नारदपुराणम्- उत्तरार्धः/अध्यायः ३२
वसिष्ठ उवाच ।।
संध्यावलीवचः श्रुत्वा मोहिनी दुहिता विधेः ।।
उवाच तत्परा स्वीये कार्ये मोहकरंडिका ।। ३२-१ ।।
यद्येवं त्वं विजानासि धर्माधर्मगतिं शुभे ।।
भर्तुरर्थे प्रदात्री च धनजीवितयोरपि ।। ३२-२ ।।
तदाहं याचये वित्तं जीवितादधिकं शुभे ।।
देहि पुत्रशिरों मह्यं यदिष्टटं हृदयाधिकम् ।। ३२-३ ।।
यदि नो भोजनं कुर्यात्संप्राप्ते हरिवासरे ।।
तदा स्वहस्ते संगृह्य खङगं राजा पतिस्तव ।। ३२-४ ।।
धर्मांगदशिरश्चारु चंद्रबिंबोपमं शुभम् ।।
अजातश्मश्रुकं चैव कुंडलाभ्यां विभूषितम् ।। ३२-५ ।।
छित्वा शीघ्रं पातयतु ममोत्संगे सुलोचने ।।
एतद्वा कुरुतद्भद्रे यदान्नं न भुनक्ति च ।। ३२-६ ।।
दिने माधवदेवस्य पापसंघविनाशने ।।
तच्छ्रुत्वा वचनं तस्या मोहिन्याः कटुकाक्षरम् ।। ३२-७ ।।
प्रचकंपे क्षणं देवी शीतार्ता कदली यथा ।।
संध्यावली ततो धैर्यमास्थाय वरवार्णिनी ।। ३२-८ ।।
उवाच मोहिनीं वाक्यं सुमुखी प्रहसंत्यपि ।।
श्रूयंते हि पुराणेषु गाथाः सुभ्रु समीरिताः ।। ३२-९ ।।
द्वादशी प्रति संबद्धाः स्वर्गमोक्षप्रदायिकाः ।।
धनं त्यजेत्त्यजेद्दाराञ्जीवितं च गृहं त्यजेत् ।। ३२-१० ।।
त्यजेद्देशं तथा भूपं स्वर्गं मित्रं गुरुं त्यजेत् ।।
त्यजेत्तीर्थं त्यजेद्धर्मं त्यजेदत्यंतसुप्रियम् ।। ३२-११ ।।
त्यजेद्योगं त्यजेद्दानं ज्ञानं पुण्यक्रिया त्यजेत् ।।
तपस्त्यजेत्त्यजेद्विद्यां सिद्धिं मोक्षं त्यजेच्छुभे ।। ३२-१२ ।।
न त्यजेद्द्वादगशीं पुण्यां पक्षयोरुभयोरपि ।।
इह संबंधिनः सर्वे पुत्रभ्रातृसुहृत्प्रियाः ।। ३२-१३ ।।
ऐहिकामुष्मिके देवि साधनी द्वादशी स्मृता ।।
द्वादश्यास्तु प्रभावेण सर्वं क्षेमं भविष्यति ।। ३२-१४ ।।
दापये तव तुष्ट्यर्थं धर्मांगदशिरः शुभे ।।
विश्वासं कुरु मे वाक्ये सुखिनी भव शोभने ।। ३२-१५ ।।
इहार्थं श्रूयते भद्रे इतिहासः पुरातनः ।।
कथयिष्यामि ते भद्रे सावधाना श्रुणुष्व मे ।। ३२-१६ ।।
आसीद्विरोचनः पूर्वं दैत्यो धर्मपरायणः ।।
तस्य भार्या विशालाक्षी द्विजपूजनतत्परा ।। ३२-१७ ।।
नित्यमेकमृषिं प्रातः पूजयित्वा यथाविधि ।।
पादोदकं तस्य सुभ्रु भक्त्या पिबति हृष्टधीः ।। ३२-१८ ।।
प्राह्लादिशंकिता देवा आसन्पूर्वं मृते सति ।।
हिरण्यकशिपौ राज्यं शासति ह्युग्रतेजसि ।। ३२-१९ ।।
प्राह्लादौ ह्लादसंयुक्ते चेरुर्व्यग्रा महीतले ।।
एकदा शक्रमुख्यास्ते देवाः समंत्र्य वाक्पतिम् ।। ३२-२० ।।
प्रोचुः किं कार्यमधुनास्माभिः शत्रु प्रतापितैः ।।
तच्छ्रुत्वा वचनं तेषां देवानां गुरुरब्रवीत् ।। ३२-२१ ।।
विष्णुर्विज्ञापनीयोऽद्य दुःखं प्राप्तैः सुरव्रजैः ।।
तच्छ्रुत्वा भाषितं तस्य गुरोरमिततेजसः ।। ३२-२२ ।।
