तु । आवां तोके तनये तूतुजानाः । सुरत्नासो देववीतिं गमेम ।
VERSE: 8 { 2.4.3.8} त्वꣳ सोम क्रतुभिः सुक्रतुर् भूः । त्वं दक्षैःसुदक्षो विश्ववेदाः । त्वं वृषा वृषत्व् एभिर् महित्वा । द्युम्नेभिर् द्युम्न्य् अभवो नृचक्षाः । अषाढं युत्सु पृतनासु पप्रियम् । सुवर्षाम् अप्स्वां वृजनस्य गोपाम् । भरेषुजाꣳ सुक्षितिꣳ सुश्रवसम् । जयन्तं त्वाम् अनु मदेम सोम । भवा मित्रो न शेव्यो घृतासुतिः । विभूतद्युम्न एवया उ सप्रथाः ।
VERSE: 9 { 2.4.3.9} अधा { अधो} ते विष्णो विदुषाचिद् ऋध्यः । स्तोमो यज्ञस्य राध्यो हविष्मतः । यः पूर्व्याय वेधसे नवीयसे । सुमज्ज्āनये विष्णवे ददाशति । यो जातम् अस्य महतो महि ब्रवात् । सेदुः श्रवोभिर् युज्यंचिद् अभ्यसत् । तम् उ स्तोतारः पूर्व्यं यथा विद ऋतस्य । गर्भꣳ हविषा पिपर्तन । आ_अस्य जानन्तो नाम चिद् विवक्तन । बृहत् ते विष्णो सुमतिं भजामहे ।
VERSE: 10 { 2.4.3.10} इमा धाना घृतस्नुवः । हरी इह_उपवक्षतः । इन्द्रꣳ सुखतमे रथे । एष ब्रह्मा प्र ते महे । विदथे शꣳसिषꣳ हरी । य ऋत्वियः प्र ते वन्वे । वनुषो हर्यतं मदम् । इन्द्रो नाम घृतं न यः । हरिभिश् चारु सेचते । श्रुतो गण आ त्वा विशन्तु ।
VERSE: 11 { 2.4.3.11} हरिवर्पसं गिरः । आ चर्षणिप्रा वृषभो जनानाम् । राजा कृष्टीनां पुरुहूत इन्द्रः । स्तुतः श्रवस्यन्न् अवसोप मद्रिक् । युक्त्वा हरी वृषणा_आयाह्य् अर्वाङ् । प्र यत् सिन्धवः प्रसवं यद् आयन् । आपः समुद्रꣳ रथ्या_इव जग्मुः । अतश् चिद् इन्द्रः सदसो वरीयान् । यद् ईꣳ सोमः पृणाति दुग्ध्ó अꣳशुः । ह्वयामसि त्वा_इन्द्र याह्य् अर्वाङ् ।
VERSE: 12 { 2.4.3.12} अरं ते सोमस् तनुवे भवाति । शतक्रतो मादयस्वा सुतेषु । प्र_अस्माꣳ अव पृतनासु प्र युत्सु । इन्द्राय सोमाः प्रदिवो विदानाः । ऋभुर् येभिर् वृषपर्वा विहायाः । प्रयम्यमाणान् प्रति षू गृभाय । इन्द्र पिब वृषधूतस्य वृष्णः । अहेडमान उपयाहि यज्ञम् । तुभ्यं पवन्त इन्दवः सुतासः । गावो न वज्रिन्त् स्वमोको अच्छ ।
VERSE: 13 { 2.4.3.13} इन्द्र_आगहि प्रथमो यज्ञियानाम् । या ते काकुत् सुकृता या वरिष्ठा । यया शश्वत् पिबसि मध्व ऊर्मिम् । तया पाहि प्र ते अध्वर्युर् अस्थात् । सं ते वज्रो वर्तताम् इन्द्र गव्युः । प्रातर्युजा विबोधय । अश्विनाव् आ_इह गच्छतम् । अस्य सोमस्य पीतये । प्रातर्यावाणा प्रथमा यजध्वम् । पुरा गृध्राद् अररुषः पिबाथः । प्रातर् हि यज्ञम् अश्विना दधाते । प्रशꣳसन्ति कवयः पूर्वभाजः । प्रातर् यजध्वम् अश्विना हिनोत । न सायम् अस्ति देवया अजुष्टम् । उत_अन्यो अस्मद् यजते विचायः । पूर्वः पूर्वो यजमानो वनीयान् ।
अनुवाक 4 VERSE: 1 { 2.4.4.1} नक्तं जाता_अस्य् ओषधे । रामे कृष्णे असिक्नि च । इदꣳ रजनि रजय । किलासं पलितं च यत् । किलासं च पलितं च । निरितो नाशया पृषत् । आ नः स्वो अश्नुतां वर्णः । परा श्वेतानि पातय । असितं ते निलयनम् । आस्थानम् असितं तव ।
VERSE: 2 { 2.4.4.2} असिक्निय् अस्य् ओषधे । निर् इतो नाशया पृषत् । अस्थिजस्य किलासस्य । तनूजस्य च यत् त्वचि । कृत्यया कृतस्य ब्रह्मणा । लक्ष्म श्वेतम् अनीनशम् । सरूपा नाम ते माता । सरूपो नाम ते पिता । सरूपा_अस्य् ओषधे सा । सरूपम् इदं कृधि ।
VERSE: 3 { 2.4.4.3} शुनꣳ हुवेम मघवानम् इन्द्रम् । अस्मिन् भरे नृतमं वाजसातौ । शृण्वन्तम् उग्रमूतये । समत्सु । घ्नन्तं वृत्राणि संजितं धनानाम् । धूनुथ द्यां पर्वतान् दाशुषे वसु । नि वो वना जिहते यामनो भिया । कोपयथ पृथिवीं पृश्निमातरः । युधे यद् उग्राः पृषतीर् अयुग्ध्वम् । प्रवेपयन्ति पर्वतान् । विविञ्चन्ति वनस्पतीन् ।
VERSE: 4 { 2.4.4.4} प्रो ऽवारत मरुतो दुर्मदा इव । देवासः सर्वया विशा । पुरुत्रा हि सदृङ्ङ् असि । विशो विश्वा अनु प्रभु । समत्सु त्वा हवामहे । समत्स्व् अग्निम् अवसे । वाजयन्तो हवामहे । वाजेषु चित्रराधसम् । संगच्छध्वꣳ संवदध्वम् । सं वो मनाꣳसि जानताम् ।
VERSE: 5 { 2.4.4.5} देवा भागं यथा पूर्वे । संजानाना उपासत । समानो मन्त्रः समितिः समानी । समानं मनः सह चित्तम् एषाम् । समानं केतो अभि सꣳरभध्वम् । संज्ञानेन वो हविषा यजामः । समानी व आकूतिः । समाना हृदयानि वः । समानम् अस्तु वो मनः । यथा वः सुसहासति ।
VERSE: 6 { 2.4.4.6} संज्ञानं नः स्वइः । संज्ञानम् अरण्ऐः । संज्ञानम् अश्विना युवम् । इह_अस्मासु नियच्छतम् । संज्ञानं मे बृहस्पतिः । संज्ञानꣳ सविता_अकरत् । संज्ञानम् अश्विना युवम् । इह मह्यं नियच्छतम् । उप च्छायाम् इव घृणेः । अगन्म शर्म ते वयम् ।
VERSE: 7 { 2.4.4.7} अग्ने हिरण्यसंदृशः । अदब्धेभिः सवितः पायुभिष् ट्वम् । शिवेभिर् अद्य परिपाहि नो गयम् । हिरन्यजिह्वः सुविताय नव्यसे । रक्षा माकिर् नो अघशꣳस ईशत । मदे_मदे हि नो ददुः । युथा गवाम् ऋजुक्रतुः । संगृभाय पुरू { पूरू} शता । उभया हस्त्या वसु । शिशीहि राय आभर ।
VERSE: 8 { 2.4.4.41} शिप्रिन् वाजानां पते । शचीवस् तव दꣳसना । आ तू न इन्द्र भाजय । गोष्व् अश्वेषु शुभ्रुषु । सहस्रेषु तुवीमघ । यद् देवा देव हेडनम् । देवासश् चकृमा वयम् । आदित्यास् तस्मान् मा यूयम् । ऋतस्य_ऋतेन मुञ्चत । 0 ऋतस्य_ऋतेन_आदित्याः ।
VERSE: 9 { 2.4.4.42} यजत्रा मुञ्चत_इह मा । यज्ञैर् वो यज्ञवाहसः । आशिक्षन्तो न शेकिम । मेदस्वता यजमानाः । स्रुचा_आज्येन जुह्वतः । अकामा वो विश्वे देवाः । शिक्षन्तो न_उपशेकिम । यदि दिवा यदि नक्तम् । एन एनस्यो ऽकरत् । 0 भूतं मा तस्माद् भव्यं च ।
VERSE: 10 { 2.4.4.43} द्रुपदाद् इव मुञ्चतु । द्रुपदाद् इव_इन् मुमुचानः । स्विन् नः स्रात्वी मलाद् इव । पूतं पवित्रेण_इव_आज्यम् । विश्वे मुञ्चन्तु मा_एनसः । उद् वयं तमसस् परि । पश्यन्तो ज्योतिर् उत्तरम् । देवं देवत्रा सूर्यम् । अगन्म ज्योतिर् उत्तमम् ।
अनुवाक 5 VERSE: 1 { 2.4.5.44} वृषा सो अꣳशुः पवते हविष्मान्त् सोमः । इन्द्रस्य भाग ऋतयुः शत_आयुः । स मा वृषाणं वृषभं कृणोतु । प्रियं विशाꣳ सर्ववीरꣳ सुवीरम् । कस्य वृषा सते सचा । नियुत्वान् वृषभो रणत् । वृत्रहा सोमपीतये । यस् ते शृङ्ग वृषो नपात् । प्रणपात् कुण्डपाय्यः । 0 न्य् अस्मिन् दध्र आ मनः ।
VERSE: 2 { 2.4.5.45} तꣳ सध्रीचीर् ऊतयो वृष्णियानि । पौꣳस्यानि नियुतः सश्चुर् इन्द्रम् । समुद्रं न सिन्धव उक्थशुष्माः । उरुव्यचसं गिर आविशन्ति । इन्द्राय गिरो अनिशितसर्गाः । अपः प्रैरयन्त् सगरस्य बुध्नात् । यो अक्षेण_इव चक्रिया शचिभिः । विष्वक्तस्तम्भ पृथिवीम् उत द्याम् । अक्षोदयत्_शवसा क्षाम बुध्नम् । 0 वार्णवातस् तविषीभिर् इन्द्रः ।
VERSE: 3 { 2.4.5.46} दृढान्य् औघ्नाद् उशमान ओजः । अवाभिनत् ककुभः पर्वतानाम् । आ नो अग्ने सुकेतुना । रयिं विश्वायुपोषसम् । मार्ड्īकं धेहि जीवसे । त्वꣳ सोम महे भगम् । त्वं यून ऋतायते । दक्षं दधासि जीवसे । रथं युञ्जते मरुतः शुभे सुगम् सूरो न मित्रावरुणा गविष्टिषु ।
VERSE: 4 { 2.4.5.47} रजाꣳसि चित्रा विचरन्ति तन्यवः । दिवः सम्राजा पयसा न उक्षतम् । वाचꣳ सु मित्रावरुणाव् इरावतीम् । पर्जन्यश् चित्रां वदति त्विषीमतीम् । अभ्रा वसत मरुतः सु मायया । द्यां वर्षयतम् अरुणाम् अरेपसम् । अयुक्त सप्त शुन्ध्युवः । सूरो रथस्य नप्त्र्íयः । ताभिर् याति स्वयुक्तिभिः । 0 वहिष्ठेभिर् विहरन् यासि { वीहष्ठेभिर् वहरन् यासि} तन्तुम् ।
VERSE: 5 { 2.4.5.48} अवव्ययन्न् असितं देव वस्वः । दविध्वतो रश्मयः सूर्यस्य । चर्म_इव_अवाधुस् तमो अप्स्व् अन्तः । पर्जन्याय प्रगायत । दिवस् पुत्राय मीढुषे । स नो यवसम् इच्छतु । अच्छा वद तवसं गीर्भिर् आभिः { आभि} । स्तुहि पर्जन्यं नमसा विवास । कनिक्रदद् वृषभो जीरदानुः । 0 रेतो दधात्व् ओषधीषु गर्भम् ।
VERSE: 6 { 2.4.5.49} यो गर्भम् ओषधीनाम् । गवां कृणोत्य् अर्वताम् । पर्जन्यः पुरुषीणाम् । तस्मा इदास्ये हविः । जुहोता मधुमत्तमम् । इडां नः संयतं करत् । तिस्रो यद् अग्ने शरदस् त्वाम् इत् । शुचिं घृतेन शुचयः सपर्यन् । नामानि चिद् दधिरे यज्ञियानि । 0 असूदयन्त तनुवः सुजाताः ।
VERSE: 7 { 2.4.5.50} इन्द्रश् च नः शुनासीरौ । इमं यज्ञं मिमिक्षतम् । गर्भं धत्तꣳ स्वस्तये । ययोर् इदं विश्वं भुवनम् आविवेश । ययोर् आनन्दो निहितो महश् च । शुनासीराव् ऋतुभिः संविदानौ । इन्द्रवन्तौ हविर् इदं { हृदिरिदं} जुषेथाम् । आ घा ये अग्निम् इन्धते । स्तृणन्ति बर्हिर् आनुषक् । 0 येषाम् इन्द्रो युवा सखा । 1 अग्ने इन्द्रश् च मेदिना । 2 हथो वृत्राण्य् अप्रति । 3 युवꣳ हि वृत्रहन्तमा । 4 याभ्याꣳ सुवर् अजयन्न् अग्र एव । 5 याव् आतस्थतुर् भुवनस्य मध्ये । 6 प्रचर्षणी वृषणा वज्रबाहू । 7 अग्नी इन्द्रा वृत्रहणा हुवे वाम् ।
अनुवाक 6 VERSE: 1 { 2.4.6.51} उत नः प्रिया प्रियासु । सप्तस्वसा { सप्तस्वसा} सुजुष्टा । सरस्वती स्तोम्या_अभूत् । इमा जुह्वाना युष्मद् आ नमोभिः । प्रति स्तोमꣳ सरस्वति जुषस्व । तव शर्मन् प्रियतमे दधानाः । उपस्थेयाम शरणं न वृक्षम् । त्रीणि पदा विचक्रमे । विष्णुर् गोपा अदाभ्यः । 0 ततो धर्माणि धारयन् ।
VERSE: 2 { 2.4.6.52} तद् अस्य प्रियम् अभि पाथो अश्याम् । नरो यत्र देवयवो मदन्ति । उरुक्रमस्य स हि बन्धुर् इत्था । विष्णोः पदे परमे मध्व उत्सः । क्रत्वा दा अस्थु श्रेष्ठः । अद्य त्वा वन्वन्त् सुरेक्णाः । मर्त आनाश सुवृक्तिम् । इमा ब्रह्म ब्रह्मवाह । प्रिया त आ बर्हिः सीद । 0 वीहि सूर पुरोडाशम् ।
VERSE: 3 { 2.4.6.53} उप नः सूनवो गिरः । शृण्वन् त्वम् ऋतस्य ये । सुमृडीका भवन्तु नः । अद्या नो देव सवितः । प्रजावत् सावीः सौभगम् । परा दुष्ष्वप्नियꣳ {आनंदा. दुष्ष्वप्निꣳ} सुव । विश्वानि देव सवितः । दुरितानि परासुव । यद् भद्रं तन् म आसुव । 0 शुचिम् अर्कैर् बृहस्पतिम् ।
VERSE: 4 { 2.4.6.54} अध्वरेषु नमस्यत । अनाम्य् ओज आचके । या_अधारयन्त देवा सुदक्षा दक्षपितारा । असुर्याय प्रमहसा । स इत् क्षेति सुधित ओकसि स्वे । तस्मा इडा पिन्वते विश्वदानी । तस्मै विशः स्वयम् एवाऽऽनमन्ति । यस्मिन् ब्रह्मा राजनि पूर्व एति । सकूतिम् इन्द्र सच्युतिम् । 0 सच्युतिं जघनच्युतिम् ।
VERSE: 5 { 2.4.6.55} कनात् काभां न आभर । प्रयप्स्यन्न् इव सक्थ्यउ । वि न इन्द्र मृधो जहि । कनीखुनद् इव सापयन् । अभि नः सुष्टुतिं नय । प्रजापतिः स्त्रियां यशः । मुष्कयोर् अदधात् सपम् । कामस्य तृप्तिम् आनन्दम् । तस्य_अग्ने भाजय_इह मा । 0 मोदः प्रमोद आनन्दः ।
VERSE: 6 { 2.4.6.56} मुष्कयोर् निहितः सपः । सृत्वा_इव कामस्य तृप्याणि । दक्षिणानां प्रतिग्रहे । मनसश् चित् तम् आकूतिम् । वाचः सत्यम् अशीमहि । पशूनाꣳ रूपम् अन्नस्य । यशः श्रीः श्रयतां मयि । यथा_अहम् अस्या अतृपꣳ स्त्रियै पुमान् । यथा स्त्री तृप्यति पुꣳसि प्रिये प्रिया । 0 एवं भगस्य तृप्याणि ।
VERSE: 7 { 2.4.6.57} यज्ञस्य काम्यः प्रियः । ददामि_इत्य् अग्निर् वदति । तथा_इति वायुर् आह तत् । हन्त_इति सत्यं चन्द्रमाः । आदित्यः सत्यम् ओम् इति । आपस् तत् सत्यम् आभरन् । यशो यज्ञस्य दक्षिणाम् । असौ मे कामः समृध्यताम् । न हि स्पशम् अविदन्न् अन्यम् अस्मात् । 0 वैश्वानरात् पुरएतारम् { पुर तारम्} अग्नेः ।
VERSE: 8 { 2.4.6.58} अथ_इम् अमन्थन्न् अमृतम् अमूराः । वैश्वानरं क्षेत्रजित्याय देवाः । येषाम् इमे पूर्वे अर्मास आसन् । अयूपाः सद्म विभृता पुरूणि । वैश्वानर त्वया ते नुत्ताः । पृथिवीम् अन्याम् अभितस्थुर् जनासः । पृथिवीं मातरं महीम् । अन्तरिक्षम् उपब्रुवे । बृहतीमूतये दिवम् । 0 विश्वं बिभर्ति पृथिवी {आनंदा. पृथिवीम्} ।
VERSE: 9 { 2.4.6.59} अन्तरिक्षं विपप्रथे । दुहे द्यौर् बृहती पयः । न ता नशन्ति न दभाति तस्करः । न_एना अमित्रो व्यथिर् आदधर्षति { व्यथिरादधर्षति} । देवाꣳश् च याभिर् यजते ददाति च । ज्योग् इत् ताभिः सचते गोपतिः सह । न ता अर्वा रेणुककाटो अश्नुते । न सꣳस्कृतत्रम् उपयन्ति ता अभि । उरुगायम् अभयं तस्य ता अनु । 0 गावो मर्त्यस्य विचरन्ति यज्वनः ।
VERSE: 10 { 2.4.6.60} रात्री व्यख्यद् आयती । पुरुत्रा देव्यक्षभिः । विश्वा अधि श्रियो ऽधित । {नोत् इन् } उप ते गा इव_अकरम् । वृणीष्व दुहितर् दिवः । रात्री स्तोमं न जिग्युषी । देवीं वाचम् अजनयन्त देवाः । तां विश्वरूपाः पशवो वदन्ति । सा नो मन्द्रेषमूर्जं दुहाना धेनुर् वाग् अस्मान् उप सुष्टुता_एतु { सुष्टतैतु} ।
VERSE: 11 { 2.4.6.61} यद् वाग् वदन्त्य् अविचेतनानि । राष्ट्री देवानां निषसाद मन्द्रा । चतस्र ऊर्जं दुदुहे पयाꣳसि । क्व स्विद् अस्याः परमं जगाम । गौरी मिमाय सलिलानि तक्षती । एकपदी द्विपदी सा चतुष्पदी । अष्टापदी नवपदी बभूवुषी । सहस्र_अक्षरा परमे व्योमन् । तस्याꣳ समुद्रा अधि विक्षरन्ति । 0 तेन जीवन्ति प्रदिशश् चतस्रः ।
VERSE: 12 { 2.4.6.62} ततः क्षरत्य् अक्षरम् । तद् विश्वम् उपजीवति । इन्द्रा सूरा जनयन् विश्वकर्मा । मरुत्वाꣳ अस्तु गणवान्त् सजातवान् । अस्य स्नुषा श्वशुरस्य प्रशिष्टिम् । सपत्ना वाचं मनसा उपासताम् । इन्द्रः सूरो अतरद् रजाꣳसि । स्नुषा सपत्नः श्वशुरो ऽयम् अस्तु । अयꣳ शत्रूञ् जयतु जर्हृषाणः । 0 अयं वाजं जयतु वाजसातौ । 1 अग्निः क्षत्रभृद् अनिभृष्टम् ओजः । 2 सहस्रियो दीप्यताम् अप्रयुच्छन् । 3 विभ्राजमानः समिधान उग्रः । 4 आ_अन्तरिक्षम् अरुहद् अगन् द्याम् ।
अनुवाक 7 VERSE: 1 { 2.4.7.63} वृषा_अस्य् अꣳशुर् वृषभाय गृह्यसे । वृषा_अयम् उग्रो नृचक्षसे । दिव्यः कर्मण्यो हितो बृहन् नाम । वृषभस्य या ककुत् । विषूवान् विष्णो भवतु । अयं यो मामको वृषा । अथो इन्द्र इव देवेभ्यः । विब्रवीतु जनेभ्यः । आयुष्मन्तं वर्चस्वन्तम् । 0 अथो अधिपतिं विशाम् ।
VERSE: 2 { 2.4.7.64} अस्याः पृथिव्या अध्यक्षम् । इमम् इन्द्र वृषभं कृणु । यः सुशृङ्गः सुवृषभः । कल्याणो द्रोण आहितः । कार्षीवलप्रगाणेन । वृषभेण यजामहे । वृषभेण यजमानाः । अक्रूरेण_इव सर्पिषा । मृधश् च सर्वा इन्द्रेण । 0 पृतनाश् च जयामसि ।
VERSE: 3 { 2.4.7.65} यस्य_अयम् ऋषभो हविः । इन्द्राय परिणीयते । जयाति शत्रुम् आयन्तम् । अथो हन्ति पृतन्यतः । नृणाम् अह प्रणीर् असत् । अग्र उद्भिन्दताम् असत् । इन्द्र शुष्मं तनुवा मेरयस्व । नीचा विश्वा अभितिष्ठ_अभिमातीः । निशृणीह्य् आबाधं यो नो अस्ति । 0 उरुं नो लोकं कृणुहि जीरदानो ।
VERSE: 4 { 2.4.7.66} प्रेह्य् अभिप्रेहि प्रभरा सहस्व । मा विवेनो विशृणुष्वा जनेषु । उद् ईडितो वृषभ तिष्ठ शुष्मैः । इन्द्र शत्रून् पुरो अस्माक युध्य । अग्ने जेता त्वं जय । शत्रून्त् सहस ओजसा । वि शत्रून् विमृधो नुद । एतं ते स्तोमं तुविजात विप्रः । रथं न धीरः स्वपा अतक्षम् । 0 यद् ईद् अग्ने प्रति त्वं देव हर्याः ।
VERSE: 5 { 2.4.7.67} सुवर्वतीर् अप एना जयेम । यो घृतेन_अभिमानितः । इन्द्र जैत्राय जज्ञिषे । स नः संकासु पारय । पृतनासाह्येषु च । इन्द्रो जिगाय पृथिवीम् । अन्तरिक्षꣳ सुवर् महत् । वृत्रहा पुरुचेतनः । इन्द्रो जिगाय सहसा सहाꣳसि । 0 इन्द्रो जिगाय पृतनानि विश्वा ।
VERSE: 6 { 2.4.7.68} इन्द्रो जातो वि पुरो रुरोज । स नः परस्पा वरिवः कृणोतु । अयं कृत्नुर् अगृभीतः । विश्वजिद् उद्भिद् इत् सोमः । ऋषिर् विप्रः काव्येन । वायुर् अग्रेगा यज्ञप्रीः । साकं गन् मनसा यज्ञम् । शिवो नियुद्भिः शिवाभिः । वायो शुक्रो अयामि ते । 0 मध्वो अग्रं दिविष्टिषु ।
VERSE: 7 { 2.4.7.69} आयाहि सोमपीतये । स्वारुहो देव नियुत्वता । इमम् इन्द्र वर्धय क्षत्रियाणाम् । अयं विशां विश्पतिर् अस्तु राजा । अस्मा इन्द्र महि वर्चाꣳसि धेहि । अवर्चसं कृणुहि शत्रुम् अस्य । इमम् आभज ग्रामे अश्वेषु गोषु । निर् अमुं भज यो ऽमित्रो अस्य । वर्ष्मन् क्षत्रस्य ककुभि श्रयस्व । 0 ततो न उग्रो विभजा वसूनि ।
VERSE: 8 { 2.4.7.70} अस्मे द्यावापृथिवी भूरि वामम् । संदुहाथां घर्मदुघा_इव धेनुः । अयꣳ राजा प्रिय इन्द्रस्य भूयात् । प्रियो गवाम् ओषधीनाम् उत_अपाम् । युनज्मि त उत्तरावन्तम् इन्द्रम् । येन जयासि न पराजयासै । स त्वा_अकर् एकवृषभꣳ स्वानाम् । अथो राजन्न् उत्तमं मानवानाम् । उत्तरस् त्वम् अधरे ते सपत्नाः । 0 एकवृषा इन्द्रसखा जिगीवान् ।
VERSE: 9 { 2.4.7.71} विश्वा आशाः पृतनाः संजयं जयन् । अभितिष्ठ शत्रूयतः सहस्व । तुभ्यं भरन्ति क्षितयो यविष्ठ । बलिम् अग्ने अन्ति त ओत दूरात् । आ भन्दिष्ठस्य सुमतिं चिकिद्धि । बृहत् ते अग्ने महि शर्म भद्रम् । यो देह्यो अनमयद् वधस्न्áइः । यो अर्यपत्नीर् उषसश् चकार । स निरुध्या नहुषो यह्वो अग्निः । 0 विशश् चक्रे बलिहृतः सहोभिः ।
VERSE: 10 { 2.4.7.72} प्र सद्यो अग्ने अत्येष्य् अन्यान् । आविर् यस्मै चारुतरो बभूथ । ईडे ऽन्यो वपुष्यो विभावा । प्रियो विशाम् अतिथिर् मानुषीणाम् । ब्रह्म ज्येष्ठा वीर्या संभृतानि । ब्रह्माग्रे ज्येष्ठं दिवम् आततान । ऋतस्य ब्रह्म प्रथमा_उत जज्ञे । तेन_अर्हति ब्रह्मणा स्पर्धितुं कः । ब्रह्म स्रुचो घृतवतीः । 0 ब्रह्मणा स्वरवो मिताः ।
VERSE: 11 { 2.4.7.73} ब्रह्म यज्ञस्य तन्तवः । ऋत्विजो ये हविष्कृतः । शृङ्गाणि_इव_इत्_शृङ्गिणाꣳ संददृश्रिरे । चषालवन्तः स्वरवः पृथिव्याम् । ते देवासः स्वरवस् तस्थिवाꣳसः । नमः सखिभ्यः सन्नान् मा_अवगात । अभिभूर् अग्निर् अतरद् रजाꣳसि । स्पृधो विहत्य पृतना अभिश्रीः । जुषाणो म आहुतिं मा महिष्ट । 0 हत्वा सपत्नान् वरिवस्करं नः । 1 ईशानं त्वा भुवनानाम् अभिश्रियम् । 2 स्तौम्य् अग्न उरुकृतꣳ सुवीरम् । 3 हविर् जुषाणः सपत्नाꣳ अभिभूर् असि । 4 जहि शत्रूꣳर् अप मृधो नुदस्व ।
अनुवाक 8 VERSE: 1 { 2.4.8.74} स प्रत्नवन् नवीयसा । अग्ने द्युम्नेन संयता । बृहत् तनन्थ भानुना । नवं नु स्तोमम् अग्नये । दिवः श्येनाय जीजनम् । वसोः कुविद् वनाति नः । स्वारुहा यस्य श्रियो दृशे । रयिर् वीरवतो यथा । अग्रे यज्ञस्य चेततः । 0 अदाभ्यः पुरएता ।
VERSE: 2 { 2.4.8.75} अग्निर् विशां मानुषीणाम् । तूर्णी रथः सदा नवः । नवꣳ सोमाय वाजिने । आज्यं पयसो ऽजनि । जुष्टꣳ शुचितमं वसु । नवꣳ सोम जुषस्व नः । पीयूषस्य_इह { पीयूषस्व्येह} तृप्णुहि । यस् ते भाग ऋता वयम् । नवस्य सोम ते वयम् । 0 आ सुमतिं वृणीमहे ।
VERSE: 3 { 2.4.8.76} स नो रास्व सहस्रिणः । नवꣳ हविर् जुषस्व नः । ऋतुभिः सोम भूतमम् । तद् अङ्ग प्रतिहर्य नः । राजन्त् सोम स्वस्तये । नवꣳ स्तोमं नवꣳ हविः । इन्द्राग्निभ्यां निवेदय । तज् जुषेताꣳ सचेतसा । शुचिं नु स्तोमं नवजातम् अद्य । 0 इन्द्राग्नी वृत्रहणा जुषेथाम् ।
VERSE: 4 { 2.4.8.77} उभा हि वाꣳ सुहवा जोहवीमि । ता वाजꣳ सद्य उशते धेष्ठा । अग्निर् इन्द्रो नवस्य नः । अस्य हव्यस्य तृप्यताम् । इह देवौ सहस्रिणौ । यज्ञं न आ हि गच्छताम् । वसुमन्तꣳ सुवर्विदम् । अस्य हव्यस्य तृप्यताम् । अग्निर् इन्द्रो नवस्य नः । 0 {नोत् इन् } विश्वान् देवाꣳस् तर्पयत ।
VERSE: 5 { 2.4.8.78} हविषो ऽस्य नवस्य नः । सुवर्विदो हि जज्ञिरे । आ _इदं बर्हिः सुष्टरीमा नवेन । अयं यज्ञो यजमानस्य भागः । अयं बभूव भुवनस्य गर्भः । विश्वे देवा इदम् अद्य_आगमिष्ठाः । इमे नु द्यावापृथिवी समीची । तन्वाने यज्ञं पुरुपेशसं धिया । आ _अस्मै पृणीतां भुवनानि विश्वा । 0 प्रजां पुष्टिम् अमृतं नवेन ।
VERSE: 6 { 2.4.8.79} इमे धेनू अमृतं ये दुहाते । पयस्वत्य् उत्तराम् एतु पुष्टिः । इमं यज्ञं जुषमाणे नवेन । समीची द्यावापृथिवी घृताची । यविष्ठो हव्यवाहनः । चित्रभानुर् घृतासुतिः । नवजातो विरोचसे । अग्ने तत् ते महित्वनम् । त्वम् अग्ने देवताभ्यः । 0 भागे देव न मीयसे ।
VERSE: 7 { 2.4.8.80} स एना विद्वान् यक्ष्यसि । नवꣳ स्तोमं जुषस्व नः । अग्निः प्रथमः प्राश्नातु । स हि वेद यथा हविः । शिवा अस्मभ्यम् ओषधीः । कृणोतु विश्वचर्षणिः । भद्रान् नः श्रेः समनैष्ट देवाः । त्वया वसेन समशीमहि त्वा । स नो मयोभूः पितो आविशस्व । 0 शं तोकाय तनुवे स्योनः । 1 एतम् उ त्यं मधुना संयुतं यवम् । 2 सरस्वत्या अधिमनाव चर्क्रुषुः { चर्क्र्̥ष्टुः} । 3 इन्द्र आसीत् सीरपतिः शतक्रतुः । 4 कीनाशा आसन् मरुतः सुदानवः ।
प्रपाठक: 5 अनुवाक 1 VERSE: 1 { 2.5.1.1} प्राणो रक्षति विश्वम् एजत् । इर्यो भूत्वा बहुधा बहूनि । स इत् सर्वं व्यानशे । यो देवो देवेषु विभूर् अन्तः । आवृद् ऊदात् क्षेत्रियध्वगद् {क्षेत्री_अध्वगद्?} वृषा । तम् इत् प्राणं मनसोपशिक्षत । अग्रं देवानाम् इदम् अत्तु नो हविः । मनसश् चित्ता_इदम् । भूतं भव्यं च गुप्यते । 0 तद् धि देवेष्व् अग्रियम् ।
VERSE: 2 { 2.5.1.2} आ न एतु पुरश्चरम् । सह देवैर् इमꣳ हवम् । मनः श्रेयसि_श्रेयसि । कर्मन् यज्ञपतिं दधत् । जुषतां मे वाग् इदꣳ हविः । विराड् देवी पुरोहिता । हव्यवाड् अनपायिनी । यया रूपाणि बहुधा वदन्ति । पेशाꣳसि देवाः परमे जनित्रे । 0 सा नो विराड् अनपस्फुरन्ती ।
VERSE: 3 { 2.5.1.3} वाग् देवी जुषताम् इदꣳ हविः । चक्षुर् देवानां ज्योतिर् अमृते न्यक्तम् । अस्य विज्ञानाय बहुधा निधीयते । तस्य सुम्नम् { सुम्रम्} अशीमहि । मा नो हासीद् विचक्षणम् । आयुर् इत् _नः प्रतीर्यताम् । अनन्धाश् चक्षुषा वयम् । जीवा ज्योतिर् अशीमहि । सुवर् ज्योतिर् उत_अमृतम् । 0 श्रोत्रेण भद्रम् उत शृण्वन्ति सत्यम् । 1 श्रोत्रेण वाचं बहुधा_उद्यमानाम् । 2 श्रोत्रेण मोदश् च महश् च श्रूयते । 3 श्रोत्रेण सर्वा दिश आशृणोमि । 4 येन प्राच्या उत दक्षिणा । 5 प्रतीच्यै दिशः शृण्वन्त्य् उत्तरात् । 6 तद् इत् _श्रोत्रं बहुधा उद्यमानम् । 7 अरान् न नेमिः परि सर्वं बभूव ।
अनुवाक 2 VERSE: 1 { 2.5.2.4} उदेहि वाजिन्यो अस्य् अप्स्व् अन्तः । इदꣳ राष्ट्रम् आविश सूनृतावत् । यो रोहितो विश्वम् इदं जजान । स नो राष्ट्रेषु सुधितान् दधातु । रोहꣳ_रोहꣳ रोहित आरुरोह । प्रजाभिर् वृद्धिं जनुषाम् उपस्थम् । ताभिः सꣳरब्धो अविदत् षड् उर्वीः । गातुं प्रपश्यन्न् इह राष्ट्रम् आहाः । आहार्षीद् राष्ट्रम् इह रोहितः । 0 मृधो व्यास्थद् अभयं नो अस्तु ।
VERSE: 2 { 2.5.2.5} अस्मभ्यं द्यावापृथिवी शक्वरीभिः । राष्ट्रं दुहाथाम् इह रेवतीभिः । विममर्श रोहितो विश्वरूपः । समाचकाणः प्ररुहो रुहश् च । दिवं गत्वाय महता महिम्ना । वि नो राष्ट्रम् उनत्तु पयसा स्वेन । यास् ते विशस् तपसा संबभूवुः । गायत्रं वत्सम् अनु तास् त आगुः । तास् त्वा विशन्तु महसा स्वेन । 0 सं माता पुत्रो अभ्येतु रोहितः ।
VERSE: 3 { 2.5.2.6} यूयम् उग्रा मरुतः पृश्निमातरः । इन्द्रेण सयुजा प्रमृणीथ शत्रून् । आ वो रोहितो अशृणोद् अभिद्यवः । त्रिसप्तासो मरुतः स्वादुसंमुदः । रोहितो द्यावापृथिवी जजान । तस्मिꣳस् तन्तुं परमेष्ठी ततान । तस्मिन्_शिश्रिये अज एकपात् । अदृꣳहद् द्यावापृथिवी बलेन । रोहितो द्यावापृथिवी अदृꣳहत् । 0 तेन सुवः स्तभितं तेन नाकः ।
VERSE: 4 { 2.5.2.7} सो अन्तरिक्षे रजसो विमानः । तेन देवाः सुवर् अन्वविन्दन् । सुशेवं त्वा भानवो दीदिवाꣳसम् । समग्रासो जुह्वो जातवेदः । उक्षन्ति त्वा वाजिनम् आ घृतेन । सꣳसम् अग्ने युवसे भोजनानि । अग्ने शर्ध महते सौभगाय । तव द्युम्नान्य् उत्तमानि सन्तु । सं जास्पत्यꣳ सुयमम् आकृणुष्व । 0 शत्रूयताम् अभितिष्ठा महाꣳसि ।
अनुवाक 3 VERSE: 1 { 2.5.3.8} पुनर् न इन्द्रो मघवा ददातु । धनानि शक्रो घन्यः सुराधाः । अर्वाचीनम् कृणुतां याचितो मनः । श्रुष्टी नो अस्य हविषो जुषाणः । यानि नो जिनन् धनानि । जहर्थ शूर मन्युना । इन्द्र_अनुविन्द नस् तानि । अनेन हविषा पुनः । इन्द्र आशाभ्यः परि । 0 सर्वाभ्यो ऽभयं करत् ।
VERSE: 2 { 2.5.3.9} जेता शत्रून् विचर्षणिः । आकूत्यै त्वा कामाय त्वा समृधे त्वा । पुरो दधे अमृतत्वाय जीवसे । आकूतिम् अस्य_अवसे । कामम् अस्य समृद्ध्यै । इन्द्रस्य युञ्जते धियः । आकूतिं देवीं मनसः पुरो दधे । यज्ञस्य माता सुहवा मे अस्तु । यद् इच्छामि मनसा सकामः । 0 विदेयम् एनद् धृदये निविष्टम् ।
VERSE: 3 { 2.5.3.10} स_इद् अग्निर् अग्नीꣳर् अत्येत्य् अन्यान् । यत्र वाजी तनयो वीडुपाणिः । सहस्रपाथा अक्षरा समेति । आशानां त्वा_आशापालेभ्यः । चतुर्भ्यो अमृतेभ्यः । इदं भूतस्य_अध्यक्षेभ्यः । विधेम हविषा वयम् । विश्वा आशा मधुना सꣳसृजामि । अनमीवा आप ओषधयो भवन्तु । 0 अयं यजमानो मृधो व्यस्यताम् ।
VERSE: 4 { 2.5.3.11} अगृभीताः पशवः सन्तु सर्वे । अग्निः सोमो वरुणो मित्र इन्द्रः । बृहस्पतिः सविता यः सहस्री । पूषा नो गोभिर् अवसा सरस्वती । त्वष्टा रूपाणि समनक्तु यज्ञैः {आनंदा. यज्ञः} । त्वष्टा रूपाणि दधती सरस्वती । पूषा भगꣳ सविता नो ददातु । बृहस्पतिर् ददद् इन्द्रः सहस्रम् । मित्रो दाता वरुणः सोमो अग्निः ।
