विष्णुपुराणम्/चतुर्थांशः/अध्यायः २४
श्रीपराशर उवाच ।
योऽयं रिपुंजयो नाम बार्हद्रथोंत्यः तस्यामात्यो मुनिको नाम भविष्यति १ ।
स चैनं स्वामिनं हत्वा स्वुपुत्रं प्रद्योतनामानमभिषेक्ष्यति २ ।
तस्यापि बलाकनामा पुत्रो भविता ३ ।
ततश्च विशाखयूपः ४ ।
तत्पुत्रो जनकः ५ ।
तस्य च नंदिवर्द्धनः ६ ।
ततो नंदी ७ ।
इत्येतेष्टत्रिंशदुत्तरमष्टशतं पंच प्रद्योताः पृथिवीं भोक्ष्यन्ति ८ ।
ततश्च शिशुनाभः ९ ।
तत्पुत्रः काकवर्णो भविता १० ।
तस्य च पुत्रः क्षेमधर्मा ११ ।
तस्यापि क्षतौजाः १२ ।
तत्पुत्रो विधिसारः १३ ।
ततश्चाजातशत्रुः १४ ।
तस्मादर्भकः १५ ।
तस्माच्चोदयनः १६ ।
तस्मादपि नंदिवर्द्धनः १७ ।
ततो महानंदी १८ ।
इत्येते शैशनाभा भूपालास्त्रीणि वर्षशतानि द्विषष्ट्यधिकानि भविष्यंति १९ ।
महानंदिनस्ततश्शूद्रा गर्भोद्भवोतिलुब्धोतिबलो महापद्मनामा नंदः परशुराम इवापरोऽखिलक्षत्रांतकारी भविष्यति २० ।
ततः प्रभृति शूद्रा भूपाला भविष्यंति २१ ।
स चैकच्छत्रामनुल्लंघितशासनो महापद्मः पृथिवीं भोक्ष्यते २२ ।
तस्याप्यष्टौ सुतास्सुमाल्याद्य भवितारः २३ ।
तस्य महापद्मस्यानुपृथिवीं भोक्ष्यंति २४ ।
महापद्मपुत्राश्चैकं वर्षशतमवनीपतयो भविष्यंति २५ ।
ततश्च नवचैतान्नंदान् कौटिल्यो ब्राह्मणस्समुद्धरिष्यति २६ ।
तेषामभावे मौर्व्याः पृथिवीं भोक्ष्यंति २७ ।
कौटिल्य एव चंद्र गुप्तसुत्पन्नं राज्येऽभिषेक्ष्यति २८ ।
तस्यापि पुत्रो बिंदुसारो भविष्यति २९ ।
तस्याप्यशोकवर्द्धनस्ततस्सुयशास्ततश्च दशरथस्ततश्च संयुतस्ततश्शालिशूकस्तस्मात्सोमशर्मा तस्यापि सोमशर्मणश्शतधन्वा ३० ।
तस्यानुबृहद्र थनामा भविता ३१ ।
एवमेते मौर्य्या दश भूपतयो भविष्यंति अब्दशतं सप्तत्रिंशदुत्तरम् ३२ ।
तेषामंते पृथिवीं दश शुंगा भोक्ष्यंति ३३ ।
पुष्यमित्रस्सेनापतिस्स्वामिनं हत्वा राज्यं करिष्यति तस्यात्मजोऽग्निमित्रः ३४ ।
तस्मात्सुज्येष्ठस्ततो वसुमित्रस्तस्मादप्युदंकस्ततः पुलिंदकस्ततो घोषवसुस्तस्मादपि वज्रमित्रस्ततो भागवतः ३५ ।
तस्माद्देवभूतिः ३६ ।
इत्येते शुंगा द्वादशोत्तरं वर्षशतं पृथिवीं भोक्ष्यंति ३७ ।
ततः कण्वानेषाभूर्यास्यति ३८ ।
