बृहत्संहिता/अध्यायः ८५
| ← अध्यायः ८४ | बृहत्संहिता अध्यायः ८५ वराहमिहिरः |
अध्यायः ८६ → |
८५ शाकुनाध्यायः ।।
यत्शक्रशुक्र[क्.शुक्रशक्र]वागीशकपिष्ठलगरुत्मताम् ।
मतेभ्यः प्राह ऋषभो भागुरेर्देवलस्य च ।। ८५.०१ ।।
भारद्वाजमतं दृष्ट्वा यच्च श्रीद्रव्यवर्धनः ।
आवन्तिकः प्राह नृपो महाराजाधिराजकः ।। ८५.०२ ।।
सप्तर्षीणां मतं यच्च संस्कृतं प्राकृतं च यत् ।
यानि चौक्तानि गर्गऽद्यैर्यात्राकारैश्च भूरिभिः ।। ८५.०३ ।।
तानि दृष्ट्वा चकारैमं सर्वशाकुनसंग्रहम् ।
वराहमिहिरः प्रीत्या शिष्याणां ज्ञानं उत्तमम् ।। ८५.०४ ।।
अन्यजन्मान्तरकृतं कर्म पुंसां शुभाशुभम् ।
यत्तस्य शकुनः पाकं निवेदयति गच्छताम् ।। ८५.०५ ।।
ग्रामऽरण्याम्बुभूव्योमद्युनिशौभयचारिणः ।
रुतयातईक्षितौक्तेषु ग्राह्याः पुंस्त्रीनपुंसकाः[क्.स्त्रीपुन्नपुंसकाः] ।। ८५.०६ ।।
पृथग्जात्यनवस्थानादेषां व्यक्तिर्न लक्ष्यते ।
सामान्यलक्षणौद्देशे श्लोकावृषिकृताविमौ ।। ८५.०७ ।।
पीनौन्नतविकृष्टांसाः पृथुग्रीवाः सुवक्षसः ।
स्वल्पगम्भीरविरुताः पुंआंसः स्थिरविक्रमाः ।। ८५.०८ ।।
तनुउरस्कशिरोग्रीवाः सूक्ष्मऽस्यपदविक्रमाः ।
प्रसक्तमृदुभाषिण्यः स्त्रियो +अतो +अन्यन्नपुंसकम् ।। ८५.०९ ।।
ग्रामारण्यप्रचारऽद्यं लोकादेवौपलक्षयेत् ।
संचिक्षिप्सुरहं वच्मि यात्रामात्रप्रयोजनम् ।। ८५.१० ।।
पथ्यात्मानं नृपं सैन्ये पुरे चौद्दिश्य देवताम् ।
सार्थे प्रधानं साम्ये[क्.साम्यं] स्याज्जातिविद्यावयो +अधिकम् ।। ८५.११ ।।
मुक्तप्राप्तएष्यदर्कासु फलं दिक्षु तथाविधम् । ८५.१२अब् ।।
अङ्गार[क्.अङ्गारि]दीप्तधूमिन्यस्ताश्च शान्तास्ततो +अपराः[क्.+अपरा, क्ऽस्त्र्. अपराः] ।। ८५.१२ ।।
तत्पञ्चमदिशां तुल्यं शुभं त्रैकाल्यं आदिशेत् ।
परिशेषदिशोर्[क्.परिशेषयोर्] वाच्यं यथासन्नं शुभाशुभम् ।। ८५.१३ ।।
शीघ्रं आसन्ननिम्नस्थैश्चिरादुन्नतदूरगैः ।
स्थानवृद्ध्युपघाताच्च तद्वद्ब्रूयात्फलं पुनः ।। ८५.१४ ।।
क्षणतिथ्युडुवातार्कैर्देवदीप्तो यथोत्तरम् ।
क्रियादीप्तो गतिस्थानभावस्वरविचेष्टितैः ।। ८५.१५ ।।
दशधाएवं प्रशान्तो +अपि सौम्यस्तृणफलाशनः ।
मांसामेध्याशने रौद्रो विमिश्रो +अन्नाशनः स्मृतः ।। ८५.१६ ।।
हर्म्यप्रासादमङ्गल्यमनोज्ञस्थानसंस्थिताः ।
श्रेष्ठा मधुरसक्षीरफलपुष्पद्रुमेषु च ।। ८५.१७ ।।
स्वकाले गिरितोयस्था बलिनो द्युनिशाचराः ।
क्लीबस्त्री*पुरुषा ज्ञेया[क्.पुरुशाश्च एषां] बलिनः स्युर्यथोत्तरम् ।। ८५.१८ ।।
जवजातिबलस्थानहर्षसत्त्वस्वरान्विताः ।
स्वभूमावनुलोमाश्च तदूनाः स्युर्विवर्जिताः ।। ८५.१९ ।।