अनुवाक 4 VERSE: 1 { 2.5.4.12} आ नो भर भगम् इन्द्र द्युमन्तम् । नि ते देष्णस्य धीमहि प्ररेके । उर्व इव पप्रथे कामो अस्मे । तम् आपृणा वसुपते वसूनाम् । इमं कामं मन्दया गोभिर् अश्वैः । चन्द्रवता राधसा पप्रथश् च । सुवर्यवो मतिभिस् तुभ्यं विप्राः । इन्द्राय वाहः कुशिकासो अक्रन् । इन्द्रस्य नु वीर्याणि प्रवोचम् । 0 यानि चकार प्रथमानि वज्री ।
VERSE: 2 { 2.5.4.13} अहन्न् अहिम् अन्व् अपस् ततर्द । प्र वक्षणा अभिनत् पर्वतानाम् । अहन्न् अहिं पर्वते शिश्रियाणम् । त्वष्टा_अस्मै वज्रꣳ स्वर्यं ततक्ष । वाश्रा इव धेनवः स्यन्दमानाः । अञ्जः समुद्रम् अवजग्मुर् आपः । वृषायमाणो ऽवृणीत {आनंदा. वृणीत} सोमम् । त्रिकद्रुकेष्व् अपिबत् सुतस्य । आ सायकं मघवा_आदत्त वज्रम् । 0 अहन्न् एनं प्रथमजाम् अहीनाम् ।
VERSE: 3 { 2.5.4.14} यद् इन्द्र_अहन् प्रथमजाम् अहीनाम् । आत् _मायिनाम् अमिनाः प्रोत मायाः । आत् सूर्यं जनयन् द्याम् उषासम् । तादीक्न्ā शत्रून् न किल_आविवित्से । अहन् वृत्रं वृत्रतरं व्यꣳसम् । इन्द्रो वज्रेण महता वधेन । स्कन्धाꣳसि_इव कुलिशेना विवृक्णा । अहिः शयत उपपृक् पृथिव्याम् । अयोध्य् एव दुर्मद आ हि जुह्वे । 0 महावीरं तु विबाधम् ऋजीषम् ।
VERSE: 4 { 2.5.4.15} न_आतारीर् अस्य समृतिं वधानाम् । सꣳ रुजानाः । पिपिष इन्द्रशत्रुः । विश्वो विहाया अरतिः । वसुर् दधे हस्ते दक्षिणे । तरणिर् न शिश्रथत् । श्रवस्यया न शिश्रथत् । विश्वस्मा इद् इषुध्यसे । देवत्रा हव्यमूहिषे । 0 विश्वस्मा इत् सुकृते वारम् ऋण्वति । 1 अग्निर् द्वारा व्यृण्वति ।
VERSE: 5 { 2.5.4.16} उद् उज्जिहानो अभि कामम् ईरयन् । प्रपृञ्चन् विश्वा भुवनानि पूर्वथा । आ केतुना सुषमिद्धो यजिष्ठः । कामं नो अग्ने अभिहर्य दिग्भ्यः । जुषाणो हव्यमम् ऋतेषु दूड्ह्य्àः । आ नो रयिं बहुला गोमतीम् इषम् । निधेहि यक्षद् अमृतेषु भूषन् । अश्विना यज्ञम् आगतम् । दाशुषः पुरुदꣳससा । 0 पूषा रक्षतु नो रयिम् ।
VERSE: 6 { 2.5.4.17} इमं यज्ञम् अश्विना वर्धयन्ता । इमौ रयिं यजमानाय धत्तम् । इमौ पशून् रक्षतां विश्वतो नः । पूषा नः पातु सदम् अप्रयुच्छन् । प्र ते महे सरस्वति । सुभगे वाजिनीवति । सत्यवाचे भरे मतिम् । इदं ते हव्यं घृतवत् सरस्वति । सत्यवाचे प्रभरेमा हवीꣳषि । 0 इमानि ते दुरिता सौभगानि । 1 तेभिर् वयꣳ सुभः स्याम ।
अनुवाक 5 VERSE: 1 { 2.5.5.18} यज्ञो रायो यज्ञ ईशे वसूनाम् । यज्ञः सस्यानाम् उत सुक्षितीनाम् । यज्ञ इष्टः पूर्वचित्तिं दधातु । यज्ञो ब्रह्मण्वाꣳ अप्येतु देवान् । अयं यज्ञो वर्धतां गोभिर् अश्वैः । इयं वेदिः स्वपत्या सुवीरा । इदं बर्हिर् अति बर्हीꣳष्य् अन्या । इमं यज्ञं विश्वे अवन्तु देवाः । भग एव भगवाꣳ अस्तु देवाः । 0 तेन वयं भगवन्तः स्याम ।
VERSE: 2 { 2.5.5.19} तं त्वा भग सर्व इत् _ जोहवीमि । स नो भग पुरएता भव_इह । भग प्रणेतर् भग सत्यराधः । भग_इमां धियम् उद् अवददन् नः । भग प्र णो जनय गोभिर् अश्वैः । भग प्र नृभिर् नृवन्तः स्याम । शश्वतीः समा उपयन्ति लोकाः । शश्वतीः समा उपयन्त्य् आपः । इष्टं पूर्तꣳ शश्वतीनाꣳ समानाꣳ शाश्वतेन । 0 हविषा_इष्ट्वा_अनन्तं लोकं परम् आरुरोह ।
VERSE: 3 { 2.5.5.20} इयम् एव सा या प्रथमा व्यौच्छत् । सा रूपाणि कुरुते पञ्च देवी । द्वे स्वसारौ वयतस् तन्त्रम् एतत् । सनातनं विततꣳ षण्मयूखम् । अव_अन्याꣳस् तन्तून् किरतो धत्तो अन्यान् । न_अवपृज्याते न गमाते अन्तम् । आ वो यन्तु_उदवाहासो अद्य । वृष्टिं ये विश्वे मरुतो जुनन्ति । अयं यो अग्निर् मरुतः समिद्धः । 0 एतं जुषध्वं कवयो युवानः ।
VERSE: 4 { 2.5.5.21} धारावरा मरुतो धृष्णु व् ओजसः {?} । मृगा न भीमास् तविषेभिर् ऊर्मिभिः । अग्नयो न शुशुचाना ऋजीषिणः । भ्रुमिं धमन्त उप गा अवृण्वत । विचक्रमे त्रिर् देवः । आवेधसं नीलपृष्ठं बृहन्तम् । बृहस्पतिꣳ सदने सादयध्वम् । सादद्योनिं दम आदीदिवाꣳसम् । हिरण्यवर्णम् अरुषꣳ सपेम । 0 स हि शुचिः शतपत्रः स शुन्ध्यूः ।
VERSE: 5 { 2.5.5.22} हिरण्यवाशीर् इषिरः सुवर्षाः । बृहस्पतिः स स्वावेश ऋष्वाः । पूरू सखिभ्य आसुतिं करिष्ठः । पूषꣳस् तव व्रते वयम् । न रिष्येम कदा चन । स्तोतारस् त इह स्मसि । यास् ते पूषन् नावो अन्तः समुद्रे । हिरण्ययीर् अन्तरिक्षे चरन्ति । याभिर् यासि दूत्याꣳ सूर्यस्य । 0 कामेन कृतः श्रव इच्छमानः ।
VERSE: 6 { 2.5.5.23} अरण्यान्य् अरण्यान्य् असौ । या प्र_इव नश्यसि । कथा ग्रामं न पृच्छसि । न त्वा भीर् इव विन्दती3 । वृषारवाय वदते । यद् उपावति चिच्चिकः । आघाट्ī́भिर् इव धावयन् । अरण्यानिर् महीयते । उत गाव इवाऽऽदन् । 0 उतो वेश्म_इव दृश्यते ।
VERSE: 7 { 2.5.5.24} उतो अरण्यानिः सायम् । शकट्ī́र् इव सर्जति । गाम् अङ्ग_एष आह्वयति । दार्व् अङ्ग_एष उपावर्धीत् । वसन्न् अरण्यान्याꣳ सायम् । अक्रुक्षद् इति मन्यते । न वा अरण्यानिर् हन्ति । अन्यश् च_इन् न_अभिगच्छति । स्वादोः फलस्य जग्ध्वा । 0 यत्र कामं निपद्यते । 1 आञ्जनगन्धीꣳ सुरभीम् । 2 बह्वन्नाम् अकृषीवलाम् । 3 प्र_अहं मृगाणां मातरम् । 4 अरण्यानीम् अशꣳसिषम् ।
अनुवाक 6 VERSE: 1 { 2.5.6.25} वार्त्रहत्याय शवसे । पृतनासाह्याय च । इन्द्र त्वावर्तयामसि । सुब्रह्माणं वीरवन्तं बृहन्तम् । उरुं गभीरं पृथुबुध्नम् इन्द्र । श्रुतर्षिम् उग्रम् अभिमातिषाहम् । अस्मभ्यं चित्रं वृषणꣳ रयिं दाः । क्षेत्रियै त्वा निर्ऋत्यै { निŕ̥ऋत्यै} त्वा । द्रुहो मुञ्चामि वरुणस्य पाशात् । 0 अनागसं ब्रह्मणे त्वा करोमि ।
VERSE: 2 { 2.5.6.26} शिवे ते द्यावापृथिवी उभे इमे । शं ते अग्निः सह_अद्भिर् अस्तु । शं ते चतस्रः प्रदिशो भवन्तु । या दैवीश् चतस्रः प्रदिशः । वातपत्नीर् अभि सूर्यो विचष्टे । तासां त्वा जरस आदधामि । प्र यक्ष्म एतु निर्ऋतिं { निŕ̥ऋतिं} पराचैः । अमोचि यक्ष्माद् दुरिताद् अवर्त्यै ।
VERSE: 3 { 2.5.6.27} द्रुहः पाशान् निर्ऋत्यै { निŕ̥ऋत्यै} च_उदमोचि । अहा अवर्तिम् अविदत् स्योनम् । अप्यभूद् भद्रे सुकृतस्य लोके । सूर्यम् ऋतं तमसो ग्राह्या यत् । देवा अमुञ्चन्न् असृजन् व्येनसः । एवम् अहम् इमं क्षेत्रियाज् जामिशꣳसात् । द्रुहो मुञ्चामि वरुणस्य पाशात् । बृहस्पते युवम् इन्द्रश् च वस्वः । दिव्यस्य_इशाथे उत पार्थिवस्य । 0 धत्तꣳ रयिꣳ स्तुवते कीरये चित् ।
VERSE: 4 { 2.5.6.28} यूयं पात स्वस्तिभिः सदा नः । देवायुधम् इन्द्रम् आजोहुवानाः । विश्वावृधम् अभि ये रक्षमाणाः । येन हता दीर्घम् अध्वानम् आयन् । अनन्तम् अर्थम् निवर्त्स्यमानाः । यत् ते सुजाते हिमवत्सु भेषजम् । मयोभूः शंतमा यद् धृदो ऽसि । ततो नो देहि सीबले । अदो गिरिभ्यो अधि यत् प्रधावसि । 0 सꣳशोभमाना कन्या_ìव शुभ्रे ।
VERSE: 5 { 2.5.6.29} तां त्वा मुद्गला हविषा वर्धयन्ति । सा नः सीबले रयिम् आभाजय_इह । पूर्वं देवा अपरेण_अनुपश्यञ् जन्मभिः । जन्म_अन्यवरैः पराणि । वेदानि देवा अयम् अस्मि_इति माम् । अहꣳ हित्वा शरीरं जरसः परस्तात् । प्राणापानौ चक्षुः श्रोत्रम् । वाचं मनसि संभृताम् । हित्वा शरीरं जरसः परस्तात् । 0 आ भूतिं भूतिं वयम् अश्नवामहै । 1 इमा एव ता उषसो याः प्रथमा व्यौच्छन् । 2 ता देव्यः कुर्वते पञ्च रूपा । 3 शश्वतीर् न_अवपृज्यन्ति । 4 न गमन्त्य् अन्तम् ।
अनुवाक 7 VERSE: 1 { 2.5.7.30} वसूनां त्वा_अधीतेन । रुद्राणामूर्म्या । आदित्यानां तेजसा । विश्वेषां देवानां क्रतुना । मरुताम् एम्ना जुहोमि स्वाहा । अभिभूतिर् अहम् आगमम् । इन्द्रसखा स्वायुधः । आस्स्व_आशासु { आस्वाशासु} दुष्ष्áहः । इदं वर्चो अग्निना दत्तम् आगात् । 0 यशो भर्गः सह ओजो बलं च ।
VERSE: 2 { 2.5.7.31} दीर्घायुत्वाय शतशारदाय । प्रतिगृभ्णामि महते वीर्याय । आयुर् असि विश्वायुर् असि । सर्वायुर् असि सर्वम् आयुर् असि । सर्वं म आयुर् भूयात् । सर्वम् आयुर् गेषम् । भूर् भुवः सुवः । अग्निर् धर्मेण_अन्नादः । मृत्युर् धर्मेण_अन्नपतिः । 0 ब्रह्म क्षत्रꣳ स्वाहा ।
VERSE: 3 { 2.5.7.32} प्रजापतिः प्रणेता । बृहस्पतिः पुरएता । यमः पन्थाः । चन्द्रमाः पुनरसुः स्वाहा । अग्निर् अन्नादो ऽन्नपतिः । अन्नाद्यम् अस्मिन् यज्ञे यजमानाय ददातु स्वाहा । सोमो राजा राजपतिः । राज्यम् अस्मिन् यज्ञे यजमानाय ददातु स्वाहा । वरुणः सम्राट् सम्राट्पतिः । 0 साम्राज्यम् अस्मिन् यज्ञे यजमानाय ददातु स्वाहा ।
VERSE: 4 { 2.5.7.33} मित्रः क्षत्रं क्षत्रपतिः । क्षत्रम् अस्मिन् यज्ञे यजमानाय ददातु स्वाहा । इन्द्रो बलं बलपतिः । बलम् अस्मिन् यज्ञे यजमानाय ददातु स्वाहा । बृहस्पतिर् ब्रह्म ब्रह्मपतिः । ब्रह्मास्मिन् यज्ञे यजमानाय ददातु स्वाहा । सविता राष्ट्रꣳ राष्ट्रपतिः । राष्ट्रम् अस्मिन् यज्ञे यजमानाय ददातु स्वाहा । पूषा विशां विट्पतिः विशम् अस्मिन् यज्ञे यजमानाय ददातु स्वाहा । 0 सरस्वती पुष्टिः पुष्टिपत्नी । 1 पुष्टिम् अस्मिन् यज्ञे यजमानाय ददातु स्वाहा । 2 त्वष्टा पशूनां मिथुनानाꣳ रूपकृद् रुपपतिः । 3 रूपेण_अस्मिन् यज्ञे यजमानाय पशून् ददातु स्वाहा ।
अनुवाक 8 VERSE: 1 { 2.5.8.34} स ईं पाहि य ऋजीषी तरुत्रः । यश्श्íप्रवान् वृषभो यो मतीनाम् । यो गोत्रभिद् वज्रभृद् यो हरिष्ठाः । स इन्द्र चित्राꣳ अभितृन्धि वाजान् । आ ते शुष्मो वृषभ एतु पश्चात् । आ_उत्तराद् अधरागा पुरस्तात् । आ विश्वतो अभि समेत्व् अर्वाङ् । इन्द्र द्युम्नꣳ सुवर्वद् धेह्य् अस्मे । प्रोष्व् अस्मै पुरोरथम् । 0 इन्द्राय शूषम् अर्चत ।
VERSE: 2 { 2.5.8.35} अभीके चिद् उ लोककृत् । सङ्गे समत्सु वृत्रहा । अस्माकं बोधि चोदिता । नभन्ताम् अन्यकेषाम् । ज्याका अधि धन्वसु । इन्द्रं वयꣳ शुनासीरम् । अस्मिन् यज्ञे हवामहे । आ वाजैर् उप नो गमत् । इन्द्राय शुनासीराय । 0 स्रुचा जुहुत नो हविः ।
VERSE: 3 { 2.5.8.36} जुषतां प्रति मेधिरः । प्र हव्यानि घृतवन्त्य् अस्मै । हर्यश्वाय भर्ता सजोषाः । इन्द्र_ऋतुभिर् ब्रह्मणा वावृधानः । शुनासीरी हविर् इदं जुषस्व । वयः सुपर्णा उपसेदुर् इन्द्रम् । प्रियमेधा ऋषयो नाधमानाः । अप ध्वान्तमूर्णुहि पूर्धि चक्षुः । मुमुग्ध्य् अस्मान् निधय_इव बद्धान् । 0 बृहद् इन्द्राय गायत ।
VERSE: 4 { 2.5.8.37} मरुतो वृत्रहन्तमम् । येन ज्योतिर् अजनयन्न् ऋतावृधः । देवं देवाय जागृवि । का मिहैकाः क इमे पतङ्गाः । मान्थालाः कुलि परि मा पतन्ति । अनावृता_एनान् प्रधमन्तु देवाः । सौपर्णं चक्षुस् तनुवा विदेय । एवाऽऽवन्दस्व वरुणं बृहन्तम् । नमस्या धीरम् अमृतस्य गोपाम् । 0 स नः शर्म त्रिवरूथं वियꣳसत् ।
VERSE: 5 { 2.5.8.38} यूयं पात स्वस्तिभिः सदा नः । नाके सुपर्णम् उप यत् पतन्तम् । हृदा वेनन्तो अभ्यचक्षत त्वा । हिरण्यपक्षं वरुणस्य दूतम् । यमस्य योनौ शकुनं भुरण्युम् । शं नो देवीर् अभिष्टये । आपो भवन्तु पीतये । शं योर् अभिस्रवन्तु नः । ईशाना वार्याणाम् । 0 क्षयन्तीश् चर्षणीनाम् ।
VERSE: 6 { 2.5.8.39} अपो याचामि भेषजम् । अप्सु मे सोमो अब्रवीत् । अन्तर् विश्वानि भेषजा । अग्निं च विश्वशंभुवम् । आपश् च विश्वभेषजीः । यद् अप्सु ते सरस्वति । गोष्व् अश्वेषु यन् मधु । तेन मे वाजिनीवति । मुखम् {F अङ्ग्धि} {आनंदा. अङ्ग्धि} {BI अङ्धि} { अङ्ग्धि} सरस्वति । 0 या सरस्वती वैशम्भल्या ।
VERSE: 7 { 2.5.8.40} तस्यां मे रास्व । तस्यास् ते भक्षीय । तस्यास् ते भूयिष्ठभाजो भूयास्म । अहं त्वद् अस्मि मद् असि त्वम् एतत् । मम_असि योनिस् तव योनिर् अस्मि । मम_इव सन् वह हव्यान्य् अग्ने । पुत्रः पित्रे लोककृत्_ जातवेदः । इहैव सन् तत्र सन्तं त्वा_अग्ने । प्राणेन वाचा मनसा बिभर्मि । 0 तिरो मा सन्तम् आयुर् मा प्रहासीत् ।
VERSE: 8 { 2.5.8.41} ज्योतिषा त्वा वैश्वानरेण_उपतिष्ठे । अयं ते योनिर् ऋत्वियः । यतो जातो अरोचथाः । तं जानन्न् अग्न आरोह । अथा नो वर्धया रयिम् । या ते अग्ने यज्ञिया तनूस् तया_इह्य् {BI तपेह्य्} आरोह_आत्मानम् {आनंदा. आरोहात्मानम्} { आरोहात्मात्मानम्} {BI आरोहात्यात्मानं} । अच्छा {F वसूनि} {BI वसूति} कृण्वन्न् अस्मे {BI अस्मिन्} नर्या पुरूणि । यज्ञो भूत्वा यज्ञम् आसीद स्वां योनिम् । जातवेदो भुव आजायमानः सक्षय एहि । 0 उपावरोह जातवेदः पुनस् त्वम् ।
VERSE: 9 { 2.5.8.42} देवेभ्यो हव्यं वह नः प्रजानन् । आयुः प्रजाꣳ रयिम् अस्मासु धेहि । अजस्रो दीदिहि नो दुरोणे । तम् इन्द्रं जोहवीमि । मघवानम् उग्रम् । सत्रादधानम् अप्रतिष्कुतꣳ शवाꣳसि । मꣳहिष्ठो गीर्भिर् आ च यज्ञियो ऽववर्तत् { ववर्तत्} । राये नो विश्वा सुपथा कृणोतु {आनंदा. कृणोत} वज्री । त्रिकद्रुकेषु महिषो यवाशिरं तुविशुष्मस् तृपत् । 0 सोमम् अपिबद् विष्णुना सुतं यथा_अवशत् । 1 स ईं ममाद महि कर्म कर्तवे महाम् उरुम् ।
VERSE: 10 { 2.5.8.43} सैनꣳ सश्चद् देवं देवः सत्यम् इन्दुꣳ सत्य इन्द्रः । विदद् यती सरमा रुग्णम् अद्रेः । महि पाथः पूर्व्यꣳ सध्रियक्कः । अग्रं नयत् सुपद्य् अक्षराणाम् । अच्छा रवं प्रथमा जानती गात् । विदद् गव्यꣳ सरमा दृढमूर्वम् । येना नुकं मानुसी भोजते विट् । आ ये विश्वा स्वपत्यानि चक्रुः । कृण्वानासो अमृतत्वाय गातुम् । 0 त्वं नृभिर् नृपते देवहूतौ ।
VERSE: 11 { 2.5.8.44} भूरीणि वृत्वा हर्यश्व हꣳसि । त्वं निदस्युं चुमुरिम् । धुनिं च_अस्वापयो दभीतये सुहन्तु । एवा पाहि प्रत्नथा मन्दतु त्वा । श्रुधि ब्रह्म वावृधस्व_उत गीर्भिः । आविः सूर्यं कृणुहि पीपिहीषः । जहि शत्रूꣳर् {आनंदा. शत्रूꣳस्} अभि गा इन्द्र तृन्धि । अग्ने बाधस्व वि मृधो नुदस्व । अप_अमीवा अप रक्षाꣳसि सेध । 0 अस्मात् समुद्राद् बृहतो दिवो नः ।
VERSE: 12 { 2.5.8.45} अपां भूमानम् उप नः सृज_इह । यज्ञ प्रतितिष्ठ सुमतौ {F सुशेवा} {आनंदा. सुशेवा} {BI सुशवा} { सेशेवा} आ त्वा । वसूनि पुरुधा विशन्तु । दीर्घम् आयुर् यजमानाय कृण्वन् । {F अधामृतेन} {आनंदा. अधामृतेन} {BI अथामृतेन} { अधामृतेन} जरितारम् {F अङ्ग्धि} {आनंदा. अङ्ग्धि} {BI अङ्धि} { अङ्ग्धि} । इन्द्रः शुनावद् वितनोति सीरम् । संवत्सरस्य प्रतिमाणम् एतत् । अर्कस्य ज्योतिस् तद् इद् आस ज्येष्ठम् । संवत्सरꣳ शुनवत् सीरम् एतत् । 0 इन्द्रस्य राधः प्रयतं पुरु त्मना । 1 तद् अर्करूपं विमिमानम् एति । 2 द्वादश_अरे प्रतितिष्ठति_इद् वृषा । 3 अश्वायन्तो गव्यन्तो वाजयन्तः । 4 हवामहे त्वा_उपगन्त वा उ । 5 आभूषन्तस् त्वा सुमतौ नवायाम् । 6 वयम् इन्द्र त्वा शुनꣳ हुवेम ।
प्रपाठक: 6 अनुवाक 1 VERSE: 1 { 2.6.1.1} स्वाद्वीं त्वा स्वादुना । तीव्रां तीव्रेण । अमृताम् अमृतेन । मधुमतीं मधुमता । सृजामि सꣳ सोमेन । सोमो ऽस्य् अश्विभ्यां पच्यस्व । सरस्वत्यै पच्यस्व । इन्द्राय सुत्राम्णे पच्यस्व । परि_इतो षिञ्चता सुतम् । 0 सोमो य उत्तमꣳ हविः ।
VERSE: 2 { 2.6.1.2} दधन्वा[दधन्वान्?] यो नर्यो अप्स्व् अन्तर् आ । सुषव सोमम् अद्रिभिः । पुनातु ते परिस्रुतम् । सोमꣳ सूर्यस्य दुहिता । वारेण शश्वता तना । वायुः पूतः पवित्रेण । प्राङ् सोमो अतिद्रुतः ।
VERSE: 3 { 2.6.1.3} इन्द्रस्य युज्यः सखा । ब्रह्म क्षत्रं पवते तेज इन्द्रियम् । सुरया सोमः सुत आसुतो मदाय । शुक्रेण देव देवताः पिपृग्धि । रसेन_अन्नं यजमानाय धेहि । कुविद् अङ्ग यवमन्तो यवं चित् । यथा दान्त्य् अनुपूर्वं वियूय । इह_इहैषां कृणुत भोजनानि । ये बर्हिषो नमोवृक्तिं न जग्मुः । 0 उपयामगृहीतो ऽस्य् अश्विभ्यां त्वा जुष्टं गृह्णामि ।
VERSE: 4 { 2.6.1.4} सरस्वत्या इन्द्राय सुत्राम्णे । एष ते योनिस् तेजसे त्वा । वीर्याय त्वा बलाय त्वा । तेजो ऽसि तेजो मयि धेहि । वीर्यम् असि वीर्यं मयि धेहि । बलम् असि बलं मयि धेहि । नाना हि वां देवहितꣳ सदः कृतम् । मा सꣳसृक्षाथां परमे व्योमन् । सुरा त्वम् असि शुष्मिणी सोम एषः । 0 मा मा हिꣳसीः स्वां योनिम् आविशन् ।
VERSE: 5 { 2.6.1.5} उपयामगृहीतो ऽस्य् आश्विनं तेजः । सारस्वतं वीर्यम् । ऐन्द्रं बलम् । एष ते योनिर् मोदाय त्वा । आनन्दाय त्वा महसे त्वा । ओजो ऽस्य् ओजो मयि धेहि । मन्युर् असि मन्युं मयि धेहि । महो ऽसि महो मयि धेहि । सहो ऽसि सहो मयि धेहि । 0 या व्याघ्रं विषूचिका । 1 उभौ वृकं च रक्षति । 2 श्येनं पतत्रिणꣳ सिꣳहम् । 3 सा_इमं पात्व् अꣳहसः । 4 संपृचः स्थ {ड्युमोण्ट संपृच स्थ} सं मा भद्रेण पृङ्क्त । 5 विपृचः स्थ {ड्युमोण्ट विपृच स्थ} वि मा पाप्मना पृङ्क्त ।
अनुवाक 2 VERSE: 1 { 2.6.2.6} सोमो राजा_अमृतꣳ सुतः । ऋजीषेण_अजहान् मृत्युम् । ऋतेन सत्यम् इन्द्रियम् । विपानꣳ शुक्रम् अन्धसः । इन्द्रस्य_इन्द्रियम् । इदं पयो ऽमृतं मधु । सोमम् अद्भ्यो व्यपिबत् । छन्दसा हꣳसः शुचिषत् । ऋतेन सत्यम् इन्द्रियम् । 0 अद्भ्यः क्षीरं व्यपिबत् ।
VERSE: 2 { 2.6.2.7} क्रुङ्ङ् आङ्गिरसो धिया । ऋतेन सत्यम् इन्द्रियम् । अन्नात् परिस्रुतो रसम् । ब्रह्मणा व्यपिबत् क्षत्रम् । ऋतेन सत्यम् इन्द्रियम् । रेतो मूत्रं विजहाति । योनिं प्रविशद् इन्द्रियम् । गर्भो जरायुणा_आवृतः । उल्बं जहाति जन्मना । 0 ऋतेन सत्यम् इन्द्रियम् ।
VERSE: 3 { 2.6.2.8} वेदेन रूपे व्यकरोत् । सतासती प्रजापतिः । ऋतेन सत्यम् इन्द्रियम् । सोमेन सोमौ व्यपिबत् । सुतासुतौ प्रजापतिः । ऋतेन सत्यम् इन्द्रियम् । दृष्ट्वा रूपे व्याकरोत् । सत्यानृते प्रजापतिः । अश्रद्धाम् अनृते ऽदधात् । 0 श्रद्धाꣳ सत्ये प्रजापतिः । 1 ऋतेन सत्यम् इन्द्रियम् । 2 दृष्ट्वा परिस्रुतो रसम् । 3 शुक्रेण शुक्रं व्यपिबत् । 4 पयः सोमं प्रजापतिः । 5 ऋतेन सत्यम् इन्द्रियम् । 6 विपानꣳ शुक्रम् अन्धसः । 7 इन्द्रस्य_इन्द्रियम् । 8 इदं पयो ऽमृतं मधु ।
अनुवाक 3
VERSE: 1 { 2.6.3.9}
{अ} सुरावन्तं बर्हिषदꣳ सुवीरम् ।
यज्ञꣳ हिन्वन्ति महिषा नमोभिः ।
दधानाः सोमं दिवि देवतासु ।
मदेम_इन्द्रं यजमानाः स्वर्काः ।
{ब्} यस् ते रसः संभृत ओषधीषु ।
सोमस्य शुष्मः सुरया सुतस्य ।
तेन जिन्व यजमानं मदेन ।
सरस्वतीम् अश्विनाव् इन्द्रम् अग्निम् ।
{च्} यम् अश्विना नमुचेर् आसुराद् अधि ।
0 सरस्वत्य् असनोद् इन्द्रियाय ।
VERSE: 2 { 2.6.3.10} इमं तꣳ शुक्रं मधुमन्तम् इन्दुम् । सोमꣳ राजानम् इह भक्षयामि । {द्} यद् अत्र रिप्तꣳ रसिनः सुतस्य । यद् इन्द्रो अपिबत्_शचीभिः । अहं तद् अस्य मनसा शिवेन । सोमꣳ राजानम् इह भक्षयामि । {ए} पितृभ्यः स्वधाविभ्यः स्वधा नमः । पितामहेभ्यः स्वधाविभ्यः स्वधा नमः । प्रपितामहेभ्यः स्वधाविभ्यः स्वधा नमः । 0 अक्षन् पितरः ।
VERSE: 3 { 2.6.3.11} अमीमदन्त पितरः । अतीतृपन्त पितरः । अमीमृजन्त पितरः । पितरः शुन्धध्वम् । {f} पुनन्तु मा पितरः सोम्यासः । पुनन्तु मा पितामहाः । पुनन्तु प्रपितामहाः । पवित्रेण शत_आयुषा । {ग्} पुनन्तु मा पितामहाः । 0 पुनन्तु प्रपितामहाः ।
VERSE: 4 { 2.6.3.12} पवित्रेण शत_आयुषा । विश्वम् आयुर् व्यश्नवै । {ह्} अग्न आयूꣳषि पवसे, {इ} ऽग्ने पवस्व । {ज्} पवमानः सुवर्जनः, {क्} पुनन्तु मा देवजनाः । {ल्} जातवेदः पवित्रवद्, {म्} यत् ते पवित्रम् अर्चिषि । {न्} उभाभ्यां देव सवितर्, {ओ} वैश्वदेवी पुनती । {प्} ये समानाः समनसः । पितरो यमराज्ये । तेषां लोकः स्वधा नमः । 0 यज्ञो देवेषु कल्पताम् ।
VERSE: 5 { 2.6.3.13) {q} ये सजाताः समनसः । जीवा जीवेषु मामकाः । तेषाꣳ श्रीर् मयि कल्पताम् । अस्मिन्_लोके शतꣳ समाः । {र्} द्वे स्रुती अशृणवं पितृणाम् । अहं देवानाम् उत मर्त्यानाम् । याभ्याम् {ड्युमोण्ट ताभ्याम्} इदं विश्वम् एजत् समेति । यद् अन्तरा पितरं मातरं च । {स्} इदꣳ हविः प्रजननं मे अस्तु । 0 दशवीरꣳ सर्वगणꣳ स्वस्तये । 1 आत्मसनि प्रजासनि । 2 पशुसन्य् अभयसनि लोकसनि । 3 अग्निः प्रजां बहुलां मे करोतु । 4 अन्नं पयो रेतो अस्मासु धत्त । 5 रायस् पोषम् इषमूर्जम् अस्मासु दीधरत् स्वाहा ।
अनुवाक 4 VERSE: 1 { 2.6.4.14} {अ} सीसेन तन्त्रं मनसा मनीषिणः । ऊर्णासूत्रेण कवयो वयन्ति । अश्विना यज्ञꣳ सविता सरस्वती । इन्द्रस्य रूपं वरुणो भिषज्यन् । {ब्} तद् अस्य रूपम् अमृतꣳ शचीभिः । तिस्रो दधुर् देवताः सꣳरराणाः । लोमानि शष्पैर् बहुधा न तोक्मभिः । त्वग् अस्य माꣳसम् अभवन्न लाजाः । {च्} तद् अश्विना भिषजा रुद्रवर्तनी । 0 सरस्वती वयति पेशो अन्तरः {ड्युमोण्ट अन्तरम् च्f. Vष्.19.82} ।
VERSE: 2 { 2.6.4.15} अस्थि मज्जानं मासरैः । कारोतरेण दधतो गवां त्वचि । {द्} सरस्वती मनसा पेशलं वसु । नासत्याभ्यां वयति दर्शतं वपुः । रसं परिस्रुता न रोहितम् । नग्नहुर् धीरस् तसरं न वेम । {ए} पयसा शुक्रम् अमृतं जनित्रम् । सुरया मूत्राज् जनयन्ति रेतः । अप_अमतिं दुर्मतिं बाधमानाः । 0 ऊवध्यं वातꣳ सबुवं तद् आरात् ।
VERSE: 3 { 2.6.4.16} {f} इन्द्रः सुत्रामा हृदयेन सत्यम् । पुरोडाशेन सविता जजान । यकृत् क्लोमानं वरुणो भिषज्यन् {आनंदा. भिषज्यन्} । मतस्ने वायव्यैर् न मिनाति पित्तम् । {ग्} आन्त्राणि स्थाली मधु पिन्वमाना । गुदा {ड्युमोण्ट गुदाः} पात्राणि सुदुघा न धेनुः । श्येनस्य पत्रं न प्लीहा शचीभिः । आसन्दी नाभिर् उदरं न माता । {ह्} कुम्भो वनिष्ट्हुर् जनिता शचीभिः । 0 यस्मिन्न् अग्रे योन्यां गर्भो अन्तः ।
VERSE: 4 { 2.6.4.17} प्लाशीर् व्यक्तः शतधार उत्सः । दुहे न कुम्भीꣳ स्वधां पितृभ्यः । {इ} मुखꣳ सद् अस्य शिर इत् सदेन {ड्युमोण्ट सतेन} । जिह्वा पवित्रम् अश्विना सꣳ सरस्वती । चप्यं { चप्पं} न पायुर् भिषग् अस्य वालः । वस्तिर् न शेपो हरसा तरस्वी । {ज्} अश्विभ्यां चक्षुर् अमृतं ग्रहाभ्याम् । छागेन तेजो हविषा शृतेन । पक्ष्माणि गोधूमैः क्वलैर् उतानि । 0 पेशो न शुक्लम् असितं वसाते ।
VERSE: 5 {!} { 2.6.4.18} {क्} अविर् न मेषो नसि वीर्याय । प्राणस्य पन्था अमृतो ग्रहाभ्याम् । सरस्वत्य् उप वाकैर् व्यानम् । नस्यानि बर्हिर् बदरैर्जजान । {ल्} इन्द्रस्य रूपम् ऋषभो बलाय । कर्णभ्याꣳ श्रोत्रम् अमृतं ग्रहाभ्याम् । यवा न बर्हिर् भ्रुवि केसराणि । कर्कन्धु { कर्कन्दु} जज्ञे मधु सारघं मुखात् । {म्} आत्मन्न् उपस्थे न वृकस्य लोम । 0 मुखे श्मश्रूणि न व्याघ्रलोमम् {ड्युमोण्ट व्याघ्रलोमन्} ।
VERSE: 6 {!} { 2.6.4.19} केशा न शीर्षन् यशसे श्रियै शिखा । सिꣳहस्य लोम त्विषिर् इन्द्रियाणि । {न्} अङ्गान्य् आत्मन् भिषजा तद् अश्विना । आत्मानम् अङ्गैः समधात् सरस्वती । इन्द्रस्य रूपꣳ शतमानम् आयुः । चन्द्रेण ज्योतिर् अमृतं दधाना । {ओ} सरस्वती योन्यां गर्भम् अन्तः । अश्विभ्यां पत्नी सुकृतं बिभर्ति । अपाꣳ रसेन वरुणो न साम्ना । 0 इन्द्रꣳ श्रियै जनयन्न् अप्सु राजा । 1 {प्} तेजः पशूनाꣳ हविर् इन्द्रियावत् । 2 परिस्रुता पयसा सारघं मधु । 3 अश्विभ्यां दुग्धं भिषजा सरस्वत्या, सुतासुताभ्याम् {।} अमृतः सोम इन्दुः ।
अनुवाक 5
VERSE: 1 { 2.6.5.20}
{अ} मित्रो ऽसि वरुणो ऽसि ।
{ब्} सम् अहं विश्वैर् देवैः ।
{च्} क्षत्रस्य नाभिर् असि ।
क्षत्रस्य योनिर् असि ।
{द्} स्योनाम् आसीद ।
सुषदाम् आसीद ।
{ए} मा त्वा हिꣳसीत् ।
मा मा हिꣳसीत् ।
{f} निषसाद धृतव्रतो वरुणः ।
0 पस्त्यास्व् आ ।
VERSE: 2 { 2.6.5.21} साम्राज्याय सुक्रतुः । {ग्} देवस्य त्वा सवितुः प्रसवे । अश्विनोर् बाहुभ्याम् । पूष्णो हस्ताभ्याम् । अश्विनोर् भैषज्येन । तेजसे ब्रह्मवर्चसाय_अभिषिञ्चामि । {ह्} देवस्य त्वा सवितुः प्रसवे । अश्विनोर् बाहुभ्याम् । पूष्णो हस्ताभ्याम् । 0 सरस्वत्यै भैषज्येन ।
VERSE: 3 { 2.6.5.22} वीर्याय_अन्नाद्याय_अभिषिञ्चामि । {इ} देवस्य त्वा सवितुः प्रसवे । अश्विनोर् बहुभ्याम् । पूष्णो हस्ताभ्याम् । इन्द्रस्य_इन्द्रियेण । श्रियै यशसे बलाय_अभिषिञ्चामि । {ज्} को ऽसि कतमो ऽसि । कस्मै त्वा काय त्वा । {क्} सुश्लोका3ꣳ { सुश्लोका4ꣳ} सुमङ्गला3ꣳ { सुमङ्गला4ꣳ} सत्यराजा3न् । 0 {ल्} शिरो मे श्रीः ।
VERSE: 4 { 2.6.5.23} यशो मुखम् । त्विषिः केशाश् च श्मश्रूणि । राजा मे प्राणो ऽमृतम् । सम्राट् चक्षुः । विराज्_श्रोत्रम् । जिह्वा मे भद्रम् । वाङ् महः । मनो मन्युः । स्वराड् भामः । 0 मोदाः प्रमोदा अङ्गुलीर् अङ्गानि ।
VERSE: 5 { 2.6.5.24} चित्तं मे सहः । बाहू मे बलम् इन्द्रियम् । हस्तौ मे कर्म वीर्यम् । आत्मा क्षत्रम् उरो मम । पृष्टीर् मे राष्ट्रम् उदरम्, अꣳसौ {।} ग्रीवाश् च श्रोण्यौ । ऊरू अरत्नी जानुनी । विशो मे ऽङ्गानि सर्वतः । नाभिर् मे चित्तं विज्ञानम् । पायुर् मे ऽपचितिर् भसत् ।
VERSE: 6 { 2.6.5.25} आनन्दनन्दाव् आण्डौ मे । भगः सौभाग्यं पसः । {म्} जङ्घाभ्यां पद्भ्यां धर्मो ऽस्मि । विशि राजा प्रतिष्ठितः । {न्} प्रति क्षत्रे प्रतितिष्ठति राष्ट्रे । प्रत्य् अश्वेषु प्रतितिष्ठामि गोषु । प्रत्य् अङ्गेषु प्रतितिष्ठाम्य् आत्मन् । प्रति प्राणेषु प्रतितिष्ठामि पुष्टे । प्रति द्यावापृथिव्योः । 0 प्रतितिष्ठामि यज्ञे ।