देवभूतिं तु शुंगराजानं व्यसनिनं तस्यैवामात्यः कण्वो वसुदेवनामा तं निहत्य स्वयमवनीं भोक्ष्यति ३९ ।
तस्य पुत्रो भूमित्रस्तस्यापि नारायणः ४० ।
नारायणात्मजस्सुशर्मा ४१ ।
एते काण्वायनाश्चत्वारः पंचचत्वारिंशद्वर्षाणि भूपतयो भविष्यंति ४२ ।
सुशर्माणं तु काण्वं तद्भूत्यो बलिपुच्छकनामा हत्वांध्रजातीयो वसुधां भोक्ष्यति ४३ ।
ततश्च कृष्णनामा तद्भ्राता पृथिवीपतिर्भविष्यति ४४ ।
तस्यापि पुत्रः शांतकर्णिस्तस्यापि पूर्णोत्संगस्तत्पुत्रश्शातकर्णिस्तस्माच्च लम्बोदरस्तस्माच्च पिलकस्ततो मेघस्वातिस्ततः पटुमान् ४५ ।
ततश्चारिष्टकर्मा ततो हालाहलः ४६ ।
हालाहलात्पललकस्ततः पुलिंदसेनस्ततः सुंदरस्ततश्शातकर्णिस्तश्शिवस्वातिस्ततश्च गोमतिपुत्रस्तत्पुत्रोऽलिमान् ४७ ।
तस्यापि शांतकर्णिस्ततः शिविश्रितस्तश्च शिवस्कंधस्तस्मादपि यज्ञश्रीस्ततो द्वियज्ञस्तस्माच्चंद्र श्रीः ४८ ।
तस्मात्पुलोमापिहि ४९ ।
एवमेवे त्रिंशच्चत्वार्यब्दशतानि षट्पंचाशदधिकानि पृथिवीं भोक्ष्यंति ५० ।
आंध्रभृत्यास्सप्ताभीरप्रभृतयो दशगर्दभिनश्च भूभुजो भविष्यंति ५१ ।
ततष्षोडश भूपतयो भवितारः ५२ ।
ततश्चाष्टौ यवनाश्चतुर्दश तुरुष्कारा मुंडाश्च त्रयोदश एकादश मौना एते वै पृथुवीपतयः पृथिवीं दशवर्षशतानि नवत्यधिकानि भोक्ष्यंति ५३ ।
ततश्च मौना एकादश भूपतयोऽब्दशतानि त्रीणि पृथिवीं भोक्ष्यंति ५४ ।
तेषूत्सन्नेषु कैंकिला यवना भूपतयो भविष्यंत्यमूर्द्धाभिषिक्ताः ५५ ।
तेषामपत्यं विंध्यशक्तिस्ततः पुंरजयस्तस्माद्रा मचंद्र स्तस्माद्धर्मवर्मा ततो वंगस्ततोभून्नंदनस्ततस्सुनंदी तद्भ्राता नंदियशाश्शुक्रः प्रवीर एते वर्षशतं षड्वर्षाणि भूपतयो भविष्यंति ५६ ।
ततस्तत्पुत्रास्त्रयोदशैते बाह्लिकाश्च त्रयः ५७ ।
ततः पुष्पमित्राः पटुमियत्रास्त्रयोदशैकलाश्च सप्तांध्राः ५८ ।
ततश्च कोसलायां तु नव चैव भूपतयो भविष्यंति ५९ ।
नैषधास्तु त एव ६० ।
मगधायां तु विश्वस्फटिकसंज्ञोऽन्यान्वर्णान्करिष्यति ६१ ।
कैवर्त्तबटुपुलिंदब्राह्मणान्राज्ये स्थपयिष्यति ६२ ।
उत्साद्याखिलक्षत्रजातिं नव नागाः पद्मवत्यां नाम पुर्यामनुगंगाप्रयागं गयाद्गुप्तांश्च मागधा भोक्ष्यंति ६३ ।