विरोचनप्राणहत्यै जग्मुर्वैकुंठमंतिके ।।
तत्र गत्वा सुरश्रेष्ठं वैकुंठं तुष्टुवुः स्तवैः ।। ३२-२३ ।।
देवा ऊचुः ।।
नमो देवाधिदेवाय विष्णवेऽमिततेजसे ।।
भक्तविघ्नविनाशाय वैकुण्ठाय नमो नमः ।। ३२-२४ ।।
हरयेऽद्भुतसिंहाय वामनाय महात्मने ।।
क्रोडरूपाय मत्स्याय प्रलयाब्धिनिवासिने ।। ३२-२५ ।।
कूर्माय मन्दरधृते भार्गवायाब्धिशायिने ।।
रामायाखिलनाथाय विश्वेशाय च साक्षिणे ।। ३२-२६ ।।
दत्तात्रेयाय शुद्धाय कपिलायार्तिहारिणे ।।
यज्ञाय धृतधर्माय सनकादिस्वरूपिणे ।। ३२-२७ ।।
ध्रुवस्य वरदात्रे च पृथवे भूरिकर्मणे ।।
ऋषभाय विशुद्धाय हयशीर्षभृतात्मने ।। ३२-२८ ।।
हंसायागमरूपायामृतकुम्भविधारिणे ।।
कृष्णांय वासुदेवाय संकर्षणवपुर्धृते ।। ३२-२९ ।।
प्रद्युम्नायानिरुद्धाय ब्रह्मणे शंकराय च ।।
कुमाराय गणेशाय नन्दिने भृंगिणे नमः ।। ३२-३० ।।
गन्धमादनवासाय नरनारायणाय च ।।
जगन्नाथाय नाथाय नमो रामेश्वराय च ।। ३२-३१ ।।
द्वारकावासिने चैव तुलसी वनवासिने ।।
नमः कमलनाभाय नमस्ते पंकजांघ्रये ।। ३२-३२ ।।
नमः कमलहस्ताय कमलाक्षाय ते नमः ।।
कमलाप्रतिपालाय केशवाय नमो नमः ।। ३२-३३ ।।
नमो भास्कररूपाय शशिरूपधराय च ।।
लोकपालस्वरूपाय प्रजापतिवपुर्धृते ।। ३२-३४ ।।
भूतग्रामस्वरूपाय जीवरूपाय तेजसे ।।
जयाय जयिने नेत्रे नियमाय क्रियात्मने ।। ३२-३५ ।।
निर्गुणाय निरीहाय नीतिज्ञायाक्रियात्मने ।।
बुद्धाय कल्किरूपाय क्षेत्रज्ञायाक्षराय च ।। ३२-३६ ।।
गोविंदाय जगद्भर्त्रेऽनन्तायाद्याय शार्ङ्गिणे ।।
शंखिने गदिने चैव नमश्चक्रधराय च ।। ३२-३७ ।।
खड्गिने शूलिने चैव सर्वशस्त्रास्त्रघातिने ।।
शरण्याय वरेण्याय पराय परमात्मने ।। ३२-३८ ।।
हृषीकेशाय विश्वाय विश्वरूपाय ते नमः ।।
कालनाभाय कालाय शशिसूर्य्यदृशे नमः ।।
पूर्णाय परिसेव्याय परात्परतराय च ।। ३२-३९ ।।
जगत्कर्त्रे जगद्भर्त्रे जगद्धात्रेंऽतकाय च ।।
मोहिने क्षोभिने कामरूपिणेऽजाय सूरिणे ।। ३२-४० ।।
भगवंस्तव संप्राप्ताः शरणं दैत्यतापिताः ।।
तद्विधत्स्वाखिलाधार यथा हि सुखिनो वयम् ।। ३२-४१ ।।
पुत्रमित्रकलत्रादिसंयुता विहरामहे ।।
तच्छ्रुत्वा स्तवनं तेषां वैकुंठः प्रीतमानसः ।। ३२-४२ ।।
प्रददौ दर्शनं तेषां दैत्यसं संतापितात्मनाम् ।।
ते दृष्ट्वा देवदेवेशं वैकुंठं स्निग्धमानसम् ।। ३२-४३ ।।
विरोचनवधायाशु प्रार्थयामासुरादरात् ।।
तच्छ्रुत्वा शक्रमुख्यानां कार्यं कार्यविदां वरः ।। ३२-४४ ।।
समाश्वास्य सुरान्प्रीत्या विससर्ज मुदान्वितान् ।।
गतेषु देववर्गेषु सर्वोपायविदांवरः ।। ३२-४५ ।।
वृद्धब्राह्मणरूपेण विरोचनगृहं ययौ ।।
द्विजपूजनकाले तु संप्राप्तः कार्यसाधकः ।। ३२-४६ ।।