VERSE: 7 { 2.6.5.26} {ओ} त्रया देवा एकादश । त्रयस्त्रिꣳशाः सुराधसः । बृहस्पतिपुरोहिताः । देवस्य सवितुः सवे । देवा देवैर् अवन्तु मा । प्रथमा द्वितीयैः । द्वितीयास् तृतीयैः । तृतीयाः सत्येन । सत्यं यज्ञेन । 0 यज्ञो यजुर्भिः ।
VERSE: 8 { 2.6.5.27} यजूꣳषि सामभिः । सामान्य् ऋग्भिः । ऋचो याज्याभिः । याज्या वषट्कारैः । वषट्कारा आहुतिभिः । आहुतयो मे कामान्त् समर्धयन्तु । भूः स्वाहा । {प्} लोमानि प्रयतिर् मम । त्वङ् म आनतिर् आगतिः । 0 माꣳसं म उपनतिः वस्व् अस्थि । 1 मज्जा म आनतिः ।
अनुवाक 6
VERSE: 1 { 2.6.6.28}
{अ} यद् देवा देवहेडनम् ।
देवासश् चकृमा वयम् ।
अग्निर् मा तस्माद् एनसः ।
विश्वान् मुञ्चत्व् अꣳहसः ।
{ब्} यदि दिवा यदि नक्तम् ।
एनाꣳसि चकृमा वयम् ।
वायुर् मा तस्माद् एनसः ।
विश्वान् मुञ्चत्व् अꣳहसः ।
{च्} यदि जाग्रद् यदि स्वप्ने ।
0 एनाꣳसि चकृमा वयम् ।
VERSE: 2 { 2.6.6.29} सूर्यो मा तस्माद् एनसः । विश्वान् मुञ्चत्व् अꣳहसः । {द्} यद् ग्रामे यद् अरण्ये । यत् सभायां यद् इन्द्रिये । यत्_शूद्रे यद् अर्ये । एनश् चकृमा वयम् । यद् एकस्य_अधि धर्मणि । {एनश् चकृमा वयम् । यदेकस्याधि धर्मणि} । 0 तस्य_अवयजनम् असि । 1 {ए} यद् आपो अघ्निया वरुण_इति शपामहे । 2 ततो वरुण नो मुञ्च ।
VERSE: 3 { 2.6.6.30} {f} अवभृथ निचङ्कुण निचेरुर् असि निचङ्कुण । अव देवैर् देवकृतम् एनो ऽयाट् । अव मर्त्यैर् मर्त्यकृतम् । उरोर् आ नो देव रिषस् पाहि । {ग्} सुमित्रा न आप ओषधयः सन्तु । दुर्मित्रास् तस्मै भुयासुः । यो ऽस्मान् द्वेष्टि । यं च वयं द्विष्मः । {ह्} द्रुपदाद् इव_इन् मुमुचानः । 0 स्विन्नः स्रात्वी मलाद् इव ।
VERSE: 4 { 2.6.6.31} पूतं पवित्रेण_इव_आज्यम् । आपः शुन्धन्तु मा_एनसः । {इ} उद् वयं तमसस् परि । पश्यन्तो ज्योतिर् उत्तरम् । देवं देवत्रा सूर्यम् । अगन्म ज्योतिर् उत्तमम् । {ज्} प्रतियुतो वरुणस्य पाशः । प्रत्यस्तो वरुणस्य पाशः । {क्} एधो ऽस्य् एधिषीमहि । 0 समिद् असि ।
VERSE: 5 { 2.6.6.32} तेजो ऽसि तेजो मयि धेहि । {ल्} अपो अन्वचारिषम् । रसेन समसृक्ष्महि । पयस्वाꣳ अग्न आगमम् । तं मा सꣳसृज वर्चसा । प्रजया च धनेन च । {म्} समाववर्ति पृथिवी । सम् उषाः । सम् उ सूर्यः । 0 सम् उ विश्वाम् इदं जगत् । 1 वैश्वानरज्योतिर् भूयासम् । 2 विभुं कामं व्यश्नवै । 3 {न्} भूः स्वाहा ।
अनुवाक 7 VERSE: 1 { 2.6.7.33} {अ} होता यक्षत् समिधा_इन्द्रम् इडस् पदे । नाभा पृथिव्या अधि । दिवो वर्ष्मन्त् समिध्यते । ओजिष्ठश् चर्षणीसहान् {ड्युमोण्ट चर्षनीसहम्} । वेत्व् आज्यस्य होतर् यज । {ब्} होता यक्षत् तनूनपातम् । ऊतिभिर्, जेतारम् अपराजितम् । इन्द्रं देवꣳ सुवर्विदम् । पथिभिर् मधुमत्तमैः । 0 नराशꣳसेन तेजसा ।
VERSE: 2 { 2.6.7.34} वेत्व् आज्यस्य होतर् यज । {च्} होता यक्षद् इडाभिर् इन्द्रम् ईडितम् । आजुह्वानम् अमर्त्यम् । देवो देवैः सवीर्यः । वज्रहस्तः पुरंदरः । वेत्व् आज्यस्य होतर् यज । {द्} होता यक्षद् बर्हिषि_इन्द्रं निषद्वरम् । वृषभं नर्यापसम् । वसुभी रुद्रैर् आदित्यैः । 0 सयुग्भिर् बर्हिर् आसदत् ।
VERSE: 3 { 2.6.7.35} वेत्व् आज्यस्य होतर् यज । {ए} होता यक्षद् ओजो न वीर्यम् । सहो, द्वार इन्द्रम् अवर्धयन् । सुप्रायणा विश्रयन्ताम् ऋतावृधः । द्वार इन्द्राय मीढुषे । वियन्त्व् आज्यस्य होतर् यज । {f} होता यक्षद् उषे इन्द्रस्य धेनू । सुदुघे मातरौ मही । सवातरौ {,आनंदा. सवातरौ} न तेजसी । 0 वत्सम् इन्द्रम् अवर्धताम् ।
VERSE: 4 {!} { 2.6.7.36} वीताम् आज्यस्य होतर् यज । {ग्} होता यक्षद् दैवया होतारा । भिषजा सखाया । हविषा_इन्द्रं भिषज्यतः, कवी देवौ प्रचेतसौ । इन्द्राय धत्त इन्द्रियम् । वीताम् आज्यस्य होतर् यज । {ह्} होता यक्षत् तिस्रो देवीः । त्रयस् त्रिधातवो ऽपसः । इडा सरस्वती भारती ।
VERSE: 5 {!} { 2.6.7.37} मही,_इन्द्रपत्नीर् हविष्मतीः । वियन्त्व् आज्यस्य होतर् यज । {ज्} होता यक्षत् त्वष्टारम् इन्द्रं देवम् । भिषजꣳ सुयजं घृतश्रियम् । पुरुरूपꣳ सुरेतसं मघोनिम् । इन्द्राय त्वष्टा दधद् इन्द्रियाणि । वेत्व् आज्यस्य होतर् यज । {ज्} होता यक्षद् वनस्पतिम् शमितारꣳ शतक्रतुम् । धियो जोष्टारम् इन्द्रियम् ।
VERSE: 6 {!} { 2.6.7.38} मध्वा समञ्जन् पथिभिः सुगेभिः । स्वदाति हव्यं मधुना घृतेन । वेत्व् आज्यस्य होतर् यज । {क्} होता यक्षद् इन्द्रꣳ स्वाहा_आज्यस्य । स्वाहा मेदसः । स्वाहा स्तोकानाम् । स्वाहा स्वाहाकृतीनाम् । स्वाहा हव्यसूक्तीनाम् । स्वाहा देवाꣳ आज्यपान् । 0 स्वाहा,_इन्द्रꣳ होत्राज् जुषाणाः । 1 इन्द्र_आज्यस्य {,आनंदा. इन्द्र आज्यस्य} वियन्तु । 2 होतर् यज ।
अनुवाक 8
VERSE: 1 { 2.6.8.39}
{अ} समिद्ध इन्द्र उषसाम् अनीके ।
पुरोरुचा पूर्वकृद् वावृधानः ।
त्रिभिर् देवैस् त्रिꣳशता वज्रबाहुः ।
जघान वृत्रं वि दुरो ववार ।
{ब्} नराशꣳसः प्रति शूरो मिमानः ।
तनूनपात् प्रति यज्ञस्य धाम ।
गोभिर् वपावान् मधुना समञ्जन् ।
हिरण्यैश् चन्द्री यजति प्रचेताः ।
{च्} ईडितो देवैर् हरिवाꣳ अभिष्टिः ।
0 आजुह्वानो हविषा शर्धमानः ।
VERSE: 2 { 2.6.8.40} पुरंदरो मघवान् वज्रबाहुः । आयातु यज्ञम् उप नो जुषाणः । {द्} जुषाणो बर्हिर् हरिवान् न इन्द्रः । प्राचीनꣳ सीदत् प्रदिशा पृथिव्याः । उरुव्यचाः प्रथमानꣳ स्योनम् । आदित्यैर् अक्तं वसुभिः सजोषाः । {ए} इन्द्रं दुरः कवष्यो धावमानाः । वृषाणं यन्तु जनयः सुपत्नीः । द्वारो देवीर् अभितो विश्रयन्ताम् । 0 सुवीरा वीरं प्रथमाना महोभिः ।
VERSE: 3 { 2.6.8.41} {f} उषासानक्ता बृहती बृहन्तम् । पयस्वती सुदुघे शूरम् इन्द्रम् । पेशस्वती तन्तुना संव्ययन्ती । देवानां देवं यजतः सुरुक्मे । {ग्} दैव्या मिमाना मनसा पुरुत्रा । होताराव् इन्द्रं प्रथमा सुवाचा । मूर्धन् यज्ञस्य मधुना दधाना । प्राचीनं ज्योतिर् हविषा वृधातः । {ह्} तिस्रो देवीर् हविषा वर्धमानाः । 0 इन्द्रं जुषाणा वृषणं न पत्नीः ।
VERSE: 4 { 2.6.8.42} अच्छिन्नं तन्तुं पयसा सरस्वती । इडा देवी भारती । विश्वतूर्तिः । {इ} त्वष्टा दधद् इन्द्राय शुष्मम् । अपाको ऽर्चिष्टुर् यशसे पुरूणि । वृषा यजन् वृषणं भूरिरेताः । मूर्धन् यज्ञस्य समनक्तु देवान् । {ज्} वनस्पतिर् अवसृष्टो न पाशैः । त्मन्या समञ्जन्_शमिता न देवः । 0 इन्द्रस्य हव्यैर् जठरं पृणानः । 1 स्वदाति हव्यं मधुना घृतेन । 2 {क्} स्तोकानाम् इन्दुं प्रति शूर इन्द्रः । 3 वृषायमाणो वृषभस् तुराषाट् । 4 घृतप्रुषा मधुना हव्यम् उन्दन् । 5 मूर्धन् यज्ञस्य जुषताꣳ स्वाहा ।
अनुवाक 9
VERSE: 1 { 2.6.9.43}
{अ} आ चर्षणिप्रा, {ब्} विवेष यन् मा ।
{च्} तꣳ सध्रीचीः ।
{द्} सत्यम् इत् तन् न त्वावाꣳ अन्यो अस्ति ।
इन्द्र देवो न मर्त्यो ज्यायान् ।
अहन्न् अहिं परिशयानम् अर्णः ।
अवासृजो ऽपो अच्छा समुद्रम् ।
{ए} प्रससाहिषे पुरुहूत शत्रून् ।
ज्येष्ठस् ते शुष्म इह रातिर् अस्तु ।
इन्द्र_आभर दक्षिणेना वसूनि ।
0 पतिः सिन्धूनाम् असि रेवतीनाम् ।
1 {f} स शेवृधम् अधिधा द्युम्नम् अस्मे ।
2 महि क्षत्रं जनाषाड् इन्द्र तव्यम् ।
3 रक्षा च नो मघोनः पाहि सूरीन् ।
4 राये च नः स्वपत्या इषे धाः ।
अनुवाक 10 VERSE: 1 { 2.6.10.44} {अ} देवं बर्हिर् इन्द्रꣳ सुदेवं देवैः । वीरवत्स्त्īर्णं वेद्याम् अवर्धयत् । वस्तोर् वृतं {ड्युमोण्ट वृक्तं} प्र_अक्तोर् भृतम् । राया बर्हिष्मतो ऽत्यगात् । वसुवने वसुधेयस्य वेतु यज । {ब्} देवीर् द्वार इन्द्रꣳ संघाते । विड्वीर् यामन्न् अवर्धयन् । आ वत्सेन तरुणेन कुमारेण च मीविता अप_अर्वाणम् । रेणुककाटं नुदन्ताम् । 0 वसुवने वसुधेयस्य वियन्तु यज ।
VERSE: 2 { 2.6.10.45} {च्} देवी उषासानक्ता । इन्द्रं यज्ञे प्रयत्य् अह्वेताम् । दैवीर् विशः प्रायासिष्टाम् । सुप्रीते सुधिते अभूताम् । वसुवने वसुधेयस्य वीतां यज । {द्} देवी जोष्ट्री वसुधिती । देवम् इन्द्रम् अवर्धताम् । अयाव्य् अन्या_अघा द्वेषाꣳसि । आ_अन्या_अवाक्षीद् वसु वार्याणि । 0 यजमानाय शिक्षिते ।
VERSE: 3 { 2.6.10.46} वसुवने वसुधेयस्य वीतां यज । {ए} देवी ऊर्जाहुती दुघे सुदुघे । पयसा_इन्द्रम् अवर्धताम् । इषमूर्जम् अन्या_अवाक्षीत् । सग्धिꣳ सपीतिम् अन्या । नवेन पूर्वं दयमाने । पुराणेन नवम् । अधातामूर्जमूर्जाहुती वसु वार्याणि । यजमानाय शिक्षिते । 0 वसुवने वसुधेयस्य वीतां यज ।
VERSE: 4 { 2.6.10.47} {f} देवा दैव्या होतारा । देवम् इन्द्रम् अवर्धताम् । हताघशꣳसाव् आभार्ष्टां वसु वार्याणि । यजमानाय शिक्षितौ । वसुवने वसुधेयस्य वीतां यज । {ग्} देवीस् तिस्रस् तिस्रो देवीः । पतिम् इन्द्रम् अवर्धयन् । अस्पृक्षद् भारती दिवम् । रुद्रैर् यज्ञꣳ सरस्वती । 0 इडा वसुमती गृहान् ।
VERSE: 5 { 2.6.10.48} वसुवने वसुधेयस्य वियन्तु यज । {ह्} देव इन्द्रो नराशꣳसः । त्रिवरूथस् त्रिवन्धुरः । देवम् इन्द्रम् अवर्धयत् । शतेन शितिपृष्ठानाम् आहितः । सहस्रेण प्रवर्तते । मित्रावरुणा_इद् अस्य होत्रम् अर्हतः । बृहस्पतिः स्तोत्रम् । अश्विना_आध्वर्यवम् । 0 वसुवने वसुधेयस्य वेतु यज ।
VERSE: 6 { 2.6.10.49} {इ} देव इन्द्रो वनस्पतिः । हिरण्यपर्णो मधुशाखः सुपिप्पलः । देवम् इन्द्रम् अवर्धयत् । दिवम् अग्रेण_आप्रात् । आ_अन्तरिक्षं पृथिवीम् अदृꣳहीत् । वसुवने {।} वसुधेयस्य वेतु यज । {ज्} देवं बर्हिर् वारितीनाम् । देवम् इन्द्रम् अवर्धयत् । स्वासस्थम् इन्द्रेण_आसन्नम् । 0 अन्या बर्हीꣳष्य् अभ्यभूत् । 1 वसुवने वसुधेयस्य वेतु यज । 2 {क्} देवो अग्निः स्विष्टकृत् । 3 देवम् इन्द्रम् अवर्धयत् । 4 स्विष्टं कुर्वन्त् स्विष्टकृत् । 5 स्विष्टम् अद्य करोतु नः । 6 वसुवने वसुधेयस्य वेतु यज { जय} ।
अनुवाक 11 VERSE: 1 { 2.6.11.50} {अ} होता यक्षत् समिधा_अग्निम् इडस् पदे । अश्विना_इन्द्रꣳ सरस्वतीम् । अजो धूमो न गोधूमैः क्वलैर् भेषजम् । मधु शष्पैर् न तेज इन्द्रियम् । पयः सोमः परिस्रुता घृतं मधु । वियन्त्व् आज्यस्य होतर् यज । {ब्} होता यक्षत् तनूनपात्_सरस्वती । अविर् मेषो न भेषजम् । पथा मधुमता_आभरन् । 0 अश्विना_इन्द्राय वीर्यम् ।
VERSE: 2 { 2.6.11.51} बदरैर् उपवाकाभिर् भेषजं तोक्मभिः । पयः सोमः परिस्रुता घृतं मधु । वियन्त्व् आज्यस्य होतर् यज । {च्} होता यक्षन् नराशꣳसं न नग्नहुम् । पतिꣳ सुरायै भेषजम् । मेषः सरस्वती भिषक् । रथो न चन्द्र्य् अश्विनोर् वपा इन्द्रस्य वीर्यम् । बदरैर् उपवाकाभिर् भेषजं तोक्मभिः । पयः सोमः परिस्रुता घृतं मधु । 0 वियन्त्व् आज्यस्य होतर् यज ।
VERSE: 3 { 2.6.11.52} {द्} होता यक्षद् इडा_इडित आजुह्वानः सरस्वतीम् । इन्द्रं बलेन वर्धयन् । ऋसभेण गवा_इन्द्रियम् । अश्विना_इन्द्राय वीर्यम् । यवैः कर्कन्धुभिः । मधु लाजैर् न मासरम् । पयः सोमः परिस्रुता घृतं मधु । वियन्त्व् आज्यस्य होतर् यज । {ए} होता यक्षद् बर्हिः, सुष्टरीमो ऽर्णम्रदाः । 0 भिषङ्, नासत्या ।
VERSE: 4 { 2.6.11.53} भिषजा_अश्विना,_अश्वा शिशुमती । भिषग्, धेनुः सरस्वती । भिषग्, दुह इन्द्राय भेषजम् । पयः सोमः परिस्रुता घृतं मधु । वियन्त्व् आज्यस्य होतर् यज । {f} होता यक्षद् दुरो दिशः । कवष्यो न व्यचस्वतीः । अश्विभ्यां न दुरो दिशः । इन्द्रो न रोदसी दुघे । 0 दुहे कामान्त् सरस्वती ।
VERSE: 5 { 2.6.11.54} अश्विना_इन्द्राय भेषजम् । शुक्रं न ज्योतिर् इन्द्रियम् । पयः सोमः परिस्रुता घृतं मधु । वियन्त्व् आज्यस्य होतर् यज । {ग्} होता यक्षत् सुपेशसोषे नक्तं दिवा । अश्विना संजानाने । समञ्जाते सरस्वत्या । त्विषिम् इन्द्रे न भेषजम् । श्येनो न रजसा हृदा । 0 पयः सोमः परिस्रुता घृतं मधु ।
VERSE: 6 { 2.6.11.55} वियन्त्व् आज्यस्य होतर् यज । {ह्} होता यक्षद् दैव्या होतारा भिषजा_अश्विना । इन्द्रं न जागृवी दिवा नक्तं न भेषजैः । शूषꣳ सरस्वती भिषक् । सीसेन दुह इन्द्रियम् । पयः सोमः परिस्रुता घृतं मधु । वियन्त्व् आज्यस्य होतर् यज । {इ} होता यक्षत् तिस्रो देवीर्न्á भेषजम् । त्रयस् त्रिधातवो ऽपसः । 0 रूपम् इन्द्रे हिरण्ययम् ।
VERSE: 7 { 2.6.11.56} अश्विना_इडा न भारती । वाचा सरस्वती । मह, इन्द्राय दधुर् इन्द्रियम् । पयः सोमः परिस्रुता घृतं मधु । वियन्त्व् आज्यस्य होतर् यज । {ज्} होता यक्षत् त्वष्टारम् इन्द्रम् अश्विना । भीषजं न सरस्वतीम् । ओजो न जूतिर् इन्द्रियम् । वृको न रभसो भिषक् । 0 यशः सुरया भेषजम् ।
VERSE: 8 { 2.6.11.57} श्रिया न मासरम् । पयः सोमः परिस्रुता घृतं मधु । वियन्त्व् आज्यस्य होतर् यज । {क्} होता यक्षद् वनस्पतिम् । शमितारꣳ शतक्रतुम् । भीमं न मन्युꣳ राजानं व्याघ्रं नमसोश्विना, भामम् {।} सरस्वती भिषक् । इन्द्राय दुह इन्द्रियम् । पयः सोमः परिस्रुता घृतं मधु वियन्त्व् आज्यस्य होतर् यज ।
VERSE: 9 { 2.6.11.58} {ल्} होता यक्षद् अग्निꣳ स्वाहा_आज्यस्य स्तोकानाम् । स्वाहा मेदसां पृथक् । स्वाहा छागम् अश्विभ्याम् । स्वाहा मेषꣳ सरस्वत्यै । स्वाहा_ऋषभम् इन्द्राय सिꣳहाय सहसा_इन्द्रियम् । स्वाहा_अग्निं न भेषजम् । स्वाहा सोमम् इन्द्रियम् । स्वाहा_इन्द्रꣳ सुत्रामानꣳ सवितारं वरुणं भिषजां पतिम् । स्वाहा वनस्पतिं प्रियं पाथो न भेषजम् । 0 स्वहा देवाꣳ आज्यपान् ।
VERSE: 10 { 2.6.11.59} स्वाहा_अग्निꣳ होत्राज् जुषाणो अग्निर् भेषजम् । पयः सोमः परिस्रुता घृतं मधु । वियन्त्व् आज्यस्य होतर् यज । {म्} होता यक्षद् अश्विना सरस्वतीम् इन्द्रꣳ सुत्रामाणम् । इमे सोमाः सुरामाणः । छागैर् न मेषैर् ऋषभैः सुताः । शष्पैर् न तोक्मभिः । लाजैर् महस्वन्तः । मदा मासरेण परिष्कृताः । 0 शुक्राः पयस्वन्तो ऽमृताः । 1 प्रस्थिता वो मधुश्चुतः तान् अश्विना सरस्वती_इन्द्रः सुत्रामा वृत्रहा । 2 जुषन्ताꣳ सौम्यं मधु । 3 पिबन्तु मदन्तु वियन्तु सोमम् । 4 होतर् यज ।
अनुवाक 12 VERSE: 1 { 2.6.12.60} {अ} समिद्धो अग्निर् अश्विना । तप्तो घर्मो विराट् सुतः । दुहे धेनुः सरस्वती । सोमꣳ शुक्रम् इह_इन्द्रियम् । {ब्} तनूपा भिषजा सुते । अश्विना_उभा सरस्वती । मध्वा रजाꣳसि_इन्द्रियम् । इन्द्राय पथिभिर् वहान् । इन्द्राय_इन्दुꣳ सरस्वती । 0 नराशꣳसेन नग्नहुः {ड्युमोण्ट नग्नहुम्} ।
VERSE: 2 { 2.6.12.61} अधाताम् अश्विना मधु । भेषजं भिषजा सुते । {द्} आजुह्वाना सरस्वती । इन्द्राय_इन्द्रियाणि वीर्यम् । इडाभिर् अश्विनाव् {ड्युमोण्ट अश्विनाव्} इषम् । समूर्जꣳ सꣳ रयिं दधुः । {ए} अश्विना नमुचेः सुतम् । सोमꣳ शुक्रं परिस्रुता । सरस्वती तम् आभरत् । 0 बर्हिषा_इन्द्राय पातवे ।
VERSE: 3 { 2.6.12.62} {f} कवष्यो न व्यचस्वतीः । अश्विभ्यां न दुरो दिशः । इन्द्रो न रोदसी दुघे । दुहे कामान्त् सरस्वती । {ग्} उषासा नक्तम् अश्विना । दिवा_इन्द्रꣳ सायम् इन्द्रियैः । संजानाने सुपेशसा । समञ्जाते सरस्वत्या {ह्} पातं नो अश्विना दिवा । पाहि नक्तꣳ सरस्वति ।
VERSE: 4 { 2.6.12.63} दैव्या होतारा भिषजा । पातम् इन्द्रꣳ सचा सुते । {इ} तिस्रस् त्रेधा सरस्वती । अश्विना भारति_इडा । तीव्रं परिस्रुता सोमम् । इन्द्राय सुषवुर् मदम् । {ज्} अश्विना {ड्युमोण्ट अश्विना} भेषजं मधु । भेषजं नः सरस्वती । इन्द्रे त्वष्टा यशः श्रियम् । 0 रूपꣳ_रूपम् अधुः सुते । 1 {क्} ऋतुथा_इन्द्रो वनस्पतिः । 2 शशमानः परिस्रुता । 3 कीलालम् अश्विभ्यां मधु । 4 दुहे धेनुः सरस्वती । 5 {ल्} गोभिर् न सोमम् अश्विना {ड्युमोण्ट अश्विना} । 6 मासरेण परिष्कृता {ड्युमोण्ट परिस्रुता} । 7 समधाताꣳ सरस्वत्या । 8 स्वाहा_इन्द्रे सुतं मधु ।
अनुवाक 13 VERSE: 1 { 2.6.13.64} {अ} अश्विना हविर् इन्द्रियम् । नमुचेर् धिया सरस्वती । आ शुक्रम् आसुराद् वसु । मघम् इन्द्राय जभ्रिरे । {ब्} यम् अश्विना सरस्वती । हविषा_इन्द्रम् अवर्धयन् । स बिभेद बलं मघम् {ड्युमोण्ट सुग्गेस्त्स् मखम्} । नमुचाव् आसुरे सचा । {च्} तम् इन्द्रं पशवः सचा । 0 अश्विना_उभा सरस्वती
VERSE: 2 { 2.6.13.65} दधाना अभ्यनूषत । हविषा यज्ञम् इन्द्रियम् । {द्} य इन्द्र इन्द्रियं दधुः । सविता वरुणो भगः । स सुत्रामा हविष्पतिः । यजमानाय सश्चत । {ए} सविता वरुणो दधत् । यजमानाय दाशुषे । आदत्त नमुचेर् वसु । 0 सुत्रामा बलम् इन्द्रियम् ।
VERSE: 3 { 2.6.13.66} {f} वरुणः क्षत्रम् इन्द्रियम् । भगेन सविता श्रियम् । सुत्रामा यशसा बलम् । दधाना यज्ञम् आशत {आनंदा. आसत} । अश्विना {ड्युमोण्ट अश्विना} गोभिर् इन्द्रियम् । अश्वेभिर् वीर्यं बलम् । हविषा_इन्द्रꣳ सरस्वती । यजमानम् अवर्धयन् । {ह्} ता नासत्या सुपेशसा । 0 हिरण्यवर्तनी नरा । 1 सरस्वती हविष्मती । 2 इन्द्र कर्मसु नो ऽवत । 3 ता भिषजा सुकर्मणा । 4 सा सुदुघा सरस्वती । 5 स वृत्रहा शतक्रतुः । 6 इन्द्राय दधुर् इन्द्रियम्
अनुवाक 14 VERSE: 1 { 2.6.14.67} {अ} देवं बर्हिः सरस्वती । सुदेवम् इन्द्रे अश्विना । तेजो न चक्षुर् अक्ष्योः । बर्हिषा दधुर् इन्द्रियम् । वसुवने वसुधेयस्य वियन्तु यज । {ब्} देवीर् द्वारो अश्विना । भिषजा_इन्द्रे सरस्वती । प्राणं न वीर्यं नसि । द्वारो दधुर् इन्द्रियम् । 0 वसुवने वसुधेयस्य वियन्तु यज
VERSE: 2 { 2.6.14.68} {च्} देवी उषासाव् अश्विना । भिषजा_इन्द्रे सरस्वती । बलं न वाचम् आस्ये । उषाभ्यां दधुर् इन्द्रियम् । वसुमने वसुधेयस्य वियन्तु यज । {द्} देवी जोष्ट्री अश्विना सुत्रामा_इन्द्रे सरस्वती । श्रोत्रं न कर्णयोर् यशः । जोष्ट्रीभ्यां दधुर् इन्द्रियम् । वसुवने वसुधेयस्य वियन्तु यज ।
VERSE: 3 { 2.6.14.69} {ए} देवी ऊर्जाहुती दुघे सुदुघे । पयसा_इन्द्रꣳ सरस्वत्य् अश्विना भिषजा_अवत । शुक्रं न ज्योतिः स्तनयोर् आहुती धत्त इन्द्रियम् । वसुवने वसुधेयस्य वियन्तु यज । {f} देवा देवानां भिषजा । होताराव् इन्द्रम् अश्विना । वषट्कारैः सरस्वती । त्विषिं न हृदये मतिम् । होतृभ्यां दधुर् इन्द्रियम् । 0 वसुवने वसुधेयस्य वियन्तु यज ।
VERSE: 4 { 2.6.14.70} {ग्} देवीस् तिस्रस् तिस्रो देवीः । सरस्वत्य् अश्विना भारती_इडा । शूषं न मध्ये नाभ्याम् । इन्द्राय दधुर् इन्द्रियम् । वसुवने वसुधेयस्य वियन्तु यज । {ह्} देव इन्द्रो नराशꣳसः । त्रिवरूथः सरस्वत्या_अश्विभ्याम् ईयते रथः । रेतो न रूपम् अमृतं जनित्रम् । इन्द्राय त्वष्टा दधद् इन्रियाणि वसुवने वसुधेयस्य वियन्तु यज ।
VERSE: 5 { 2.6.14.71} {इ} देव इन्द्रो वनस्पतिः । हिरण्यपर्णो अश्विभ्याम् । सरस्वत्याः {ड्युमोण्ट सरस्वत्या} सुपिप्पलः । इन्द्राय पच्यते मधु । ओजो न जूतिम् ऋषभो न भामम् । वनसपतिर् नो दधद् इन्द्रियाणि । वसुवने वसुधेयस्य वियन्तु यज । {ज्} देवं बर्हिर् वारितीनाम् । अध्वरे स्तीर्णम् अश्विभ्याम् । 0 ऊर्णम्रदाः सरस्वत्याः ।
VERSE: 6 { 2.6.14.72} स्योनम् इन्द्र ते सदः । ईशायै मन्युꣳ राजानं बर्हिषा दधुर् इन्द्रियम् । वसुवने वसुधेयस्य वियन्तु यज । {क्} देवो अग्निः स्विष्टकृत् । देवान् यक्षद् यथा_यथम् । होताराव् इन्द्रम् अश्विना । वाचा वाचꣳ सरस्वतीम् । अग्निꣳ सोमꣳ स्विष्टकृत् । स्विष्ट इन्द्रः सुत्रामा सविता वरुणो भिषक् । 0 इष्टो देवो वनसपतिः । 1 स्विष्टा देवा आज्यपाः । 2 इष्टो अग्निरग्निना । 3 होता होत्रे स्विष्टकृत् । 4 यशो न दधद् इन्द्रियम् । 5 ऊर्जम् अपचितिꣳ स्वधाम् । 6 वसुवने वसुधेयस्य वियन्तु यज ।
अनुवाक 15 VERSE: 1 { 2.6.15.73} {अ} अग्निम् अद्य होतारम् अवृणीत । अयꣳ सुतासुती यजमानः । पचन् पक्त्ī́ः । पचन् पुरोडाशान् । गृह्णन् ग्रहान् । बध्नन्न् अश्विभ्यां छागꣳ सरस्वत्या इन्द्राय । बध्नन्त् सरस्वत्यै मेषम् इन्द्राय_अश्विभ्याम् । बध्नन्न् इन्द्राय_ऋषभम् अश्विभ्याꣳ सरस्वत्यै । {ब्} सूपस्था अद्य देवो वनस्पतिर् अभवत् । 0 अश्विभ्यां छागेन सरस्वत्या इन्द्राय ।
VERSE: 2 { 2.6.15.74} सर्स्वत्यै मेषेण_इन्द्राय_अश्विभ्याम् । इन्द्राय_ऋषभेण_अश्विभ्याꣳ सरस्वत्यै । {च्} अक्षꣳस् तान् मेदस्तः प्रति पचत_अग्रभीसुः । अवीवृधन्त ग्रहैः । अपाताम् अश्विना सरस्वती_इन्द्रः सुत्रामा वृत्रहा । सोमान्त् सुराम्णः । उपो उक्थामदाः {ड्युमोण्ट उक्थामदा} श्रौद् विमदा अदन् । अवीवृधन्त_आङ्गूषइः । {द्} त्वाम् अद्य_ऋष आर्षेय_ऋषीणां नपाद् अवृणीत । 0 अयꣳ सुतासुती यजमानः । 1 बहुभ्य आ संगतेभ्यः । 2 एष मे देवेषु वसु वार्या यक्ष्यत इति । 3 {ए} ता या देवा देवदानान्य् अदुः । 4 तान्य् अस्मा आ च शास्स्व । 5 आ च गुरस्व । 6 इषितश् च होतर् असि भद्रवाच्याय प्रेषितो मानुषः । 7 सूक्तवाकाय सूक्ता ब्रूहि ।
अनुवाक 16 VERSE: 1 { 2.6.16.75} {अ} उशन्तस् त्वा हवामह, {ब्} आ नो अग्ने सुकेतुना । {च्} त्वꣳ सोम महे भगं, {द्} त्वꣳ सोम प्र चिकितो मनीषा । {ए} त्वया हि नः पितरः सोम पूर्वे, {f} त्वꣳ सोम पितृभिः संविदानः । {ग्} बर्हिषदः पितर, {ह्} आ_अहं पितॄन् । {इ} उपहूताः पितरो, {ज्} ऽग्निष्वात्ताः पितरः । {क्} अग्निष्वात्तान् ऋतुमतो हवामहे । नराशꣳसे सोमपीथं य आशुः । ते नो अर्वन्तः सुहवा भवन्तु । शं नो भवन्तु द्विपदे शं चतुष्पदे । 0 {ल्} ये अग्निष्वात्ता ये ऽनग्निष्वात्ताः ।
VERSE: 2 { 2.6.16.76} अꣳहोमुचः पितरः सोम्यासः । परे ऽवरे ऽमृतासो भवन्तः । अधिब्रुवन्तु ते अवन्त्व् अस्मान् । {म्} वान्यायै दुग्धे जुषमानाः करम्भम् । उदीराणा अवरे परे च । अग्निष्वात्ता ऋतुभिः संविदानाः । इन्द्रवन्तो हविर् इदं जुषन्ताम् । {न्} यद् अग्ने कव्यवाहन, {ओ} त्वम् अग्न ईडितो जातवेदः । {प्} मातली कव्यैः । 0 {q} ये तातृपुर् देवत्रा जेहमानाः । 1 होत्रावृधः स्तोमतष्टासो अर्कैः । 2 आ_अग्ने याहि सुविदत्रेभिर् अर्वाङ् । 3 सत्यैः कव्यैः पितृभिर् घर्मसद्भिः । 4 {र्} हव्यवाहम् अजरं पुरुप्रियम् । 5 अग्निं घृतेन हविषा सपर्यन् । 6 उपासदं कव्यवाहं पितृणाम् । 7 स नः प्रजां वीरवतीꣳ समृण्वतु ।
अनुवाक 17 VERSE: 1 { 2.6.17.77} {अ} होता यक्षद् इडस् पदे । समिधानं महद् यशः । सुषमिद्धं वरेण्यम् । अग्निम् इन्द्रं वयोधसम् । गायत्रीं छन्द इन्द्रियम् । त्र्यविं गां वयो दधत् । वेत्व् आज्यस्य होतर् यज । {ब्} होता यक्षत्_शुचिव्रतम् । तनूनपातम् उद्भिदम् । 0 यं गर्भम् अदितिर् दधे ।
VERSE: 2 { 2.6.17.78} शुचिम् इन्द्रं वयोधसम् । उष्णिहं छन्द इन्द्रियम् । दित्यवाहं गां वयो दधत् । वेत्व् आज्यस्य होतर् यज । {द्} होता यक्षद् ईडेन्यम् । ईडितं वृत्रहन्तमम् । इडाभिर् ईड्यꣳ सहः । सोमम् इन्द्रं वयोधसम् । अनुष्टुभं छन्द इन्द्रियम् । 0 त्रिवत्सं गां वयो दधत् ।
VERSE: 3 { 2.6.17.79} वेत्व् आज्यस्य होतर् यज । {द्} होता यक्षत् सुबर्हिषदम् । पूषण्वन्तम् अमर्त्यम् । सीदन्तं बर्हिषि प्रिये । अमृतेन्द्रं वयोधसम् । बृहतीं छन्द इन्द्रियम् । पञ्चाविं गां वयो दधत् । वेत्व् आज्यस्य होतर् यज । {ए} होता यक्षद् य्व्áचस्वतीः । 0 सुप्रायणा ऋतावृधः ।
VERSE: 4 { 2.6.17.80} द्वारो देवीर् हिरण्ययीः । ब्रह्माण {ड्युमोण्ट ब्रह्माणम्} इन्द्रं वयोधसम् । पङ्क्तिं छन्द इह_इन्द्रियम् । तुर्यवाहं गां वयो दधत् । वेत्व् आज्यस्य होतर् यज । {f} होता यक्षत् सुपेशसे । सुशिल्पे बृहती उभे । नक्तोषासा न दर्शते । विश्वम् इन्द्रं वयोधसम् । 0 त्रिष्टुभं छन्द इन्द्रियम् ।
VERSE: 5 { 2.6.17.81} षष्ठवाहं { पष्ठवाहं} गां वयो दधत् । वेत्व् आज्यस्य होतर् यज । {ग्} होता यक्षत् प्रचेतसा । देवानाम् उत्तमं यशः । होतारा दैव्या कवी । सयुजा_इन्द्रं वयोधसम् । जगतीं छन्द इह_इन्द्रियम् । अनड्वाहं गां वयो दधत् । वेत्व् आज्यस्य होतर् यज । 0 {ह्} होता यक्षत् पेशस्वतीः ।
VERSE: 6 { 2.6.17.82} तिस्रो देवीर् हिरण्ययीः । भारतीर् बृहतीर् महीः । पतिम् इन्द्रं वयोधसम् । विराजं छन्द इह_इन्द्रियम् । धेनुं गां न वयो दधत् । वेत्व् आज्यस्य होतर् यज । {इ} होता यक्षत् सुरेतसम् । त्वष्टारं पुष्टिवर्धनम् । रूपाणि बिभ्रतं पृथक् । 0 पुष्टिम् इन्द्रं वयोधसम् ।
VERSE: 7 { 2.6.17.83} द्विपदं छन्द इह_इन्द्रियम् । उक्षाणं गां न वयो दधत् । वेत्व् आज्यस्य होतर् यज । {ज्} होता यक्षत्_शतक्रतुम् । हिरण्यपर्णम् उक्थिनम् । रशनां बिभ्रतं वशिम् । भगम् इन्द्रं वयोधसम् । ककुभं छन्द इह_इन्द्रियम् । वशां वेहतं गां न {ओमित्तेद् इन् डुमोन्त्} वयो दधत् । 0 वेत्व् आज्यस्य होतर् यज । 1 {क्} होता यक्षत् स्वाहाकृतीः । 2 अग्निं गृहपतिं पृथक् । 3 वरुणं भेषजं कविम् । 4 क्षत्त्रम् इन्द्रं वयोधसम् । 5 अतिच्छन्दसं छन्द इन्द्रियम् । 6 बृहद् ऋषभं गां वयो दधत् । 7 वेत्व् आज्यस्य होतर् यज ।
