महाभारतम्-05-उद्योगपर्व-027
| ← उद्योगपर्व-026 | महाभारतम् पञ्चमपर्व महाभारतम्-05-उद्योगपर्व-027 वेदव्यासः |
उद्योगपर्व-028 → |
| महाभारतस्य पर्वाणि |
|---|
सञ्जयेन युधिष्ठिरंप्रति युद्धे दोषोद्भावनपूर्वकं परैभोगाप्रदानेपि शमाश्रयगम्यैव .....कथनम् ।। 1 ।।
सञ्जय उवाच। | 5-27-1x |
धर्मनित्या पाण्डव ते विचेष्टा | 5-27-1a 5-27-1b 5-27-1c 5-27-1d |
नचेद्भागं कुरवोऽन्यत्र युद्धा- | 5-27-2a 5-27-2b 5-27-2c 5-27-2d |
अल्पकालं जीवितं यन्मनुष्ये | 5-27-3a 5-27-3b 5-27-3c 5-27-3d |
कामा मनुष्यं प्रसजन्त एते | 5-27-4a 5-27-4b 5-27-4c 5-27-4d |
निबन्धनी ह्यर्थतृष्णेह पार्थ | 5-27-5a 5-27-5b 5-27-5c 5-27-5d |
धर्मं कृत्वा कर्मणां तात मुख्यं | 5-27-6a 5-27-6b 5-27-6c 5-27-6d |
वेदोऽधीतश्चरितं ब्रह्मचर्यं | 5-27-7a 5-27-7b 5-27-7c 5-27-7d |
सुखप्रिये सेवमानोऽतिवेलं | 5-27-8a 5-27-8b 5-27-8c 5-27-8d |
एवं पुनर्ब्रह्मचर्याऽप्रसक्तो | 5-27-9a 5-27-9b 5-27-9c 5-27-9d |
न कर्मणां विप्रणाशोऽस्त्यमुत्र | 5-27-10a 5-27-10b 5-27-10c 5-27-10d |
न्यायोपेतं ब्राह्मणेभ्योऽथ दत्तं | 5-27-11a 5-27-11b 5-27-11c 5-27-11d |
इह क्षेत्रे क्रियते पार्थ कार्यं | 5-27-12a 5-27-12b 5-27-12c 5-27-12d |
जहाति मृत्युं च जरां भयं च | 5-27-13a 5-27-13b 5-27-13c 5-27-13d |
एवंरूपं कर्मफलं नरेन्द्र | 5-27-14a 5-27-14b 5-27-14c 5-27-14d |
अन्तं गत्वा कर्मणां या प्रशंसा | 5-27-15a 5-27-15b 5-27-15c 5-27-15d |
तच्चेदेवं द्वेषरूपेण पार्थाः | 5-27-16a 5-27-16b 5-27-16c 5-27-16d |
प्रव्रज्यया यातयित्वा पुरस्ता- | 5-27-17a 5-27-17b 5-27-17c 5-27-17d |
मत्स्यो राजा रुक्मरथः सपुत्रः | 5-27-18a 5-27-18b 5-27-18c 5-27-18d |
महासहायः प्रतपन्बलस्थः | 5-27-19a 5-27-19b 5-27-19c 5-27-19d |
बलं कस्माद्वर्धयित्वा परस्य | 5-27-20a 5-27-20b 5-27-20c 5-27-20d |
अप्राज्ञो वा पाण्डव युद्ध्यमानो- | 5-27-21a 5-27-21b 5-27-21c 5-27-21d |
नाधर्मे ते धीयते पार्थ बुद्धि- | 5-27-22a 5-27-22b 5-27-22c 5-27-22d |
अव्याधिजं कटुकं शीर्षरोगि | 5-27-23a 5-27-23b 5-27-23c 5-27-23d |
पापानुबन्धं को नु तं कामयेत | 5-27-24a 5-27-24b 5-27-24c 5-27-24d |
कृपः शल्यः सौमदत्तिर्विकर्णो | 5-27-25a 5-27-25b 5-27-25c 5-27-25d |
लब्ध्वाऽपीमां पृथिवीं सागरान्तां | 5-27-26a 5-27-26b 5-27-26c 5-27-26d |