तं तु दृष्ट्वा विशालाक्षी ब्राह्मणं हृष्टमानसा ।।
अपूर्वं भक्तिभावेन ददौ सत्कृत्य चासनम् ।। ३२-४७ ।।
सोऽनंगीकृत्य तद्दत्तमासनं प्राह तां शुभे ।।
नाहं समाददे देवि त्वद्दत्तं परमासनम् ।। ३२-४८ ।।
श्रृणु मे कार्यमतुलं यदर्थमहमागतः ।।
यन्मे मनोगतं कार्यं तद्विज्ञाय च मानिनि ।। ३२-४९ ।।
योंऽगीकरोति तत्पूजां ग्रहीष्यामि वरानने ।।
तच्छ्रुत्वा वृद्धविप्रस्य वाक्यं वाक्यविशारदा ।। ३२-५० ।।
मायया मोहिता विष्णोः स्त्रीत्वाच्चाहातिहर्षिता ।।
विशालाक्ष्युवाच ।।
यत्ते मनोगतं विप्र तद्दास्यामि गृहाणमे ।। ३२-५१ ।।
आसनं पादसलिलं देहि मे वांछितार्थदम् ।।
इत्युक्तः स द्विजः प्राह न प्रत्येमि स्त्रिया वचः ।। ३२-५२ ।।
तव भर्ता यदि वदेत्तदा मे प्रत्ययो भवेत् ।।
तदाकर्ण्य द्विजेनोक्तं विरोचनगृहेश्वरी ।। ३२-५३ ।।
पतिमाकारयामास तत्रैव द्विजसन्निधौ ।।
स प्राप्तो दूतवाक्येन प्राह्लादिर्हृष्टमानसः ।। ३२-५४ ।।
अंतःपुरं यत्र भार्या विशालाक्षी समास्थिता ।।
तमागतं समालोक्य पतिं धर्मपरायणा ।। ३२-५५ ।।
उत्थाय नत्वा विप्राग्र्यमासनं पुनरर्पयत् ।।
यदा तु जगृहे नैव दत्तमासनमादरात् ।। ३२-५६ ।।
राजानं कथयामास दैत्यानां पतिमात्मनः ।।
तद्दृत्तांतमुपाज्ञाय दैत्यराट् स विरोचनः ।। ३२-५७ ।।
भार्यास्नेहेन मुग्धात्मा तत्तदांगीचकार ह ।।
अंगीकृते तु दैत्येन तद्विज्ञाय च मानसम् ।। ३२-५८ ।।
उवाच ब्राह्मणो हृष्टः स्वमायुर्मम कल्पय ।।
ततस्तु दंपती तत्र मुग्धौ स्वकृतया शुचा ।। ३२-५९ ।।
मुहूर्तं ध्यानमास्थाय करौ बद्धोचतुर्द्विजम् ।।
गृहाण जीवितं विप्र देहि पादोदकं मम ।। ३२-६० ।।
त्वयोक्तं वचनं सत्यं कुर्वः प्रीतिमवाप्नुहि ।।
ततस्तु विप्रः प्रोतात्मा तदंगीकृत्य चासनम् ।। ३२-६१ ।।
पादोदकं ददौ तस्यै भक्त्या प्रीतो जनार्दनः ।।
प्रक्षाल्य पादौ विप्रस्य विशालाक्षी मुदान्विता ।। ३२-६२ ।।
पत्या सह दधौ मूर्ध्नि अपः पादावनेजनीः ।।
ततस्तु सहसा सुभ्रु दंपती दिव्यरूपिणौ ।। ३२-६३ ।।
विमानवरमारुह्य जग्मतुर्वैष्णवं पदम् ।।
ततः प्रसन्नो भगवान् देवशल्यं विमोच्य सः ।। ३२-६४ ।।
ययौ वैकुंठभवनं सर्वैर्देवगणैः स्तुतः ।।
एवं मयापि दातव्यं तव देवि प्रतिश्रुतम् ।। ३२-६५ ।।
न सत्याच्चालये देवि पतिं रुक्मांगदाभिधम् ।।
सत्तयमेव मनुष्याणां गतिदं परिकीर्तितम् ।। ३२-६६ ।।
सत्याच्च्चुतं मनुष्यं हि श्वपाकादधमं विदुः । ३२-६७ ।।
इत्येवमुक्त्वा कनकावदाता सा मोहिनीं पंकजजन्मजाताम् ।।
जग्राह भर्तुश्चरणौ सुताम्नौ रक्तांगुली पाणियुगेन सुभ्रूः ।। ३२-६८ ।।
इति श्रीबृहन्नारदीयपुराणोत्तरभागे मोहिनीचरिते संध्यावलीकथनं नाम द्वात्रिंशत्तमोऽध्यायः ।। ३२ ।।