अनुवाक 18 VERSE: 1 { 2.6.18.84} {अ} समिद्धो अग्निः समिधा । सुषमिद्धो वरेण्यः । गायत्री छन्द इन्द्रियम् । त्र्यविर् गौर् वयो दधुः । {ब्} तनूनपात्_शुचिव्रतः । तनूनपात्_ च सरस्वती {ड्युमोण्ट तनूनपात् सरस्वती} । उष्णिक् छन्द इन्द्रियम् {।} दित्यवाड् गौर् वयो दधुः । {च्} इडाभिर् अग्निर् ईड्यः । सोमो देवो अमर्त्य्ः ।
VERSE: 2 { 2.6.18.85} अनुष्टुप् छन्द इन्द्रियम् । त्रिवत्सो गौर् वयो दधुः । {द्} सुबर्हिर् अग्निः पूषण्वान् । स्तीर्णबर्हिर् अमर्त्यः । बृहती छन्द इन्द्रियम् । पञ्चाविर् गौर् वयो दधुः । {ए} दुरो देवीर् दिशो महीः । ब्रह्मा देवो बृहस्पतिः । पङ्क्तिश् छन्द इह_इन्द्रियम् । 0 तुर्यवाड् गौर् वयो दधुः ।
VERSE: 3 { 2.6.18.86} {f} उषे यह्वी सुपेशसा । विश्वे देवा अमर्त्याः । त्रिष्टुप् छन्द इन्द्रियम् । पष्ठवाड् गौर् वयो दधुः । {ग्} दैव्या होतारा {,आनंदा. होतारा} भिषजा {,आनंदा. भिषजा} । इन्द्रेण सयुजा युजा । जगती छन्द इह_इन्द्रियम् । अनड्वान् गौर् वयो दधुः । {ह्} तिस्र इडा सरस्वती । 0 भारती मरुतो विशः ।
VERSE: 4 { 2.6.18.87} विराट् छन्द इह_इन्द्रियम् । धेनुर् गौर् न वयो दधुः । {इ} त्वष्टा तुरीपो अद्भुतः । इन्द्राग्नी पुष्टिवर्धना । द्विपात्_ छन्द इह_इन्द्रियम् । उक्षा गौर् न वयो दधुः । {ज्} शमिता नो वनस्पतिः । सविता प्रसुवन् भगम् । ककुच् छन्द इह_इन्द्रियम् । 0 वशा वेहद् गौर् न वयो दधुः । 1 {क्} स्वाहा यज्ञं वरुणः । 2 सुक्षत्रो भेषजं करत् ।áतिच्छन्दाश् { अतिच्छन्दाच्} छन्द इन्द्रियम् । 3 बृहद् ऋषभो गौर् वयो दधुः ।
अनुवाक 19 VERSE: 1 { 2.6.19.88} {अ} वसन्तेन_ऋतुना देवाः । वसवस् त्रिवृता स्तुतम् । रथन्तरेण तेजसा । हविर् इन्द्रे वयो दधुः । {ब्} ग्रीष्मेण देवा ऋतुना । रुद्राः पञ्चदशे स्तुतम् । बृहता यशसा बलम् । हविर् इन्द्रे वयो दधुः । {च्} वर्षाभिर् ऋतुना_आदित्याः । 0 स्तोमे सप्तदशे स्तुतम् ।
VERSE: 2 { 2.6.19.89} वैरूपेण विशा_ओजसा । हविर् इन्द्रे वयो दधुः । {स्} शारदेन_ऋतुना देवाः । एकविꣳश ऋभवः स्तुतम् । वैराजेन श्रिया श्रियम् । हविर् इन्द्रे वयो दधुः । {ए} हेमन्तेन_ऋतुना देवाः । मरुतस् त्रिणवे स्तुतम् । बलेन शक्वरीः सहः । 0 हविर् इन्द्रे वयो दधुः । 1 {f} शैशिरेण_ऋतुना देवाः । 2 त्रयस्त्रिꣳशे ऽमृतꣳ स्तुतम् । 3 सत्येन रेवतीः क्षत्त्रम् । 4 हविर् इन्द्रे वयो दधुः ।
अनुवाक 20 VERSE: 1 { 2.6.20.90} {अ} देवं बर्हिर् इन्द्रं वयोधसम् । देवं देवमवर्धयत् । गायत्रिया छन्दसा_इन्द्रियम् । तेज इन्द्रे वयो दधत् । वसुवने वसुधेयस्य वेतु यज । {ब्} देवीर् द्वारो देवम् इन्द्रं वयोधसम् । देवीर् देवम् अवर्धयन् । उष्णिहा छन्दसा_इन्द्रियम् । प्राणम् इन्द्रे वयो दधत् । 0 वसुवने वसुधेयस्य वियन्तु यज ।
VERSE: 2 { 2.6.20.91} {च्} देवी देवं वयोधसम् । उषे इन्द्रम् अवर्धताम् । अनुष्टुभा छन्दसा_इन्द्रियम् । वाचम् इन्द्रे वयो दधत् । वसुवने वसुधेयस्य वीतां यज । {द्} देवी जोष्ट्री देवम् इन्द्रं वयोधसम् । देवी देवम् अवर्धताम् । बृहत्या छन्दसा_इन्द्रियम् । श्रोत्रम् इन्द्रे वयो दधत् । 0 वसुवने वसुधेयस्य वीतां यज ।
VERSE: 3 { 2.6.20.92} {ए} देवी ऊर्जाहुती देवम् इन्द्रं वयोधसम् । देवी देवम् अवर्धताम् । पङ्क्त्या छन्दसा_इन्द्रियम् । शुक्रम् इन्द्रे वयो दधत् । वसुवने वसुधेयस्य वीतां यज । {f} देवा दैव्या होतारा देवम् इन्द्रं वयोधसम् । देवा देवम् अवर्धताम् । त्रिष्टुभा छन्दसा_इन्द्रियम् । त्विषिम् इन्द्रे वयो दधत् । 0 वसुवने वसुधेयस्य वीतां यज ।
VERSE: 4 { 2.6.20.93} {ग्} देवीस् तिस्रस् तिस्रो देवीर् वयोधसम् । पतिम् इन्द्रम् अवर्धयन् । जगत्या छन्दसा_इन्द्रियम् । बलम् इन्द्रे वयो दधत् । वसुवने वसुधेयस्य वियन्तु यज । {ह्} देवो नराशꣳसो देवम् इन्द्रं वयोधसम् । देवो देवम् अवर्धयत् । विराजा छन्दसा_इन्द्रियम् । रेत इन्द्रे वयो दधत् । 0 वसुवने वसुधेयस्य वेतु यज ।
VERSE: 5 { 2.6.20.94} {इ} देवो वनस्पतिर् देवम् इन्द्रं वयोधसम् । देवो देवम् अवर्धयत् । द्विपदा छन्दसा_इन्द्रियम् । भगम् इन्द्रे वयो दधत् । वसुवने वसुधेयस्य वेतु यज । {ज्} देवं बर्हिर् वारितीनां देवम् इन्द्रं वयोधसम् । देवो {ड्युमोण्ट देवं} देवम् अवर्धयत् । ककुभा छन्दसा_इन्द्रियम् । यश इन्द्रे वयो दधत् । 0 वसुवने वसुधेयस्य वेतु यज । 1 {क्} देवो अग्निः स्विष्टकृद् देवम् इन्द्रं वयोधसम् । 2 देवो देवम् अवर्धयत् । 3 अतिच्छन्दसा छन्दसा_इन्द्रियम् । 4 क्षत्त्रम् इन्द्रे वयो दधत् । 5 वसुवने वसुधेयस्य वेतु यज ।
प्रपाठक: 7 अनुवाक 1 VERSE: 1 { 2.7.1.1} त्रिवृत् स्तोमो भवति । ब्रह्मवर्चसं वै त्रिवृत् । ब्रह्मवर्चसम् एव_अवरुन्धे । अग्निष्टोमः सोमो भवति । ब्रह्मवर्चसं वा अग्निष्टोमः । ब्रह्मवर्चसम् एव_अवरुन्धे । रथंतरꣳ साम भवति । ब्रह्मवर्चसं वै रथंतरम् । ब्रह्मवर्चसम् एव_अवरुन्धे । 0 परिस्रजी होता भवति ।
VERSE: 2 { 2.7.1.2} अरुणो मिर्मिरस् त्रिशुक्रः । एतद् वै ब्रह्मवर्चसस्य रूपम् । रूपेणैव ब्रह्मवर्चसम् अवरुन्धे । बृहस्पतिर् अकामयत देवानां पुरोधां गच्छेयम् इति । स एतं बृहस्पतिसवम् अपश्यत् । तम् आहरत् । तेन_अयजत । ततो वै स देवानां पुरोधाम् अगच्छत् । यः पुरोधाकामः स्यात् । 0 स बृहस्पतिसवेन यजेत ।
VERSE: 3 { 2.7.1.3} पुरोधाम् एव गच्छति । तस्य प्रातःसवने सन्नेषु नाराशꣳसेषु । एकादश दक्षिणा नीयन्ते । एकादश माध्यंदिने सवने सन्नेषु नाराशꣳसेषु । एकादश तृतीयसवने सन्नेषु नाराशꣳसेषु । त्रयस्त्रिꣳशत् संपद्यन्ते । त्रयस्त्रिꣳशद् वै देवताः । देवता एव_अवरुन्धे । अश्वश् चतुस्त्रिꣳशः । 0 प्राजापत्यो वा अश्वः ।
VERSE: 4 { 2.7.1.4} प्रजापतिश् चतुस्त्रिꣳशो देवतानां । यावतीर् एव देवताः । ता एव_अवरुन्धे । कृष्णाजिने ऽभिषिञ्चति । ब्रह्मणो वा एतद् रूपम् । यत् कृष्णाजिनम् । ब्रह्मवर्चसेन_एवैनꣳ समर्धयति । आज्येन_अभिषिञ्चति । तेजो वा आज्यम् । 0 तेज एव_अस्मिन् दधाति ।
अनुवाक 2 VERSE: 1 { 2.7.2.5} यद् आग्नेयो भवति । अग्निमुखा ह्य् {BI अग्निमुखाद् ध्य्} ऋद्धिः । अथ यत् पौष्णः । पुष्टिर् वै पूषा । पुष्टिर् वैश्यस्य । पुष्टिम् एव_अवरुन्धे । प्रसवाय सावित्रः । अथ यत् त्वाष्ट्रः । त्वष्टा हि रूपाणि विकरोति । 0 निर्वरुणत्वाय वारुणः ।
VERSE: 2 { 2.7.2.6} अथो य एव कश् च सन्त्सूयते । स हि वारुणः । अथ यद् वैश्वदेवः । वैश्वदेवो हि वैश्यः । अथ यन् मारुतः । मारुतो हि वैश्यः । सप्त_एतानि हवीꣳषि भवन्ति । सप्तगणा वै मरुतः । पृश्निः पष्ठौही मारुत्या_आलभ्यते । 0 विड् वै मरुतः । 1 विश एवैतन् मध्यतो ऽभिषिच्यते । 2 तस्माद् वा एष विशः प्रियः । 3 विशो हि मध्यतो ऽभिषिच्यते । 4 ऋषभचर्मे ऽध्यभिषिञ्चति । 5 स हि प्रजनयिता । 6 दध्ना_अभिषिञ्चति । 7 ऊर्ग् वा अन्नाद्यं दधि । 8 ऊर्जा_एवैनम् अन्नाद्येन समर्धयति ।
अनुवाक 3 VERSE: 1 { 2.7.3.7} यद् आग्नेयो भवति । आग्नेयो वै ब्राह्मणः । अथ यत् सौम्यः । सौम्यो हि ब्राह्मणः । प्रसवाय_एव सावित्रः । अथ यद् बार्हस्पत्यः । एतद् वै ब्राह्मणस्य वाक्पतीयम् । अथ यद् अग्नीषोमीयः । आग्नेयो वै ब्राह्मणः । 0 तौ यदा संगच्छेते ।
VERSE: 2 { 2.7.3.8} अथ वीर्यावत्तरो भवति । अथ यत् सारस्वतः । एतद् धि प्रत्यक्षं ब्राह्मणस्य वाक्पतीयम् । निर्वरुणत्वाय_एव वारुणः । अथो य एव कश् च सन्त्सूयते । स हि वारुणः । अथ यद् द्यावापृथिव्यः । इन्द्रो वृत्राय वज्रम् उदयच्छत् । तं द्यावापृथिवी न_अन्वमन्येताम् । 0 तम् एतेनैव भागधेयेन_अन्वमन्येताम् ।
VERSE: 3 { 2.7.3.9} वज्रस्य { वज्रस्य} वा एषो ऽनुमानाय । अनुमतवज्रः सूयाता इति । अष्टाव् एतानि हवीꣳषि भवन्ति । अष्ट_अक्षरा गायत्री । गायत्री ब्रह्मवर्चसम् । गायत्रिया_एव ब्रह्मवर्चसम् अवरुन्धे । हिरण्येन घृतम् उत्पुनाति । तेजस एव रुचे । कृष्णाजिने ऽभिषिञ्चति । 0 ब्रह्मणो वा एतद् ऋक्सामयो रूपम् । 1 यत् कृष्णाजिनम् । 2 ब्रह्मन्न् एवैनम् ऋक्सामयोर् अध्य् अभिषिञ्चति । 3 घृतेन_अभिषिञ्चति । 4 तथा वीर्यावत्तरो { वीर्यवत्तरो} भवति ।
अनुवाक 4 VERSE: 1 { 2.7.4.10} न वै सोमेन सोमस्य सवो ऽस्ति । हतो ह्य् एषः । अभिषुतो ह्य् एषः । न हि हतः सूयते । सौमीꣳ सूतवशाम् आलभते । सोमो वै रेतोधाः । रेत एव तद् दधाति । सौम्या_ऋचा_अभिषिञ्चति । रेतोधा ह्य् एषा । 0 रेतः सोमः । 1 रेत एवास्मिन् दधाति । 2 यत् किं च राजसूयम् ऋते सोमम् । 3 तत् सर्वं भवति । 4 अषाढं युत्सु पृतनासु पप्रिम् । 5 सुवर्षाम् अप्स्वां वृजनस्य गोपाम् । 6 भरेषुजाꣳ सुक्षितिं सुश्रवसम् । 7 जयन्तं त्वाम् अनु मदेम सोम ।
अनुवाक 5 VERSE: 1 { 2.7.5.11} यो वै सोमेन सूयते । स देवसवः । यः पशुना सूयते । स देवसवः । य इष्ट्या सूयते । स मनुष्यसवः । एतं वै पृथये देवाः प्रायच्छन् । ततो वै सो ऽप्य् आरण्यानां पशूनाम् असूयत । यावतीः कियतीश् च प्रजा वाचं वदन्ति । 0 तासाꣳ सर्वासाꣳ सूयते ।
VERSE: 2 { 2.7.5.12} य एतेन यजते । य उ चैनम् एवं वेद । नाराशꣳस्या_ऋचा_अभिषिञ्चति । मनुष्या वै नराशꣳसः । निह्न्úत्य वाव_एतत् । अथ_अभिषिञ्चति । यत् किं च राजसूयम् अनुत्तरवेदीकम् । तत् सर्वं भवति । ये मे पञ्चाशतं ददुः । 0 अश्वानाꣳ सधस्तुतिः । 1 द्युमद् अग्ने महि श्रवः । 2 बृहत् कृधि मघोनाम् । 3 नृवद् अमृत नृणाम् ।
अनुवाक 6 VERSE: 1 { 2.7.6.13} एष गोसवः । षट्त्रिꣳश उक्थ्यो बृहत्सामा । पवमाने कण्वरथंतरं भवति । यो वै वाजपेयः । स सम्राट्त्सवः । यो राजसूयः । स वरुणसवः । प्रजापतिः स्वाराज्यं परमेष्ठी । स्वाराज्यं गौर् एव । 0 गौर् इव भवति ।
VERSE: 2 { 2.7.6.14} य एतेन यजते । य उ चैनम् एवं वेद । उभे बृहद्रथंतरे भवतः । तद् धि स्वाराज्यम् । अयुतं दक्षिणाः । तद् धि स्वाराज्यम् । प्रतिधुषा_अभिषिञ्चति । तद् धि स्वाराज्यम् । अनुद्धते वेद्यै दक्षिणत आहवनीयस्य बृहतस्तोत्रं प्रत्य् अभिषिञ्चति । इयं वाव रथंतरम् ।
VERSE: 3 { 2.7.6.15} असौ बृहत् । अनयोर् एवैनम् अनन्तर्हितम् अभिषिञ्चति । पशुस्तोमो वा एषः । तेन गोसवः । षट्त्रिꣳशः सर्वः । रेवज् जातः सहसा वृद्धः । क्षत्राणां क्षत्रभृत्तमो वयोधाः । महान् महित्वे तस्तभानः । क्षत्रे राष्ट्रे च जागृहि । प्रजापतेस् त्वा परमेष्ठिनः स्वाराज्येना_अभिषिञ्चामि_इत्य् आह । स्वाराज्यम् एवैनं गमयति ।
अनुवाक 7 VERSE: 1 { 2.7.7.1} सिꣳहे व्याघ्र उत या पृदाकौ । त्विषिर् अग्नौ ब्राह्मणे सूर्ये या । इन्द्रं या देवी सुभगा जजान । सा न आगन् वर्चसा संविदाना । या राजन्ये दुन्दुभाव् आयतायाम् । अश्वस्य क्रन्द्ये पुरुषस्य मायौ । इन्द्रं या देवी सुभगा जजान । सा न आगन् वर्चसा संविदाना । या हस्तिनि द्विपिनि या हिरण्ये । त्विषिर् अश्वेषु पुरुषेषु गोषु ।
VERSE: 2 { 2.7.7.2} इन्द्रं या देवी सुभगा जजान । सा न आगन् वर्चसा संविदाना । रथे अक्षेषु वृषभस्य वाजे । वाते पर्जन्ये वरुणस्य शुष्मे । इन्द्रं या देवी सुभगा जजान । सा न आगन् वर्चसा संविदाना । राड् असि विराड् असि । सम्राड् असि स्वराड् असि । इन्द्राय त्वा तेजस्वते तेजस्वन्तꣳ श्रीणामि । इन्द्राय त्वा_ओजस्वत ओजसवन्तꣳ श्रीणामि ।
VERSE: 3 { 2.7.7.3} इन्द्राय त्वा पयस्वते पयस्वन्तꣳ श्रीणामि । इन्द्राय त्वा_आयुष्मत आयुष्मन्तꣳ श्रीणामि । तेजो ऽसि । तत् ते प्रयच्छामि । तेजस्वद् अस्तु मे मुखम् । तेजस्वत्_शिरो अस्तु मे । तेजस्वान् विश्वतः प्रत्यङ् । तेजसा संपिपृग्धि मा । ओजो ऽसि । तत् ते प्रयच्छामि ।
VERSE: 4 { 2.7.7.4} ओजस्वद् अस्तु मे मुखम् । ओजस्वत्_शिरो अस्तु मे । ओजस्वान् विश्वतः प्रत्यङ् । ओजसा संपिपृग्धि मा । पयो ऽसि । तत् ते प्रयच्छामि । पयस्वद् अस्तु मे मुखम् । पयस्वत्_शिरो अस्तु मे । पयस्वान् विश्वतः प्रत्यङ् । पयसा संपिपृग्धि मा ।
VERSE: 5 { 2.7.7.5} आयुर् असि । तत् ते प्रयच्छामि । आयुष्मद् अस्तु मे मुखम् । आयुष्मत्_शिरो अस्तु मे आयुष्मान् विश्वतः प्रत्यङ् । आयुषा संपिपृग्धि मा । इमम् अग्न आयुषे वर्चसे कृधि । प्रियꣳ रेतो वरुण सोम राजन् । मातेव_अस्मा अदिते शर्म यच्छ । विश्वे देवा जरदष्टिर् यथा सत् ।
VERSE: 6 { 2.7.7.6} आयुर् असि विश्वायुर् असि । सर्वायुर् असि सर्वम् आयुर् असि । यतो वातो मनोजवाः । यतः क्षरन्ति सिन्धवः । तासां त्वा सर्वासाꣳ रुचा । अभिषिञ्चामि वर्चसा । समुद्र इव_असि गह्मना । सोम इव_अस्य् अदाभ्यः । अग्निर् इव विश्वतः प्रत्यङ् । सूर्य इव ज्योतिषा विभूः ।
VERSE: 7 { 2.7.7.7} अपां यो द्रवणे रसः । तम् अहम् अस्मा आमुष्यायणाय । तेजसे ब्रह्मवर्चसाय गृह्णामि । अपां य ऊर्मउ रसः । तम् अहम् अस्मा आमुष्यायणाय । ओजसे वीर्याय गृह्णामि । अपां यो मध्यतो रसः । तम् अहम् अस्मा आमुष्यायणाय । पुष्ट्यै प्रजननाय गृह्णामि । अपां यो यज्ञियो रसः । तम् अहम् अस्मा आमुष्यायणाय । आयुषे दीर्घायुत्वाय गृह्णामि ।
अनुवाक 8 VERSE: 1 { 2.7.8.1} अभिप्रेहि वीरयस्व । उग्रश् चेत्ता सपत्नहा । आतिष्ठ मित्रवर्धनः । तुभ्यं देवा अधिब्रुवन् । अङ्कौ न्यङ्काव् अभित आतिष्ठ वृत्रहन् रथम् । आतिष्ठन्तं परि विश्वे अभूषन् । श्रियं वसानश् चरति स्वरोचाः । महत् तद् अस्य_असुरस्य नाम । आ विश्वरूपो अमृतानि तस्थौ । अनु त्वा_इन्द्रो मदत्व् अनु बृहस्पतिः ।
VERSE: 2 { 2.7.8.2} अनु सोमो अन्व् अग्निर् आवीत् । अनु त्वा विश्वे देवा अवन्तु । अनु सप्त राजानो य उत_अभिषिक्ताः । अनु त्वा मित्रावरुणाव् इह_अवतम् । अनु द्यावापृथिवी विश्वशंभू । सूर्यो अहोभिर् अनु त्वा_अवतु । चन्द्रमा नक्षत्रैर् अनु त्वा_अवतु । द्यौश् च त्वा पृथिवी च प्रचेतसा । शुक्रो बृहद् दक्षिना त्वा पिपर्तु । अनु स्वधा चिकिताꣳ सोमो अग्निः । आ_अयं पृणक्तु रजसी {आनंदा. रजसि} उपस्थम् ।
अनुवाक 9 VERSE: 1 { 2.7.9.1} प्रजापतिः प्रजा असृजत । ता अस्मात् सृष्टाः पराचीर् आयन् । स एतं प्रजापतिर् ओदनम् अपश्यत् । सो ऽन्नं भूतो ऽतिष्ठत् । ता अन्यत्र_अन्नाद्यम् अवित्त्व्ā । प्रजापतिं प्रजा उपावर्तन्त । अन्नम् एवैनं भूतं पश्यन्तीः प्रजा उपावर्तन्ते । य एतेन यजते । य उ चैनम् एवं वेद । सर्वाण्य् अन्नानि भवन्ति ।
VERSE: 2 { 2.7.9.2} सर्वे पुरुषाः । सर्वाण्य् एव_अन्नान्य् अवरुन्धे । सर्वान् पुरुषान् । राड् असि विराड् असि_इत्य् आह । स्वाराज्यम् एवैनं गमयति । यद् धिरण्यं ददाति । तेजस् तेन_अवरुन्धे । यत् तिसृधन्वम् । वीर्यं तेन । यद् अष्ट्राम् ।
VERSE: 3 { 2.7.9.3} पुष्टिं तेन । यत् कमण्डलुम् । आयुष्टेन । यद् धिरण्यम् आबध्नाति । ज्योतिर् वै हिरण्यम् । ज्योतिर् एवास्मिन् दधाति । अथो तेजो वै हिरण्यम् । तेज एवाऽऽत्मन् धत्ते । यद् ओदनं प्राश्नाति । एतद् एव सर्वम् अवरुध्य ।
VERSE: 4 { 2.7.9.4} तद् अस्मिन्न् एकधा_अधात् । रोहिण्यां कार्यः । यद् ब्राह्मण एव रोहिणी । तस्माद् एव । अथो वर्ष्म_एवैनꣳ समानानां करोति । उद्यता सूर्येण कार्यः । उद्यन्तं वा एतꣳ सर्वाः प्रजाः प्रतिनन्दन्ति । दिदृक्षेण्यो दर्शनीयो भवति । {नोत् इन् } य एवं वेद । ब्रह्मवादिनो वदन्ति ।
VERSE: 5 { 2.7.9.5} अवेत्यो ऽवभृथा3 ना3 इति । यद् दर्भपुञ्जीलैः पवयति । तत् स्विद् एव_अवैति । तन् न_अवैति । त्रिभिः पवयति । त्रय इमे लोकाः । एभिर् एवैनं लोकैः पवयति । अथो अपां वा एतत् तेजो वर्चः । यद् दर्भाः । यद् दर्भपुञ्जीलैः पवयति । अपाम् एवैनं तेजसा वर्चसोभिषिञ्चति ।
अनुवाक 10 VERSE: 1 { 2.7.10.1} प्रजापतिर् अकामयत बहोर् भूयान्त् स्याम् इति । स एतं पञ्चशारदीयम् अपश्यत् । तम् आहरत् । तेन_अयजत । ततो वै स बहोर् भूयान् अभवत् । यः कामयेत बहोर् भूयान्त् स्याम् इति । स पञ्चशारदीयेन यजेत । बहोर् एव भूयान् भवति । मरुत्स्तोमो वा एषः । मरुतो हि देवानां भूयिष्ठाः ।
VERSE: 2 { 2.7.10.2} बहुर् भवति । य एतेन यजते । य उ चैनमेवं वेद । पञ्चशारदीयो भवति । पञ्च वा ऋतवः संवत्सरः । ऋतुष्व् एव संवत्सरे प्रतितिष्ठति । अथो पञ्च.अक्षरा पङ्क्तिः । पाङ्क्तो यज्ञः । यज्ञम् एव_अवरुन्धे । सप्तदशꣳ स्तोमा न_अतियन्ति । सप्तदशः प्रजापतिः । प्रजापतेर् आप्त्यै ।
अनुवाक 11 VERSE: 1 { 2.7.11.11} अगस्त्यो मरुद्भ्य उक्ष्णः प्रौक्षत् । तान् इन्द्र आदत्त । त एनं वज्रम् उद्यत्य_अभ्यायन्त । तान् अगस्त्यश् चैव_इन्द्रश्च कयाशुभीयेन_अशमयताम् । ताण्_शान्तान् उपाह्वयत । यत् कयाशुभीयं भवति शान्त्यै । तस्माद् एत ऐन्द्रा मारुता उक्षाणः सवनीया भवन्ति । त्रयः प्रथमे ऽहन्न् आलभ्यन्ते । एवं द्वितीये । एवं तृतीये ।
VERSE: 2 { 2.7.11.2} एवं चतुर्थे । पञ्च_उत्तमे ऽहन्न् आलभ्यन्ते । वर्षिष्ठम् इव ह्य् एतद् अहः । वर्षिष्ठः समानानां भवति । य एतेन यजते । य उ चैनम् एवं वेद । स्वाराज्यं वा एष यज्ञः । एतेन वा एकयावा कान्दमः स्वाराज्यम् अगच्छत् । स्वाराज्यं गच्छति । य एतेन यजते ।
VERSE: 3 { 2.7.11.3} य उ चैनम् एवं वेद । मारुतो वा एष स्तोमः । एतेन वै मरुतो देवानां भूयिष्ठा अभवन् । भूयिष्ठः समानानां भवति । य एतेन यजते । य उ चैनम् एवं वेद । पञ्चशारदीयो वा एष यज्ञः । आ पञ्चमात् पुरुषाद् अन्नम् अत्ति । य एतेन यजते । य उ चैनम् एवं वेद । सप्तदशꣳ स्तोमा न_अतियन्ति । सप्तदशः प्रजापतिः । प्रजापतेर् एव न_एति ।
अनुवाक 12 VERSE: 1 { 2.7.12.1} अस्य_अजरासो दमा मरित्राः । अर्चद्धूमासो अग्नयः पावकाः । श्विचीचयः श्वात्रासो भुरण्यवः । वनर्षदो वायवो न सोमाः । यजा नो मित्रावरुणा । यजा देवाꣳ ऋतं बृहत् । अग्ने यक्षि स्वं दमम् । अश्विना पिबतꣳ सुतम् । दीद्यग्नी शुचिव्रता । ऋतुना यज्ञवाहसा ।
VERSE: 2 { 2.7.12.2} द्वे विरूपे चरतः { विरूपे चरतस्} स्वर्थे । अन्य_अन्या वत्सम् उपधापयेते । हरिर् अन्यस्यां भवति स्वधावान् । शुक्रो अन्यस्यां ददृशे सुवर्चाः । पूर्वापरं चरतो मायया_एतौ । शिशू क्रीडन्तौ परियातो अध्वरम् । विश्वान्य् अन्यो भुवना_अभिचष्टे । ऋतून् अन्यो विदधज् जायते पुनः । त्रीणि शता त्री_ सहस्राण्य् अग्निम् । त्रिꣳशत्_ च देवा नव च_असपर्यन् ।
VERSE: 3 { 2.7.12.3} औक्षन् घृतैर् आस्तृणन् बर्हिर् अस्मै । आद् इद् होतारं न्यषादयन्त । अग्निना_अग्निः समिध्यते । कविर् गृहपतिर् युवा । हव्यवाड् जुह्वास्यः । अग्निर् देवानां जठरम् । पूतदक्षः कविक्रतुः । देवो देवेभिर् आगमत् । अग्निश्रियो मरुतो विश्वकृष्टयः । 0 आ त्वेषम् उग्रम् अव ईमहे वयम् ।
VERSE: 4 { 2.7.12.4} ते स्वामिनो रुद्रिया वर्षनिर्णिजः । सिꣳहा न हेषक्रतवः सुदानवः । यद् उत्तमे मरुतो मध्यमे वा । यद् वा_अवमे सुभगासो दिविष्ठ { दिविष्ठ} {?} । ततो नो रुद्रा उत वा_अन्वस्य । अग्ने वित्ताद् धविषो यद् यजामः । ईडे अग्निꣳ स्ववसं नमोभिः । इह प्रसप्तो विचयत् कृतं नः । रथैर् इव प्रभरे वाजपद्भिः { वाजपद्भिः} । प्रदक्षिणिन् मरुताꣳ स्तोमम् ऋध्याम् ।
VERSE: 5 { 2.7.12.5} श्रुधि { श्रुधि {?}} श्रुत्कर्ण वह्निभिः । देवैर् अग्ने सयावभिः । आसीदन्तु बर्हिषि । मित्रो वरुणो अर्यमा । प्रातर्यावाणो अध्वरम् । विश्वेषाम् अदितिर् यज्ञियानाम् । विश्वेषाम् { विश्वेषाम्} अतिथिर् मानुषाणाम् । अग्निर् देवानाम् अव आवृणानः । सुमृडीको भवतु विश्ववेदाः । त्वे अग्ने सुमतिं भिक्षमानाः ।
VERSE: 6 { 2.7.12.6} दिवि श्रवो दधिरे यज्ञियासः । नक्ता च चक्रुर् उषसा विरूपे । कृष्णं { कृष्णं} च वर्णम् अरुणं च संधुः । त्वाम् अग्न आदित्यास आस्यम् । त्वां जिह्वाꣳ शुचयश् चक्रिरे कवे । त्वाꣳ रातिषाचो अध्वरेषु सश्चिरे । त्वे देवा हविर् अदन्त्य् आहुतम् । नि त्वा यज्ञस्य साधनम् । अग्ने होतारम् ऋत्विजम् । वनुष्वद् देव धीमहि प्रचेतसम् । जीरं दूतम् अमर्त्यम् ।
अनुवाक 13 VERSE: 1 { 2.7.13.1} तिष्ठा हरी रथ आ युज्यमाना याहि । वायुर् न नियुतो नो अच्छ । पिबास्य् अन्धो अभिसृष्टो अस्मे । इन्द्र स्वाहा ररिमा ते मदाय । कस्य वृषा सुते सचा । नियुत्वान् वृषभो रणत् । वृत्रहा सोमपीतये । इन्द्रं वयं महाधने । इन्द्रम् अर्भै हवामहे । युजं वृत्रेषु वज्रिणम् ।
VERSE: 2 { 2.7.13.2} द्विता यो वृत्रहन्तमः । विद इन्द्रः शतक्रतुः । उप नो हरिभिः सुतम् । स सूर आ जनयञ् ज्योतिर् इन्द्रम् । अया धिया तरणिर् अद्रिबर्हाः । ऋतेन शुष्मीन् अवमानो अर्कैः । व्युस्रिधो अस्रो अद्रिर् बिभेद । उत त्यद् आश्वश्वियम् । यद् इन्द्र नाहुषीष्व् आ । अग्रे विक्षु प्रतीदयत् ।
VERSE: 3 { 2.7.13.3} भरेष्व् इन्द्रꣳ सुहवꣳ हवामहे । अꣳहोमुचꣳ सुकृतं दैव्यं जनम् । अग्निं मित्रं वरुणꣳ सातये भगम् । द्यावापृथिवी मरुतः स्वस्तये । महि क्षेत्रं पुरुश् चन्द्रं विविद्वान् । आदित् सखिभ्यश् च रथꣳ समैरत् । इन्द्रो नृभिर् अजनद् दीद्यानः साकम् । सूर्यम् उषसं गातुम् अग्निम् । उरुं नो लोकम् अनुनेषि विद्वान् । सुवर्वज् ज्योतिर् अभयꣳ स्वस्ति ।
VERSE: 4 { 2.7.13.4} ऋष्वा त इन्द्र स्थविरस्य बाहू । उपस्थेयाम शरणा बृहन्ता । आ नो विश्वाभिर् ऊतिभिः सजोषाः । ब्रह्म जुषाणो हर्यश्व याहि । वरीवृजत् स्थविरेभिः सुशिप्र । अस्मे दधद् वृषणꣳ शुष्मम् इन्द्र । इन्द्राय गाव आशिरम् । दुदुह्रे वज्रिणे मधु । यत् सीम् उपह्वरे ऽविदत् । तास् ते वज्रिन् धेनवो जोजयुर् नः ।
VERSE: 5 { 2.7.13.5} गभस्तयो नियुतो विश्ववाराः । अहर्_अहर् भूय इज् जोगुवानाः । पूर्णा इन्द्र क्षुमतो भोजनस्य । इमां ते धियं प्रभरे महो महीम् । अस्य स्तोत्रे धिषणा यत् त आनजे । तम् उत्सवे च प्रसवे च सासहिम् । इन्द्रं देवासः शवसा मदन्न् अनु ।
अनुवाक 14 VERSE: 1 { 2.7.14.1} प्रजापतिः पशून् असृजत । ते ऽस्मात् सृष्टाः पराञ्च आयन् । तान् अग्निष्टोमेन न_आप्नोत् । तान् उक्थ्येन न_आप्नोत् । तान् षोडशिना न_आप्नोत् । तान् रात्रिया न_आप्नोत् । तान्त् संधिना न_आप्नोत् । सो ऽग्निम् अब्रवीत् । इमान् म ईप्स_इति । तान् अग्निस् त्रिवृता स्तोमेन न_आप्नोत् ।
VERSE: 2 { 2.7.14.2} स इन्द्रम् अब्रवीत् । इमान् म ईप्स_इति {आनंदा. ईप्सतेति} । तान् इन्द्रः पञ्चदशेन स्तोमेन न_आप्नोत् । स विश्वान् देवान् अब्रवीत् । इमान् म ईप्सत_इति । तान् विश्वे देवाः सप्तदशेन स्तोमेन न_आप्नुवन् । स विष्णुम् अब्रवीत् । इमान् म ईप्स_इति । तान् विष्णुर् एकविꣳशेन स्तोमेन_आप्नोत् । वारवन्तीयेन_अवारयत ।
VERSE: 3 { 2.7.14.3} इदं विष्णुर् विचक्रम इति व्यक्रमत । यस्मात् पशवः प्र प्र_इव भ्रꣳशेरन् । स एतेन यजेत । यद् आप्नोत् । तद् अप्तोर्यामस्य_आप्तोर्यामत्वम् । एतेन वै देवा जैत्वानि जित्वा । यं कामम् अकामयन्त तम् आप्नुवन् । यं कामं कामयते । तम् एतेन_आप्नोति ।
अनुवाक 15 VERSE: 1 { 2.7.15.1} व्याघ्र्ò ऽयम् अग्नौ चरति प्रविष्टः । ऋषीणां पुत्रो अभिशस्तिपा अयम् । नमस्कारेण । नमसा ते जुहोमि । मा देवानां मिथुया कर्म {?} भागम् । सावीर्हि देव प्रसवाय पित्रे । वर्ष्माणम् अस्मै वरिमाणम् अस्मै । अथ_अस्मभ्यꣳ सवितः सर्वताता । दिवे दिव आसुवा भूरिपश्वः । भूतो भुतेषु चरति प्रविष्टः । स भूतानाम् अधिपतिर् बभूव ।
VERSE: 2 { 2.7.15.2} तस्य मृत्यौ चरति राजसूयम् । स राजा राज्यम् अनुमन्यताम् इदम् । येभिश् शिल्पैः पप्रथानाम् अदृꣳहत् । येभिर् द्याम् अभ्यपिꣳशत् प्रजापतिः । येभिर् वाचं विश्वरूपाꣳ समव्ययत् । तेन_इमम् अग्न इह वर्चसा समङ्ग्धि । येभिर् आदित्यस् तपति प्रकेतुभिः । येभिः सूर्यो ददृशे चित्रभानुः । येभिर् वाचं पुष्कलेभिर् अव्ययत् । तेन_इमम् अग्न इह वर्चसा समङ्ग्धि ।
VERSE: 3 { 2.7.15.3} आ_अयं भातु शवसा पञ्च कृष्टीः । इन्द्र इव ज्येष्ठो भवतु प्रजावान् । अस्मा अस्तु पुष्कलं चित्रभानु । आ_अयं पृणक्तु रजसी उपस्थम् । यत् ते शिल्पं कश्यप रोचनावत् । इन्द्रियावत् पुष्कलं चित्रभानु । यस्मिन्त् सूर्या अर्पिताः सप्त साकम् । तस्मिन् राजानम् अधिविश्रय_इमम् । द्यौर् असि पृथिव्यसि । व्याघ्रो वैयाघ्रे ऽधि ।
VERSE: 4 { 2.7.15.4} विश्रयस्व दिशो महीः । विशस् त्वा सर्वा वाञ्छन्तु । मा त्वद् राष्ट्रम् अधिभ्रशत् । या दिव्या आपः पयसा संबभूवुः । या अन्तरिक्ष उत पार्थिवीर् याः । तासां त्वा सर्वासाꣳ रुचा । अभिषिञ्चामि वर्चसा । अभि त्वा वर्चसा सिचं दिव्येन । पयसा सह । यथा_आसा राष्ट्रवर्धनः ।
VERSE: 5 { 2.7.15.5} तथा त्वा सविता करत् । इन्द्रं विश्वा अवीवृधन् । समुद्रव्यचसं गिरः । रथीतमꣳ रथीनाम् । वाजानाꣳ सत्पतिं पतिम् । वसवस् त्वा पुरस्ताद् अभिषिञ्चन्तु गायत्रेण छन्दसा । रुद्रास् त्वा दक्षिणतो ऽभिषिञ्चन्तु त्रैष्टुभेन छन्दसा । आदित्यास् त्वा पश्चाद् अभिषिञ्चन्तु जागतेन छन्दसा । विश्वे त्वा देवा उत्तरतो ऽभिषिञ्चन्त्व् आनुष्टुभेन छन्दसा । बृहस्पतिस् त्वा_उपरिष्टाद् अभिषिञ्चतु पाङ्क्तेन छन्दसा ।