कोशलांध्रपुंड्रताम्रलिप्तसमतटपुरीं च देवरक्षितो रक्षिता ६४ ।
कलिंगमाहिषमहेंद्र भौमान् गुहा भोक्ष्यंति ६५ ।
नैषधनैमिषककालकोशकाञ्जनपदान्मणिधान्यकवंशा भोक्ष्यंति ६६ ।
त्रैराज्यमुषिकजनपदान्कनकाह्वयचो भोक्ष्यति ६७ ।
सौराष्ट्रावंत्यशूद्रा भीरान्नर्मदामरुभूविषयांश्च व्रात्यद्विजाभीरशूद्रा द्या भोक्ष्यंति ६८ ।
सिंधुतटदाविकोर्वीचंद्र भागाकाश्मीरविषयांश्च व्रात्यम्लेच्छशूद्रा दयो भोक्ष्यंति ६९ ।
एते च तुल्यकालास्सर्वे पृथिव्यां भूभुजो भविष्यंति ७० ।
अल्पप्रसादा बृहत्कोपास्सार्वकालमनृताधर्मरुचयः स्त्रीबालगोवधकर्त्तारः परस्वादानरुचयोल्पसारास्तमिस्रप्राया उदितास्तमितप्राया अल्पायुषो महेच्छा ह्यल्पधर्मा लुब्धाश्च भविष्यन्ति ७१ ।
तैश्च विमिश्रा जनपदास्तच्छीलानुवर्त्तिनो राजाश्रयशुष्मिणो म्लेच्छाचाराश्च विपर्ययेण वर्त्तमानाः प्रजाः क्षपयिष्यंति ७२ ।
ततश्चानुदिनमल्पाल्पह्रासव्यवच्छेदाद्धर्मार्थयोर्जगतस्संक्षयो भविष्यति ७३ ।
ततश्चार्थ एवाभिजनहेतुः ७४ ।
बलमेवाश्षोधर्महेतुः ७५ ।
अभिरुचिरेव दांपत्यसंबंधहेतुः ७६ ।
स्त्रीत्वमेवोपभोगहेतुः ७७ ।
अनृतमेव व्यवहारजयहेतुः ७८ ।
उन्नतांबुतैव पृथिवीहेतु ७९ ।
ब्रह्मसूत्रमेव विप्रत्वहेतुः ८० ।
रत्नधातुतैव श्लाघ्यताहेतुः ८१ ।
लिंगधाराणमेवाश्रमहेतुः ८२ ।
अन्यायमेव वृत्तिहेतुः ८३ ।
दौर्बल्यमेवावृत्तिहेतुः ८४ ।
अभयप्रगल्भोच्चारणमेव पांडित्यहेतुः ८५ ।
अनाढ्यतैव साधुत्वहेतुः ८६ ।
स्नानमेव प्रसाधनहेतुः ८७ ।
दानमेव धर्महेतुः ८८ ।
स्वीकरणमेव विवाहहेतुः ८९ ।
सद्वेषधार्येव पात्रम् ९० ।
दूरायतननोदकमेव तीर्थहेतुः ९१ ।
कपटवेषधारणमेव महत्त्वहेतुः ९२ ।
इत्येवमनेकदोषोत्तरे तु भूमंडले सर्ववर्णेष्वेव योयो बलवान्सस भूपतिर्भविष्यति ९३ ।
एवं चातिलुब्धकराजासहाश्शैलानामंतरद्रो णीः प्रजास्संश्रयिष्यंति ९४ ।
मधुशाकमूलफलपत्रपुष्पाद्याहाराश्च भविष्यंति ९५ ।
तरुवल्कलपर्णचीरप्रावरणाश्चातिबहुप्रजाश्शीतवातातपवर्षसहाश्च भविष्यंति ९६ ।
न च कश्चित्त्रयोविंशतिवर्षाणि जीविष्यति अनवरतं चात्र कलियुगे क्षयमायात्यखिल एवैष जनः ९७ ।