अमात्यानां यदि कामस्य हेतो- | 5-27-27a 5-27-27b 5-27-27c 5-27-27d |
।। इति श्रीमन्महाभारते उद्योगपर्वणि |
[सम्पाद्यताम्]
5-27-1 महान् श्रावः श्रवणं यण महाकीर्तीत्यर्थः। मा व्यनीनशः क्रोधेन धार्तराष्ट्रन् मा नाशय ।। 1 ।।
5-27-4 प्रसजन्ते स्पृशन्ति ।। 4 ।।
5-27-5 गृघ्नः स्पृहावान् ।। 5 ।।
5-27-6 कर्मणां अर्थकामाद्यर्थानां मध्ये ।। 6 ।।
5-27-7 परं स्थानं परलोकं मन्यमानेन मानयता। पर्षपूगं वर्षगणम्। तत्रत्यसुखेभ्यस्तदर्थं त्वया आत्मापि दत्तः ।। 7 ।।
5-27-8 सुखप्रिये भोगान् पुत्रादींश्च सेवमानः । योगाभ्यासे चित्तवृत्तिनिरोधमभ्यसितुं कर्म आसनप्राणायामादिकं न करोति ।। 8 ।।
5-27-9 धर्मं च यज्ञादिरूपं हित्वा यः अधर्ममेव प्रकरोति संचिनोति ।। 9 ।।
5-27-10 कृतं कर्म भोगं विना आत्मज्ञानं विना वा न नश्यतीत्यर्थः ।। 10 ।।
5-27-11 अन्वाहार्येष्वित्यनेन श्रौतमिष्ट्यादिकं लक्ष्यते। तत्रहि अन्वाहार्यो दक्षिणात्वेन दीयते ।। 11 ।।
5-27-12 कार्यं धर्मः । प्रेत्य मृत्वा ।। 12 ।।
5-27-13 परलोके कर्म नास्तीत्याह जहातीति ।। 13 ।।
5-27-14 अत्र कर्म कुर्वन् कामवशादमुत्र फलं न प्रार्थयेतेत्यर्थः । कर्मजं फलं त्यक्त्वा परेण वैराग्येण संपन्नो मोक्षार्थं योगाभ्यासमेव कुरुष्व किं राज्येन बन्धुनाशलभ्येनेत्यर्थः ।। 14 ।।
5-27-16 तच्चेदिति। भो पार्थाः भो पाण्डवाः तत्पापं कर्म गोत्रवधरूपं द्वेषरूपेण चिराय प्रागेव चेत्करिष्यध्वं तर्हि यद्वने वर्षपूगान् दुःखं वासं निवसध्वं तद्धर्म एवेति यत्तत्पदाध्याहारेण योज्यम्। राज्यार्थं सर्वलोकनाशमिच्छतां भवतां दुर्योधनेन यो वनवासः कारितः स धर्म एवेत्यर्थः ।। 16 ।।
5-27-17 पुरस्तात् प्रव्रजनकाले एव यत् यतः पुरस्तादपि एतद्बलं आत्माधीनमेवासीत्। ज्ञातिवधेनापि राज्यसुखमावश्यकं चेत्तर्हि पूर्वमेव सहायसत्वात्कुतो न युद्धं कृतमिति एतदादिश्लोकचतुष्टयर्थः ।। 17 ।।
5-27-20 हीनकाले गते काले इत्यर्थः ।। 20 ।।
5-27-21 सर्वथापि युद्धं न कर्तव्यं जयपराजययोरव्यवस्थितत्वादित्याह अप्राह इति। भूतेरपैति दैवादिति शेषः ।। 21 ।।
5-27-23 अव्याधिजं कटुकं पित्तादिकं विनाप्यरोचकम् । यशोमुषं यशोहरम्। पेयं गिलनीयम्। मन्युं क्रोधम्। प्रशाम्य शान्तो भव ।। 23 ।।
5-27-27 देवयानात्पथोऽर्चिरादिमार्गादपुनरावृत्तिफलात् गोत्रद्रोहेण मागा इत्यर्थः ।। 27 ।।
| उद्योगपर्व-026 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | उद्योगपर्व-028 |