VERSE: 6 { 2.7.15.6} अरुणं त्वा वृकम् उग्रं खजंकरम् । रोचमानं मरुताम् अग्रे अर्चिषः । सूर्यवन्तं मघवानं विषासहिम् । इन्द्रम् उक्थ्येषु नामहूतमꣳ हुवेम । प्र बाहवा सिसृतं जीवसे नः । आ नो गव्यूतिम् उक्षतं घृतेन । आ नो जने श्रवयतं युवाना । श्रुतं मे मित्रावरुणा हवेमा । इन्द्रस्य ते वीर्यकृतः । बाहू उपावहरामि ।
अनुवाक 16 VERSE: 1 { 2.7.16.1} अभि प्रेहि वीरयस्व । उग्रश् चेत्ता सपत्नहा । आतिष्ठ वृत्रहन्तमः । तुभ्यं देवा अधिब्रुवन् । अङ्कौ न्यङ्काव् अभितो रथं यौ । ध्वान्तं वाताग्रम् अनुसंचरन्तौ । दूरेहेतिर् इन्द्रियावान् पतत्री । ते नो ऽग्नयः पप्रयः पारयन्तु । नमस् त ऋषे गद । अव्यथायै {आनंदा. अव्यधायै} त्वा स्वधायै त्वा ।
VERSE: 2 { 2.7.16.2} मा न इन्द्र_अभितस् त्वद् ऋष्व_अरिष्टासः । एवा ब्रह्मन् तव_इद् अस्तु । तिष्ठा रथे अधि यद् वज्रहस्तः । आ रश्मीन् देव युवसे स्वश्वः । आतिष्ठ वृत्रहन्न् आतिष्ठन्तं परि । अनु त्वा_इन्द्रो मदत्व् अनु त्वा मित्रावरुणौ । द्यौश् च त्वा पृथिवी च प्रचेतसा । शुक्रो बृहद् दक्षिणा त्वा पिपर्तु । अनु स्वधा चिकिताꣳ सोमो अग्निः । अनु त्वा_अवतु सविता सवेन ।
VERSE: 3 { 2.7.16.3} इन्द्रं विश्वा अवीवृधन् । समुद्रव्याचसं गिरः । रथीतमꣳ {आनंदा. रथीततꣳ} रथीनाम् । वाजानाꣳ सत्पतिं पतिम् । परि मा सेन्या घोषाः । ज्यानां वृञ्जन्तु गृध्नवः {आनंदा. गृवध्नः?} मेथिष्ठाः पिन्वमाना इह । मां गोपतिम् अभिसंविशन्तु । तन् मे ऽनुमतिर् अनुमन्यताम् । तन् माता पृथिवी तत् पिता द्यौः ।
VERSE: 4 { 2.7.16.4} तद् ग्रावाणः सोमसुतो मयोभुवः । तद् अश्विना शृणुतꣳ सौभगा युवम् । अवते हेड उद् उत्तमम् । एना व्याघ्रं परिषस्वजानाः । सिꣳहꣳ हिन्वन्ति {आनंदा. हिन्वति} महते सौभगाय । समुद्रं न सुहवं तस्थिवाꣳसम् । मर्मृज्यन्ते द्वीपिनम् अप्स्व् अन्तः । उद् असाव् एतु सूर्यः । उद् इदं मामकं वचः । उदिहि देव सूर्य । सह वग्नुना मम । अहं वाचो विवाचनम् । मयि वाग् अस्तु धर्णसिः । यन्तु नदयो वर्षन्तु पर्जन्याः । सुपिप्पला ओषधयो भवन्तु । अन्नवताम् ओदनवताम् आमिक्षवताम् । एषाꣳ राजा भूयासम् ।
अनुवाक 17 VERSE: 1 { 2.7.17.1} ये केशिनः प्रथमाः सत्त्रम् आसत । येभिर् आभृतं यद् इदं विरोचते । तेभ्यो जुहोमि बहुधा घृतेन । रायस् पोषेण_इमं वर्चसा सꣳसृजाथ । न_ऋते ब्रह्मणस् तपसो विमोकः । द्विनाम्नी दीक्षा वशिनी ह्य् उग्रा । प्र केशाः सुवते काण्ड्íनो भवन्ति । तेषां ब्रह्म_इद् ईशे वपनस्य न_अन्यः । आरोह प्रोष्ठं विषहस्व शत्रून् । अवास्राग् दीक्षा वशिनी ह्य् उग्रा ।
VERSE: 2 { 2.7.17.2} देहि दक्षिणां प्रतिरस्व_आयुः । अथा मुच्यस्व वरुणस्य पाशात् । येन_अवपत् सविता क्षुरेण । सोमस्य राज्ञो वरुणस्य विद्वान् । तेन ब्रह्माणो वपत_इदम् अस्य_ऊर्जा_इमम् । रय्या वर्चसा सꣳसृजाथ । मा ते केशान् अनु गाद् वर्च एतत् । तथा धाता करोतु ते । तुभ्यम् इन्द्रो बृहस्पतिः । सविता वर्च आदधात् ।
VERSE: 3 { 2.7.17.3} तेभ्यो निधानं बहुधा व्यैच्छन् । अन्तरा द्यावापृथिवी अपः सुवः । दर्भस्तम्बे वीर्यकृते निधाय । पौꣳस्येन_इमं वर्चसा सꣳसृजाथ । बलं ते बाहुवोः सविता दधातु । सोमस् त्वा_अनक्तु पयसा घृतेन । स्त्रीषु रूपम् अश्विना_एतन् निधत्तम् । पौꣳस्येन_इमं { पोंस्येनेमं} वर्चसा सꣳसृजाथ । यत् सीमन्तं कङ्कतस् ते लिलेख । यद् वा क्षुरः परिववर्ज वपꣳस् ते । स्त्रीषु रूपम् अश्विना_एतन् निधत्तम् । पौꣳस्येन_इमꣳ सꣳसृजाथो वीर्येण ।
अनुवाक 18 VERSE: 1 { 2.7.18.1} इन्द्रं वै स्वा विशो मरुतो न_अपाचायन् । सो ऽनपचाय्यमान एतं विघनम् अपश्यत् । तम् आहरत् । तेन_अयजत । तेन_एवाऽऽसां तꣳ सꣳस्तम्भं व्यहन् । यद् व्यहन् । तद् विघनस्य विघनत्वम् । वि पाप्मानं भ्रातृव्यꣳ हते । य एतेन यजते । य उ चैनम् एवं वेद ।
VERSE: 2 { 2.7.18.2} यꣳ राजानं विशो न_अपचायेयुः । यो वा ब्राह्मणस् तमसा पाप्मना प्रावृतः स्यात् । स एतेन यजेत । विघनेन_एवैनद् विहत्य । विशाम् आधिपत्यं गच्छति । तस्य द्वे द्वादशे स्तोत्रे भवतः । द्वे चतुर्विꣳशे । औद्भिद्यम् एव तत् । एतद् वै क्षत्रस्य_औद्भिद्यम् । यद् अस्मै स्वा विशो बलिꣳ हरन्ति ।
VERSE: 3 { 2.7.18.3} हरन्त्य् अस्मै विशो बलिम् । आ_एनम् अप्रतिख्यातं गच्छति । य एवं वेद । प्रबाहुग् वा अग्रे क्षत्राण्य् आतेपुः । तेषाम् इन्द्रः क्षत्राण्य् आदत्त । न वा इमानि क्षत्राण्य् अभूवन्न् इति । तन् नक्षत्राणां नक्षत्रत्वम् । आ श्रेयसो भ्रातृव्यस्य तेज इन्द्रियं दत्ते । य एतेन यजते । य उ चैनम् एवं वेद ।
VERSE: 4 { 2.7.18.4} तद् यथा ह वै सचाक्रिणौ कप्लकाव् उपावहितौ स्याताम् । एवम् एतौ युग्मन्तौ स्तोमौ । अयुक्षु स्तोमेषु क्रियेते । पाप्मनो ऽपहत्यै । अप पाप्मानं भ्रातृव्यꣳ हते । य एतेन यजते । य उ चैनम् एवं वेद । तद् यथा ह वै सूतग्रामण्यः । एवं छन्दाꣳसि । तेष्व् असाव् आदित्यो बृहतीर् अभ्यूढः {आनंदा. अभ्यूडः} ।
VERSE: 5 { 2.7.18.5} सतोबृहतीषु स्तुवते सतो बृहन् । प्रजया पशुभिर् असानि_इत्य् एव । व्यतिषक्ताभिः स्तुवते । व्यतिषक्तं वै क्षत्रं विशा । विशा_एवैनं क्षत्रेण व्यतिषजति । व्यतिषक्ताभिः स्तुवते । व्यतिषक्तो वै ग्रामणीः सजातैः । सजातैर् एवैनं व्यतिषजति । व्यतिषक्ताभिः स्तुवते । व्यतिषक्तो वै पुरुषः पाप्मभिः । व्यतिषक्ताभिर् एवास्य पाप्मनो नुदते ।
प्रपाठक: 8 अनुवाक 1 VERSE: 1 { 2.8.1.1} पीवोन्नाꣳ {ड्युमोण्ट पीवोअन्नाꣳ} रयिवृधः सुमेधाः । श्वेतः सिषक्ति नियुताम् अभिश्रीः । ते वायवे समनसो वितस्थुः । विश्वा_इत्_ नरः स्वपत्यानि चक्रुः । राये ऽनु यं जज्ञतू रोदसी उभे । राये देवी धिषणा धाति देवम् । अधा वायुं नियुतः सश्चत स्वाः । उत श्वेतं वसुधितिं निरेके । {च्} आ वायो, {द्} प्र याभिः । 0 {द्} प्र वायुम् अच्छा बृहती मनीषा ।
VERSE: 2 { 2.8.1.2} बृहद्रयिं विश्ववाराꣳ {ड्युमोण्ट विश्ववारꣳ} रथप्राम् । द्युतद्यामा नियुतः पत्यमानः । कविः कविम् इयक्षसि प्रयज्यो । आ नो नियुद्भिः शतिनीभिर् अध्वरम् । सहस्रिणीभिर् उप याहि यज्ञम् । वायो अस्मिन् हविषि मादयस्व । यूयं पात स्वस्तिभिः सदा नः । प्रजापते न त्वद् एतान्य् अन्यः । विश्वा जातानि परि ता बभूव । यत्कामास् ते जुहुमस् तन् नो अस्तु ।
VERSE: 3 { 2.8.1.3} वयꣳ स्याम पतयो रयीणाम् । रयीणां पतिं यजतं बृहन्तम् । अस्मिन् भरे नृतमं वाजसातौ । प्रजापतिं प्रथमजाम् ऋतस्य । यजाम देवम् अधि नो ब्रवीतु । प्रजापते त्वं निधिपाः पुराणः । देवानां पिता जनिता प्रजानाम् । पतिर् विश्वस्य जगतः परस्पाः । हविर् नो देव विहवे जुषस्व । तव_इमे लोकाः प्रदिशो दिशश् च ।
VERSE: 4 { 2.8.1.4} परावतो निवत उद्वतश् च । प्रजापते विश्वसृज् जीवधन्य इदं नो देव । प्रतिहर्य हव्यम् । प्रजापतिं प्रथमं यज्ञियानाम् । देवानाम् अग्रे यजतं यजध्वम् । स नो ददातु द्रविणꣳ {आनंदा. द्रविणꣳ} सुवीर्यम् । रायस् पोषं विष्यतु नाभिम् अस्मे । यो राय ईशे शतदाय उक्थ्यः । यः पशूनाꣳ रक्षिता विष्ठितानाम् । प्रजापतिः प्रथमजा ऋतस्य ।
VERSE: 5 { 2.8.1.5} सहस्रधामा जुषताꣳ हविर् नः । सोमापूषणा_ इमौ देवौ । सोमापूषणा रजसो विमानम् । सप्तचक्रꣳ रथम् अविश्वमिन्वम् । विषूवृतं मनसा युज्यमानम् । तं जिन्वथो वृषणा पञ्चरश्मिम् । दिव्यन्यः सदनं चक्र उच्चा । पृथिव्याम् अन्यो अध्य् अन्तरिक्षे । ताव् अस्मभ्यं पुरुवारं पुरुक्षुम् । रायस् पोषं विष्यतां नाभिम् अस्मे ।
VERSE: 6 { 2.8.1.6} धियं पूषा जिन्वतु विश्वमिन्वः । रयिꣳ सोमो रयिपतिर् दधातु । अवतु देव्य् अदितिर् अनर्वा । बृहद् वदेम विदथे सुवीराः । विश्वान्य् अन्यो भुवना जजान । विश्वम् अन्यो अभिचक्षाण एति । सोमापूषणाव् अवतं धियं मे । युवभ्यां विश्वाः पृतना जयेम । उद् उत्तमं वरुण_ अस्तभ्नाद् द्याम् {सो तै.सं.1.8.2.2; ,आषः याम्} । यत् किं च_इदं कितवासः । अव ते हेडस् तत् त्वा यामि । आदित्यानाम् अवसा न दक्षिणा । धारयन्त आदित्यासस् तिस्रो भूमीर् धारयन् । यज्ञो देवानाꣳ शुचिर् अपः ।
अनुवाक 2 VERSE: 1 { 2.8.2.7} ते शुक्रासः शुचयो रश्मिवन्तः । सीदन्न् आदित्या अधि बर्हिषि प्रिये । कामेन देवाः सरथं दिवो नः । आयान्तु यज्ञम् उप नो जुषाणाः । ते सूनवो अदितेः पीवसाम् इषम् । घृतं पिन्वत् प्रतिहर्यन्न् ऋतेजाः । प्र यज्ञिया यजमानाय येमुरे । आदित्याः कामं पितुमन्तम् अस्मे । आ नः पुत्रा अदितेर् यान्तु यज्ञम् । आदित्यासः पथिभिर् देवयानैः ।
VERSE: 2 { 2.8.2.2} अस्मे कामं दाशुषे सन्नमन्तः । पुरोडाशं घृतवन्तं जुषन्ताम् । स्कभायत निर्ऋतिꣳ सेधत_आमतिम् । प्र रश्मिभिर् यतमाना अमृध्राः । आदित्याः काम प्रयतां वषट्कृतिम् । जुषध्वं नो हव्यदातिं यजत्राः । आदित्यान् कामम् अवसे हुवेम । ये भूतानि जनयन्तो विचिख्युः । सीदन्तु पुत्रा अदितेर् उपस्थम् । स्तीर्णं बर्हिर् हविरद्याय देवाः ।
VERSE: 3 { 2.8.2.3} स्तीर्णं बर्हिः सीदता यज्ञे अस्मिन् । ध्राजाः सेधन्तो अमतिं दुरेवाम् । अस्मभ्यं पुत्रा अदितेः प्रयꣳसत । आदित्याः काम हविषो जुषाणाः । अग्ने नय सुपथा राये अस्मान् । विश्वानि देव वयुनानि विद्वान् । युयोध्य् अस्मज् जुहुराणम् एनः । भूयिष्ठां ते नमौक्तिं विधेम । प्र वः शुक्राय भानवे भरध्वम् । हव्यं मतिं च_अग्नये सुपूतम् ।
VERSE: 4 { 2.8.2.4} यो दैव्यानि मानुषा जनूꣳषि । अन्तर् विश्वानि विद्मना जिगाति । अच्छा गिरो मतयो देवयन्तीः । अग्निं यन्ति द्रविणं भिक्षमाणाः । सुसंदृशꣳ सुप्रतीकꣳ स्वञ्चम् । हव्यवाहम् अरतिं मानुषाणाम् । अग्ने त्वम् अस्मद् युयोध्य् अमीवाः । अनग्नित्रा अभ्यमन्त कृष्टीः । पुनर् अस्मभ्यꣳ सुविताय देव । क्षां विश्वेभिर् अजरेभिर् यजत्र ।
VERSE: 5 { 2.8.2.5} अग्ने त्वं पारया नव्यो अस्मान् । स्वस्तिभिर् अति दुर्गाणि विश्वा । पूश् च पृथ्वी बहुला न उर्वी । भवा तोकाय तनयाय शं योः । प्र कारवो मनना वच्यमानाः । देवद्रीचीं नयथ देवयन्तः । दक्षिणावाड् वाजिनी प्राच्य् एति । हविर् भरन्त्य् अग्नये घृताची । इन्द्रं नरो, युजे रथम्, । जगृभ्णा {ड्युमोण्ट जगृभ्मा} ते दक्षिणाम् इन्द्र हस्तम् ।
VERSE: 6 { 2.8.2.6} वसूयवो वसुपते वसूनाम् । विद्मा हि त्वा गोपतिꣳ शूर गोनाम् । अस्मभ्यं चित्रं वृषणꣳ रयिं दाः । तव_इदं विश्वम् अभितः पशव्यम् । यत् पश्यसि चक्षसा सूर्यस्य । गवाम् असि गोपतिर् एक इन्द्र । भक्षीमहि ते प्रयतस्य वस्वः । सम् इन्द्र णो मनसा नेषि गोभिः । सꣳ सूरिभिर् मघवन्त् सꣳ स्वस्त्या । सं ब्रह्मणा देवकृतं यद् अस्ति ।
VERSE: 7 { 2.8.2.7} सं देवानाꣳ सुमत्या यज्ञियानाम् । आरात्_शत्रुम् अप बाधस्व दूरम् । उग्रो यः शम्बः पुरुहूत तेन । अस्मे धेहि यवमद् गोमद् इन्द्र । कृधी धियं जरित्रे वाजरत्नाम् । आ वेधसꣳ, स हि शुचिः, । बृहस्पतिः प्रथमं जायमानः । महो ज्योतिषः परमे व्योमन् । सप्तास्यस् तुविजातो रवेण । वि सप्तरश्मिर् अधमत् तमाꣳसि ।
VERSE: 8 { 2.8.2.8} बृहस्पतिः समजयद् वसूनि । महो व्रजान् गोमतो देव एषः । अपः सिषासन्त् सुवर् अप्रतीत्तः । बृहस्पतिर् हन्त्य् अमित्रम् अर्कैः । बृहस्पते पर्य्, एवा पित्रे, । आ नो दिवः, पावीरवी, । इमा जुह्वाना, यस् ते स्तनः, । सरस्वत्य् अभि नो नेषि, । इयꣳ शुष्मेभिर् बिसखा इव_अरुजत् । सानु गिरीणां तविषेभिर् ऊर्मिभिः । पारावदघ्नीम् {ड्युमोण्ट पारावतघीम्} अवसे सुवृक्तिभिः । सरस्वतीम् आविवासेम धीतिभिः ।
अनुवाक 3 VERSE: 1 { 2.8.3.1} सोमो धेनुꣳ सोमो अर्वन्तम् आशुम् । सोमो वीरं कर्मण्यं ददातु । सादन्यं विदथ्यꣳ सभेयम् । पितुःश्रवणं यो ददाशद् अस्मै । अषाढं युत्सु, त्वꣳ सोम क्रतुभिः, । या ते धामानि हविषा यजन्ति, । त्वम् इमा ओषधीः सोम विश्वाः । त्वम् अपो अजनयस् त्वं गाः । त्वमाततन्थ_उर्व् अन्तरिक्षम् । त्वं ज्योतिषा वि तमो ववर्थ ।
VERSE: 2 { 2.8.3.2} या ते धामानि दिवि या पृथिव्याम् । या पर्वतेष्व् ओषधीष्व् अप्सु । तेभिर् नो विश्वैः सुमना अहेडन् । राजन्त् सोम प्रति हव्या गृभाय । विष्णोर् नु कं, तद् अस्य प्रियम्, । प्र तद् विणुः, । परो मात्रया तनुवा वृधान । न ते महित्वम् अन्वश्नुवन्ति । उभे ते विद्म रजसी पृथिव्या विष्णो देव त्वम् । परमस्य वित्से ।
VERSE: 3 { 2.8.3.3} विचक्रमे, त्रिर् देवः, । आ ते महो, यो जात एव. । अभि गोत्राणि. । आभिः स्पृधो मिथतीर् अरिषण्यन् । अमित्रस्य व्यथया मन्युम् इन्द्र आभिर् विश्वा अभियुजो विषूचीः । आर्याय विशो ऽवतरीर् दासीः । अयꣳ शृण्वे अध जयन्न् उत घ्नन् । अयम् उत प्रकृणुते युधा गाः । यदा सत्यं कृणुते मन्युम् इन्द्रः ।
VERSE: 4 { 2.8.3.4} विश्वं दृढं भयत एजद् अस्मात् । अनु स्वधाम् अक्षरन्न् आपो अस्य । अवर्धत मध्य आ नाव्यानाम् । सध्र्īचीनेन मनसा तम् इन्द्र ओजिष्ठेन । हन्मना_अहन्न् अभि द्यून् । मरुत्वन्तं वृषभं वावृधानम् । अकवारिं दिव्यꣳ शासम् इन्द्रम् । विश्वासाहम् अवसे नूतनाय । उग्रꣳ सहोदाम् इह तꣳ हुवेम । जनिष्ठा उग्रः सहसे तुराय ।
VERSE: 5 { 2.8.3.5} मन्द्र ओजिष्ठो बहुलाभिमानः । अवर्धन्न् इन्द्रं मरुतश् चिद् अत्र । माता यद् वीरं दधनद् धनिष्ठा । क्व स्या वो मरुतः स्वधा_आसीत् । यन् माम् एकꣳ समधत्ता_अहिहत्ये । अहꣳ ह्य् उग्रस् तविषस् तुविष्मान् । विश्वस्य शत्रोर् अनमं वधस्न्áइः । वृत्रस्य त्वा श्वसथाद् ईषमाणाः । विश्वे देवा अजहुर् ये सखायः । मरुद्भिर् इन्द्र सख्यं ते अस्तु ।
VERSE: 6 { 2.8.3.6} अथ_इमा विश्वाः पृतना जयासि । वधीं { वर्धीं ?} वृत्रं मरुत इन्द्रियेण । स्वेन भामेन तविषो बभूवान् । अहम् एता मनवे विश्वश्चन्द्राः । सुगा अपश् चकर वज्रबाहुः । स यो वृषा वृष्णियेभिः समोकाः । महो दिवः पृथिव्याश् च सम्राट् । सतीनसत्त्वा {ड्युमोण्ट सतीनसत्वा} हव्यो भरेषु । मरुत्वान् नो भवत्व् इन्द्र ऊती । इन्द्रो वृत्रम् अतरद् वृत्रतूर्ये ।
VERSE: 7 { 2.8.3.7} अनाधृष्यो मघवा शूर इन्द्रः । अन्व् एनं विशो अमदन्त पूर्विः । अयꣳ राजा जगतश् चर्षणीनाम् । स एव वीरः स उ वीर्यावान् । स एकराजो जगतः परस्पाः । यदा वृत्रम् अतरत्_शूर इन्द्रः । अथ_अभवद् दमिता_अभिक्रतूनाम् । इन्द्रो यज्ञं वर्धयन् विश्ववेदाः । पुरोडाशस्य जुषताꣳ हविर् नः । वृत्रं तीर्त्वा दानवं वज्रबाहुः ।
VERSE: 8 { 2.8.3.8} दिशो ऽदृꣳहद् दृꣳहिता दृꣳहणेन । इमं यज्ञं वर्धयन् विश्ववेदाः । पुरोडाशं प्रतिगृभ्णात्व् इन्द्रः । यदा वृत्रम् अतर्त्_शूर इन्द्रः । अथ_एकराजो अभवज् जनानाम् । इन्द्रो देवान्_शम्बरहत्य आवत् । इन्द्रो देवानाम् अभवत् पुरोगाः । इन्द्रो यज्ञे हविषा वावृधानः । वृत्रतूर् णो अभयꣳ शर्म यꣳसत् । यः सप्त सिन्धूꣳर् अदधात् पृथिव्याम् । यः सप्त लोकान् अकृणोद् दिशश् च । इन्द्रो हविष्मान्त् सगणो मरुद्भिः । वृत्रतूर् णो यज्ञम् इह_उपयासत् ।
अनुवाक 4 VERSE: 1 { 2.8.4.1} इन्द्रस् तरस्वान् अभिमातिहा_उग्रः । हिरण्यवाशीर् इषिरः सुवर्षाः ।तस्य वयꣳ सुमतौ यज्ञियस्य । अपि भद्रे सौमनसे स्याम । हिरण्यवर्णो अभयं कृणोतु । अभिमातिहा_इन्द्रः पृतनासु जिष्णुः । स नः शर्म त्रिवरूथं वियꣳसत् । यूयं पात स्वस्तिभिः सदा नः । इन्द्रꣳ स्तुहि वज्रिणꣳ स्तोमपृष्ठम् {ड्युमोण्ट सोमपृष्ठम्} । पुरोडाशस्य जुषताꣳ हविर् नः ।
VERSE: 2 { 2.8.4.2} हत्वा_अभिमातीः पृतनाः सहस्वान् । अथ_अभयं कृणुहि { अथाभयं कृणुहि} विश्वतो नः । स्तुहि शूरं वज्रिणम् अप्रतीतम् । अभिमातिहनं पुरुहूतम् इन्द्रम् । य एक इत्_शतपतिर् जनेषु । तस्मा इन्द्राय हविर् आजुहोत । इन्द्रो देवानाम् अधिपाः पुरोहितः । दिशां पतिर् अभवद् वाजिनीवान् । अभिमातिहा तविषस् तुविष्मान् । अस्मभ्यं चित्रं वृषणꣳ रयिं दात् ।
VERSE: 3 { 2.8.4.3} य इमे द्यावापृथिवी महित्वा । बलेन_अदृꣳहद् अभिमातिहा_इन्द्रः । स नो हविः प्रतिगृभ्णातु रातये । देवानां देवो निधिपा नो अव्यात् । अनवस् ते रथं, वृष्णे यत् ते. । इन्द्रस्य नु वीर्याण्य्, अहन्न् अहिम्, । इन्द्रो यातो ऽवसितस्य राजा । शमस्य च शृङ्गिणो वज्रबाहुः । स_इद् उ राजा क्षेति चर्षणीनाम् । अरान् न नेमिः परि ता बभूव ।
VERSE: 4 { 2.8.4.4} अभि सिध्मो अजिगाद् अस्य शत्रून् । वि तिग्मेन वृषभेणा पुरो ऽभेत् । सं वज्रेण_असृजद् वृत्रम् इन्द्रः । प्र स्वां मतिम् अतिरत्_शाशदानः । विष्णुं देवं वरुणमूतये भगम् । मेदसा देवा वपया यजध्वम् । ता नो यज्ञम् आगतं विश्वधेना । प्रजावद् अस्मे द्रविणा_इह धत्तम् । मेदसा देवा वपया यजध्वम् । विष्णुं च देवं वरुणं च रातिम् ।
VERSE: 5 { 2.8.4.5} ता नो अमीवा अपबाधमानौ । इमं यज्ञं जुषमाणाव् उपेतम् । विष्णूवरुणा युवम् अध्वराय नः । विशे जनाय महि शर्म यच्छतम् । दीर्घप्रयज्यू हविषा वृधाना । ज्योतिषा_अरातीर् दहतं तमाꣳसि । ययोर् ओजसा स्कभिता रजाꣳसि । वीर्येभिर् वीरतमा शविष्ठा । या पत्येते अप्रतीता शहोभिः । विष्णू अगन् वरुणा पूर्वहूतौ ।
VERSE: 6 { 2.8.4.6} विष्णूवरुणाव् अभिशस्तिपा वाम् । देवा यजन्त हविषा घृतेन । अप_अमीवाꣳ सेधतꣳ रक्षसश् च । अथा धत्तं यजमानाय शं योः । अꣳहोमुचा वृषभा सुप्रतूर्ती । देवानां देवतमा शविष्ठा । विष्णूवरुणा प्रतिहर्यतं नः । इदं नरा {ड्युमोण्ट नरा} प्रयतमूतये हविः । मही नु द्यावापृथिवी इह ज्येष्ठे । रुचा भवताꣳ शुचयद्भिर् अर्कैः ।
VERSE: 7 { 2.8.4.7} यत् सीं वरिष्ठे बृहती विमिन्वन् । नृवद्भ्यो {ड्युमोण्ट रुवद् धो} ऽक्षा पप्रथानेभिर् एवैः । प्र पूर्वजे पितरा नव्यसीभिः । गीर्भिः कृणुध्वꣳ सदने ऋतस्य । आ नो द्यावापृथिवी दैव्येन । जनेन यातं महि वां वरूथम् । स इत् स्वपा भुवनेष्व् आस । य इमे द्यावापृथिवी जजान । उर्वी गभीरे रजसी सुमेके । अवꣳशे धीरः शच्या समैरत् ।
VERSE: 8 { 2.8.4.8} भूरिं द्वे अचरन्ती चरन्तम् । पद्वन्तं गर्भम् अपदी दधाते । नित्यं न सूनुं पित्रोर् उपस्थे । तं पिपृतꣳ रोदसी सत्यवाचम् । इदं द्यावापृथिवी सत्यम् अस्तु । पितर् मातर् यद् इह_उपब्रुवे वाम् । भूतं देवानाम् अवमे अवोभिः । विद्याम_इषं वृजनं जीरदानुम् । उर्वी पृथ्वी बहुले दूरे_अन्ते । उपब्रुवे नमसा यज्ञे अस्मिन् । दधाते ये सुभगे सुप्रतूर्ती । द्यावा रक्षतं पृथिवी नो अभ्वात् । या जाता ओषधयो, ऽति विश्वाः परिष्ठाः, । या ओषधयः सोमराज्ञीर्, अश्वावतीꣳ सोमवतीम्, । ओषधीर् इति मातरो, ऽन्या वो अन्याम् अवतु, ।
अनुवाक 5 VERSE: 1 { 2.8.5.5} शुचिं नु स्तोमꣳ, श्नथद् वृत्रम्, । उभा वाम् इन्द्राग्नी, प्र चर्षणिभ्यः, । आ वृत्रहणा, गीर्भिर् विप्रः, । ब्रह्मणस्पते त्वम् अस्य यन्ता । सूक्तस्य बोधि तनयं च जिन्व । विश्वं तद् भद्रं यद् अवन्ति देवाः । बृहद् वदेम विदथे सुवीराः । स ईꣳ सत्येभिः सखिभिः शुचद्भिः । गोधायसं वि धनसैर् अतर्दत् । ब्रह्मणस्पतिर् वृषभिर् वराहैः ।
VERSE: 2 { 2.8.5.2} घर्मस्वेदोभिर् द्रविणं व्यानट् । ब्रह्मणस्पतेर् अभवद् यथावशम् । सत्यो मन्युर् महि कर्मा करिष्यतः । यो गा उदाजत् स दिवे वि च_अभजत् । महि_इव रीतिः शवसा सरत् {ड्युमोण्ट शवसा_ऽसरत्} पृथक् । इन्धानो अग्निं वनवद् वनुष्यतः । कृतब्रह्मा शूशुवद् रातहव्य इत् । जातेन जातम् अति सृत् प्रसृꣳसते {ड्युमोण्ट अति स प्रसर्स्र्̥ते, प्रोबब्ल्य् बसेद् उपोन् ऋ.वे..2.25.1} । यं_यं युजं कृणुते ब्रह्मणस्पतिः । ब्रह्मणस्पते सुयमस्य विश्वहा ।
VERSE: 3 { 2.8.5.3} रायः स्याम रथ्यो विवस्वतः । वीरेषु वीराꣳ उपपृङ्ग्धि नस् त्वम् । यद् ईशानो ब्रह्मणा वेषि मे हवम् । स इज् जनेन स विशा स जन्मना । स पुत्रैर् वाजं भरते धना नृभिः । देवानां यः पितरम् आविवासति । श्रद्धामना हविषा ब्रह्मणस्पतिम् । यस् ते पूषन् नावो अन्तः, । शुक्रं ते अन्यत्, पूषा_इमा आशाः, । प्रपथे पथाम् अजनिष्ट पूषा ।
VERSE: 4 { 2.8.5.4} प्रपथे दिवः प्रपथे पृथिव्याः । उभे अभि प्रियतमे सधस्थे । आ च परा च चरति प्रजानन् । पूषा सुबन्धुर् दिव आ पृथिव्याः । इडस् पतिर् मघवा दस्मवर्चाः । तं देवासो अददुः सूर्यायै । कामेन कृतं तवसꣳ स्वञ्चम् । अजाश्वः पशुपा वाजवस्त्यः । धियंजिन्वो विश्वे भुवने अर्पितः । अष्ट्रां पूषा शिथिराम् उद्वरीवृजत् ।
VERSE: 5 { 2.8.5.5} संचक्षाणो भुवना देव ईयते । शुची वो हव्या मरुतः शुचीनाम् । शुचिꣳ हिनोम्य् अध्वरꣳ शुचिभ्यः । ऋतेन { ऋतेन} सत्यम् ऋतसाप आयन् । शुचिजन्मानः शुचयः पावकाः । प्र चित्रम् अर्कं गृणते तुराय । मारुताय स्वतवसे भरध्वम् । ये सहाꣳसि सहसा सहन्ते । रेजते अग्ने पृथिवी मखेभ्यः । अꣳसेष्व् आ मरुतः खादयो वः ।
VERSE: 6 { 2.8.5.6} वक्षःसु रुक्मा उपशिश्रियाणाः । वि विद्युतो न व्य्र्̥ष्टिभी रुचानाः । अनु स्वधाम् आयुधैर् यत्_शमानाः । या वः शर्म शशमानाय सन्ति । त्रिधातूनि दाशुषे यच्छत_अधि । अस्मभ्यं तानि मरुतो वियन्त । रयिं नो धत्त वृषणः सुवीरम् । इमे तुरं मरुतो रामयन्ति । इमे सहः सहस आनमन्ति । इमे शꣳसं वनुष्यतो निपान्ति ।
VERSE: 7 { 2.8.5.7} गुरु द्वेषो अररुषे दधन्ति । अरा इव_इद् अचरमा अह_इव । प्र प्रजायन्ते अकवा महोभिः । पृश्नेः पुत्रा उपमासो रभिष्ठाः । स्वया मत्या मरुतः संमिमिक्षुः । अनु ते दायि मह इन्द्रियाय । सत्रा ते विश्वम् अनु वृत्रहत्ये । अनु क्षत्त्रम् अनु सहो यजत्र । इन्द्र देवेभिर् अनु ते नृषह्ये । य इन्द्र शुष्मो मघवन् ते अस्ति ।
VERSE: 8 { 2.8.5.8} शिक्षा सखिभ्यः पुरुहूत नृभ्यः । त्वꣳ हि दृढा मघवन् विचेताः । अपावृधि परिवृतिं न राधः । इन्द्रो राजा जगतश् चर्षणीनाम् । अधि क्षमि विषुरूपं यद् अस्ति । ततो ददातु दाशुषे वसूनि । चोदद् राध उपस्तुतश् चिद् अर्वाक् । तम् उ ष्टुहि यो अभिभूत्योजाः । वन्वन्न् अवातः पुरुहूत इन्द्रः । अषाढम् उग्रꣳ सहमानम् आभिः ।
{ 2.8.5.9} गीर्भिर् वर्ध वृषभं चर्षणीनाम् । स्थूरस्य रायो बृहतो य ईशे । तम् उ ष्टवाम विदथेष्व् इन्द्रम् । यो वायुना जयति गोमतीषु । प्र धृष्णुया नयति वस्यो अच्छ । आ ते शुष्मो वृषभ एतु पश्चात् । आ_उत्तराद् अधराग् आ पुरस्तात् । आ विश्वतो अभि समेत्व् अर्वाङ् । इन्द्र द्युम्नꣳ सुवर्वद् धेह्य् अस्मे ।
अनुवाक 6 VERSE: 1 { 2.8.6.1} आ देवो यातु सविता सुरत्नः । अन्तरिक्षप्रा वहमानो अश्वैः । हस्ते दधानो नर्या पुरूणि । निवेशयन् च प्रसुवन् च भूम । अभीवृतं कृशनैर् विश्वरूपम् । हिरण्यशम्यं यजतो बृहन्तम् । आस्थाद् रथꣳ सविता चित्रभानुः । कृष्णा रजाꣳसि तविषीं दधानः । स घा नो देवः सविता सवाय । आसाविषद् वसुपतिर् वसूनि ।
VERSE: 2 { 2.8.6.2} विश्रयमाणो अमतिम् {ड्युमोण्ट अमतिम्} उरूचीम् । मर्तभोजनम् अध रासते न {ड्युमोण्ट नः} । वि जनान्_श्यावाः शितिपादो अख्यन् । रथꣳ हिरण्यप्रौगं वहन्तः । शश्वद् दिशः सवितुर् दैव्यस्य । उपस्थे विश्वा भुवनानि तस्थुः । वि सुपर्णो अन्तरिक्षाण्य् अख्यत् । गभीरवेपा असुरः सुनीथः । क्व_ìदानीꣳ सूर्यः कश् चिकेत । कतमां द्याꣳ रश्मिर् अस्य_आततान ।
VERSE: 3 { 2.8.6.3} भगं धियं वाजयन्तः पुरन्धिम् । नराशꣳसो ग्नास्पतिर् नो अव्यात् । आ ऽये {ड्युमोण्ट आये} वामस्य संगथे रयीणाम् । प्रिया देवस्य सवितुः स्याम । आ नो विश्वे अस्क्र्ā गमन्तु देवाः । मित्रो अर्यमा वरुणः सजोषाः । भुवन् यथा नो विश्वे वृधासः । करन्त् सुषहा विथुरं न शवः । शं नो देवा विश्वदेवा भवन्तु । शꣳ सरस्वती सह धीभिर् अस्तु ।
VERSE: 4 { 2.8.6.4} शम् अभिषाचः शम् उ रातिषाचः । शं नो दिव्याः पार्थिवाः शं नो अप्याः । ये सवितुः सत्यसवस्य विश्वे । मित्रस्य व्रते वरुणस्य देवाः । ते सौभगं वीरवद् गोमद् अप्नः । दधातन द्रविणं चित्रम् अस्मे । अग्ने याहि दूत्यं वारिषेण्यः {ड्युमोण्ट मा विषण्यः} । देवाꣳ अच्छा ब्रह्मकृता गणेन । सरस्वतीं मरुतो अश्विना_अपः । यक्षि देवान् रत्नधेयाय विश्वान् ।
VERSE: 5 { 2.8.6.5} द्यौः पितः पृथिवि मातर् अध्रुक । अग्ने भ्रातर्वसवो मृडता नः । विश्व आदित्या आदिते सजोषाः । अस्मभ्यꣳ शर्म बहुलं वियन्त । विश्वे देवाः शृणुत_इमꣳ हवं मे । ये अन्तरिक्षे य उप द्यवि ष्ठ । ये अग्निजिह्वा उत वा यजत्राः । आसद्य_अस्मिन् बर्हिषि मादयध्वम् । आ वां मित्रावरुणा हव्यजुष्टिम् । नमसा देवावव् अवसा ववृत्याम् ।
VERSE: 6 { 2.8.6.6} अस्माकं ब्रह्म पृतनासु सह्या अस्माकम् । {ड्युमोण्ट सुग्गेस्त्स् नोत् तो पुत् ।} वृष्टिर् दिव्या सुपारा । युवं वस्त्राणि पीवसा वसाथे । युवोर् अच्छिद्रा मन्तवो ह सर्गाः । अवातिरतम् अनृतानि विश्वा । ऋतेन मित्रावरुणा सचेथे । तत् सु वां मित्रावरुणा महित्वम् । ईर्मा तस्थुषीर् अहभिर् दुदुह्रे । विश्वाः पिन्वथ स्वसरस्य धेनाः अनु वाम् एकः पविर् आववर्ति ।