कुक्कुटैभपिरिल्यश्च शिखिवञ्जुलछिक्कराः ।
बलिनः सिंहनादश्च कूटपूरी च पूर्वतः ।। ८५.२० ।।
क्रोष्टुकौलूकहारीतकाककोकऋक्षपिङ्गलाः ।
कपोतरुदितऽक्रन्दक्रूरशब्दाश्च याम्यतः ।। ८५.२१ ।।
गोशशक्रौञ्चलोमाशहंसौत्क्रोशकपिञ्जलाः ।
विडालौत्सववादित्रगीतहासाश्च वारुणाः ।। ८५.२२ ।।
शतपत्रकुरङ्गऽखुमृगएकशफकोकिलाः ।
चाषशल्यकपुण्याहघण्टाशङ्खरवा उदक् ।। ८५.२३ ।।
न ग्राम्यो +अरण्यगो ग्राह्यो नऽरण्यो ग्राम्यसंस्थितः[क्.ग्रामसंस्थितः] ।
दिवाचरो न शर्वर्यां न च नक्तंचरो दिवा ।। ८५.२४ ।।
द्वन्द्वरोगार्दितत्रस्ताः कलहऽमिषकाङ्क्षिणः
आपगान्तरिता मत्ता न ग्राह्याः शकुनाः क्व चित् ।। ८५.२५ ।।
रोहिताश्वाज*वालेयाः कुरङ्ग[क्.वालेयकुरङ्ग]उष्ट्रमृगाः शशः ।
निष्फलाः शिशिरे ज्ञेया वसन्ते काककोकिलौ ।। ८५.२६ ।।
न तु भाद्रपदे ग्राह्याः सूकरश्ववृकऽदयः ।
शारद्य[क्.शरद्य]अब्जादगोक्रौञ्चाः श्रावणे हस्तिचातकौ ।। ८५.२७ ।।
व्याघ्रऋक्षवानरद्वीपिमहिषाः सबिलेशयाः ।
हेमन्ते निष्फला ज्ञेया बालाः सर्वे विमानुषाः ।। ८५.२८ ।।
ऐन्द्रानलदिशोर्मध्ये त्रिभागेषु व्यवस्थिताः ।
कोशाध्यक्षानलाजीवितपोयुक्ताः प्रदक्षिणम् ।। ८५.२९ ।।
शिल्पी भिक्षुर्विवस्त्रा स्त्री याम्यानलदिगन्तरे ।
परतश्चापि मातङ्गगोपधर्मसमाश्रयाः ।। ८५.३० ।।
नैरृतीवारुणीमध्ये प्रमदासूतितस्कराः ।
शौण्डिकः शाकुनी हिंस्रो वायव्या[क्.वायव्य]पश्चिमान्तरे ।। ८५.३१ ।।
विषघातकगोस्वामिकुहकज्ञास्ततः परम् ।
धनवानीक्षणीकश्च मालाकारः परं ततः ।। ८५.३२ ।।
वैष्णवश्चरकश्चएव वाजिनां रक्षणे रतः ।
*द्वात्रिंशदेवं[क्.एवं द्वात्रिंशतो] भेदाः स्युः पूर्वदिग्भिः सहौदिताः ।। ८५.३३ ।।
राजा कुमारो नेता च दूतः श्रेष्ठी चरो द्विजः ।
राजाध्यक्षश्[क्.ऊ.गजाध्यक्षश्] च पूर्वाद्याः क्षत्रियऽद्याश्चतुर्दिशम् ।। ८५.३४ ।।
गच्छतस्तिष्ठतो वाअपि दिशि यस्यां व्यवस्थितः ।
विरौति शकुनो वाच्यस्तद्दिग्जेन समागमः ।। ८५.३५ ।।
भिन्नभैरवदीनऽर्तपरुषक्षामजर्जराः ।
स्वना[क्.स्वरा] नैष्टाः शुभाः शान्त[क्.शान्ता]हृष्टप्रकृतिपूरिताः ।। ८५.३६ ।।
शिवा श्यामा रला छुच्छुः पिङ्गला गृहगोधिका ।
सूकरी परपुष्टा च पुन्नामानश्च वामतः ।। ८५.३७ ।।
स्त्रीसंज्ञा भासभषककपिश्रीकर्ण*धिक्कराः[क्.छिक्कराः] ।
शिखिश्रीकण्ठपिप्पीकरुरुश्येनाश्च दक्षिणाः ।। ८५.३८ ।।
क्ष्वेडऽस्फोटितपुण्याहगीतशङ्खाम्बुनिःस्वनाः ।
सतूर्याध्ययनाः पुंवत्स्त्रीवदन्या गिरः शुभाः ।। ८५.३९ ।।
ग्रामौ मध्यमषड्जौ तु गान्धारश्चैति शोभनाः ।
