याज्ञवल्क्यस्मृतिः/प्रायश्चित्ताध्यायः/प्रायश्चित्तप्रकरणम्
महापातकजान् घोरान् नरकान् प्राप्य दारुणान्। |
मृगाश्वसूकरोष्ट्राणां ब्रह्महा योनिम् ऋच्छति। |
कृमिकीटपतङ्गत्वं स्वर्णहारी समाप्नुयात्। |
ब्रह्महा क्षयरोगी स्यात् सुरापः श्यावदन्तकः। |
यो येन संवसत्येषां स तल्लिङ्गोऽभिजायते। |
धान्यमिश्रोऽतिरिक्ताङ्गः पिशुनः पूतिनासिकः। |
परस्य योषितं हृत्वा ब्रह्मस्वम् अपहृत्य च। |
हीनजातौ प्रजायेत पररत्नापहारकः। |
मूषको धान्यहारी स्याद्यानम् उष्ट्रः कपिः फलम्। |
मधु दंशः पलं गृध्रो गां गोधाग्निं बकस्तथा। |
प्रदर्शनार्थम् एतत् तु मयोक्तं स्तेयकर्मणि। |
यथाकर्म फलं प्राप्य तिर्यक्त्वं कालपर्ययात्। |
ततो निष्कल्मषीभूताः कुले महति भोगिनः। |
विहितस्याननुष्ठानान्निन्दितस्य च सेवनात्। |
तस्मात् तेनेह कर्तव्यं प्रायश्चित्तं विशुद्धये। |
प्रायश्चित्तम् अकुर्वाणाः पापेषु निरता नराः। |
तामिस्रं लोहशङ्कुं च महानिरयशाल्मली। |
सङ्घातं लोहितोदं च सविषं सम्प्रपातनम्। |
अवीचिम् अन्धतामिस्रं कुम्भीपाकं तथैव च। |
महापातकजैर्घोरैरुपपातकजैस्तथा। |
प्रायश्चित्तैरपैत्येनो यद् अज्ञानकृतं भवेत्। |
ब्रह्महा मद्यपः स्तेनस्तथैव गुरुतल्पगः। |
गुरूणाम् अध्यधिक्षेपो वेदनिन्दा सुहृद्वधः। |
निषिद्धभक्षणं जैह्म्यम् उत्कर्षे च वचोऽनृतम्। |
अश्वरत्नमनुष्यस्त्री भूधेनुहरणं तथा। |
सखिभार्याकुमारीषु स्वयोनिष्वन्त्यजासु च। |
पितुः स्वसारं मातुश्च मातुलानीं स्नुषाम् अपि। |
आचार्यपत्नीं स्वसुतां गच्छंस्तु गुरुतल्पगः। |
गोवधो व्रात्यता स्तेयम् ऋणानां चानपाक्रिया। |
भृतादध्ययनादानं भृतकाध्यापनं तथा। |
स्त्रीशूद्रविट्क्षत्रवधो निन्दितार्थोपजीवनम्। |
धान्यकुप्यपशुस्तेयम् अयाज्यानां च याजनम्। |
कन्यासन्दूषणं चैव परिविन्दकयाजनम्। |
आत्मनोऽर्थे क्रियारम्भो मद्यपस्त्रीनिषेवणम्। |
इन्धनार्थं द्रुमछेदः स्त्रीहिंसौषधजीवनम्। |
शूद्रप्रेष्यं हीनसख्यं हीनयोनिनिषेवणम्। |
असच्छास्त्राधिगमनम् आकरेष्वधिकारिता। |
शिरःकपाली ध्वजवान् भिक्षाशी कर्म वेदयन्। |
ब्राह्मणस्य परित्राणाद्गवां द्वादशकस्य च। |
दीर्घतीव्रामयग्रस्तं ब्राह्मणं गाम् अथापि वा। |
आनीय विप्रसर्वस्वं हृतं घातित एव वा। |
लोमभ्यः स्वाहेत्येवं हि लोमप्रभृति वै तनुम्। |
सङ्ग्रामे वा हतो लक्ष्यभूतः शुद्धिम् अवाप्नुयात्। |
अरण्ये नियतो जप्त्वा त्रिर्वै वेदस्य संहिताम्। |
पात्रे धनं वा पर्याप्तं दत्त्वा शुद्धिम् अवाप्नुयात्। |
यागस्थक्षत्रविड्घाती चरेद्ब्रह्महणि व्रतम्। |
चरेद् व्रतम् अहत्वापि घातार्थं चेत् समागतः। |
सुराम्बुघृतगोमूत्रपयसाम् अग्निसन्निभम्। |