VERSE: 7 { 2.8.6.7} यद् बꣳहिष्ठं न_अतिविदे {ड्युमोण्ट नातिविधे} सुदानू । अच्छिद्रꣳ शर्म भुवनस्य गोपा । ततो {ड्युमोण्ट तेन} नो मित्रावरुणाव् अवीष्टम् । सिषासन्तो जीगिवाꣳसः स्याम । आ नो मित्रावरुणा हव्यदातिम् । घृतैर् गव्यूतिम् उक्षतम् इडाभिः । प्रति वाम् अत्र वरम् आ जनाय । पृणीतम् उद्ग्ó दिव्यस्यं चारोः । प्र बाहवा सिसृतं जीवसे नः । आ नो गव्यूतिम् उक्षतं घृतेन ।
VERSE: 8 { 2.8.6.8} आ नो जने श्रवयतं युवाना । श्रुतं मे मित्रावरुणा हव_इमा । इमा रुद्राय स्थिरधन्वने गिरः । क्षिप्रेषवे देवाय स्वधाम्ने । अषाढाय सहमानाय मीढुषे । तिग्मायुधाय भरता शृणोतन {ड्युमोण्ट शृणोतु नोः} । त्वा दत्तेभी रुद्र शंतमेभिः । शतꣳ हिमा अशीय भेषजेभिः । व्यस्मद् द्वेषो वितरं व्य् अꣳहः । व्य् अमीवाꣳश् चातयस्वा विषूचीः ।
VERSE: 9 { 2.8.6.9} अर्हन् बिभर्षि, मा नस् तोके, । आ ते पितर् मरुताꣳ सुम्नम् एतु । मा नः सूर्यस्य संदृशो युयोथाः । अभि नो वीरो अर्वति क्षमेत । प्रजायेमहि रुद्र प्रजाभिः । एवा बभ्रो वृषभ चेकितान । यथा देव न हृणीषे न हꣳसि । हावनश्रूर् नो रुद्र_इह बोधि । बृहद् वदेम विदथे सुवीराः । परि णो रुद्रस्य हेतिः, स्तुहि श्रुतम्, । मीड्हुष्टम_, अर्हन् बिभर्षि, । त्वम् अग्ने रुद्र, आ वो राजानम्, ।
अनुवाक 7 VERSE: 1 { 2.8.7.1} सूर्यो देवीम् उषसꣳ रोचमाना {ड्युमोण्ट रोचमानाम्} मर्यः {ड्युमोण्ट मर्यो} । न योषाम् अभ्येति पश्चात् । यत्रा नरो देवयन्तो युगानि । वितन्वते प्रति भद्राय भद्रम् । भद्रा अश्वा हरितः सूर्यस्य । चित्रा एदग्वा {ड्युमोण्ट एतग्वा} अनुमाद्यासः । नमस्यन्तो दिव आ पृष्ठम् अस्थुः । परि द्यावापृथिवी यन्ति सद्यः । तत् सूर्यस्य देवत्वं तन् महित्वम् । मध्या कर्तोर् विततꣳ संजभार ।
VERSE: 2 { 2.8.7.2} यदा_इद् अयुक्त हरितः सधस्थात् । आद् रात्री वासस् तनुते सिमस्मै । तन् मित्रस्य वरुणस्य_अभिचक्षे । सूर्यो रूपं कृणुते द्योर् उपस्थे । अनन्तम् अन्यद् द्रुशद् अस्य पाजः । कृष्णम् अन्यद् धरितः संभरन्ति । अद्या देवा उदिता सूर्यस्य । निर् अꣳहसः पिपृतान् निरवद्यात् । तन् नो मित्रो वरुणो मामहन्ताम् । अदितिः सिन्धुः पृथिवी उत द्यौः ।
VERSE: 3 { 2.8.7.3} दिवो रुक्म उरुचक्षा उदेति । दूरे_अर्थस् तरणिर् भ्राजमानः । नूनं जनाः सूर्येण प्रसूताः । आयन्न् अर्थानि कृणवन्न् अपाꣳसि । शं नो भव चक्षसा शं नो अह्ना । शं भानुना शꣳ हिमा शं घृणेन । यथा शम् अस्मै {ड्युमोण्ट अध्वान्_} शम् असद् दुरोणे । तत् सूर्य द्रविणं धेहि चित्रम् । चित्रं देवानाम् उदगाद् अनीकम् । चक्षुर् मित्रस्य वरुणस्य_अग्नेः ।
VERSE: 4 { 2.8.7.4} आप्रा द्यावापृथिवी अन्तरिक्षम् । सूर्य आत्मा जगतस् तस्थुषश् च । त्वष्टा दधत्, तन् नस् तुरीपम्, । त्वष्टा वीरं, पिशङ्गरूपः, । दश_इमं त्वष्टुर् जनयन्त गर्भम् । अतन्द्रासो युवतयो बिभर्त्रम् {ड्युमोण्ट विभृत्रम्} । तिग्मानीकꣳ स्वयशसं जनेषु । विरोचमानं परि षीं नयन्ति । आविष्ट्यो वर्धते चारुर् आसु । जिह्मानामूर्ध्वः स्वयशा उपस्थे ।
VERSE: 5 { 2.8.7.5} उभे त्वष्टुर् बिभ्यतुर् जायमानात् । प्रतीची सिꣳहं प्रतिजोषयेते । मित्रो जनान्, {प्} प्र स मित्र, । अयं मित्रो नमस्यः सुशेवः । राजा सुक्षत्रो अजनिष्ट वेधाः । तस्य वयꣳ सुमतौ यज्ञियस्य अपि भद्रे सौमनसे स्याम । अनमीवासं इडया मदन्तः । मितज्मवो {ड्युमोण्ट मितज्ञवो} वरिमन्न् आ पृथिव्याः । आदित्यस्य व्रतम् उपक्ष्यन्तः {ड्युमोण्ट उपक्षियन्तः} ।
VERSE: 6 { 2.8.7.6 } वयं मित्रस्य सुमतौ स्याम । मित्रं न ईꣳ शिम्या गोषु गव्यवत् {ड्युमोण्ट गव्यवः} । स्वाधियो विदथे अप्स्व् अजीजनन् । अरेजयताꣳ {अꣳ} रोदसी पाजसा गिरा । प्रति प्रियं यजतं जनुषाम् अवः । महाꣳ आदित्यो नमसोपसद्यह् । यातयज्जनो गृणते सुशेवः । तस्मा एतत् पन्यतमाय जुष्टम् । अग्नौ मित्राय हविर् आजुहोत । आ वाꣳ रथो रोदसी बद्बधानः ।
VERSE: 7 { 2.8.7.7} हिरण्ययो वृषभिर् यात्व् अश्वैः । घृतवर्तनिः पविभी रुचानः । इषां वोढा नृपतिर् वाजिनीवान् । स पप्रथानो अभि पञ्च भूम । त्रिवन्धुरो मनसा_आयातु युक्तः । विशो येन गच्छथो देवयन्तीः । कुत्राचिद् यामम् अश्विना दधाना । स्वश्वा यशसा_आयातम् अर्वाक् । दस्रा निधिं मधुमन्तं पिबाथः । वि वाꣳ रथो वध्वा यादमानः ।
VERSE: 8 { 2.8.7.8} अन्तान् दिवो बाधते वर्तनिभ्याम् । युवोः श्रियं परि योषा वृणीत । सूरो दुहिता परितक्मियायाम् {ड्युमोण्ट परितक्म्य्āयाम्} । यद् देवयन्तम् अवथः शचीभिः । परिघ्रꣳस वां मना वां वयो गाम् {ड्युमोण्ट परि घ्रꣳसम् ओमना वां वयो गात्} । यो ह स्य वाꣳ रथिरा वस्त उस्राः । रथो युजानः परियाति वर्तिः । तेन नः शं योर् उषसो व्युष्टौ । न्य् अश्विना वहतं यज्ञे अस्मिन् । युवं भुज्युम् अवविद्धꣳ समुद्रे ।
VERSE: 9 { 2.8.7.9} उदूहथुर् अर्णसो अस्रिधानैः । पतत्रिभिर् अश्रमैर् अव्यथिभिः । दꣳसनाभिर् अश्विना पारयन्ताम् । अग्नीषोमा यो अद्य वाम् । इदं वचः सपर्यति । तस्मै धत्तꣳ सुवीर्यम् । गवां पोषꣳ स्वश्वियं । यो अग्नीषोमा हविषा सपर्यात् । देवद्रीचा मनसा यो घृतेन । तस्य व्रतꣳ रक्षतं पातम् अꣳहसः ।
VERSE: 10 { 2.8.7.10} विशे जनाय महि शर्म यच्छतम् । अग्नीषोमा य आहुतिम् । यो वां दाशाद् धविष्कृतिम् । स प्रजया सुवीर्यम् । विश्वम् आयुर् व्यश्नवत् । अग्नीषोमा चेति तद् वीर्यं वाम् । यद् अमुष्णीतम् अवसं पणिं गोः । अवातिरतं प्रथयस्य शेषः अविन्दतं ज्योतिर् एकं बहुभ्यः । अग्नीषोमाव् इमꣳ सु मे, ऽग्नीषोमा हविषः प्रस्थितस्य, ।
अनुवाक 8 VERSE: 1 { 2.8.8.1} अहम् अस्मि प्रथमजा ऋतस्य । पूर्वं देवेभ्यो अमृतस्य नाभिः । यो मा ददाति स इद् एव मा_आवाः । अहम् अन्नम् अन्नम् अदन्तम् अद्मि । पूर्वम् अग्नेर् अपि दहत्य् अन्नम् । यत्तौ ह_आसाते {ड्युमोण्ट हासाते} अहमुत्तरेषु । व्यात्तम् अस्य पशवः सुजम्भम् । पश्यन्ति धीराः प्रचरन्ति पाकाः । जहाम्य् अन्यं न जहाम्य् अन्यम् । अहम् अन्नं वशम् इत्_चरामि ।
VERSE: 2 { 2.8.8.2} समानम् अर्थ्अं पर्येमि भुञ्जत् । को माम् अन्नं मनुष्यो दयेत । पराके अन्नं निहितं लोक एतत् । विश्वैर् देवैः पितृभिर् गुप्तम् अन्नम् । यद् अद्यते लुप्यते यत् परोप्यते । शततमी सा तनूर् मे बभूव । महान्तौ चरू सकृद्दुग्धेन पप्रौ । दिवं च पृश्नि पृथिवीं च साकम् । तत् संपिबन्तो न मिनन्ति वेधसः । न_एतद् भूयो भवति नो कनीयः ।
VERSE: 3 { 2.8.8.3} अन्नं प्राणम् अन्नम् अपानम् आहुः । अन्नं मृत्युं तम् उ जीवातुम् आहुः । अन्नं ब्रह्माणो जरसं वदन्ति । अन्नम् आहुः प्रजननं प्रजानाम् । मोघम् अन्नं विन्दते अप्रचेताः । सत्यं ब्रवीमि वध इत् स तस्य । न_अर्यमणं पुष्यति नो सखायम् । केवलाघो भवति केवलादी । अहं मेघः स्तनयन् वर्षन्न् अस्मि । माम् अदन्त्य् अहम् अद्म्य् अन्यान् ।
VERSE: 4 { 2.8.8.4} अहꣳ सद् अमृतो भवामि । मद् आदित्या अधि सर्वे तपन्ति । देवीं वाचम् अजनयन्त, यद् वाग् वदन्ति, । अनन्ताम् अन्ताद् अधि निर्मितां महीम् । यस्यां देवा अदधुर् भोजनानि । एकाक्षरां द्विपदाꣳ षट्पदां च । वाचं देवा उपजीवन्ति विश्वे । वाचं देवा उपजीवन्ति विश्वे । वाचं गन्धर्वाः पशवो मनुष्याः । वाचि_इमा विश्वा भुवनान्य् अर्पिता ।
VERSE: 5 { 2.8.8.5} सा नो हवं जुषताम् इन्द्रपत्नी । वाग् अक्षरं प्रथमजा ऋतस्य । वेदानां माता_अमृतस्य नाभिः । सा नो जुषाणो ऽपयज्ञम् आगात् । अवन्ती देवी सुहवा मे अस्तु । याम् ऋषयो मन्त्रकृतो मनीषिणः । अन्वैच्छन् देवास् तपसा श्रमेण । तां देवीं वाचꣳ हविषा यजामहे । सा नो दधातु सुकृतस्य लोके । चत्वारि वाक् परिमिता पदानि ।
VERSE: 6 { 2.8.8.6} तानि विदुर् ब्राह्मणा ये मनीषिणः । गुहा त्रीणि निहिता न_इङ्गयन्ति । तुरीयं वाचो मनुष्या वदन्ति । श्रद्धया_अग्निः समिध्यते । श्रद्धया विन्दते {ड्युमोण्ट हूयते} हविः । श्रद्धां भगस्य मूर्धनि । वचसा_आवेदयामसि । प्रियꣳ श्रद्धे ददतः । प्रियꣳ श्रद्धे दिदासतः । प्रियं भोजेषु यज्वसु ।
VERSE: 7 { 2.8.8.7} इदं म उदितं कृधि । यथा देवा असुरेषु । श्रद्धाम् उग्रेषु चक्रिरे । एवं भोजेषु यज्वसु । अस्माकम् उदितं कृधि । श्रद्धां देवा {ड्युमोण्ट देवा} यजमानाः । वायुगोपा उपासते । श्रद्धाꣳ हृदय्यया_आकूत्या । श्रद्धया हूयते हविः {ड्युमोण्ट विन्दते वसु ?} । 0 श्रद्धां प्रातर् हवामहे ।
VERSE: 8 { 2.8.8.8} श्रद्धां मध्यंदिनं परि । श्रद्धाꣳ सूर्यस्य निम्रुचि । श्रद्धे श्रद्धापय_इह मा । श्रद्धा देवान् अधिवस्ते । श्रद्धा विश्वम् इदं जगत् । श्रद्धां { श्रद्धा} कामस्य मातरम् । हविषा वर्धयामसि । ब्रह्म जज्ञानं प्रथमं पुरस्तात् । वि सीमतः सुरुचो वेन आवः । स बुध्निया उपमा अस्य विष्ठाः ।
VERSE: 9 { 2.8.8.9} सतश् च योनिम् असतश् च विवः । पिता विराजाम् ऋषभो रयीणाम् । अन्तरिक्षं विश्वरूप आविवेश । तम् अर्कैर् अभ्यर्चन्ति वह्स्áम् । ब्रह्म सन्तं ब्रह्मणा वर्धयन्तः । ब्रह्म देवान् अजनयत् । ब्रह्म विश्वम् इदं जगत् । ब्रह्मणः क्षत्रं निर्मितम् । ब्रह्म ब्राह्मण आत्मना । 0 अन्तर् अस्मिन्न् इमे लोकाः ।
VERSE: 10 { 2.8.8.10} अन्तर् विश्वम् इदं जगत् । ब्रह्म_एव भूतानां ज्येष्ठम् । तेन को ऽर्हति स्पर्धितुम् । ब्रह्मन् देवास् त्रयस्त्रिꣳशत् । ब्रह्मन्न् इन्द्रप्रजापती । ब्रह्मन् ह विश्वा भूतानि । नावि_इव_अन्तः समाहिता । चतस्र आशाः प्रचरन्त्व् अग्नयः । इमं नो यज्ञं नयतु प्रजानन् । घृतं पिन्वन्न् अजरं सुवीरम् ।
VERSE: 11 { 2.8.8.11} ब्रह्म समिद् भवत्य् आहुतीनाम् । आ गावो अग्मन्न् उत भद्रम् अक्रन् । सीदन्तु गोष्ठे रणयन्त्व् अस्मे । प्रजावतीः पुरुरूपा इह स्युः । इन्द्राय पूर्वीर् उषसो दुहानाः । इन्द्रो यज्वने पृणते च शिक्षति । उप_इद् ददाति न स्वं मुषायति । भूयो_भूयो रयिम् इद् अस्य वर्धयन् । अभिन्ने खिल्ले निदधाति देवयुम् । न ता नशन्ति, न ता अर्वा, ।
VERSE: 12 { 2.8.8.12} गावो भगो गाव इन्द्रो मे अच्छात् {ड्युमोण्ट अच्छान्}, । गावः सोमस्य प्रथमस्य भक्षः । इमा या गावः स जनास इन्द्रः । इच्छामि_इद् धृदा मनसा चिद् इन्द्रम् । यूयं गावो मेदयथा कृशं चित् । अश्ल्īलं {ड्युमोण्ट अश्रीरं} चित् कृणुथा सुप्रतीकम् । भद्रं गृहं कृणुथ भद्रवाचः । बृहद् वो वय उच्यते सभासु । प्रजावतीः सूयवसꣳ रिशन्तीः {आनंदा. रुशन्तीः} । शुद्धा अप सुप्रपाणे पिबन्तीः । मा वः स्तेन ईशत मा_अघशꣳसः । परि वो हेती रुद्रस्य वृञ्ज्यात् {ड्युमोण्ट वृज्याः} । उप_इदम् उपपर्चनम् । आसु गोषु_उपपृच्यताम् । उप_ ऋषभस्य रेतसि । उप_इन्द्र तव वीर्ये ।
अनुवाक 9 VERSE: 1 { 2.8.9.1} ता सूर्याचन्द्रमसा विश्वभृत्तमा {ड्युमोण्ट ।} महत् । तेजो वसुमद् राजतो दिवि । सामात्माना चरतः सामचारिणा । ययोर् व्रतं न ममे जातु देवयोः । उभाव् अन्तौ परियात अर्म्या {ड्युमोण्ट ऊर्म्या?[सिच्.]} । दिवो न रश्मीꣳस् तनुतो व्य् अर्णवे । उभा भुवन्ती भुवना कविक्रतू । सूर्या न चन्द्रा चरतो हतामती । पती द्युमद् विश्वविदा उभा दिवः । सूर्या उभा चन्द्रमसा विचक्षणा ।
VERSE: 2 { 2.8.9.2} विश्ववारा विरिवो_भा वरेण्या {ड्युमोण्ट वरेण्यौ} । ता नो ऽवतं मतिमन्ता महिव्रता । विश्ववपरी प्रतरणा तरन्ता । सुवर्विदा दृशये भूरिरश्मी । सूर्या हि चन्द्रा वसु त्वेष दर्शता । मनस्विना_उभा_अनुचरतो नु सं दिवम् । अस्य श्रवो नद्यः सप्त बिभ्रति । द्यावाक्षामा पृथिवी दर्शतं वपुः । अस्मे सूर्याचन्द्रमसोभिचक्षे । श्रद्धे कम् इन्द्र चरतो विचर्तुरम् ।
VERSE: 3 { 2.8.9.3} पूर्वापरं चरतो मायया_एतौ । शिशू क्रीडन्तौ परियातो अध्वरम् । विश्वान्य् अन्यो भुवना_अभिचष्टे । ऋतून् अन्यो विदधज् जायते पुनः । हिरण्यवर्णाः शुचयः पावका, यासाꣳ राजा, । यासां देवाः, शिवेन मा चक्षुषा पश्यत, । आपो भद्रा, आद् इत् पश्यामि, । न_असद् आसीन् नो सद् आसीत् तदानीम् । न_आसीद् रजो नो व्योम_अपरो यत् । किम् आवरीवः कुह कस्य शर्मन् ।
VERSE: 4 { 2.8.9.4} अम्भः किम् आसीद् गहनं गभीरम् । न मृत्युर् अमृतं तर्हि {ड्युमोण्ट न मृत्युर् आसीद् अमृतम् न तर्हि,} न { हः । हेरे} रात्रिया अह्न आसीत् प्रकेतः । आनीद् अवातꣳ स्वधया तद् एकम् । तस्माद् ध_अन्यं न परः किं चन_आस । तम आसीत् तमसा गूढम् अग्रे {ड्युमोण्ट पुत्स् "," हेरे} प्रकेतम् {ड्युमोण्ट अप्रकेतं} । सलिलꣳ सर्वम् आ इदम् । तुच्छेनाभ्व् {ड्युमोण्ट तुच्छेन भ्व्} अपिहितं यद् आसीत् । तमसस् {ड्युमोण्ट तपसस्} तन् महिनाऽजायत_एकम् । कामस् तद् अग्रे सम् अवर्तत_अधि ।
VERSE: 5 { 2.8.9.5} मनसो रेतः प्रथमं यद् आसीत् । सतो बन्धुम् असति निरविन्दन् । हृदि प्रतीष्या कवयो मनीषा । तिरश्चीनो विततो रश्मिर् एषाम् । अधः स्विद् {आनंदा. अधस्विद्} आसी3द् उपरि स्विद् आसी3त् । रेतोधा आसन् महिमान आसन् । स्वधा अवस्तात् प्रयतिः परस्तात् । को अद्धा वेद क इह प्रवोचत् । कुत आजाता कुत इयं विसृष्टिः । अर्वाग् देवा अस्य विसर्जनाय {ड्युमोण्ट विसर्जनेन} ।
VERSE: 6 { 2.8.9.6} अथा को वेद यत आबभूव । इयं विसृष्टिर् यत आबभूव । यदि वा दधे यदि वा न । यो अस्या_अध्यक्षः परमे व्योमन् । सो अङ्ग वेद यदि वा न वेद । किꣳ स्विद् वनं क उ स वृक्ष आसीत् । यतो द्यावापृथिवी निष्टतक्षुः । मनीषिणो मनसा पृच्छत_इद् उ तत् । यद् अध्यतिष्ठद् भुवनानि धारयन् । ब्रह्म वनं ब्रह्म स वृक्ष आसीत् ।
VERSE: 7 { 2.8.9.7} यतो द्यावापृथिवी निष्टतक्षुः । मनीषिणो मनसा विब्रवीमि वः । ब्रह्मा_अध्यतिष्ठद् भुवनानि धारयन् । प्रातर् अग्निं प्रातर् इन्द्रꣳ हवामहे । प्रातर् मित्रावरुणा प्रातर् अश्विना । प्रातर् भगं पूषणं ब्रह्मणस्पतिम् । प्रातः सोमम् उत रुद्रꣳ हुवेम । प्रातर् जितं भगम् उग्रꣳ हुवेम । वयं पुत्रम् अदितेर् यो विधर्ता । आध्रश् चिद् यं मन्यमानस् तुरश् चित् ।
VERSE: 8 { 2.8.9.8} राजा चिद् यं भगं भक्षि_इत्य् आह । भग प्रणेतर् भग सत्यराधः । भग_इमां धियम् उदव ददन् नः । भग प्र णो जनय गोभिर् अश्वैः । भग प्र नृभिर् नृवन्तः स्याम । उत_इदानीं भगवन्तः स्याम । उत प्रपित्व उत मध्ये अह्नाम् । उत_उदिता मघवन्त् सूर्यस्य । वयं देवानाꣳ सुमतौ स्याम । भग एव भगवाꣳ अस्तु देवाः ।
VERSE: 9 { 2.8.9.9} तेन वयं भगवन्तः स्याम । तं त्वा भग सर्व इत्_ जोहवीमि {ड्युमोण्ट जोहवीति} । स नो भग पुर एता भव_इह । सम् अध्वराय_उषसो नमन्त । दधिक्रावा_इव शुचये पदाय । अर्वाचीनं वसुविदं भगं नः । रथम् इव_अश्वा वाजिन आवहन्तु । अश्वावतीर् गोमतीर् न उषासः । वीरवतीः सदम् उच्छन्तु भद्राः । घृतं दुहाना विश्वतः प्रपीनाः । यूयं पात स्वस्तिभिः सदा नः ।
प्रपाठक: 1 अनुवाक 1 VERSE: 1 { 3.1.1.1} अग्निर् नः पातु कृत्तिकाः । नक्षत्रं देवम् इन्द्रियम् । इदम् आसां विचक्षणम् । हविर् आसं जुहोतन । यस्य भान्ति रश्मयो यस्य केतवः । यस्य_इमा विश्वा भुवनानि सर्वा । स कृत्तिकाभिर् अभि संवसानः । अग्निर् नो देवः सुविते दधातु । प्रजापते रोहिणी वेतु पत्नी । विश्वरूपा बृहती चित्रभानुः ।
VERSE: 2 { 3.1.1.2} सा नो यज्ञस्य सुविते दधातु । यथा जीवेम शरदः सवीराः । रोहिणी देव्य् उदगात् पुरस्तात् । विश्वा रूपाणि प्रतिमोदमाना । प्रजापतिꣳ हविषा वर्धयन्ती । प्रिया देवानाम् उपयातु यज्ञम् । सोमो राजा मृगशीर्षेण आगन्न् । शिवं नक्षत्रं प्रियम् अस्य धाम । आप्यायमानो बहुधा जनेषु । रेतः प्रजां यजमाने दधातु ।
VERSE: 3 { 3.1.1.3} यत् ते नक्षत्रं मृगशीर्षम् अस्ति । प्रियꣳ राजन् प्रियतमं प्रियाणाम् । तस्मै ते सोम हविषा विधेम । शं न एधि द्विपदे शं चतुष्पदे । _ आर्द्रया रुद्रः प्रथमान एति । श्रेष्ठो देवानां पतिर् अघ्नियानाम् । नक्षत्रम् अस्य हविषा विधेम । मा नः प्रजाꣳ रीरिषन् मा_उत वीरान् । हेती रुद्रस्य परि णो वृणक्तु । आर्द्रा नक्षत्रं जुषताꣳ हविर् नः ।
VERSE: 4 { 3.1.1.4} प्रमुञ्चमानौ दुरितानि विश्वा । अप_अघशꣳसं नुदताम् अरातिम् । पुनर् नो देव्य् अदितिः स्पृणोतु । पुनर्वसू नः पुनर् एतां यज्ञम् । पुनर् नो देवा अभियन्तु सर्वे । पुनः_पुनर् वो हविषा यजामः । एवा न {ड्युमोण्ट एवा न} देव्य् अदितिर् अनर्वा । विश्वस्य भर्त्री जगतः प्रतिष्ठा । पुनर्वसू हविषा वर्धयन्ती । प्रियं देवानाम् अप्येतु पाथः ।
VERSE: 5 { 3.1.1.5} बृहस्पतिः प्रथमं जायमानः । तिष्यं नक्षत्रम् अभि संबभूव । श्रेष्ठो देवानां पृतनासु जिष्णुः । दिशो ऽनु सर्वा अभयं नो अस्तु । तिष्यः पुरस्ताद् उत मध्यतो नः । बृहस्पतिर् नः परिपातु पश्चात् । बाधेतां द्वेषो अभयं कृणुताम् । सुवीर्यस्य पतयः स्याम । इदꣳ सर्पेभ्यो हविर् अस्तु जुष्टम् । आश्रेषा येषाम् अनुयन्ति चेतः ।
VERSE: 6 { 3.1.1.6} ये अन्तरिक्षं पृथिवीं क्षियन्ति । ते नः सर्पासो हवम् आगमिष्ठाः । ये रोचने सूर्यस्य_अपि सर्पाः । ये दिवं देवीम् अनु संचरन्ति । येषाम् आश्रेषा अनुयन्ति कामम् । तेभ्यः सर्पेभ्यो मधुमत्_ जुहोमि । उपहूताः पितरो ये मघासु । मनोजवसः सुकृतः सुकृत्याः । ते नो नक्षत्रे हवम् आगमिष्ठाः । स्वधाभिर् यज्ञं प्रयतं जुषन्ताम् ।
VERSE: 7 { 3.1.1.7} ये अग्निदग्धा ये ऽनाग्निदग्धाः । ये ऽमुं लोकं पितरः क्षियन्ति । याꣳश् च विद्म याꣳ उ च न प्रविद्म । मघासु यज्ञꣳ सुकृतं जुषन्ताम् । गवां पतिः फल्गुनीनाम् असि त्वम् । तद् अर्यमन् वरुण मित्र चारु । तं त्वा वयꣳ सनितारꣳ सनीनाम् । जीवा जीवन्तम् उप संविशेम । येन_इमा विश्वा भुवनानि संजिता । यस्य देवा अनुसंयन्ति चेतः ।
VERSE: 8 { 3.1.1.8} अर्यमा राजा_अजरस् तुविष्मान् । फल्गुनीनाम् ऋषभो रोरवीति । श्रेष्ठो देवानां भगवो भग_असि । तत् त्वा विदुः फल्गुनीस् तस्य वित्तात् । अस्मभ्यं क्षत्रम् अजरꣳ सुवीर्यम् । गोमद् अश्ववद् उप संनुद_इह । भगो ह दाता भग इत् प्रदाता । भगो देवीः फल्गुनीर् आविवेश । भगस्य_इत् तं प्रसवं गमेम । यत्र देवैः सधमादं मदेम ।
VERSE: 9 { 3.1.1.9} आयातु देवः सविता_उपयातु । हिरण्ययेन सुवृता रथेन । वहन् हस्तꣳ सुभगं विद्मनापसम् । प्रयच्छन्तं पपुरिं पुण्यम् अच्छ । हस्तः प्रयच्छत्व् अमृतं वसीयः । दक्षिणेन प्रतिगृभ्णीम एनत् । दातारम् अद्य सविता विदेय । यो नो हस्ताय प्रसुवाति यज्ञम् । त्वष्टा नक्षत्रम् अभ्येति चित्राम् । सुभꣳससं युवतिꣳ रोचमानाम् ।
VERSE: 10 { 3.1.1.10} निवेशयन्न् अमृतान् मर्त्याꣳश् च । रूपाणि पिꣳशन् भुवनानि विश्वा । तन् नस् त्वष्टा तद् उ चित्रा विचष्टाम् । तन् नक्षत्रं भूरिदा अस्तु मह्यम् । तन् नः प्रजां वीरवतीꣳ सनोतु । गोभिर् नो अश्वैः समनक्तु यज्ञम् । वायुर् नक्षत्रम् अभ्येति निष्ट्याम् । तिग्मशृङ्गो वृषभो रोरुवाणः । समीरयन् भुवना मातरिश्वा । अप द्वेषाꣳसि नुदताम् अरातीः ।
VERSE: 11 { 3.1.1.11} तन् नो वायुस् तद् उ निष्ट्या शृणोतु । तन् नक्षत्त्रं भूरिदा अस्तु मह्यम् । तन् नो देवासो अनुजानन्तु कामम् । यथा तरेम दुरितानि विश्वा । दूरम् अस्मत्_शत्रवो यन्तु भीताः । तद् इन्द्राग्नी कृणुतां तद् विशाखे । तन् नो देवा अनुमदन्तु यज्ञम् । पश्चात् पुरस्ताद् अभयं नो अस्तु । नक्षत्राणाम् अधिपत्नी विशाखे । श्रेष्ठाव् इन्द्राग्नी भुवनस्य गोपौ ।
VERSE: 12 { 3.1.1.12} विषूचः शत्रून् अपबाधमानौ । अप क्षुधं नुदताम् अरातिम् । पूर्णा पश्चाद् उत पूर्णा पुरस्तात् । उत्_मध्यतः पौर्णमासी जिगाय । तस्यां देवा अधि संवसन्तः । उत्तमे नाक इह मादयन्ताम् । पृथ्वी सुवर्चा युवतिः सजोषाः । पौर्णमास्य् उदगात्_शोभमाना । आप्याययन्ती दुरितानि विश्वा । उरुं दुहां {ड्युमोण्ट दुहां} यजमानाय यज्ञम् ।
अनुवाक 2 VERSE: 1 { 3.1.2.1} ऋध्यास्म हव्यैर् नमसोपसद्य । मित्रं देवं मित्रधेयं नो अस्तु । अनूराधान् हविषा वर्धयन्तः । शतं जीवेम शरदः सवीराः । चित्रं नक्षत्रम् उदगात् पुरस्तात् । अनूराधास इति यद् वदन्ति । तन् मित्र एति पथिभिर् देवयानैः । हिरण्ययैर् विततैर् अन्तरिक्षे । इन्द्रो ज्येष्ठाम् अनु नक्षत्रम् एति । यस्मिन् वृत्रं वृत्रतूर्ये ततार ।
VERSE: 2 { 3.1.2.2} तस्मिन् वयम् अमृतं दुहानाः । क्षुधं तरेम दुरितिं दुरिष्टिम् । पुरन्दराय वृषभाय धृष्णवे । अषाढाय सहमानाय मीढुषे । इन्द्राय ज्येष्ठा मधुमद् दुहाना । उरुं कृणोतु यजमानाय लोकम् । मूलं प्रजां वीरवतीं विदेय । पराच्य् एतु निर्ऋतिः पराचा । गोभिर् नक्षत्रं पशुभिः समक्तम् । अहर् भूयाद् यजमानाय मह्यम् ।
VERSE: 3 { 3.1.2.3} अहर् नो अद्य सुविते दधातु । मूलं नक्षत्रम् इति यद् वदन्ति । पराचीं वाचा निर्ऋतिं नुदामि । शिवं प्रजायै शिवम् अस्तु मह्यम् । या दिव्या आपः पयसा संबभूवुः । या अन्तरिक्ष उत पार्थिवीर् याः । यासाम् अषाढा अनुयन्ति कामम् । ता न आपः शꣳ स्योना भवन्तु । याश् च कूप्या याश् च नाद्याः समुद्रियाः । याश् च वैशन्तीर् उत प्रासचीर् याः ।
VERSE: 4 { 3.1.2.4} यासाम् अषाढा मधु भक्षयन्ति । ता न आपः शꣳ स्योना भवन्तु । तन् नो विश्वे उपशृण्वन्तु देवाः । तद् अषाढा अभि संयन्तु यज्ञम् । तन् नक्षत्रं प्रथतां पशुभ्यः । कृषिर् वृष्टिर् यजमानाय कल्पताम् । शुभ्राः कन्या युवतयः सुपेशसः । कर्मकृतः सुकृतो वीर्यावतीः । विश्वान् देवान् हविषा वर्धयन्तीः । अषाढाः कामम् उपयान्तु यज्ञम् ।
VERSE: 5 { 3.1.2.5} यस्मिन् ब्रह्माभ्यजयत् सर्वम् एतत् । अमुं च लोकम् इदमू च सर्वम् । तन् नो नक्षत्रम् अभिजिद् विजित्य । श्रियं दधात्व् अहृणीयमानम् । उभौ लोकौ ब्रह्मणा संजितेमौ । तन् नो नक्षत्रम् अभिजिद् विचष्टाम् । तस्मिन् वयं पृतनाः संजयेम । तं नो देवासो अनुजानन्तु कामम् । शृण्वन्ति श्रोणाम् अमृतस्य गोपाम् । पुण्याम् अस्या उपशृणोमि वाचम् ।
VERSE: 6 { 3.1.2.6} महीं देवीं विष्णुपत्नीम् अजूर्याम् । प्रतीचीम् एनाꣳ हविषा यजामः । त्रेधा विष्णुर् उरुगायो विचक्रमे । महीं दिवं पृथिवीम् अन्तरिक्षम् । तत्_श्रोणा_एति श्रव इच्छमाना । पुण्यꣳ श्लोकं यजमानाय कृण्वती । अष्टौ देवा वसवः सोम्यासः । चतस्रो देवीर् अजराः श्रविष्ठाः । ते यज्ञं पान्तु रजसः परस्तात् । संवत्सरीणम् अमृतꣳ स्वस्ति ।
VERSE: 7 { 3.1.2.7} यज्ञं नः पान्तु वसवः पुरस्तात् । दक्षिणतो ऽभियन्तु श्रविष्ठाः । पुण्यं नक्षत्रम् अभि संविशाम । मा नो अरातिर् अघशꣳसा_आगन्न् । क्षत्रस्य राजा वरुणो ऽधिराजः । नक्षत्राणाꣳ शतभिषग् वसिष्ठः । तौ देवेभ्यः कृणुतो दीर्घम् आयुः । ऽ शतꣳ सहस्रा भेषजानि धत्तः । यज्ञं नो राजा वरुण उपयातु । तन् नो विश्वे अभि संयन्तु देवाः ।
VERSE: 8 { 3.1.2.8} तन् नो नक्षत्रꣳ शतभिषग् जुषाणम् { शतभिग्जुषाणम्} । दीर्घम् आयुः प्रतिरद् भेषजानि । अज एकपाद् उदगात् पुरस्तात् । विश्वा भूतानि प्रतिमोदमानः । तस्य देवाः प्रसवं यन्ति सर्वे । प्रोष्ठपदासो अमृतस्य गोपाः । विभ्राजमानः समिधान उग्रः । आ_अन्तरिक्षम् अरुहद् अगं द्याम् । तꣳ सूर्यं देवम् अजम् एकपादम् । प्रोष्ठपदासो अनुयन्ति सर्वे ।
VERSE: 9 { 3.1.2.9} अहिर् बुध्नियः प्रथमान एति । श्रेष्ठो देवानाम् उत मानुषाणाम् । तं ब्राह्मणाः सोमपाः सोम्यासः । प्रोष्ठपदासो अभिरक्षन्ति सर्वे । चत्वार एकम् अभि कर्म देवाः । प्रोष्ठपदास इति यान् वदन्ति । ते बुध्नियं परिषद्यꣳ स्तुवन्तः । अहिꣳ रक्षन्ति नमसोपसद्य । पूषा रेवत्य् अन्वेति पन्थाम् । पुष्टिपती पशुपा वाजबस्त्यौ ।
VERSE: 10 { 3.1.2.10} इमानि हव्या प्रयता जुषाणा । सुगैर् नो यानैर् उपयातां यज्ञम् । क्षुद्रान् पशून् रक्षतु रेवती नः । गावो नो अश्वाꣳ अन्वेतु पूषा । अन्नꣳ रक्षन्तौ बहुधा विरूपम् । वाजꣳ सनुतां यजमानाय यज्ञम् । तद् अश्विनाव् अश्वयुजा_उपयाताम् । शुभं गमिष्ठौ सुयमेभिर् अश्वैः । स्वं नक्षत्रꣳ हविषा यजन्तौ । मध्वा संपृक्तौ यजुषा समक्तौ ।
VERSE: 11 { 3.1.2.11} यौ देवानां भिषजौ हव्यवाहौ । विश्वस्य दूताव् अमृतस्य गोपौ । तौ नक्षत्रं जुजुषाणा_उपयाताम् । नमो ऽश्विभ्यां कृणुमो ऽश्वयुग्भ्याम् । अप पाप्मानं भरणीर् भरन्तु । तद् यमो राजा भगवान् विचष्टाम् । लोकस्य राजा महतो महान् हि । सुगं नः पन्थाम् अभयं कृणोतु । यस्मिन् नक्षत्रे यम एति राजा । यस्मिन्न् एनम् अभ्यषिञ्चन्त देवाः । तद् अस्य चित्रꣳ हविषा यजाम । अप पाप्मानं भरणीर् भरन्तु । निवेशनी यत् ते देवा अदधुः ।
अनुवाक 3 VERSE: 1 { 3.1.3.1} नवो_नवो भवति जायमानो {तै.सं.2.4.14.} यम् आदित्या अꣳशुम् आप्याययन्ति {तै.सं.2.4.14.} । ये विरूपे समनसा संव्ययन्ती । समानं तन्तुं परिता तनोत । विभू प्रभू अनुभू विश्वतो हुवे । ते नो नक्षत्रे हवम् आगमेतम् । वयं देवी ब्रह्मणा संविदानाः । सुरत्नासो देववीतिं दधानाः । अहोरात्रे हविषा वर्धयन्तः । अति पाप्मानम् अतिमुक्त्या गमेम । प्रत्य् उव् अदृश्य् आयती (प्रत्युवदृश्यायती) ।