षड्ज[क्.षड्जा]मध्यमगान्धारा ऋषभश्च स्वरा हिताः ।। ८५.४० ।।
रुतकीर्तनदृष्टेषु भारद्वाजाजबर्हिणः ।
धन्या नकुलचाषौ च सरटः पापदो +अग्रतः ।। ८५.४१ ।।
जाहकाहिशशक्रोडगोधानां कीर्तनं शुभम् ।
*रुतं सन्दर्शनं[क्.रतसन्दर्शनं] नैष्टं प्रतीपं वानरऋक्षयोः ।। ८५.४२ ।।
ओजाः प्रदक्षिणं शस्ता मृगाः सनकुलाण्डजाः ।
चाषः सनकुलो वामो भृगुराहापराह्णतः ।। ८५.४३ ।।
छिक्करः कूटपूरी च पिरिली चाह्नि दक्षिणाः ।
अपसव्याः सदा शस्ता दंष्ट्रिणः सबिलेशयाः ।। ८५.४४ ।।
श्रेष्ठे हयसिते प्राच्यां शवमांसे च दक्षिणे ।
कन्यकादधिनी पश्चादुदग्गोविप्रसाधवः ।। ८५.४५ ।।
जालश्वचरणौ नैष्टौ प्राग्याम्यौ शस्त्रघातकौ ।
पश्चादासवषण्ढौ च खलऽसनहलान्युदक् ।। ८५.४६ ।।
कर्मसङ्गमयुद्धेषु प्रवेशे नष्टमार्गणे ।
यानव्यस्तगता ग्राह्या विशेषश्चात्र वक्ष्यते ।। ८५.४७ ।।
दिवा प्रस्थानवद्ग्राह्याः कुरङ्गरुरुवानराः ।
अह्नश्च प्रथमे भागे चाषवञ्जुलकुक्कुटाः ।। ८५.४८ ।।
पश्चिमे शर्वरीभागे नप्तृकौलूकपिङ्गलाः ।
सर्व एव विपर्यस्ता ग्राह्याः सार्थेषु योषिताम् ।। ८५.४९ ।।
नृपसन्दर्शने ग्राह्यः प्रवेशे +अपि प्रयाणवत् ।
गिर्यरण्य*प्रवेशेषु[क्.प्रवेशे च] नदीनां चावगाहने ।। ८५.५० ।।
वामदक्षिणगौ शस्तौ यौ तु तावग्रपृष्ठगौ ।
क्रियादीप्तौ विनाशाय यातुः परिघसंज्ञितौ ।। ८५.५१च्द् ।।
तावेव तु यथाभागं प्रशान्तरुतचेष्टितौ ।
शकुनौ शकुनद्वारसंज्ञितावर्थसिद्धये ।। ८५.५२ ।।
के चित्तु शकुनद्वारं इच्छन्त्युभयतः स्थितैः ।
शकुनैरेकजातीयैः शान्तचेष्टाविराविभिः ।। ८५.५३ ।।
विसर्जयति यद्येक एकश्च प्रतिषेधति ।
स विरोधो +अशुभो यातुर्ग्राह्यो यो[क्.ऊ.वा] बलवत्तरः ।। ८५.५४ ।।
पूर्वं प्रावेशिको[क्.प्रावेशेको] भूत्वा पुनः प्रास्थानिको भवेत् ।
सुखेन सिद्धिं आचष्टे प्रवेशे तद्विपर्ययात्[क्.तद्विपर्ययः] ।। ८५.५५ ।।
विसर्ज्य शकुनः पूर्वं स एव निरुणद्धि चेत् ।
प्राह यातुररेर्मृत्युं डमरं रोगं एव वा ।। ८५.५६ ।।
अपसव्यास्तु शकुना दीप्ता भयनिवेदिनः ।
आरम्भे शकुनो दीप्तो वर्षान्तस्तद्भयङ्करः ।। ८५.५७ ।।
तिथिवाय्वर्कभस्थानचेष्टादीप्ता यथाक्रमम् ।
धनसैन्यबलाङ्गैष्टकर्मणां स्युर्भयङ्कराः ।। ८५.५८ ।।
जीमूतध्वनिदीप्तेषु भयं भवति मारुतात् ।
उभयोः सन्ध्ययोर्दीप्ताः शस्त्रौद्भवभयङ्कराः ।। ८५.५९ ।।
चितिकेशकपालेषु मृत्युबन्धवधप्रदाः ।
कण्टकीकाष्ठभस्मस्थाः कलहऽयासदुःखदाः ।। ८५.६० ।।
अप्रसिद्धिं भयं वाअपि निःसाराश्मव्यवस्थिताः ।
कुर्वन्ति शकुना दीप्ताः शान्ता याप्यफलास्तु ते ।। ८५.६१ ।।