वालवासा जटी वापि ब्रह्महत्याव्रतं चरेत्। |
अज्ञानात्तु सुरां पीत्वा रेतो विण्मूत्रम् एव च। |
पतिलोकं न सा याति ब्राह्मणी या सुरां पिबेत्। |
ब्राह्मणस्वर्णहारी तु राज्ञे मुसलम् अर्पयेत्। |
अनिवेद्य नृपे शुध्येत्सुरापव्रतम् आचरन्। |
तप्तेऽयःशयने सार्धम् आयस्या योषिता स्वपेत्। |
प्राजापत्यं चरेत्कृच्छ्रं समा वा गुरुतल्पगः। |
एभिस्तु संवसेद्यो वै वत्सरं सोऽपि तत्समः। |
चान्द्रायणं चरेत् सर्वान् अवकृष्टान् निहत्य तु। |
पञ्चगव्यं पिबेद् गोघ्नो मासम् आसीत संयतः। |
कृच्छ्रं चैवातिकृच्छ्रं च चरेद्वापि समाहितः। |
उपपातकशुद्धिः स्यादेवं चान्द्रायणेन वा। |
ऋषभैकसहस्रा गा दद्यात् क्षत्रवधे पुमान्। |
वैश्यहाब्दं चरेद् एतद् दद्याद् वैकशतं गवाम्। |
दुर्वृत्तब्रह्मविट्क्षत्रशूद्रयोषाः प्रमाप्य तु। |
अप्रदुष्टां स्त्रियं हत्वा शूद्रहत्याव्रतं चरेत्। |
मार्जारगोधानकुलमण्डूकांश्च पतत्रिणः। |
गजे नीलवृषाः पञ्च शुके वत्सो द्विहायनः। |
हंसश्येनकपिक्रव्याज्जलस्थलशिखण्डिनः। |
उरगेष्वायसो दण्डः पण्डके त्रपु सीसकम्। |
तित्तिरौ तु तिलद्रोणं गजादीनाम् अशक्नुवन्। |
फलपुष्पान्नरसज सत्त्वघाते घृताशनम्। |
वृक्षगुल्मलतावीरुच्छेदने जप्यम् ऋक्शतम्। |
पुंश्चलीवानरखरैर्दष्टश्वोष्ट्रादिवायसैः। |
यन्मेऽद्य रेत इत्याभ्यां स्कन्नं रेतोऽभिमन्त्रयेत्। |
मयि तेज इति च्छायां स्वां दृष्ट्वाम्बुगतां जपेत्। |
अवकीर्णी भवेद् गत्वा ब्रह्मचारी तु योषितम्। |
भैक्षाग्निकार्ये त्यक्त्वा तु सप्तरात्रम् अनातुरः। |
उपस्थानं ततः कुर्यात् सं मा सिञ्चन्त्वनेन तु। |
प्रतिकूलं गुरोः कृत्वा प्रसाद्यैव विशुध्यति। |
क्रियमाणोपकारे तु मृते विप्रे न पातकम्। |
मिथ्याभिशंसिनो दोषो द्विः समो भूतवादिनः। |
महापापोपपापाभ्यां योऽभिशंसेन्मृषा परम्। |
अभिशस्तो मृषा कृच्छ्रं चरेदाग्नेयम् एव वा। |
अनियुक्तो भ्रातृजायां गच्छंश्चान्द्रायणं चरेत्। |
त्रीन्कृच्छ्रान् आचरेद् व्रात्ययाजकोऽभिचरन्नपि। |
गोष्ठे वसन् ब्रह्मचारी मासम् एकं पयोव्रतम्। |
प्राणायामी जले स्नात्वा खरयानोष्ट्रयानगः। |
गुरुं हुंकृत्य त्वंकृत्य विप्रं निर्जित्य वादतः। |
विप्रदण्डोद्यमे कृच्छ्रस्त्वतिकृच्छ्रो निपातने। |
देशं कालं वयः शक्तिं पापं चावेक्ष्य यत्नतः। |
दाषीकुम्भं बहिर्ग्रामान्निनयेरन् स्वबान्धवाः। |
चरितव्रत आयाते निनयेरन् नवं घटम्। |
पतितानाम् एष एव विधिः स्त्रीणां प्रकीर्तितः। |
नीचाभिगमनं गर्भपातनं भर्तृहिंसनम्। |
शरणागतबालस्त्रीहिंसकान् संवसेन् न तु। |
घटेऽपवर्जिते ज्ञाति मध्यस्थो यवसं गवाम्। |
विख्यातदोषः कुर्वीत पर्षदोऽनुमतं व्रतम्। |