श्रौतस्मार्त्ते च धर्मे विप्लवमत्यंतमुपगते क्षीणप्राये च कलावश्षोजगत्स्रष्टुश्चराचरगुरोरादिमध्यांतरहितस्य ब्रह्ममयस्यात्मरूपिणो भगवतो वासुदेवस्यांशश्शंबलग्रामप्रधानब्राह्मणस्य विष्णुयशसो गृहेष्टगुणर्द्धिसमन्वितः कल्किरूपीजगत्यत्रावतीर्य सकलम्लेच्छदस्युदुष्टाचरणचेतसामश्षोआ!णामपरिच्छिन्नशक्तिमाहा-त्म्यः क्षयं करिष्यति स्वधर्मेषु चाखिलमेव संस्थापयिष्यति ९८ ।
अनंतरं चाश्षोकलेरवसाने निशावसाने विबुद्धानामिव तेषामेव जनपदानाममलस्फटिकदलशुद्धा मतयो भविष्यंति ९९ ।
तेषां च बीजभूतानामश्षोमनुष्याणां परिणतानामपि तत्कालकृतापत्यप्रसूतिर्भविष्यति १०० ।
तानि च तदपत्यानि कृतयुगानुसारीण्येव भविष्यंति १०१ ।
अत्रोच्यते ।
यथा चंद्र श्च सूर्यश्च तथा तिष्यो बृहस्पतिः ।
एकराशौ समेष्यंति तदा भवति वै कृतम् १०२ ।
अतीता वर्त्तमानाश्च तथैवानागताश्च ये ।
एते वंश्षोउ! भूपालाः कथिता मुनिसत्तम १०३ ।
यावत्परीक्षितो जन्म यावन्नंदाभिषेचनम् ।
एतद्वर्षसहस्रं तु ज्ञेयं पंचाशदुत्तरम् १०४ ।
सप्तर्षीणां तु यौ पूर्वौ दृश्येते ह्युदितौ दिवि ।
तयोस्तु मध्ये नक्षत्रं दृश्यते यत्समं निशि १०५ ।
तेन सप्तर्षयो युक्तास्तिष्ठंत्यब्दशतं नृणाम् ।
ते तु पारीक्षिते काले मघास्वासन्द्विजोत्तम १०६ ।
तदा प्रवृत्तश्च कलिर्द्वादशाब्दशतात्मकः १०७ ।
यदैव भगवान्विष्णोरंशो यातो दिवं द्विज ।
वसुदेवकुलोद्भूतस्तदैवात्रागतः कलिः १०८ ।
यावत्सपादपद्माभ्यां पस्पर्शेमां वसुंधराम् ।
तावत्पृथ्वीपरिष्वंगे समर्थो नाभवत्कलिः १०९ ।
गते सनातनस्यांशो! विष्णोस्तत्र भुवो दिवम् ।
तत्याज सानुजो राज्यं धर्म पुत्रो युधिष्ठिरः ११० ।
विपरीतानि दृष्ट्वा च निमित्तानि हि पांडवः ।
याते कृष्णे चकाराऽथ सोऽभिषेकं परीक्षितः १११ ।
प्रयास्यंति यदा चैते पूर्वाषाढां महर्षयः ।
तदा नंदात्प्रभृत्येष गतिवृद्धिं गमिष्यति ११२ ।
यस्मिन् कृष्णो दिवं यातस्तस्मिन्नेव तदा हनि ।
प्रतिपन्नं कलियुगं तस्य संख्यां निबोध मे ११३ ।
त्रीणि लक्षाणि वर्षाणां द्विज मानुष्यसंख्यया ।
षष्टिश्चैव सहस्राणि भविष्यत्येष वै कलिः ११४ ।
शतानि तानि दिव्यानां सप्त पंच च संख्यया ।
निश्श्षोए!ण गते तस्मिन्भविष्यति पुनः कृतम् ११५ ।