VERSE: 2 { 3.1.3.2} व्युच्छन्ती दुहिता दिवः । अपो मही वृणुते चक्षुषा । तमो ज्योतिष्कृणोति सूनरी । उद् उस्रियाः सचते सूर्यः । सचा उद्यन् नक्षत्रम् अर्चिमत् । तव_इद् उषो व्युषि सूर्यस्य च । सं भक्तेन गमेमहि । तन् नो नक्षत्रम् अर्चिमत् । भानुमत् तेज उच्चरत् । उप यज्ञम् इह_आगमत् ।
VERSE: 3 { 3.1.3.3} प्र नक्षत्राय देवाय । इन्द्राय_इन्दुꣳ हवामहे । स नः सविता सुवत् सनिम् । पुष्टिदां वीरवत्तमम् । उद् उ त्यं चित्रम् । अदितिर् न उरुष्यतु महीमू षु मातरम् । इदं विष्णुः प्र तद् विष्णुः । अग्निर् मूर्धा भुवः । अनु नो ऽद्य_अनुमतिर् अन्व् इद् अनुमते त्वम् । हव्यवाहꣳ स्विष्टम् ।
अनुवाक 4 VERSE: 1 { 3.1.4.1} अग्निर् वा अकामयत । अन्नादो देवानाꣳ स्याम् इति । स एतम् अग्नये कृत्तिकाभ्यः पुरोडाशम् अष्टाकपालं निरवपत् । ततो वै सो ऽन्नादो देवानाम् अभवत् । अग्निर् वै देवानाम् अन्नादः । यथा ह वा अग्निर् देवनाम् अन्नादः । एवꣳ ह वा एष मनुष्याणां भवति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । अग्नये स्वाहा कृत्तिकाभ्यः स्वाहा । अम्बायै स्वाहा दुलायै स्वाहा । नितत्न्य्áइ स्वाहा_अभ्रयन्त्यै स्वाहा । मेघयन्त्यै स्वाहा वर्षयन्त्यै स्वाहा । चुपुणीकायै स्वाहा_इति ।
VERSE: 2 { 3.1.4.2} प्रजापतिः प्रजा असृजत । ता अस्मात् सृष्टाः पराचीर् आयन्न् । तासाꣳ रोहिणीम् अभ्यध्यायत् । सो ऽकामयत । उप मा_आवर्तेत {,आनंदा. मा वर्तेत) । सम् एनया गच्छेय_इति । स एतं प्रजापतये रोहिण्यै चरुं निरवपत् । ततो वै सा तम् उपावर्तत । सम् एनया_अगच्छत { एनयाऽगच्छत} । उप ह वा एनं प्रियम् आवर्तते । सं प्रियेण गच्छते । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । प्रजापतये स्वाहा रोहिण्यै स्वाहा रोचमानायै स्वाहा प्रजाभ्यः स्वाहा_इति ।
VERSE: 3 { 3.1.4.3} सोमो वा अकामयत । ओषधीनाꣳ राज्यम् अभिजयेयम् इति । स एतꣳ सोमाय मृगशीर्षाय श्यामाकं चरुं पयसि निरवपत् । ततो वै स ओषधीनाꣳ राज्यम् अभ्यजयत् । समानानाꣳ ह वै राज्यम् अभिजयति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । सोमाय स्वाहा मृगशीर्षाय स्वाहा । इन्वकाभ्यः स्वाहा_ओषधीभ्यः स्वाहा । राज्याय स्वाहा_अभिजित्यै स्वाहा_इति ।
VERSE: 4 { 3.1.4.4} रुद्रो वा अकामयत । पशुमान्त् स्याम् इति । स एतꣳ रुद्राय_आर्द्रायै प्रैयंगवं { प्रैय्यङ्गवं} चरुं पयसि निरवपत् । ततो वै स पशुमान् अभवत् । पशुमान् ह वै भवति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । रुद्राय स्वाहा_आर्द्रायै स्वाहा । पिन्वमानायै स्वाहा पशुभ्यः स्वाहा_इति ।
VERSE: 5 { 3.1.4.5} ऋक्षा वा इयम् अलोमका_आसीत् । सोकामयत । ओषधीभिर् वनस्पतिभिः प्रजायेय_इति । स_एतम् अदित्यै पुनर्वसुभ्यां चरुं निरवपत् । ततो वा इयम् ओषधीभिर् वनस्पतिभिः प्राजायत । प्रजायते ह वै प्रजया पशुभिः । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति अदित्यै स्वाहा पुनर्वसुभ्याम् {,आनंदा. ।} स्वाहा_आभूत्यै स्वाहा प्रजात्यै स्वाहा_इति ।
VERSE: 6 { 3.1.4.6} बृहस्पतिर् वा अकामयत । ब्रह्मवर्चसी स्याम् इति । स एतं बृहस्पतये तिष्याय नैवारं चरुं पयसि निरवपत् । ततो वै स ब्रह्मवर्चस्य् अभवत् । ब्रह्मवर्चसी ह वै भवति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । बृहस्पतये स्वाहा तिष्याय स्वाहा । ब्रह्मवर्चसाय स्वाहा_इति ।
VERSE: 7 { 3.1.4.7} देवासुराः संयत्ता आसन्न् । ते देवाः सर्पेभ्य आश्रेषाभ्य आज्ये करम्भं निरवपन्न् । तन् एताभिर् एव देवताभिर् उपानयन् । एताभिर् ह वै देवताभिर् द्विषन्तं भ्रातृव्यम् उपनयति । य एतेन हविषा यजते । य उ च_एनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । सर्पेभ्यः स्वाहा ऽऽश्रेषाभ्यः स्वाहा । दन्दशूकेभ्यः स्वाहा_इति ।
VERSE: 8 { 3.1.4.8} पितरो वा अकामयन्त । पितृलोक ऋध्नुयाम_इति । त एतं पितृभ्यो मघाभ्यः पुरोडाशꣳ षट्कपालं निरवपन्न् । ततो वै ते पितृलोक आर्ध्नुवन् । पितृलोके ह वा ऋध्नोति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । पितृभ्यः स्वाहा मघाभ्यः {,आनंदा. ।} स्वाहा_अनघाभ्यः स्वाहा_अगदाभ्यः {,आनंदा. ।} स्वाहा_अरुन्धतीभ्यः स्वाहा_इति ।
VERSE: 9 { 3.1.4.9} अर्यमा वा अकामयत । पशुमान्त् स्याम् इति । स एतम् अर्यम्णे फल्गुनीभ्यां चरुं निरवपत् । ततो वै स पशुमान् अभवत् । पशुमान् ह वै भवति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । अर्यम्णे स्वाहा फल्गुनीभ्याꣳ स्वाहा । पशुभ्यः स्वाहा_इति ।
VERSE: 10 { 3.1.4.10} भगो वा अकामयत । भगी श्रेष्ठी देवानाꣳ स्याम् इति । स एतं भगाय फल्गुनीभ्यां चरुं निरवपत् । ततो वै स भगी श्रेष्ठी देवानाम् अभवत् । भगी ह वै श्रेष्ठी समानानां भवति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । भगाय स्वाहा फल्गुनीभ्याꣳ स्वाहा । श्रेष्ठ्याय स्वाहा_इति ।
VERSE: 11 { 3.1.4.11} सविता वा अकामयत श्रन् मे देवा दधीरन्न् । सविता स्याम् इति । स एतꣳ सवित्रे हस्ताय पुरोडाशं द्वादशकपालं निरवपद् आशूनां व्रीहीणाम् । ततो वै तस्मै श्रद् देवा अदधत । सविता_अभवत् । श्रद्ध वा अस्मै मनुष्या दधते । सविता समानानां भवति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । सवित्रे स्वाहा हस्ताय {,आनंदा. ।} स्वाहा ददते {ड्युमोण्ट ददते} स्वाहा पृणते {,आनंदा. ।} स्वाहा प्रयच्छते स्वाहा प्रतिगृभ्णते स्वाहा_इति ।
VERSE: 12 { 3.1.4.12} त्वष्टा वा अकामयत । चित्रं प्रजां विन्देय_इति । स एतं त्वष्ट्रे चित्रायै पुरोडाशम् अष्टाकपालं निरवपत् । ततो वै स चित्रं प्रजाम् अविन्दत । चित्रꣳ ह वै प्रजां विन्दते । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । त्वष्ट्रे स्वाहा चित्रायै स्वाहा । चैत्राय स्वाहा प्रजायै स्वाहा_इति ।
VERSE: 13 { 3.1.4.13} वायुर् वा अकामयत । कामचारम् एषु लोकेष्व् अभिजयेयम् इति । स एतद् वायवे निष्ट्यायै गृष्ट्यै दुग्धं पयो निरवपत् । ततो वै स कामचारम् एषु लोकेष्व् अभ्यजयत् । कामचारꣳ ह वा एषु लोकेष्व् अभिजयति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । वायवे स्वाहा निष्ट्यायै स्वाहा । कामचाराय स्वाहा_अभिजित्यै स्वाहा_इति ।
VERSE: 14 { 3.1.4.14} इन्द्राग्नी वा अकामयेताम् । श्रेष्ठ्यं देवानाम् अभिजयेव_इति । ताव् एतम् इन्द्राग्निभ्यां विशाखाभ्यां पुरोडाशम् एकादशकपालं निरवपताम् ततो वै तौ श्रेष्ठ्यं देवानाम् अभ्यजयताम् । श्रेष्ठ्यꣳ ह वै समानानाम् अभिजयति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । इन्द्राग्निभ्याꣳ स्वाहा विशाखाभ्याꣳ स्वाहा । श्रेष्ठ्याय स्वाहा_अभिजित्यै स्वाहा_इति ।
VERSE: 15 { 3.1.4.15} अथ_एतत् पौर्णमास्या आज्यं निर्वपति । कामो वै पौर्णमासी । काम आज्यम् । कामेन_एव कामꣳ समर्धयति । क्षिप्रम् एनꣳ स काम उपनमति । येन कामेन यजते । सो ऽत्र जुहोति । पौर्णमास्यै स्वाहा कामाय स्वाहा_आगत्यै स्वाहा_इति ।
अनुवाक 5 VERSE: 1 { 3.1.5.1} मित्रो वा अकामयत । मित्रधेयम् एषु लोकेष्व् अभिजयेयम् इति । स एतं मित्राय_अनूराधेभ्यश् चरुं निरवपत् । ततो वै स मित्रधेयम् एषु लोकेष्व् अभ्यजयत् । मित्रधेयꣳ ह वा एषु लोकेष्व् अभिजयति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । मित्राय स्वाहा_अनूराधेभ्यः स्वाहा । मित्रधेयाय स्वाहा_अभिजित्यै स्वाहा_इति ।
VERSE: 2 { 3.1.5.2} इन्द्रो वा अकामयत । ज्यैष्ठ्यं देवानाम् अभिजयेयम् इति । स एतम् इन्द्राय ज्येष्ठायै पुरोडाशम् एकादशकपालं निरवपन् महाव्रीहीणाम् । ततो वै स ज्यैष्ठ्यं देवानाम् अभ्यजयत् । ज्यैष्ठ्यꣳ ह वै समानानाम् अभिजयति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । इन्द्राय स्वाहा ज्येष्ठायै स्वाहा ज्यैष्ठ्याय स्वाहा_अभिजित्यै स्वाहा_इति ।
VERSE: 3 { 3.1.5.3} प्रजापतिर् वा अकामयत । मूलं प्रजां विन्देय_इति । स एतं प्रजापतये मूलाय चरुं निरवपत् । ततो वै स मूलं प्रजाम् अविन्दत । मूलꣳ ह वै प्रजां विन्दते । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । प्रजापतये स्वाहा मूलाय स्वाहा । प्रजायै स्वाहा_इति ।
VERSE: 4 { 3.1.5.4} आपो वा अकामयन्त । समुद्रं कामम् अभिजयेम_इति । ता एतम् अद्भ्यो ऽषाढाभ्यश् चरुं निरवपन्न् । ततो वै ताः समुद्रं कामम् अभ्यजयन् । समुद्रꣳ ह वै कामम् अभिजयति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । अद्भ्यः स्वाहा_अषाढाभ्यः स्वाहा । समुद्राय स्वाहा कामाय स्वाहा । अभिजित्यै स्वाहा_इति ।
VERSE: 5 { 3.1.5.5} विश्वे वै देवा अकामयन्त । अनपजय्यं जयेम_इति । त एतं विश्वेभ्यो देवेभ्यो ऽषाढाभ्यश् चरुं निरवपन् । ततो वै ते ऽनपजय्यम् अजयन्न् । अनपजय्यꣳ ह वै जयति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । विश्वेभ्यो देवेभ्यः स्वाहा_अषाढाभ्यः स्वाहा । अनपजय्याय स्वाहा जित्यै स्वाहा_इति ।
VERSE: 6 { 3.1.5.6} ब्रह्म वा अकामयत { अकामय} । ब्रह्मलोकम् अभिजयेयम् इति । तद् एतं ब्रह्मणे ऽभिजिते चरुं निरवपत् । ततो वै तद् ब्रह्मलोकम् अभ्यजयत् । ब्रह्मलोकꣳ ह वा अभिजयति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । ब्रह्मणे स्वाहा_अभिजिते स्वाहा । ब्रह्मलोकाय स्वाहा_अभिजित्यै स्वाहा_इति ।
VERSE: 7 { 3.1.5.7} विष्णुर् वा अकामयत । पुण्यꣳ श्लोकꣳ शृण्वीय । न मा पापी कीर्तिर् आगच्छेद् इति । स एतं विष्णवे श्रोणायै पुरोडाशं त्रिकपालं निरवपत् । ततो वै स पुण्यꣳ श्लोकम् अशृणुत । न_एनं पापी कीर्तिर् आगच्छत् । पुण्यꣳ ह वै श्लोकꣳ शृणुते । न_एनं पापी कीर्तिर् आगच्छति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । विष्णवे स्वाहा श्रोणायै स्वाहा । श्लोकाय स्वाहा श्रुताय स्वाहा_इति ।
VERSE: 8 { 3.1.5.8} वसवो वा अकामयन्त । अग्रं देवतानां परीयाम_इति । त एतं वसुभ्यः श्रविष्ठाभ्यः पुरोडाशम् अष्टाकपालं निरवपन् । ततो वै ते ऽग्रं देवतानां पर्यायन्न् । अग्रꣳ ह वै समानानां पर्येति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । वसुभ्यः स्वाहा श्रविष्ठाभ्यः स्वाहा । अग्राय स्वाहा परीत्यै स्वाहा_इति ।
VERSE: 9 { 3.1.5.9} इन्द्रो वा अकामयत । दृढो ऽशिथिलः स्याम् इति । स एतं वरुणाय शतभिषजे भेषजेभ्यः पुरोडाशं दशकपालं निरवपत् कृष्णानां व्रीहीणाम् । ततो वै स दृढो ऽशिथिलो ऽभवत् । दृढो ह वा अशिथिलो भवति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । वरुणाय स्वाहा शतभिषजे स्वाहा । भेषजेभ्यः स्वाहा_इति ।
VERSE: 10 { 3.1.5.10} अजो वा एकपाद् अकामयत । तेजस्वी ब्रह्मवर्चसी स्याम् इति । स एतम् अजाय_एकपदे प्रोष्ठपदेभ्यश् चरुं निरवपत् । ततो वै स तेजस्वी ब्रह्मवर्चस्य् अभवत् । तेजस्वी ह वै ब्रह्मवर्चसी भवति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । अजाय_एकपदे स्वाहा प्रोष्ठपदेभ्यः स्वाहा । तेजसे स्वाहा ब्रह्मवर्चसाय स्वाहा_इति ।
VERSE: 11 { 3.1.5.11} अहिर् वै बुध्नियो ऽकामयत । इमां प्रतिष्ठां विन्देय_इति । स एतम् अहये बुध्नियाय प्रोष्ठपदेभ्यः पुरोडाशं भूमिकपालं निरवपत् । ततो वै स इमां प्रतिष्ठाम् अविन्दत । इमाꣳ ह वै प्रतिष्ठां विन्दते । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । अहये बुध्नियाय स्वाहा प्रोष्ठपदेभ्यः स्वाहा । प्रतिष्ठायै स्वाहा_इति ।
VERSE: 12 { 3.1.5.12} पूषा वा अकामयत । पशुमान्त् स्याम् इति । स एतं पूष्णे रेवत्यै चरुं निरवपत् । ततो वै स पशुमान् अभवत् । पशुमान् ह वै भवति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । पूष्णे स्वाहा रेवत्यै स्वाहा । पशुभ्यः स्वाहा_इति ।
VERSE: 13 { 3.1.5.13} अश्विनौ वा अकामयेताम् । श्रोत्रस्विनाव् अबधिरौ स्याव_इति । तव् एतम् अश्विभ्याम् अश्वयुग्भ्यां पुरोडाशं द्विकपालं निरवपताम् । ततो वै तौ श्रोत्रस्विनाव् अबधिराव् अभवताम् । श्रोत्रस्वी ह वा अबधिरो भवति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । अश्विभ्याꣳ स्वाहा_अश्वयुग्भ्याꣳ स्वाहा । श्रोत्राय स्वाहा श्रुत्यै स्वाहा_इति ।
VERSE: 14 { 3.1.5.14} यमो वा अकामयत । पितृणाꣳ राज्यम् अभिजयेयम् इति । स एतं यमाया_अपभरणीभ्यश् चरुं निरवपत् । ततो वै स पितृणाꣳ राज्यम् अभ्यजयत् । समानानाꣳ ह वै राज्यम् अभिजयति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । यमाय स्वाहा_अपभरणीभ्यः स्वाहा । राज्याय स्वाहा_अभिजित्यै स्वाहा_इति ।
VERSE: 15 { 3.1.5.15} अथैतद् अमावास्याया आज्यं निर्वपति । कामो वा अमावास्या । काम आज्यम् । कामेन_एव कामꣳ समर्धयति । क्षिप्रम् एनꣳ स काम उपनमति । येन कामेन यजते । सो ऽत्र जुहोति । अमावास्यायै स्वाहा कामाय स्वाहा_आगत्यै स्वाहा_इति ।
अनुवाक 6 VERSE: 1 { 3.1.6.1} चन्द्रमा वा अकामयत । अहोरात्रान् अर्धमासान् मासान् ऋतून्त् संवत्सरम् आप्त्वा । चन्द्रमसः सायुज्यꣳ सलोकताम् आप्नुयाम् इति । स एतं चन्द्रमसे प्रतीदृश्यायै पुरोडाशं पञ्चदशकपालं निरवपत् । ततो वै सो ऽहोरात्रान् अर्धमासान् मासान् ऋतून्त् संवत्सरम् आप्त्वा । चन्द्रमसः सायुज्यꣳ सलोकताम् आप्नोत् । अहोरात्रान् ह वा अर्धमासान् मासान् ऋतून्त् संवत्सरम् आप्त्वा । चन्द्रमसः सायुज्यꣳ सलोकताम् आप्नोति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । चन्द्रमसे स्वाहा प्रतीदृश्यायै स्वाहा । अहोरात्रेभ्यः स्वाहा_अर्धमासेभ्यः स्वाहा । मासेभ्यः स्वाहा_ऋतुभ्यः स्वाहा । संवत्सराय स्वाहा_इति ।
VERSE: 2 { 3.1.6.2} अहोरात्रे वा अकामयेताम् । अत्य् अहोरात्रे मुच्येवहि । न नाव् अहोरात्रे आप्नुयाताम् इति । ते एतम् अहोरात्राभ्यां चरुं निरवपताम् । द्वयानां व्रीहीणाम् । शुक्लानां च कृष्णानां च । सवात्योर् दुग्धे । श्वेतायै च कृष्णायै च । ततो वै ते अत्य् अहोरात्रे अमुच्येते । न_एने अहोरात्रे आप्नुताम् । अति ह वा अहोरात्रे मुच्यते । न_एनम् अहोरात्रे आप्नुतः । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । अह्ने स्वाहा रात्रियै स्वाहा । अतिमुक्त्यै स्वाहा_इति ।
VERSE: 3 { 3.1.6.3} उषा वा अकामयत । प्रिया_आदित्यस्य सुभगा स्याम् इति । स_एतम् उषसे चरुं निरवपत् । ततो वै सा प्रिया_आदित्यस्य सुभगा_अभवत् । प्रियो ह वै समानानाꣳ सुभगो भवति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । उषसे स्वाहा व्युष्ट्यै स्वाहा । व्यूषुष्यै स्वाहा व्युच्छन्त्यै स्वाहा । व्युष्टायै स्वाहा_इति ।
VERSE: 4 { 3.1.6.4} अथ_एतस्मै नक्षत्राय चरुं निर्वपति । यथा त्वं देवानाम् असि । एवम् अहं मनुष्याणां भूयासम् इति । यथा ह वा एतद् देवानाम् । एवꣳ ह वा एष मनुष्याणां भवति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । नक्षत्राय स्वाहा_उदेष्यते स्वाहा । उद्यते स्वाहा_उदिताय स्वाहा । हरसे स्वाहा भरसे स्वाहा । भ्राजसे स्वाहा तेजसे स्वाहा । तपसे स्वाहा ब्रह्मवर्चसाय स्वाहा_इति ।
VERSE: 5 { 3.1.6.5} सूर्यो वा अकामयत । नक्षत्राणां प्रतिष्ठा स्याम् इति । स एतꣳ सूर्याय नक्षत्रेभ्यश् चरुं निरवपत् । ततो वै स नक्षत्राणां प्रतिष्ठा_अभवत् । प्रतिष्ठा ह वै समानानां भवति । य एतेन हविषा यजते । य उ चैनद् एवं वेद । सो ऽत्र जुहोति । सूर्याय स्वाहा नक्षत्रेभ्यः स्वाहा । प्रतिष्ठायै स्वाहा_इति ।
VERSE: 6 { 3.1.6.6} अथ_एतम् अदित्यै चरुं निर्वपति । इयं वा अदितिः । अस्याम् एव प्रतितिष्ठति । सो ऽत्र जुहोति । अदित्यै स्वाहा प्रतिष्ठायै स्वाहा_इति ।
VERSE: 7 { 3.1.6.7} अथ_एतं विष्णवे चरुं निर्वपति । यज्ञो वै विष्णुः । यज्ञ एव_अन्ततः प्रतितिष्ठति । सो ऽत्र जुहोति । विष्णवे स्वाहा यज्ञाय स्वाहा । प्रतिष्ठायै स्वाहा_इति ।
प्रपाठक: 2 अनुवाक 1 VERSE: 1 { 3.2.1.1} तृतीयस्याम् इतो दिवि सोम आसीत् । तं गायत्र्य् आहरत् । तस्य पर्णम् अच्छिद्यत । तत् पर्णो ऽभवत् । तत् पर्णस्य पर्णत्वम् । ब्रह्म वै पर्णः । यत् पर्णशाखया वत्सान् अपाकरोति । ब्रह्मणा_एवैनान् अपाकरोति । गायत्रो वै पर्णः । गायत्राः पशवः ।
VERSE: 2 { 3.2.1.2} तस्मात् त्रीणि_त्रीणि पर्णस्य पलाशानि । त्रिपदा गायत्री । यत् पर्णशाखया गाः प्रार्पयति । स्वया_एवैना देवतया प्रार्पयति । यं कामयेत_अपशुः स्याद् इति । अपर्णां तस्मै शुष्काग्राम् आहरेत् । अपशुर् एव भवति । यं कामयेत पशुमान्त् स्याद् इति । बहुपर्णां तस्मै बहुशाखाम् आहरेत् । पशुमन्तम् एवैनं करोति ।
VERSE: 3 { 3.2.1.3} यत् प्राचीम् आहरेत् । देवलोकम् अभिजयेत् । यद् उदीचीं मनुष्यलोकम् । प्राचीम् उदीचीम् आहरति । उभयोर् लोकयोर् अभिजित्यै । इषे त्वा_ऊर्जे त्वा_इत्य् आह । इषम् एव_ऊर्जं यजमाने दधाति । वायवः स्थ_इत्य् आह । वायुर् वा अन्तरिक्षस्य_अध्यक्षाः । अन्तरिक्षदेवत्याः खलु वै पशवः ।
VERSE: 4 { 3.2.1.4} वायव एवैनान् परिददाति । प्र वा एनान् एतद् आकरोति । यद् आह । वायवः स्थ_इत्य् उपायवः स्थ_इत्य् आह । यजमानाय_एव पशून् उपह्वयते । देवो वः सविता प्रार्पयत्व् इत्य् आह प्रसूत्यै । श्रेष्ठतमाय कर्मण इत्य् आह । यज्ञो हि श्रेष्ठतमं कर्म । तस्माद् एवम् आह । आप्यायध्वम् अघ्निया देवभागम् इत्य् आह ।
VERSE: 5 { 3.2.1.5} वत्सेभ्यश् च वा एताः पुरा मनुष्येभ्यश् च_आप्यायन्त । देवेभ्य एवैना इन्द्राय_आप्यायति । ऊर्जस्वतीः पयस्वतीर् इत्य् आह । ऊर्जꣳ हि पयः संभरन्ति । प्रजावतीर् अनमीवा अयक्ष्मा इत्य् आह प्रजात्यै । मा वः स्तेन {आनंदा. व स्तेन} ईशत मा_अघशꣳस इत्य् आह गुप्त्यै । रुद्रस्य हेतिः परि वो वृणक्त्व् इत्य् आह । रुद्राद् एवैनास् त्रायते । ध्रुवा अस्मिन् गोपतौ स्यात बह्वीर् इत्य् आह । ध्रुवा एवास्मिन् बह्वीः करोति ।
VERSE: 6 { 3.2.1.6} यजमानस्य पशून् पाहि_इत्य् आह । पशुनां गोपीथाय । तस्मात् सायं पशव उप समावर्तन्ते । अनधः सादयति । गर्भाणां धृत्या अप्रपादाय । तस्माद् गर्भाः प्रजानाम् अप्रपादुकाः । उपरि_इव निदधाति । उपरि_इव हि सुवर्गो लोकः । सुवर्गस्य लोकस्य समष्ट्यै ।
अनुवाक 2 VERSE: 1 { 3.2.2.1} देवस्य त्वा सवितुः प्रसव इत्य् अश्वपर्शुम् आदत्ते प्रसूत्यै । अश्विनोर् बाहुभ्याम् इत्य् आह । अश्विनौ हि देवानाम् अध्वर्यू आस्ताम् । पूष्णो हस्ताभ्याम् इत्य् आह यत्यै । यो वा ओषधीः पर्वशो वेद । न_एनाः स हिनस्ति । प्रजापतिर् वा ओषधीः पर्वशो वेद । स एना न हिनस्ति अश्वपर्श्वा बर्हिर् अच्छैति । प्राजापत्यो वा अश्वः सयोनित्वाय ।
VERSE: 2 { 3.2.2.2} ओषधीनाम् अहिꣳसायै । यज्ञस्य घोषद् असि_इत्य् आह । यजमान एव रयिं दधाति । प्रत्युष्टꣳ रक्षः प्रत्युष्टा अरातय इत्य् आह । रक्षसाम् अपहत्यै । प्र_इयम् अगाद् धिषणा बर्हिर् अच्छा_इत्य् आह । विद्या वै धिषणा । विद्यया_एवैनद् अच्छैति । मनुना कृता स्वधया वितष्ट_इत्य् आह । मानवी हि पर्शुः स्वधाकृता ।
VERSE: 3 { 3.2.2.3} त आवहन्ति कवयः पुरस्ताद् इत्य् आह । शुश्रुवाꣳसो वै कवयः । यज्ञः पुरस्तात् । मुखत एव यज्ञम् आरभते । अथो यद् एतद् उक्त्वा यतः कुतश् च_आहरति । तत् प्राच्या एव दिशो भवति । देवेभ्यो जुष्टम् इह बर्हिर् आसद इत्य् आह । बर्हिषः समृद्ध्यै । कर्मणो ऽनपराधाय । देवानां परिषूतम् असि_इत्य् आह ।
VERSE: 4 { 3.2.2.4} यद् वा इदं किं च । तद् देवानां परिषूतम् । अथो यथा वस्यसे प्रतिप्रोच्य_आह_इदं करिष्यामि_इति । एवम् एव तद् अध्वर्युर् देवेभ्यः प्रतिप्रोच्य बर्हिर् दाति । आत्मनो ऽहिꣳसायै । यावतः स्तम्बान् परिदिशेत् । यत् तेषाम् उच्छिꣳष्यात् । अति तद् यज्ञस्य रेचयेत् । एकꣳ ꣳ स्तम्बं परिदिशेत् । तꣳ सर्वं दायात् ।
VERSE: 5 { 3.2.2.5} यज्ञस्य_अनतिरेकाय । वर्षवृद्धम् असि_इत्य् आह । वर्षवृद्धा वा ओषधयः । देवबर्हिर् इत्य् आह । देवेभ्य एव_एनत् करोति । मा त्वा_अन्वङ् मा तिर्यग् इत्य् आह_अहिꣳसायै । पर्व ते राध्यासम् इत्य् आह_ऋध्यै । आच्छेत्ता ते मा रिषम् इत्य् आह । न_अस्य_आत्मनो मीयते । य एवं वेद ।
VERSE: 6 { 3.2.2.6} देव बर्हिश् शतवल्शं विरोह_इत्य् आह । प्रजा वै बर्हिः । प्रजानां प्रजननाय । सहस्रवल्शा वि वयꣳ रुहेम_इत्य् आह । आशिषम् एव_एताम् आशास्ते । पृथिव्याः संपृचः पाहि_इत्य् आह प्रतिष्ठित्यै । अयुं गायुं गान् {ड्युमोण्ट अयुङ्गायुङ्गान्} मुष्टीन्_लुनोति । मिथुनत्वाय प्रजात्यै । सुसंभृता त्वा संभरामि_इत्य् आह । ब्रह्मणा_एवैनत् संभरति ।
VERSE: 7 { 3.2.2.7} अदित्यै रास्ना_असि_इत्य् आह । इयं वा अदितिः । अस्या एवैनद् रास्नां करोति । इन्द्राण्यै संनहनम् इत्य् आह । इन्द्राणी वा अग्रे देवतानाꣳ समनह्यत । सोर्ध्नोत् । ऋद्ध्यै संनह्यति । प्रजा वै बर्हिः । प्रजानाम् अपरावापाय । तस्मात् स्नावसंतताः प्रजा जायन्ते
VERSE: 8 { 3.2.2.8} पूषा ते ग्रन्थिं ग्रथ्नात्व् इत्य् आह । पुष्टिम् एव यजमाने दधाति । स ते मा स्थाद् इत्य् आह_अहिꣳसायै ।पश्चात् प्राञ्चम् उपगूहति । पश्चाद् वै प्राचीनꣳ रेतो धीयते । पश्चाद् एवास्मै प्राचीनꣳ रेतो दधाति । इन्द्रस्य त्वा बाहुभ्याम् उद्यच्छ इत्य् आह । इन्द्रियम् एव यजमाने दधाति । बृहस्पतेर् मूर्ध्ना हरामि_इत्य् आह । ब्रह्म वै देवानां बृहस्पतिः ।
VERSE: 9 { 3.2.2.9} ब्रह्मणा_एवैनद् धरति । उर्व् अन्तरिक्षम् अन्विहीत्याह गत्यै । देवंगमम् असीत्य् आह । देवान् एव_एनद् गमयति । अनधः सादयति । गर्भाणां धृत्या अप्रपादाय । तस्माद् गर्भाः प्रजानाम् अप्रपादुकाः । उपरीव निदधाति । उपरीव हि सुवर्गो लोकः । सुवर्गस्य लोकस्य समष्ट्यै ।
अनुवाक 3 VERSE: 1 { 3.2.3.1} पूर्वेद्युर् इध्माबर्हिः करोति । यज्ञम् एवाऽऽरभ्य गृहीत्वा_उपवसति । प्रजापतिर् यज्ञम् असृजत । तस्य_उखे अस्रꣳसेताम् । यज्ञो वै प्रजापतिः । यत् सांनाय्य_उखे भवतः । यज्ञस्यैव तद् उखे उपदधात्य् अप्रस्रꣳसाय । शुन्धध्वं दैव्याय कर्मणे देवयज्याया इत्य् आह । देवयज्याया एव_एनानि शुन्धति । मातरिश्वनो घर्मो ऽसि_इत्य् आह ।
VERSE: 2 { 3.2.3.2} अन्तरिक्षं वै मातरिश्वनो घर्मः । एषां लोकानां विधृत्यै । द्यौर् असि पृथिव्यसीत्य् आह । दिवश् च ह्य् एषा पृथिव्याश् च संभृता । यद् उखा । तस्माद् एवम् आह । विश्वधाया असि परमेण धाम्ना_इत्य् आह । वृष्टिर् वै विश्वधायाः । वृष्टिम् एव_अवरुन्धे । दृꣳहस्व मा ह्वार् इत्य् आह धृत्यै ।
VERSE: 3 { 3.2.3.3} वसूनां पवित्रम् असीत्य् आह । प्राणा वै वसवः । तेषां वा एतद् भागधेयम् । यत् पवित्रम् । तेभ्य एव_एनत् करोति । शतधारꣳ सहस्रधारम् इत्य् आह । प्राणेष्व् एवायुर् दधाति सर्वत्वाय । त्रिवृत् पलाशशाखायां दर्भमयं भवति । त्रिवृद् वै प्राणः । त्रिवृतम् एव प्राणं मध्यतो यजमाने दधाति ।
VERSE: 4 { 3.2.3.4} सौम्यः पर्णः सयोनित्वाय । साक्षात् पवित्रं दर्भाः । प्राक् सायम् अधिनिदधाति । तत् प्राणापानयो रूपम् । तिर्यक् प्रातः । तद् दर्शस्य रूपम् । दार्श्यꣳ ह्य् एतद् अहः । अन्नं वै चन्द्रमाः । अन्नं प्राणाः । उभयम् एव_उपैत्य् अजामित्वाय ।
VERSE: 5 { 3.2.3.5} तस्माद् अयꣳ सर्वतः पवते । हुतः स्तोको हुतो द्रप्स इत्य् आह प्रतिष्ठित्यै । हविशो ऽस्कन्दाय । न हि हुतꣳ स्वाहाकृतꣳ स्कन्दति । दिवि नाको नामाग्निः । तस्य विप्रुषो भागधेयम् । अग्नये बृहते नाकाय_इत्य् आह । नाकम् एवाग्निं भागधेयेन समर्धयति । स्वाहा द्यावापृथिवीभ्याम् इत्य् आह । द्यावापृथिव्योर् एव_एनत् प्रतिष्ठापयति ।
VERSE: 6 { 3.2.3.6} पवित्रवत्य् आनयति । अपां चैव_ओषधीनां च रसꣳ सꣳसृजति । अथो ओषधीष्व् एव पशून् प्रतिष्ठापयति । अन्वारभ्य वाचं यच्छति । यज्ञस्य धृत्यै । धारयन्न् आस्ते । धारयन्त इव हि दुहन्ति । काम् अधुक्ष इत्य् आह_आ तृतीयस्यै । त्रय इमे लोकाः । इमान् एव लोकान् यजमानो दुहे ।
VERSE: 7 { 3.2.3.7} अमूम् इति नाम गृह्णाति । भद्रम् एवासां कर्माविष्करोति । सा विश्वायुः सा विश्वव्यचाः सा विश्वकर्म_इत्य् आह । इयं वै विश्वायुः । अन्तरिक्षं विश्वव्यचाः । असौ विश्वकर्मा । इमान् एव_एताभिर् लोकान् यथापूर्वं दुहे । अथो यथा प्रदात्रे पुण्यम् आशास्ते । एवम् एव_एना एतद् उपस्तौति । तस्मात् प्रादाद् इत्य् उन्नीय वन्दमाना उपस्तुवन्तः पशून् दुहन्ति ।
VERSE: 8 { 3.2.3.8} बहु दुग्धीन्द्राय देवेभ्यो हविर् इति वाचं विसृजते । यथादेवतम् एव प्रसौति । दैव्यस्य च मानुषस्य च व्यावृत्त्यै । त्रिर् आह । त्रिषत्या हि देवाः । अवाचंयमो ऽनन्वारभ्य_उत्तराः । अपरिमितम् एवावरुन्धे । न दारुपात्रेण दुह्यात् । अग्निवद् वै दारुपात्रम् । यद् दारुपात्रेण दुह्यात् ।