असिद्धिसिद्धिदौ ज्ञेयौ निर्हारऽहार[क्.निर्हादाहार]कारिणौ ।
स्थानाद्रुवन्व्रजेद्यात्रां शंसते त्वन्यथागमम् ।। ८५.६२ ।।
कलहः स्वरदीप्तेषु स्थानदीप्तेषु विग्रहः ।
उच्चं आदौ स्वरं कृत्वा नीचं पश्चाच्च दोषकृत्[क्.मोषकृत्] ।। ८५.६३ ।।
एकस्थाने रुवन्दीप्तः सप्ताहाद्ग्रामघातकः[क्.ग्रामघातकृत्] ।
पुरदेशनरेन्द्राणां ऋत्वर्धायनवत्सरात् ८५.६४ ।।
सर्वे दुर्भिक्षकर्तारः स्वजातिपिशिताशिनः[क्.अशनाः] ।।
सर्पमूषकमार्जार*पृथुलोम[क्.पृथुरोम]विवर्जिताः ।। ८५.६५ ।।
परयोनिषु गच्छन्तो मैथुनं देशनाशनाः ।
अन्यत्र वेसरौत्पत्तेर्नृणां चाजातिमैथुनात् ।। ८५.६६ ।।
बन्धघातभयानि स्युः पादऊरूमस्तकान्तिगैः ।
शष्पापः[क्.अपशष्प]पिशितान्नादैर्*दोषवर्षक्षय[क्.वर्षमोषक्षत ऊ.दोषवर्षक्षत]ग्रहाः ।। ८५.६७ ।।
क्रूरौग्रदोषदुष्टैश्च प्रधाननृपवृत्तकैः ।
चिरकालेन[क्.चिरकालैश्च] दीप्ताद्यास्वागमो दिक्षु तन्नृणाम् ।। ८५.६८ ।।
सद्रव्यो बलवांश्च स्यात्सद्रव्यस्यऽगमो भवेत् ।
द्युतिमान्विनतप्रेक्षी सौम्यो दारुणवृत्तकृत् ।। ८५.६९ ।।
विदिक्स्थः शकुनो दीप्तो वामस्थेनानुवाशितः ।
स्त्रियाः संग्रहणं प्राह तद्दिगाख्यातयोनितः ।। ८५.७० ।।
शान्तः पञ्चमदीप्तेन विरुतो विजयावहः ।
दिग्नरऽगमकारी वा दोषकृत्तद्विपर्यये ।। ८५.७१ ।।
वामसव्यगतो[क्.रुतो] मध्यः प्राह स्वपरयोर्भयम् ।
मरणं कथयन्ति एते सर्वे समविराविणः ।। ८५.७२ ।।
वृक्षाग्रमध्यमूलेषु गजाश्वरथिकऽगमः ।
दीर्घाब्जमुषिताग्रेषु नरनौशिबिकाआगमः ।। ८५.७३ ।।
शकटेनौन्नतस्थे वा[क्.च] छायास्थे छत्रसंयुते[क्.छत्रसम्युतः] ।
एकत्रिपञ्चसप्ताहात्पूर्वऽद्यास्वन्तरासु च ।। ८५.७४ ।।
सुरपतिहुतवहयमनिरृतिवरुणपवनैन्दुसङ्कराः *क्रमशः[क्.ओमित्तेद्] ।
प्राच्याद्यानां पतयो दिशः पुमांसो +अङ्गना विदिशः ।। ८५.७५ ।।
तरुतालीविदलाम्बरसलिलजशरचर्मपट्टलेखाः स्युः ।
द्वात्रिंशत्प्रविभक्ते दिक्चक्रे तेषु कार्याणि ।। ८५.७६ ।।
व्यायामशिखिनिकूजितकलहाम्भोनिगडमन्त्रगोशब्दाः ।
वर्णास्तु[क्.च] रक्तपीतककृष्णसिताः कोणगा मिश्राः ।। ८५.७७ ।।
चिह्नं ध्वजो दग्धं अथ श्मशानं
दरी जलं पर्वतयज्ञघोषाः ।
एतेषु संयोगभयानि विन्द्याद्
अन्यानि वा स्थानविकल्पितानि ।। ८५.७८ ।।
स्त्रीणां विकल्पा बृहती कुमारी
व्यङ्गा विगन्धा त्वथ नीलवस्त्रा ।
कुस्त्री प्रदीर्घा विधवा च ताश्च
संयोगचिन्ता परिवेदिकाः स्युः ।। ८५.७९ ।।
पृच्छासु रूप्यकनकऽतुरभामिनीनां
मेषाव्ययानमखगोकुलसंश्रयासु ।
न्यग्रोधरक्ततरुरोध्रककीचकाख्याश्
चूतद्रुमाः खदिरबिल्वनगार्जुनाश्च ।। ८५.८० ।।