ब्राह्मणाः क्षत्त्रिया वैश्याश्शूद्रा श्च द्विजसत्तम ।
युगेयुगे महात्मानः समतीतास्सहस्रशः ११६ ।
बहुत्वान्नामधेयानां परिसंख्या कुलेकुले ।
पौनरुक्त्याद्धि साम्याच्च न मया परिकीर्त्तिता ११७ ।
देवापिः पौरवो राजा पुरुश्चेक्षाकुवंशजः ।
महायोगबलोपेतौ कलापग्रामसंश्रितौ ११८ ।
कृते युगे त्विहागम्य क्षत्रप्रावर्त्तकौ हि तौ ।
भविष्यतो मनोर्वंशबीजभूतौ व्यवस्थितौ ११९ ।
एतेन क्रमयोगेन मनुपुत्रैर्वसुंधरा ।
कृतत्रेताद्वापराणि युगानि त्रीणि भुज्यते १२० ।
कलौ ते बीजभूता वै केचित्तिष्ठंति वै मुने ।
यथैव देवापिपुरू सांप्रतं समधिष्ठितौ १२१ ।
एष तूद्देशतो वंशस्तवोक्तो भूभुजां मया ।
निखिलो गदितुं शक्यो नैष वर्षशतैरपि १२२ ।
एते चान्ये च भूपाला यैरत्र क्षितिमंडले ।
कृतं ममत्वं मोहांधैर्नित्यं हेयकलेवरे १२३ ।
कथं ममेयमचला मत्पुत्रस्य कथं मही ।
मद्वंशस्येतिचिंतार्त्ता जग्मुरंतमिमे नृपाः १२४ ।
तेभ्यः पूर्वतराश्चान्ये तेभ्यस्तेभ्यस्तथा परे ।
भविष्याश्चैव यास्यंति तेषामन्ये च येऽप्यनु १२५ ।
विलोक्यात्मजयोद्योगं यात्राव्यग्रान्नराधिपान् ।
पुष्पप्रहासैश्शरदि हसंतीव वसुंधरा १२६ ।
मैत्रेय पृथिवीगीताञ्छ्लोकांश्चात्र निबोध मे ।
यानाह धर्मध्वजिने नजकायासितो मुनिः १२७ ।
पृथिव्युवाच ।
कथमेष नरेंद्रा णां मोहो बुद्धिमतामपि ।
येन केन सधर्माणोप्यतिविश्वस्तचेतसः १२८ ।
पूर्वमात्मजयं कृत्वा जेतुमिच्छंति मंत्रिणः ।
ततो भृत्यांश्च पौरांश्च जिगीषंते तथा रिपून् १२९ ।
क्रमेणानेन जेष्यामो वयं पृथ्वीं ससागराम् ।
इत्यासक्तधियो मृत्युं न पश्यंत्यविदूरगम् १३० ।
समुद्रा वरणं याति भूमंडलमथो वशम् ।
कियदात्मजयस्यैतन्मुक्तिरात्मजये फलम् १३१ ।
उत्सृज्य पूर्वजा याता यां नादाय गतः पिता ।
तां मामतीव मूढत्वाज्जेतुमिच्छंति पार्थिवाः १३२ ।
मत्कृते पितृपुत्राणां भ्रातॄणां चापि विग्रहः ।
जायतेत्यंतमोहेन ममत्वादृतचेतसाम् १३३ ।
पृथ्वी ममेयं सकला ममैषा मदन्वयस्यापि च शाश्वतीयम् ।
योयो मृतेऽन्यत्र बभूव राजा कुबुद्धिरासीदिति तस्यतस्य १३४ ।
दृष्ट्वा ममत्वादृतचित्तमेकं विहाय मां मृत्युवशं व्रजंतम् ।