VERSE: 9 { 3.2.3.9} यातयाम्ना हविषा यजेत । अथो खल्व् आहुः । पुरोडाशमुखानि वै हवीꣳषि । न_इतैतः पुरोडाशꣳ हविषो यामो ऽस्तीति । कामम् एव दारुपात्रेण दुह्यात् । शूद्र एव न दुह्यात् । असतो वा एष संभूतः । यत्_शूद्रः । अहविर् एव तद् इत्य् आहुः । यत्_शूद्रो दोग्धीति ।
VERSE: 10 { 3.2.3.10} अग्निहोत्रम् एव न दुह्यात्_शूद्रः । तद् धि न_उत्पुनन्ति । यदा खलु वै पवित्रम् अत्येति । अथ तद् धविर् इति । संपृच्यध्वम् ऋतावरीर् इत्य् आह । अपां चैव_ओषधीनां च रसꣳ सꣳसृजति । तस्माद् अपां च_ओषधीनां च रसम् उपजीवामः । मन्द्रा धनस्य सातय इत्य् आह । पुष्टिम् एव यजमाने दधाति । सोमेन त्वातनच्मीन्द्राय दधीत्य् आह ।
VERSE: 11 { 3.2.3.11} सोमम् एव_एनत् करोति । यो वै सोमं भक्षयित्वा । संवत्सरꣳ सोमं न पिबति । पुनर्भक्ष्यो ऽस्य सोमपीथो भवति । सोमः खलु वै सांनाय्यम् । य एवं विद्वान्त् सांनाय्यं पिबति । अपुनर्भक्ष्यो ऽस्य सोमपीथो भवति । न मृन्मयेनापिदध्यात् । यन् मृन्मयेनापिदध्यात् । पितृदेवत्यꣳ स्यात् ।
VERSE: 12 { 3.2.3.12} अयस्पात्रेण वा दारुपात्रेण वा_अपिदधाति । तद् धि सदेवम् । उदन्वद् भवति । आपो वै रक्षोघ्नीः । रक्षसाम् अपहत्यै । अदस्तम् असि विष्णवे त्वा_इत्य् आह । यज्ञो वै विष्णुः । यज्ञाय_एव_एनद् अदस्तं करोति । विष्णो हव्यꣳ रक्षस्व_इत्य् आह गुप्त्यै । अनधः सादयति । गर्भाणां धृत्या अप्रपादाय । तस्माद् गर्भाः प्रजानाम् अप्रपादुकाः । उपरीव निदधाति । उपरीव हि सुवर्गो लोकः । सुवर्गस्य लोकस्य समष्ट्यै ।
अनुवाक 4 VERSE: 1 { 3.2.4.1} कर्मणे वां देवेभ्यश् शकेयम् इत्य् आह शक्त्यै । यज्ञस्य वै संततिम् अनु प्रजाः पशवो यजमानस्य संतायन्ते । यज्ञस्य विच्छित्तिम् अनु प्रजाः पशवो यजमानस्य विच्छिद्यन्ते । यज्ञस्य संततिर् असि यज्ञस्य त्वा संतत्यै स्तृणामि संतत्यै त्वा यज्ञस्य_इत्य् आ_आहवनीयात् संतनोति । यजमानस्य प्रजायै पशूनाꣳ संतत्यै । अपः प्रणयति । श्रद्धा वा आपः श्रद्धाम् एवाऽऽरभ्य प्रणीय प्रचरति । अपः प्रणयति । यज्ञो वा आपः ।
VERSE: 2 { 3.2.4.2} यज्ञम् एवाऽऽरभ्य प्रणीय प्रचरति । अपः प्रणयति । वज्रो वा आपः । वज्रम् एव भ्रातृव्येभ्यः प्रहृत्य प्रणीय प्रचरति । अपः प्रणयति । आपो वै रक्षोघ्नीः । रक्षसाम् अपहत्यै । अपः प्रणयति । आपो वै देवानां प्रियं धाम । देवानाम् एव प्रियं धाम प्रणीय प्रचरति ।
VERSE: 3 { 3.2.4.3} अपः प्रणयति । आपो वै सर्वा देवताः । देवता एवारभ्य प्रणीय प्रचरति । वेषाय त्वा_इत्य् आह । वेषाय ह्य् एनद् आदत्ते । प्रत्युष्टꣳ रक्षः प्रत्युष्टा अरातय इत्य् आह । रक्षसाम् अपहत्यै । धूर् असीत्य् आह । एष वै धुर्यो ऽग्निः । तं यद् अनुपस्पृश्यातीयात् ।
VERSE: 4 { 3.2.4.4} अध्वर्युं च यजमानं च प्रदहेत् । उपस्पृश्यात्येति । अध्वर्योश् च यजमानस्य चाप्रदाहाय । धूर्व {आनंदा. धूर्वन्} तं यो ऽस्मान् धूर्वति तं धूर्व यं वयं धूर्वाम इत्य् आह । द्वौ वाव पुरुषौ । यं चैव धूर्वति । यस् चैनं धूर्वति । ताव् उभौ शुचा_अर्पयति । त्वं देवानाम् असि सस्नितमं पप्रितमं जुष्टतमं वह्नितमं देवहूतमम् इत्य् आह । यथायजुर् एव_एतत् ।
VERSE: 5 { 3.2.4.5} अह्रुतम् असि हविर्धानम् इत्य् आह_अनार्त्यै । दृꣳहस्व मा ह्वार् इत्य् आह धृत्यै । मित्रस्य त्वा चक्षुषा प्रेक्ष इत्य् आह मित्रत्वाय । मा भेर् मा संविक्था मा त्वा हिꣳसिषम् इत्य् आहाहिꣳसायै । यद् वै किं च वातो न_अभिवाति । तत् सर्वं वरुणदेवत्यम् । उरु वाताय_इत्य् आह । अवारुणम् एव_एनत् करोति । देवस्य त्वा सवितुः प्रसव इत्य् आह प्रसूत्यै । अश्विनोर् बाहुभ्याम् इत्य् आह ।
VERSE: 6 { 3.2.4.6} अश्विनौ हि देवानाम् अध्वर्यू आस्ताम् । पूष्णो हस्ताभ्याम् इत्य् आह । यत्यै । अग्नये जुष्टं निर्वपामीत्य् आह । अग्नय एव_एनाञ् जुष्टं निर्वपति । त्रिर् यजुषा । त्रय इमे लोकाः । एषां लोकानाम् आप्त्यै । तूष्णीं चतुर्थम् । अपरिमितम् एव_अवरुन्धे । स एवम् एव_अनुपूर्वꣳ हवीꣳषि निर्वपति ।
VERSE: 7 { 3.2.4.7} इदं देवानाम् इदम् उ नः सह_इत्य् आह व्यावृत्त्यै । स्फात्यै त्वा न_अरात्या इत्य् आह गुप्त्यै । तमसीव वा एषो ऽन्तश् चरति । यः परीणहि । सुवर् अभि विख्येषं वैश्वानरं ज्योतिर् इत्य् आह । सुवर् एव_अभि विपश्यति वैश्वानरं ज्योतिः । द्यावापृथिवी हविषि गृहीत उदवेपेताम् । दृꣳहन्तां दुर्या द्यावापृथिव्योर् इत्य् आह । गृहाणां द्यावापृथिव्योर् धृत्यै । उर्व् अन्तरिक्षम् अन्विहीत्य् आह गत्यै । अदित्यास् त्वा_उपस्थे सादयामीत्य् आह । इयं वा अदितिः । अस्या एव_एनद् उपस्थे सादयति । अग्ने हव्यꣳ रक्षस्व_इत्य् आह गुप्त्यै ।
अनुवाक 5 VERSE: 1 { 3.2.5.1} इन्द्रो वृत्रम् अहन्न् । सो ऽपः । अभ्यम्रियत । तासां यन् मेध्यं यज्ञियꣳ सदेवम् आसीत् । तद् अपोदक्रामत् । ते दर्भा अभवन्न् । यद् दर्भैर् अप उत्पुनाति । या एव मेध्या यज्ञियाः सदेवा आपः । ताभिर् एव_एना उत्पुनाति । द्वाभ्याम् उत्पुनाति ।
VERSE: 2 { 3.2.5.2} द्विपाद् यजमानः प्रतिष्ठित्यै । देवो वः सविता_उत्पुनात्व् इत्य् आह । सवितृप्रसूत एव_एना उत्पुनाति । अच्छिद्रेण पवित्रेणा_इत्य् आह । असौ वा अदित्यो ऽच्छिद्रं पवित्रम् । तेन_एव_एना उत्पुनाति । वसोः सूर्यस्य रश्मिभिर् इत्य् आह । प्राणा वा आपः { ।} प्राणा वसवः । प्राणा रश्मयः ।
VERSE: 3 { 3.2.5.3} प्राणैर् एव प्राणान्त् संपृणक्ति । सावित्रिया_ऋचा । सवितृप्रसूतं मे कर्मासद् इति । सवितृप्रसूतम् एव_अस्य कर्म भवति । पच्छो गायत्रिया त्रिष्षमृद्धत्वाय । आपो देवीर् अग्रेपुवो अग्रेगुव इत्य् आह । रूपम् एवाऽऽसाम् एतन् महिमानं व्याचष्टे । अग्र इमं यज्ञं नयताग्रे यज्ञपतिम् इत्य् आह । अग्रे एव यज्ञं नयन्ति । अग्रे यज्ञपतिम् ।
VERSE: 4 { 3.2.5.4} युष्मान् इन्द्रो ऽवृणीत वृत्रतूर्ये यूयम् इन्द्रम् अवृणीध्वं वृत्रतूर्य इत्य् आह । वृत्रꣳ ह हनिष्यन्न् इन्द्र आपो वव्रे । आपो ह_इन्द्रं वव्रिरे । संज्ञाम् एवाऽऽसाम् एतत् सामानं व्याचष्टे । प्रोक्षिताः स्थ_इत्य् आह । तेनापः प्रोक्षिताः । अग्नये वो जुष्टं प्रोक्षाम्य् अग्नीषोमाभ्याम् इत्य् आह । यथादेवतम् एव_एनान् प्रोक्षति । त्रिः प्रोक्षति । त्र्यावृद् धि यज्ञः ।
VERSE: 5 { 3.2.5.5} अथो रक्षसाम् अपहत्यै । शुन्धध्वं दैव्याय कर्मणे देवयज्याया इत्य् आह । देवयज्याया एव_एनानि शुन्धति । त्रिः प्रोक्षति । त्र्यावृद् धि यज्ञः । अथो मेध्यत्वाय । अवधूतꣳ रक्षो ऽवधूता अरातय इत्य् आह । रक्षसाम् अपहत्यै । अदित्यास् त्वग् असीत्य् आह । इयं वा अदितिः ।
VERSE: 6 { 3.2.5.6} अस्या एव_एनत् त्वचं करोति । प्रति त्वा पृथिवी वेत्त्व् {आनंदा. वेत्व्} इत्य् आह प्रतिष्ठित्यै । पुरस्तात् प्रतीचीनग्रीवम् उत्तरलोम_उपस्तृणाति मेध्यत्वाय । तस्मात् पुरस्तात् प्रत्यञ्चः पशावो मेधम् उपतिष्ठन्ते । तस्मात् प्रजा मृगं ग्राहुकाः । यज्ञो देवेभ्यो निलायत । कृष्णो रूपं कृत्वा । यत् कृष्णाजिने हविर् अध्यवहन्ति । यज्ञाद् एव तद् यज्ञं प्रयुङ्क्ते । हविषो ऽस्कन्दाय ।
VERSE: 7 { 3.2.5.7} अधिषवणम् असि वानस्पत्यम् इत्य् आह । अधिषवणम् एव_एनत् करोति । प्रति त्वा_आदित्यास् त्वग् वेत्त्व् {आनंदा. वेत्व्} इत्य् आह सयत्वाय । अग्नेस् तनूर् असीत्य् आह । अग्नेर् वा एषा तनूः । यद् ओषधयः । वाचो विसर्जनम् इत्य् आह । यदा हि प्रजा ओषधीनाम् अश्नन्ति । अथ वाचं विसृजन्ते । देववीतये त्वा गृह्णामीत्य् आह ।
VERSE: 8 { 3.2.5.8} देवताभिर् एव_एनत् समर्धयति । अद्रिर् असि वानस्पत्य इत्य् आह । ग्रावाणम् एव_एनत् करोति । स इदं देवेभ्यो हव्यꣳ सुशमि शमिष्व_इत्य् आह शान्त्यै । हविष्कृद् एहीत्य् आह । य एव देवानाꣳ हविष्कृतः । तान् ह्व्यति । त्रिर् ह्वयति । त्रिषत्या हि देवाः । इषम् आवद_ऊर्जम् आवद_इत्य् आह ।
VERSE: 9 { 3.2.5.9} इषम् एव_ऊर्जं यजमाने दधाति । द्युमद् वदत वयꣳ संघातं जेष्म_इत्य् आह भ्रातृव्याभिभूत्यै । मनोः श्रद्धादेवस्य यजमानस्य_असुरघ्नी वाक् । यज्ञायुधेषु प्रविष्टासीत् । ते ऽसुरा यावन्तो यज्ञायुधानाम् उद्वदताम् उपाशृण्वन्न् । ते पराभवन् । तस्मात् स्वानां मध्ये ऽवसाय यजेत । यावन्तो ऽस्य भ्रातृव्या यज्ञायुधानाम् उद्वदताम् उपशृण्वन्ति । ते पराभवन्ति । उच्चैः समाहन्तवा आह विजित्यै ।
VERSE: 10 { 3.2.5.10} वृङ्क्त एषाम् इन्द्रियं वीर्यम् । श्रेष्ठ एषां भवति । वर्षवृद्धम् असि प्रति त्वा वर्षवृद्धं वेत्त्व् {आनंदा. वेत्व्} इत्य् आह । वर्षवृद्धा वा ओषधयः । वर्षवृद्धा इषीकाः समृद्ध्यै । यज्ञꣳ रक्षाꣳस्य् अनु प्राविशन् । तान्य् अस्ना पशुभ्यो निरवादयन्त । तुषैर् ओषधीभ्यः । परापूतꣳ रक्षः परापूता अरातय इत्य् आह । रक्षसाम् अपहत्यै ।
VERSE: 11 { 3.2.5.11} रक्षसां भागो ऽसीत्य् आह । तुषैर् एव रक्षाꣳसि निरवदयते । अप उपस्पृशति मेध्यत्वाय । वायुर् वो विविनक्त्व् इत्य् आह । पवित्रं वै वायुः । पुनात्य् एव_एनान् । अन्तरिक्षाद् इव वा एते प्रस्कन्दन्ति । ये शूर्पात् । देवो वः सविता हिरण्यपाणिः प्रतिगृह्णात्व् इत्य् आह प्रतिष्ठित्यै । हविषो ऽस्कन्दाय । त्रिष् फलीकर्तवा आह । त्र्यावृद् धि यज्ञः । अथो मेध्यत्वाय ।
अनुवाक 6 VERSE: 1 { 3.2.6.1} अवधूतꣳ रक्षो ऽवधूता अरातय इत्य् आह । रक्षसाम् अपहत्यै । अदित्यास् त्वग् असीत्य् आह । इयं वा अदितिः । अस्या एव_एनत् त्वचं करोति । प्रति त्वा पृथिवी वेत्त्व् {आनंदा. वेत्व्} इत्य् आह प्रतिष्ठित्यै । पुरस्तात् प्रतीचीनग्रीवम् उत्तरलोम_उपस्तृणाति मेध्यत्वाय । तस्मात् पुरस्तात् प्रत्यञ्चः पशवो मेधम् उपतिष्ठन्ते । तस्मात् प्रजा मृगं ग्राहुकाः । यज्ञो देवेभ्यो निलायत ।
VERSE: 2 { 3.2.6.2} कृष्णो रूपं कृत्वा । यत् कृष्णाजिने हविर् अधिपिनष्टि । यज्ञाद् एव तद् यज्ञं प्रयुङ्क्ते । हविषो ऽस्कन्दाय । द्यावापृथिवी सह_आस्ताम् । ते शम्यामात्रम् एकम् अहर् व्यैताꣳ शम्यामात्रम् एकम् अहः । दिवः स्कम्भनिर् असि प्रति त्वा_आदित्यास् त्वग् वेत्त्व् {आनंदा. वेत्व्} इत्य् आह । द्यावापृथिव्योर् वीत्यै । धिषणासि पर्वत्या प्रति त्वा दिवः स्कम्भनिर् वेत्त्व् {आनंदा. वेत्व्} इत्य् आह । द्यावापृथिव्योर् विधृत्यै ।
VERSE: 3 { 3.2.6.3} धिषणासि पार्वतेयी प्रति त्वा पर्वतिर् वेत्त्व् {आनंदा. वेत्व्} इत्य् आह । द्यावापृथिव्योर् धृत्यै । देवस्य त्वा सवितुः प्रसव इत्य् आह प्रसूत्यै । अश्विनोर् बाहुभ्याम् इत्य् आह । अश्विनौ हि देवानाम् अध्वर्यू आस्ताम् । पूष्णो हस्ताभ्याम् इत्य् आह यत्यै । अधिवपामीत्य् आह । यथादेवतम् एव_एनान् अधिवपति । धान्यम् असि धिनुहि देवान् इत्य् आह । एतस्य यजुषो वीर्येण ।
VERSE: 4 { 3.2.6.4} यावद् एका देवता कामयते यावद् एका । तावद् आहुतिः प्रथते । न हि तद् अस्ति । यत् तावद् एव स्यात् । यावज् जुहोति । प्राणाय त्वा_अपानाय त्वा_इत्य् आह । प्राणान् एव यजमाने दधाति । दीर्घाम् अनु प्रसितिम् आयुषे धाम् इत्य् आह । आयुर् एव_अस्मिन् दधाति । अन्तरिक्षाद् इव वा एतानि प्रस्कन्दन्ति । यानि दृषदः । देवो वः सविता हिरण्यपानिः प्रति गृह्णात्व् इत्य् आह प्रतिष्ठित्यै । हविषो ऽस्कन्दाय । असंवपन्ती पिꣳषा_अण्ū́नि कुरुताद् इत्य् आह मेध्यत्वाय ।
अनुवाक 7 VERSE: 1 { 3.2.7.1} धृष्टिर् असि ब्रह्म यच्छ_इत्य् आह धृत्यै । अपाग्ने ऽग्निम् आमादं जहि निष्क्रव्यादꣳ सेध_आ देवयजं वह_इत्य् आह । य एवाऽऽमात् क्रव्यात् । तम् अपहत्य । मेध्ये ऽग्नौ कपालम् उपदधाति । निर्दग्धꣳ रक्षो निर्दग्धा अरातय इत्य् आह । रक्षाꣳस्य् एव निर्दहति । अग्निवत्युपदधाति । अस्मिन्न् एव लोके ज्योतिर् धत्ते । अङ्गारम् अधिवर्तयति ।
VERSE: 2 { 3.2.7.2} अन्तरिक्ष एव ज्योतिर् धत्ते । आदित्यम् एव_अमुष्मिन् लोके ज्योतिर् धत्ते । ज्योतिष्मन्तो ऽस्मा इमे लोका भवन्ति । य एवं वेद । ध्रुवम् असि पृथिवीं दृꣳह_इत्य् आह । पृथिवीम् एव_एतेन दृꣳहति । धर्त्रम् अस्य् अन्तरिक्षं दृꣳह_इत्य् आह । अन्तरिक्षम् एव_एतेन दृꣳहति । धरुणम् असि दिवं दृꣳह_इत्य् आह । दिवम् एव_एतेन दृꣳहति ।
VERSE: 3 { 3.2.7.3} धर्मासि दिशो दृꣳह_इत्य् आह । दिश एव_एतेन दृꣳहति । इमान् एव_एतैर् लोकान् दृꣳहति । दृꣳहन्ते ऽस्मा इमे लोकाः प्रजया पशुभिः । य एवं वेद । त्रीण्य् अग्रे कपालान्य् उपदधाति । त्रय इमे लोकाः । एषां लोकानाम् आप्त्यै । एकम् अग्रे कपालम् उपदधाति । एकं वा अग्रे कपालं पुरुषस्य संभवति ।
VERSE: 4 { 3.2.7.4} अथ द्वे । अथ त्रीणि । अथ चत्वारि । अथ_अष्टौ । तस्माद् अष्टाकपालं पुरुषस्य शिरः । यद् एवं कपालान्य् उपदधाति । यज्ञो वै प्रजापतिः । यज्ञम् एव प्रजापतिꣳ सꣳस्करोति । आत्मानम् एव तत् सꣳस्करोति । तꣳ सꣳस्कृतम् आत्मानम् ।
VERSE: 5 { 3.2.7.5} अमुष्मिन्_लोके ऽनु परैति । यद् अष्टाव् उपदधाति । गायत्रिया तत् संमितम् । यन् नव । त्रिवृता तत् । यद् दश । विराजा तत् । यद् एकादश । त्रिष्टुभा तत् । यद् द्वादश ।
VERSE: 6 { 3.2.7.6} जगत्या तत् । छन्दःसंमितानि स उपदधत् कपालानि । इमान् लोकान् अनुपूर्वं दिशो विधृत्यै दृꣳहति । अथ_आयुः प्राणान् प्रजां पशून् यजमाने दधाति । सजातान् अस्मा अभितो बहुलान् करोति । चितः स्थ_इत्य् आह । यथायजुर् एव_एतत् । भृगूणाम् अङ्गिरसां तपसा तप्यध्वम् इत्य् आह । देवतानाम् एव_एनानि तपसा तपति । तानि ततः सꣳस्थिते । यानि घर्मे कपालान्य् उपचिन्वन्ति वेधस इति चतुष्पदया_ऋचा विमुञ्चति । चतुष्पादः पशवः । पशुष्व् एव_उपरिष्टात् प्रतितिष्ठति ।
अनुवाक 8 VERSE: 1 { 3.2.8.1} देवस्य त्वा सवितुः प्रसव इत्य् आह प्रसूत्यै । अश्विनोर् बाहुभ्याम् इत्य् आह । अश्विनौ हि देवानाम् अध्वर्यू आस्ताम् । पूष्णो हस्ताभ्याम् इत्य् आह यत्यै । संवपामीत्य् आह । यथादेवतम् एव_एनानि संवपति । सम् आपो अद्भिर् अग्मत सम् ओषधयो रसेन_इत्य् आह । आपो वा ओषधीर् जिन्वन्ति । ओषधयो ऽपो जिन्वन्ति । अन्या वा एतासाम् अन्या जिन्वन्ति ।
VERSE: 2 { 3.2.8.2} तस्माद् एवम् आह । सꣳ रेवतीर् जगतीभिर् मधुमतीर् मधुमतीभिः सृज्यध्वम् इत्य् आह । आपो वै रेवतीः । पशवो जगतीः । ओषधयो मधुमतीः । आप ओषधीः पशून् । तान् एव_अस्मा एकधा सꣳसृज्य । मधुमतः करोति । अद्भ्यः परि प्रजाताः स्थ समद्भिः पृच्यध्वम् इति पर्याप्लावयति । यथा सुवृष्ट इमाम् अनुविसृत्य ।
VERSE: 3 { 3.2.8.3} आप ओषधीर् महयन्ति । तादृग् एव तत् । जनयत्यै त्वा संयौमीत्य् आह । प्रजा एव_एतेन दाधार । अग्नये त्वा_अग्नीषोमाभ्याम् इत्य् आह व्यावृत्त्यै । मखस्य शिरो ऽसीत्य् आह । यज्ञो वै मखः । तस्यैतत्_शिरः । यत् पुरोडाशः । तस्माद् एवम् आह ।
VERSE: 4 { 3.2.8.4} घर्मो ऽसि विश्वायुर् इत्य् आह । विश्वम् एव_आयुर् यजमाने दधाति । उरु प्रथस्व_उरु ते यज्ञपतिः प्रथताम् इत्य् आह । यजमानम् एव प्रजया पशुभिः प्रथयति । त्वचं गृह्णीष्व_इत्य् आह । सर्वम् एव_एनꣳ सतनुं करोति । अथाप आनीय परि मार्ष्टि । माꣳस एव तत् त्वचं दधाति । तस्मात् त्वचा माꣳसं छन्नम् । घर्मो वा एषो ऽशान्तः ।
VERSE: 5 { 3.2.8.5} अर्धमासे_ऽर्धमासे प्रवृज्यते । यत् पुरोडाशः । स ईश्वरो यजमानꣳ शुचा प्रदहः । पर्यग्नि करोति । पशुम् एव_एनम् अकः । शान्त्या अप्रदाहाय । त्रिः पर्यग्नि करोति । त्र्यावृद् धि यज्ञः । अथो रक्षसाम् अपहत्यै । अन्तरितꣳ रक्षो ऽन्तरिता अरातय इत्य् आह ।
VERSE: 6 { 3.2.8.6} रक्षसाम् अन्तर्हित्यै । पुरोडाशं वा अधिश्रितꣳ रक्षाꣳस्य् अजिघाꣳसन् । दिवि नाको नामाग्नी रक्षोहा । स एव_अस्माद् रक्षाꣳस्य् अपाहन्न् । देवस् त्वा सविता श्रपयत्व् इत्य् आह । सवितृप्रसूत एव_एनꣳ श्रपयति । वर्षिष्ठे अधि नाक इत्य् आह । रक्षसाम् अपहत्यै । अग्निस् ते तनुवं मा_अतिधाग् इत्य् आहानतिदाहाय । अग्ने हव्यꣳ रक्षस्व_इत्य् आह गुप्त्यै ।
VERSE: 7 { 3.2.8.7} अविदहन्तश् श्रपयत_इति वाचं विसृजते । यज्ञम् एव हवीꣳश्य् अभिव्याहृत्य प्रतनुते । पुरोरुचम् अविदाहाय शृत्यै करोति । मस्तिष्को वै पुरोडाशः । तं यन् न_अभिवासयेत् । आविर् मस्तिष्कः स्यात् । अभिवासयति । तस्माद् गुहा मस्तिष्कः । भस्मना_अभिवासयति । तस्मान् माꣳसेनास्थि छन्नम् ।
VERSE: 8 { 3.2.8.8} वेदेनाभिवासयति । तस्मात् केशैः शिरश् छन्नम् । अखलतिभावुको भवति । य एवं वेद । पशोर् वै प्रतिमा पुरोडाशः । स न_अयजुष्कम् अभिवास्यः । वृथा_इव स्यात् । ईश्वरा यजमानस्य पशवः प्रमेतोः । सं ब्रह्मणा पृच्यस्व_इत्य् आह । प्राणा वै ब्रह्म ।
VERSE: 9 { 3.2.8.9} प्राणाः पशवः । प्राणैर् एव पशून्त् संपृणक्ति । न प्रमायुका भवन्ति । यजमानो वै पुरोडाशः । प्रजा पशवः पुरीषम् । यद् एवम् अभिवासयति । यजमानम् एव प्रजया पशुभिः समर्धयति । देवा वै हविर् भृत्वा {ड्युमोण्ट मृत्वा?}_अब्रुवन्न् । कस्मिन्न् इदं म्रक्ष्यामह इति । सो ऽग्निर् अब्रवीत् ।
VERSE: 10 { 3.2.8.10} मयि तनूः सं निधद्ध्वम् { निधध्वम्} । अहं वस् तं जनयिष्यामि । यस्मिन् म्रक्ष्यध्व इति । ते देवा अग्नौ तनूः सं न्यदधत । तस्माद् आहुः । अग्निः सर्वा देवता इति । सो ऽङ्गारेणापः । अभ्यपातयत् । तत एकतो ऽजायत । स द्वितीयम् अभ्यपातयत् ।
VERSE: 11 { 3.2.8.11} ततो द्वितो ऽजायत । स तृतीयम् अभ्यपातयत् । ततस् त्रितो ऽजायत । यद् अद्भ्यो ऽजायन्त । तद् आप्यानाम् आप्यत्वम् । यद् आत्मभ्यो ऽजायन्त । तद् आत्म्यानाम् आत्म्यत्वम् । ते देवा आप्येष्व् अमृजत । आप्या अमृजत सूर्याभ्युदिते । सूर्याभ्युदितः सूर्याभिनिम्रुक्ते ।
VERSE: 12 { 3.2.8.12} सूर्याभिनिम्रुक्तः कुनखिनि । कुनखी श्यावदति । श्यावदन्न् अग्रदिधिषौ । अग्रदिधिषुः परिवित्ते । परिवित्तो वीरहणि । वीरहा ब्रह्महणि तद् ब्रह्महणं न_अत्यच्यवत । अन्तर्वेदि निनयत्य् अवरुध्यै । उल्मुकेन_अभिगृह्णाति शृतत्वाय । शृतकामा इव हि देवाः ।
अनुवाक 9 VERSE: 1 { 3.2.9.1} देवस्य त्वा सवितुः प्रसव इति स्फ्यम् आदत्ते प्रसूत्यै । अश्विनोर् बाहुभ्याम् इत्य् आह । अश्विनौ हि देवानाम् अध्वर्यू आस्ताम् । पूष्णो हस्ताभ्याम् इत्य् आह यत्यै । आदद इन्द्रस्य बाहुर् असि दक्षिण इत्य् आह । इन्द्रियम् एव यजमाने दधाति । सहस्रभृष्टिः शततेजा इत्य् आह । रूपम् एव_अस्यैतन् महिमानं व्याचष्टे । वायुर् असि तिग्मतेजा इत्य् आह । तेजो वै वायुः ।
VERSE: 2 { 3.2.9.2} तेज एव_अस्मिन् दधाति । विषाद् वै नाम_आसुर आसीत् । सो ऽबिभेत् । यज्ञेन मा देवा अभिभविष्यन्तीति । स पृथिवीम् अभ्यवमीत् । सोमेध्या_अभवत् । अथो यद् इन्द्रो वृत्रम् अहन् । तस्य लोहितं पृथिवीम् अनु व्यधावत् । सोमेध्या_अभवत् । पृथिवि देवयजनीत्य् आह ।
VERSE: 3 { 3.2.9.3} मेध्याम् एव_एनां देवयजनीं करोति । ओषध्यास् ते मूलं मा हिꣳसिषम् इत्य् आह । ओषधीनाम् अहिꣳसायै । व्रजं गच्छ गोस्थानम् इत्य् आह । छन्दाꣳसि वै व्रजो गोस्थानः । छन्दाꣳस्य् एव_अस्मै व्रजं गोस्थानं करोति । वर्षतु ते द्यौर् इत्य् आह । वृष्टिर् वै द्यौः । वृष्टिम् एव_अवरुन्धे । बधान देव सवितः परमस्यां परावतीत्य् आह ।
VERSE: 4 { 3.2.9.4} द्वौ वाव पुरुषौ । यं चैव द्वेष्टि । यश् चैनं द्वेष्टि । ताव् उभौ बध्नाति परमस्यां परावति शतेन पाशैः । यो ऽस्मान् द्वेष्टि यं च वयं द्विष्मस् तम् अतो मा मौग् इत्य् आहानिम्रुक्त्यै {ड्युमोण्ट आहानिर्मुक्त्यै} । अररुर् वै नाम_आसुर आसीत् । स पृथिव्याम् उपम्लुप्तो ऽशयत् । तं देवा अपहतो ऽररुः पृथिव्या इति पृथिव्या अपाघ्नन्न् । भ्रातृव्यो वा अररुः । अपहतो ऽररुः पृथिव्या इति यद् आह ।
VERSE: 5 { 3.2.9.5} भ्रातृव्यम् एव पृथिव्या अपहन्ति । ते ऽमन्यन्त । दिवं वा अयम् इतः पतिष्यतीति । तम् अररुस्ते दिवं मा स्कान् इति दिवः पर्यबाधन्त । भ्रातृव्यो वा अररुः । अररुस् ते दिवं मा स्कान् इति यद् आह । भ्रातृव्यम् एव दिवः परिबाधते । स्तम्बयजुर् हरति । पृथिव्या एव भ्रातृव्यम् अपहन्ति । द्वितीयꣳ हरति ।
VERSE: 6 { 3.2.9.6} अन्तरिक्षाद् एव_एनम् अपहन्ति । तृतीयꣳ हरति । दिव एव_एनम् अपहन्ति । तूष्णीं चतुर्थꣳ हरति । अपरिमिताद् एव_एनम् अपहन्ति । असुराणां वा इयम् अग्र आसीत् । यावद् आसीनः परापश्यति । तावद् देवानाम् । ते देवा अब्रुवन् । अस्त्व् एव नो ऽस्याम् अपीति ।
VERSE: 7 { 3.2.9.7} क्यन् नो दास्यथ_इति । यावत् स्वयं परिगृह्णीथ_इति । ते वसवस् त्वा_इति दक्षिणतः पर्यगृह्णन्न् । रुद्रास् त्वा_इति पश्चात् । आदित्यास् त्वा_इत्य् उत्तरतः । ते ऽग्निना प्राञ्चो ऽजयन्न् । वसुभिर् दक्षिणा । रुद्रैः प्रत्यञ्चः । आदित्यैर् उदञ्चः । यस्यैवं विदुषो वेदिं परिगृह्णन्ति ।
VERSE: 8 { 3.2.9.8} भवत्य् आत्मना । परास्य भ्रातृव्यो भवति । देवस्य सवितुः सव इत्य् आह प्रसूत्यै । कर्म कृण्वन्ति वेधस इत्य् आह । इषितꣳ हि कर्म क्रियते । पृथिव्यै मेध्यं चामेध्यं च व्युदक्रामताम् । प्राचीनम् उदीचीनं मेध्यम् । प्रतीचीनं दक्षिणा_अमेध्यम् । प्राचीम् उदीचीं प्रवणां करोति । मेध्याम् एव_एनां देवयजनीं करोति ।
VERSE: 9 { 3.2.9.9} प्राञ्चौ वेद्यꣳसाव् उन्नयति । आहवनीयस्य परिगृहीत्यै । प्रतीची श्रोणी । गार्हपत्यस्य परिगृहीत्यै । अथो मिथुनत्वाय । उद्धन्ति । यद् एवास्या अमेध्यम् । तद् अपहन्ति । उद्धन्ति तस्माद् ओषधयः पराभवन्ति ।
VERSE: 10 { 3.2.9.10} मूलं च्छिनत्ति । भ्रातृव्यस्यैव मूलं च्छिनत्ति । मूलं वा अतितिष्ठद् रक्षाꣳस्य् अनु_उत्पिपते । यद् धस्तेन छिन्द्यात् । कुनखिनीः प्रजाः स्युः । स्फ्येन च्छिनत्ति । वज्रो वै स्फ्यः । वज्रेणैव यज्ञाद् रक्षाꣳस्य् अपहन्ति । पितृदेवत्या_अतिखाता । इयतीं खनति ।
VERSE: 11 { 3.2.9.11} प्रजापतिना यज्ञमुखेन संमिताम् । वेदिर् देवेभ्यो निलायत । तां चतुरङ्गुले ऽन्वविन्दन्न् । तस्माच् चतुरङ्गुलं खेया । चतुरङ्गुलं खनति । चतुरङ्गुले ह्य् ओषधयः प्रतितिष्ठन्ति । आ प्रतिष्ठायै खनति । यजमानम् एव प्रतिष्ठां गमयति । दक्षिणतो वर्षीयसीं करोति । देवयजनस्यैव रूपम् अकः ।
VERSE: 12 { 3.2.9.12} पुरीषवतीं करोति । प्रजा वै पशवः पुरीषम् । प्रजया_एवैनं पशुभिः पुरीषवन्तं करोति । उत्तरं परिग्राहं परिगृह्णाति । एतावती वै पृथिवी । यावती वेदिः । तस्या एतावत एव भ्रातृव्यं निर्भज्य । आत्मन उत्तरं परिग्राहं परिगृह्णाति । ऋतम् अस्य् ऋतसदनम् अस्य् ऋतश्रीर् असीत्य् आह । यथायजुर् एवैतत् ।
VERSE: 13 { 3.2.9.13} क्रूरम् इव वा एतत् करोति । यद् वेदिं करोति । धा असि स्वधा असीति योयुप्यते शान्त्यै । उर्वी चासि वस्वी चासीत्य् आह । उर्वीम् एवैनां वस्वीं करोति । पुरा क्रूरस्य विसृपो विरप्शिन्न् इत्य् आह मेध्यत्वाय । उदादाय पृथिवीं जीरदानुर् याम् ऐरयन् चन्द्रमसि स्वधाभिर् इत्य् आह । यद् एवास्या अमेध्यम् । तद् अपहत्य । मेध्यां देवयजनीं कृत्वा ।
VERSE: 14 { 3.2.9.81} यद् अदश् चन्द्रमसि मेध्यम् । तद् अस्याम् एरयति । तां धीरासो अनुदृश्य यजन्त इत्य् आहानुख्यात्यै । {ज्} प्रोक्षणीर् आसादय । इध्माबर्हिर् उपसादय । स्रुवं च स्रुचश् च संमृड्ढि । पत्नीꣳ संनह्य । आज्येन_उदेहीत्य् आहानुपूर्वतायै । प्रोक्षणीर् आसादयति । आपो वै रक्षोघ्नीः ।
VERSE: 15 { 3.2.9.15} रक्षसाम् अपहत्यै । स्फ्यस्य वर्त्मन्त् सादयति । यज्ञस्य संतत्यै । उवाच हासितो दैवलः । एतावतीर् वा अमुष्मिन्_लोक आप आसन्न् । यावतीः प्रोक्षणीर् इति । तस्माद् बह्वीर् आसाद्याः । स्फ्यम् उदस्यन् । यं द्विष्यात् तं ध्यायेत् । शुचा_एवैनम् अर्पयति ।
अनुवाक 10 VERSE: 1 { 3.2.10.1} वज्रो वै स्फ्यः । यद् अन्वञ्चं धारयेत् । वज्रे ऽध्वर्युः क्षण्वीत । पुरस्तात् तिर्यञ्चं धारयति । वर्जो वै स्फ्यः । वज्रेणैव यज्ञस्य दक्षिणतो रक्षाꣳस्य् अपहन्ति । अग्निभ्यां प्राचश् च प्रतीचश् च । स्फ्येन_उदीचश् च_अधराचश् च । स्फ्येन वा एष वज्रेणास्यै पाप्मानं भ्रातृव्यम् अपहत्य । उत्करे ऽधि प्रवृश्चति ।
VERSE: 2 { 3.2.10.2} यथा_उपधाय वृश्चन्त्य् एवम् । हस्ताव् अवनेनिक्ते । आत्मानम् एव पवयते । स्फ्यं प्रक्षालयति मेध्यत्वाय । अथो पाप्मन एव भ्रातृव्यस्य न्यङ्गं च्छिनत्ति । इध्माबर्हिर् उपसादयति युक्त्यै । यज्ञस्य मिथुनत्वाय । अथो पुरोरुचम् एवैतां दधाति । उत्तरस्य कर्मणो ऽनुख्यात्यै । न पुरस्तात् प्रत्यग् उपसादयेत् ।
VERSE: 3 { 3.2.10.3} यत् पुरस्तात् प्रत्यग् उपसादयेत् । अन्यत्र_आहुतिपथाद् इध्मं प्रतिपादयेत् । प्रजा वै बर्हिः । अपराध्नुयाद् बर्हिषा प्रजानां प्रजननम् । पश्चात् प्राग् उपसादयति । आहुतिपथेन_इध्मं प्रतिपादयति । संप्रत्य् एव बर्हिषा प्रजानां प्रजननम् उपैति । दक्षिणम् इध्मम् । उत्तरं बर्हिः । आत्मा वा इध्मः । प्रजा बर्हिः । प्रजा ह्य् आत्मन उत्तरतरा तीर्थे । ततो