तस्यानुयस्तस्य कथं ममत्वं हृद्यास्पदं मत्प्रभवं करोति १३५ ।
पृथ्वी ममैषाऽऽशु परित्यजैनां वदंति ये दूतमुखैस्स्वशत्रून् ।
नराधिपास्तेषु ममातिहासः पुनश्च मूढेषु दयाऽभ्युपैति १३६ ।
श्रीपराशर उवाच।
इत्येते धरणीगीताश्श्लोका मैत्रेय यैश्श्रुताः ।
ममत्वं विलयं याति तपत्यर्के यथा हिमम् १३७ ।
इत्येष कथितः सम्यङ्मनोर्वंशो मया तव ।
यत्र स्थितिप्रवृत्तस्य विष्णोरंशांशका नृपाः १३८ ।
शृणोति य इमं भक्त्या मनोर्वंशमनुक्रमात् ।
तस्य पापमश्षॐ वै प्रणश्यत्यमलात्मनः १३९ ।
धनधान्यर्द्धिमतुलां प्राप्नोत्यव्याहतेंद्रि यः ।
श्रुत्वैवमखिलं वंशं प्रशस्तं शशिसूर्ययोः १४० ।
इक्ष्वाकुजह्नुमांधातृसगराविक्षितान्रघून् ।
ययातिनहुषाद्यांश्च ज्ञात्वा निष्ठामुपागतान् १४१ ।
महाबलान्महावीर्याननन्तधनसंचयान् ।
कृतान्कालेन बलिना कथाश्षोआ!न्नराधिपान् १४२ ।
श्रुत्वा न पुत्रदारादौ गृहक्षेत्रादिके तथा ।
द्र व्यादौ वा कृतप्रज्ञो ममत्वं कुरुते नरः १४३ ।
तप्तं तपो यैः पुरुषप्रवीरैरुद्वाहुभिर्वर्षगणाननेकान् ।
इष्ट्वा सुयज्ञैर्बलिनोतिवीर्याः कृतानुकालेन कथावशेषाः १४४ ।
पृथुस्समस्तान्विचचार लोकानव्याहतो यो विजितारिचक्रः ।
स कालवाताभिहतः प्रणष्टः क्षिप्तं यथा शाल्मलितूलमग्नौ १४५ ।
यः कार्त्तवीर्यो बुभुजे समस्तान्द्वीपान्समाक्रम्य हतारिचक्रः ।
कथाप्रसंगेष्वभिधीयमानस्स एव संकल्पविकल्पहेतुः १४६ ।
दशाननाविक्षतराघवाणामैश्वर्यमुद्भासितदिङ्मुखानाम् ।
भस्मापि शिष्टं न कथं क्षणेन भ्रूभंगपातेन धिगंतकस्य १४७ ।
कथाशरीरत्वमवाप यद्वै मांधातृनामा भुवि चक्रवर्त्ती ।
श्रुत्वापि तत्को हि करोति साधुर्ममत्वमान्मन्यपि मंदचेताः १४८ ।
भगीरथाद्यास्सगरं ककुत्स्थो दशननो राघवलक्ष्मणौ च ।
युधिष्ठिराद्याश्च बभूवुरेते सत्यं न मिथ्या क्व नु ते न विद्मः १४९ ।
ये सांप्रतं ये च नृपा भविष्याः प्रोक्ता मया विप्रवरोग्रवीयाः ।
एते तथाऽन्ये च तथाभिधेयाः सर्वे भविष्यंति यथैव पूर्वे १५० ।
एत द्विदित्वा न नरेण कार्यं ममत्वमात्मन्यपि पंडितेन ।
तिष्ठंतु तावत्तनयात्मजायाः क्षेत्रादयो ये च शरीरिणोऽन्ये १५१ ।
इति श्रीविष्णुमाहपुराणे चतुर्थांशो! चतुर्विंशोध्यायः २४।